Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry 2006 Projekt Materiały Rządu RP

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Ministerstwo Środowiska Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry 2006 Projekt Materiały Rządu RP Wrocław, 31 maja 2000 r. 1

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Ministerstwo Środowiska Wrocław, 31 maja 2000 r. Szczecin Frankfurt Program dla Zielona Góra Wrocław Opole ODRY - 2006 Katowice Ostrawa Program zainicjowany przez Ministra Jerzego WIDZYKA - Pełnomocnika Rządu RP ds. Usuwania Skutków Powodzi Autorzy Programu: Janusz Zaleski Jan Winter Autorzy Suplementów: Wały przeciwpowodziowe - prof. dr hab. inż. Jerzy Kowalski dr inż. Zbigniew Janiak, dr inż. Henryk Orzeszyna Walory przyrodnicze Doliny Odry - dr Wojciech Jankowski Wpływ przedsięwzięć planowanych w programie ODRA 2006 na propagację fali w dorzeczu Odry - dr inż. Czesław Szczegielniak Transportowy - Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej Ochrony Jakości Wód - Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry Przed Zanieczyszczeniami Hydroenergetyczny - mgr inż. Krzysztof Kruszewski Działania w zakresie leśnictwa - Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu Zagospodarowanie przestrzenne- Ryszard Kowalczyk Uzgodnienia: prof. dr hab. inż. Janusz ZALESKI - Kancelaria Prezesa Rady Ministrów mgr inż. Mariusz GAJDA - Ministerstwo Środowiska 2

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Spis treści Preambuła Streszczenie 1. Uzasadnienie realizacji programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego 2. Infrastruktura Odrzańskiego Systemu Wodnego - stan obecny 3. Program ochrony przeciwpowodziowej 4. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ład przestrzenny 5. Jakość wód w dorzeczu Odry i program ich ochrony przed zanieczyszczeniem 6. Utrzymanie i modernizacja istniejącej infrastruktury 7. Działania w zakresie leśnictwa 8. Znaczenie międzynarodowe, gospodarcze oraz inne korzyści wynikające z podjęcia realizacji programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego 9. Założenia programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego i zakres jego realizacji 10. Określenie kosztów realizacji programu i propozycja finansowania 11. Zbiorcza tabela korzyści zadań 12. Wniosek SUPLEMENTY 1. Działania strukturalne i nakłady w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz modernizacji odrzańskiej drogi wodnej 2. Wpływ przedsięwzięć planowanych w Programie dla Odry - 2006 na propagację fali powodziowej w dolinie Odry 3. Projekt Banku Światowego - Składowa B; Osłona przeciwpowodziowa i ograniczenie zagrożenia 4. Wały przeciwpowodziowe 5. Działania w zakresie ochrony jakości wód 6. Zagospodarowanie przestrzenne 7. Walory przyrodnicze Doliny Odry - suplement przyrodniczy 8. Działania w zakresie leśnictwa 9. Suplement transportowy 10. Energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów 11. Zarządzanie programem 12. Analiza możliwości udziału finansowego samorządów w realizacji Programu 13. Stanowisko wojewodów i strony samorządowej wojewodów nadodrzańskich i dorzecza Odry 14. Model finansowania Programu dla Odry 2006 15. Wyjaśnienia do uwag i zaleceń KERM 3

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Preambuła Program dla Odry 2006 powstał z połączenia Programu ODRA 2006, który został opracowany we Wrocławiu, w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów - Biuro Terenowe we Wrocławiu przez zespół specjalistów pod kierownictwem koordynatora programu prof. Janusza Zaleskiego oraz Programu dla Odry, którego koordynatorem był mgr inż. Ryszard Majewicz, opracowanego w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Program został przedyskutowany z wieloma środowiskami (specjaliści gospodarki wodnej, przyrodnicy, hydrolodzy, hydrotechnicy, ekonomiści, przedstawiciele kół gospodarczych) i uwzględnia wyniki tych konsultacji i dialogu. Dzieje Odry dowodzą, że kompleksowe rozwiązywanie problemów gospodarki wodnej odbywało się zawsze z udziałem państwa. Gdy stopień jego zaangażowania malał, niosło to z sobą pogłębianie się zjawisk kryzysowych i zamieranie szans aktywizacji gospodarczej i społecznej Nadodrza, zwłaszcza w okresie po II wojnie światowej. Mimo to bezustannie rodziły i rodzą i inicjatywy, które upominają się o Odrę jakby na przekór niesprzyjającym okolicznościom. W latach dziewięćdziesiątych, pojawił się Program ODRA 2005, zaakceptowany kierunkowo w roku 1996 przez KERM, opracowany wspólnie przez Ministrów Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Przemysłu i Handlu, w oparciu o obszerne studium Przystosowania rzeki Odry do europejskiego systemu dróg wodnych w Europie. Początek realizacji programu przewidziano w roku 1997. Wielka Powódź Lipcowa 1997 r., jej katastrofalny rozmiar i skutki wskazują jednoznacznie na potrzebę zweryfikowania programu, który nie może być rozpatrywany jedynie jako służący poprawie warunków żeglugowych. Stanowić musi zespół zintegrowanych działań (prawnych, organizacyjnych i technicznych) dotyczących zagospodarowania całego dorzecza Odry ze szczególnym uwzględnieniem aspektu ochrony przeciwpowodziowej. W lipcu 1997 r. w wyniku powodzi zginęły 54 osoby, 680 tys. mieszkań zostało dotkniętych powodzią - łącznie straty w Polsce oszacowano na 14 mld PLN. Powódź 1997 r., powodując ogromne straty po stronie polskiej, czeskiej i niemieckiej, wymusiła wspólne działanie, którego początkiem stały się podpisane 4 sierpnia 1997 r. porozumienie Ministrów Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Polski, Niemiec i Czech, które włączyło działania przeciwpowodziowe do działań Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, oraz podpisane 22 sierpnia 1997 r. przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Federalnego Ministra Gospodarki Przestrzennej, Budownictwa i Urbanistyki RFN, Wicepremiera i Ministra Ochrony Środowiska Republiki Czeskiej porozumienie dotyczące prewencyjnej ochrony przed powodziami w dorzeczu Odry. Celem Programu dla Odry - 2006 jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody, środowiska przyrodniczego i 4

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 kulturowego, transportowe, ogólno gospodarcze oraz konsumpcyjne, czyli modernizacja Odrzańskiego Systemu Wodnego oraz zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ludzi i realistycznie ocenianych możliwości finansowania przedsięwzięć. Zasady ekorozwoju są formułowane i respektowane we wszystkich komponentach Programu, zarówno na etapie planowania jak i realizacji.. Program dla Odry - 2006 określa średniookresową strategię modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry - 2006 proponuje własną wizję Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza ekologicznego tej części Europy, wytyczając, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, konkretne zadania w zakresie: zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki suche), modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej, w ramach programu Banku Światowego - planowanie osłony przeciwpowodziowej dla zlewni Komponent B, ochrony czystości wody w ramach programu Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, utrzymania i stopniowego rozwoju żeglugi śródlądowej, wykorzystania siły wód do produkcji odnawialnej energii, zachowania i renaturyzowania ekosystemów rzek i ich dolin, działania w zakresie leśnictwa, rozwoju turystyki, ochrony dziedzictwa kulturowego, zwrócenia się miast i gmin nadodrzańskich frontem ku rzece. Program dla Odry 2006 łączy zatem globalną wizję rozwoju z potrzebami środowisk lokalnych. Jego strategia zakłada ścisłą współpracę z gminami, powiatami i województwami samorządowymi oraz liderami kształtującymi opinię publiczną. Udział społeczeństwa w kształtowaniu Programu umożliwiać będzie jego bieżącą weryfikację i ewolucję. Jak każdy program wieloletni, będzie on wymagał corocznej ewaluacji i aktualizacji, w zależności od potrzeb oraz stopnia zaawansowania. Program dla Odry 2006 zakłada współpracę z naszymi sąsiadami: Republiką Czeską oraz Republiką Federalną Niemiec. Uwzględnia także rozmaite aspekty procesu dochodzenia Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Stanowi polski wkład do budowy transnarodowego programu w ramach Inicjatywy Szczecińskiej. Koszt Programu dla Odry 2006 wynosi 7.657 milionów PLN, czyli jest większy niż zgodny z ustawą o finansach publicznych (art. 80) limit 100 milionów PLN. Dlatego więc przedkładany dokument należy traktować jako założenia do odnośnej ustawy, dotyczącej Programu dla Odry 2006. 5

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Streszczenie Program dla Odry 2006 powstał z połączenia Programu ODRA 2006, który został opracowany we Wrocławiu, w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów - Biuro Terenowe we Wrocławiu przez zespół specjalistów pod kierownictwem koordynatora programu prof. Janusza Zaleskiego oraz Programu dla Odry opracowanego w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Program został przedyskutowany z wieloma środowiskami (specjaliści gospodarki wodnej, przyrodnicy, hydrolodzy, hydrotechnicy, ekonomiści, przedstawiciele kół gospodarczych) i uwzględnia wyniki tych konsultacji i dialogu. Celem Programu dla Odry - 2006 jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego, transportowe, ogólno - gospodarcze oraz konsumpcyjne, czyli modernizacja Odrzańskiego Systemu Wodnego oraz zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ludzi i realistycznie ocenianych możliwości finansowania przedsięwzięć. Zasady ekorozwoju są formułowane i respektowane we wszystkich komponentach Programu, zarówno na etapie planowania jak i realizacji. Program dla Odry - 2006 określa średniookresową strategię modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry - 2006 proponuje wizję Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza ekologicznego tej części Europy wytyczając, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, konkretne zadania w zakresie: zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki), modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej w ramach tzw. komponentu B pożyczki Banku Światowego system monitorowania i ostrzegania, ochrony czystości wody w ramach programu Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, utrzymania i odtworzenia żeglugi śródlądowej, wykorzystania siły wód do produkcji odnawialnej energii, zachowania i renaturyzowania ekosystemów rzek i ich dolin, zwrócenia się miast i gmin nadodrzańskich frontem ku rzece. Program dla Odry 2006 łączy zatem globalną wizję rozwoju z potrzebami środowisk lokalnych. Jego strategia zakłada ścisłą współpracę z gminami, powiatami i województwami samorządowymi. 1 Ochrona przeciwpowodziowa. 1. Program dla Odry - 2006 w szczególny sposób zajmuje się ochroną przed powodzią dużych skupisk ludności - Racibórz, Kędzierzyn-Koźle, Opole, Wrocław i Słubice, ale i terenów gdzie powodzie są częste i o gwałtownych 6

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 przebiegach Kotlina Kłodzka oraz lewobrzeżne dopływy Odry, w tym szczególnie dolina Bobru. 2. Zwiększenie retencji zbiornikowej w dorzeczu Odry o około 250 mln m³ i retencji polderowej o 100 mln m³. 3. Zbudowanie nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni górnej i środkowej Odry i sprawnego systemu ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym. 4. Rekonstrukcja zniszczeń powodziowych połączona z modernizacją. 5. Odbudowa i modernizacja systemu obwałowań do parametrów: a) wałów klasy I dla: Wrocławia, Opola, Raciborza, Nysy, b) wałów klasy II dla: Koźla, Kędzierzyna, Krapkowic, Brzegu, Oławy, Brzegu Dolnego, Nowej Soli, Krosna Odrzańskiego, Słubic, c) poprawa stabilności obwałowań na odcinkach wysokiego ryzyka, d) zwiększenie przepustowości sekcji mostowych obwałowań. 6. Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest dokonanie następujących przedsięwzięć: a) naprawa i modernizacja zniszczonych przez powódź obiektów hydrotechnicznych, b) planowanie i realizacja osłony przeciwpowodziowej na terenie zlewni przez Ośrodek Koordynacyjno - Informacyjny utworzony we Wrocławiu (oprogramowania do modelowania i przewidywania rozwoju sytuacji w zlewni i symulowania obszarów zalewowych), c) monitoring, prognozowanie i ostrzeganie jako instrument gospodarki zbiornikowej oraz przygotowania czynnej ochrony przeciwpowodziowej, (radary, telemetria,...) d) ograniczenie zagrożenia powodziowego i program zapobiegania w oparciu o planowanie przestrzenne, e) dokończenie budowy zbiorników Kozielno - Topola na rzece Nysie Kłodzkiej, f) budowa zbiornika Racibórz na rzece Odrze i Kamieniec Ząbkowicki na rzece Nysie Kłodzkiej, g) budowa nowych polderów wzdłuż doliny Odry, zwiększających retencję przeciwpowodziową o 100 mln m 3, w miejscowościach: Racibórz-Turze, Koźle-Rogów, Dąbrówka-Opole, Chróścice, Kotowice, Widawa, Raków, Domaszków, Bieliszów, Rzymówka. 2 Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ład przestrzenny. 1. Program dla Odry 2006 będzie stanowić podstawę przygotowania materiałów wyjściowych dla sejmików wojewódzkich oraz zarządów gmin i miast w dorzeczu Odry, umożliwiających wprowadzenie ładu przestrzennego wzdłuż całej doliny Odry z uwzględnieniem prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej, ciągłości korytarzy ekologicznych, uporządkowaniem 7

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 krajobrazu nabrzeży, ochrony istotnych wartości dziedzictwa cywilizacyjnego oraz zharmonizowaniem rozwoju gospodarczo-społecznego z możliwościami środowiska przyrodniczego i kulturowego. 2. Doświadczenia związane z dotychczasową praktyką ochrony przeciwpowodziowej wykazały, że nawet przy wykorzystaniu wszystkich możliwości technicznych i finansowych nie jest możliwe osiągnięcie pełnej ochrony przeciwpowodziowej. 3. Zgodnie z decyzjami w ramach Inicjatywy Szczecińskiej, w dorzeczu Odry mają zostać wykorzystane wyniki prac Międzynarodowej Grupy Roboczej Ren - Moza, zgodnie z którymi Program dla Odry 2006 uznaje, że podstawowe zasady profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej są następujące: a) woda jest elementem profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej we wszystkich obszarach woda jest integralnym składnikiem użytkowania przestrzennego. Wody deszczowe powinny zostać zatrzymane w jak największym stopniu w miejscu ich opadania. Odpływ przez kanały i cieki wodne powinien zostać spowolniony, a lokalna gospodarka wodna zrenaturyzowana, b) wodę należy zatrzymywać w dorzeczach rzek. Na terenach zasiedlonych, w planowaniu urbanistycznym należy w większym stopniu uwzględnić służącą spowolnieniu odpływu, zbliżoną do naturalnej, rozbudowę otwartych akwenów, c) wodzie należy zrobić miejsce wodom należy stworzyć przestrzeń umożliwiającą opóźniony, nie stanowiący zagrożenia odpływ. Wody płynące i ich obszary zalewowe powinny być wolne dla możliwie jak największego zatrzymania wody. Należy zapobiec dalszemu wykorzystywaniu obszarów zalewowych i terenów błotnistych. Tam gdzie jest to możliwe powinny zostać odzyskane stracone obszary, d) należy utrzymywać w społeczeństwie świadomość możliwości zagrożenia powodziowego. Dlatego też zostaną ustalone i podane do wiadomości publicznej obszary zagrożone powodzią. 3 Ochrona jakości wód i wartości przyrodniczych w dorzeczu Odry. 1. Ocenia się, że do powierzchniowych wód płynących w dorzeczu Odry odprowadzanych jest rocznie 1109,3 mln m 3 ścieków, w tym oczyszczonych 859,6 mln m 3 i bez oczyszczania 249,8 mln m 3. Z ogólnej liczby ścieków oczyszczonych - 407,3 mln m 3 oczyszcza się mechanicznie, 89,5 mln m 3 chemicznie i 314,1 mln m 3 biologicznie. Na 375 miast leżących w zlewni Odry 278 posiada oczyszczalnie (48 typu mechanicznego, 199 biologicznego i 30 z podwyższonym usuwaniem biogenów). 2. W dążeniu do poprawy jakości wody w dorzeczu Odry Program dla ODRY - 2006, zakłada intensyfikację działań nad wykorzystaniem programu opracowanego przez Tymczasową Międzynarodową Komisję Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem. Program szybkiego działania nad ochroną wód rzeki 8

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Odry przed zanieczyszczeniem. Program z ogólnej liczby głównych użytkowników obejmuje 138 prowadzących i planujących działania inwestycyjne do roku 2002. Liczbą tą objęto 86 ośrodków miejskich i 52 zakłady przemysłowe. 3. W polskim dorzeczu Odry do programu włączono 52 oczyszczalnie miejskie i 31 oczyszczalni przemysłowych będących w realizacji oraz 20 oczyszczalni miejskich i 16 przemysłowych, których budowę planuje się do roku 2002. 4. Całkowity koszt realizacji programu wyniesie około 1 mld EURO, w której to kwocie udział mają: Polska - 71%, Niemcy - 23% oraz Czechy - 6%. 5. Program dla Odry 2006 zakłada inwentaryzację środowiska przyrodniczego, w tym m.in. opracowanie Atlasu Łęgów Rzecznych. Dla jego potrzeb przeprowadzone zostanie wstępne kartowanie i waloryzacja biotopów oraz kartowanie i szacowanie bioindykatorów wybranych obszarów przyrodniczo cennych. 4 Lasy i prewencja przeciwpowodziowa. 1. Rola lasu w kształtowaniu odpływu polega głównie na eliminacji spływu powierzchniowego i przekształcaniu opadu w odpływ podziemny. Oddziaływanie lasu na stosunki wodne jest zatem bardzo złożone i zależy od wielu czynników. 2. W bilansie wodnym zlewni lasy spełniają następującą rolę: a) zmniejszenie odpływu w okresie wezbrań spowodowanych intensywnymi opadami oraz obniżeniem kulminacji fali powodziowej, b) zwiększenie odpływu w okresie niżówkowym, c) zmniejszenie wiosennego spływu powierzchniowego pochodzącego z topnienia śniegu, d) zmniejszenie parowania gleby, e) zwiększenie retencji, f) ochrona gleby przed erozją powierzchniową i liniową. 3. W wyniku zagrożeń ekologicznych występuje zjawisko obumierania drzewostanów, w związku z czym następować będzie zmiana hydrologicznej roli lasów. Zamieranie istniejących drzewostanów może spowodować w dorzeczach regionu następujące zmiany hydrologiczne: podwyższą się maksymalne przypływy w przedziale wartości od 6% do 25% w przypadku całkowitego zamarcia istniejących drzewostanów, ponadto nastąpi przyspieszenie spływu powierzchniowego. 5 Założenia programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego w zakresie transportu wodnego. 1. Użeglownienie Odry stworzy szansę wzrostu przewozu ładunków w komunikacji międzynarodowej towarów masowych, takich jak: węgiel kamienny, kruszywa, cement, nawozy i in., przede wszystkim ładunków ponad 9

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 gabarytowych oraz przewozów kontenerowych. Umożliwi efektywne wykorzystanie połączenia Odry z zachodnioeuropejskim systemem dróg wodnych przez kanał Odra - Szprewa i kanał Odra - Hawela. Stanowić będzie również podstawę do międzynarodowej wzajemności w korzystaniu z dróg wodnych. 2. W programie modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego zakłada się działania zmierzające do dostosowania Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów III klasy, ale z uwzględnieniem regionalnych potrzeb i możliwości, a także wcześniejszego osiągnięcia na wybranych odcinkach rzeki wyższych parametrów, odpowiadających wymogom międzynarodowym. 3. Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest dokonanie następujących przedsięwzięć: a) dokończenie budowy stopnia wodnego Malczyce oraz budowa stopnia Lubiąż jako ostatniego stopnia kaskady Odry, b) zakończenie modernizacji i przebudowy na Odrze jazów Chróścice, Ujście Nysy, Lipki i Rogów, c) odtworzenie i modernizacja regulacji szlaku żeglugowego na Odrze swobodnie płynącej d) ponadto powinny być wykonane kapitalne remonty i modernizacja: - śluz na kanale Gliwickim, - śluz długich (190 m) na odcinku skanalizowanym Odry. 4. Realizacja przedstawionego zakresu programu pozwoli oraz uzyskać odbudowaną i zmodernizowaną drogę wodną o zróżnicowanej wprawdzie zabudowie poszczególnych odcinków, umożliwiając przewóz 20 mln ton ładunków rocznie. 5. Należy podkreślić, że nie przewiduje się prostowania rzeki i innych tego typu działań technicznych. Zakłada się przede wszystkim wykorzystanie i sanację istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej, a w przypadku nowych budowli, inwestycje towarzyszące, zmierzające do renaturyzacji doliny Odry tak jak ma to miejsce w przypadku stopnia Malczyce. 6 Współpraca międzynarodowa. 1. Realizacja pre feasibility study dla Programu dla Odry 2006. Projekt zatwierdzony przez CIDA (Canadian International Development Agency) i współfinansowany przez stronę kanadyjską. Studium wykonalności dla Programu dla Odry 2006 stanowi niezbędny dokument do rozmów o międzynarodowym finansowaniu. 2. Działania w ramach Grupy Roboczej Inicjatywy Szczecińskiej na mocy porozumienia z dnia 22 sierpnia 1997 r. podpisanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Federalnego Ministra Gospodarki Przestrzennej, Budownictwa i Urbanistyki RFN, Wicepremiera i Ministra Ochrony Środowiska Republiki Czeskiej. Wspólne działania dotyczą 10

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 prewencyjnej ochrony przed powodziami w dorzeczu Odry. Głównym celem jest zbudowanie transnarodowego programu działań w dorzeczu Odry, na rzecz prewencji przeciwpowodziowej i rozwoju tego obszaru. Strona polska zaproponowała jako polski wkład projekt "Odra 2006" oraz po zmianach projekt "Program dla Odry - 2006", zawierający komponent "B" projektu Banku Światowego. Strona czeska jako odrzański program narodowy zaproponowała Narodowy program ochrony przeciwpowodziowej, strona niemiecka zaproponowała Program Rządu Brandenburgii Bezpieczeństwo i przyszłość dla regionu odrzańskiego. 3. Współpraca w ramach polsko - brandenburskiej grupy roboczej ODRA 2006 zajmującej się poprawą ochrony przeciwpowodziowej na Odrze: - podpisanie Wspólnego Programu Przyszłość i bezpieczeństwo dla dorzecza Odry, - uzgodnienie pomiędzy województwem dolnośląskim, lubuskim i krajem związkowym Brandenburgii w zakresie wymiany ekspertów w przypadku wystąpienia powodzi, - uzgodnienia realizacyjne dotyczące opracowania i wykorzystania cyfrowych modeli wysokościowych jednorodnego cyfrowego modelu terenu DTM oraz budowy systemu GIS dla Odry granicznej w celu poprawy ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Odry. 4. Współpraca w ramach polsko - holenderskiego Komitetu Współpracy: prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa z uwzględnieniem planowania przestrzennego, ubezpieczenia powodziowe, współpraca w zakresie zintegrowanego programu dla Odrzańskiego Systemu Wodnego - Programu dla Odry - 2006, zarządzanie kryzysowe przy szczególnym uwzględnieniu sytuacji powodziowych, symulacje ekonomicznych korzyści wynikających z rozwoju żeglugi śródlądowej. 5. Transgraniczna koncepcja zapobiegania powodzi z uwzględnieniem działań z zakresu gospodarki przestrzennej w dorzeczu Odry Projekt ODERREGIO zamówiony przez Rząd Brandenburgii w ramach inicjatywy Unii Europejskiej INTERREG II C, sterowany wspólnie przez stronę polską, czeską i niemiecką. Główne cele: priorytetowe opracowanie założeń, strategii oraz działań z zakresu gospodarki przestrzennej służących prewencyjnej ochronie przeciwpowodziowej w całym dorzeczu Odry, program przewiduje wspólne opracowanie i wdrożenie koncepcji z zakresu gospodarki przestrzennej uwzględniających niezbędne podstawy i warunki 11

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 ramowe gospodarki wodnej oraz dalsze planowanie specjalistyczne związane z ochroną przyrody, rolnictwem, leśnictwem, transportem itd. 6. W dniu 11 kwietnia 1996 r. została podpisana pomiędzy Rzeczpospolitą Polską, Republiką Federalną Niemiec i Unią Europejską umowa w sprawie Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przez Zanieczyszczeniem (MKOOpZ). Umowa ta weszła w życie 28 kwietnia 1999 r., tj. po jej ratyfikacji przez wszystkie strony umowy. Celem MKOO jest zapobieganie i trwałe obniżanie zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami wód Odry oraz Bałtyku, ochrona i odbudowa ekosystemów brzegowych zbliżonych do naturalnych z właściwą im różnorodnością gatunków oraz umożliwienie wykorzystania Odry dla pozyskiwania wody infiltracyjnej na cele pitne, a także celów rolniczych i gospodarczych. 7 Określenie kosztów realizacji programu i propozycja finansowania. 1. Nakłady ogółem na niezbędne zadania objęte programem do 2015 roku wyniosą 7.657,94 mln PLN (wg poziomu cen z 1998 r.) oraz na zadania utrzymaniowe 760,00 mln PLN. 2. Środki finansowe mogą pochodzić z różnych źródeł, tj.: z budżetu państwa, w zakresie inwestycji i prac modernizacyjnych w tym 53%, bezpośrednie obciążenie budżetu państwa 11%, z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w zakresie gospodarki wodnej, w tym m.in. przedsięwzięć proekologicznych oraz z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 21%, kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Banku Światowego i innych instytucji finansowych 21%, z funduszy Unii Europejskiej 30%, innych (gminy, kapitał prywatny) 17%. 8 Kalendarium prac. 09.01.1998 rozpoczęcie prac nad Programem; powołanie przez Ministra - Członka Rady Ministrów Jerzego Widzyka Janusza Zaleskiego na Koordynatora Programu Rozwoju Drogi Wodnej Rzeki Odry do 2005 roku. 09.04.1998 - pierwsza publiczna prezentacja Programu ODRA 2006 na spotkaniu w Zielonej Górze Wojewodów Nadodrzańskich z Ministrem Pełnomocnikiem Rządu ds. Usuwania Skutków Powodzi Jerzym Widzykiem, Ministrem Transportu i Gospodarki Morskiej Eugeniuszem Morawskim, sekretarzem stanu Radosławem Gawlikiem oraz Marszałkami Sejmików Wojewódzkich. 12

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 07.07.1998 - przesłanie do sekretariatu Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów przez Ministra Jerzego Widzyka i Eugeniusza Morawskiego pisma z prośbą o przedłożenie Programu ODRA 2006 pod obrady KERM. 31.03. 1999 dwie wersje Programu dla Odry Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz sekretarza stanu Radosława Gawlika, przesłano do sekretariatu Komitetu Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju. 09.06.1999 - pod obrady Komitetu Rady Ministrów do Spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju staje Program ODRA 2006 oraz Programy dla Odry Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa - decyzja Ministra Jerzego Widzyka i Ministra Jana Szyszko o połączeniu Programu dla Odry MOŚZNiL oraz Programu ODRA 2006 powstałego w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. 06.10.1999 - posiedzenie Komitetu Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju KPRM; przedstawiono i omówiono Program dla Odry 2006; Komitet podjął jednomyślną decyzję o zarekomendowaniu Programu pod obrady Rządu RP. 13.04.2000 - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów na posiedzeniu w dniu 13 kwietnia 2000 r. rozpatrzył przedłożony dokument pt: Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry 2006 (KERM 21-61-00), w wyniku przeprowadzonej dyskusji KERM zaakceptował kierunki Strategii oraz zalecił przed przedłożeniem Radzie Ministrów kontynuowanie przez Zespół prac nad programem. 25.05.2000 - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów rozpatrzył projekt ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 i zarekomendował go Radzie Ministrów bez uwag. 30.05.2000 na swoim posiedzeniu Rada Ministrów przyjęła Program dla Odry 2006 jako dokument programowy oraz projekt ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006, który skierowano do Sejmu. 13

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Program dla Odry 2006 1. Uzasadnienie realizacji programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego 1. Geograficzne położenie rzeki Odry, przepływającej przez terytoria trzech państw: Czech, Polski, Niemiec oraz wykorzystywanie jej od XIX stulecia po dzień dzisiejszy jako drogi wodnej między wysoce uprzemysłowionym Górnym i Dolnym Śląskiem a portami Szczecin - Świnoujście i Europą Zachodnią, uzasadnia celowość przystosowania rzeki Odry do europejskiego systemu dróg wodnych. 2. Rzeka Odra, druga co do wielkości rzeka w Polsce, stanowi 742 km szlak wodny, z czego na długości 170 km stanowi granicę z RFN, a na długości 8 km granicę z Republiką Czeską. Powierzchnia dorzecza Odry to blisko 120.000 km 2, z czego 106.000 km 2 znajduje się na terytorium Polski. Zasoby wodne generalnie są skromne, a przepływy bardzo nierównomierne. Iloraz przepływów maksymalnych do minimalnych jest bardzo niekorzystny i osiąga wartość 200, kilkakrotnie przekraczając wskaźnik dla innych porównywalnych rzek Europy. Także roczne wysokości opadów wykazują wielkie wahania w dłuższych okresach. Tragiczne skutki tych uwarunkowań hydrologicznometeorologicznych dorzecza Odry udowodniły powodzie w zlewni Odry w obecnym stuleciu, a szczególnie ostatnia, katastrofalna z roku 1997. 3. Program powinien obejmować kompleksowo gospodarkę wodną w dorzeczu Odry, uwzględniając trzy elementy o znaczeniu międzynarodowym: ochronę przeciwpowodziową w dorzeczu Odry, ochronę czystości wody i środowiska przyrodniczego, funkcję transportową 4. W odniesieniu do funkcji ochrony przeciwpowodziowej zakłada się koordynację działań w zakresie: Zbudowania nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni i ostrzegania przed powodzią, usuwania szkód powodziowych roku 1997, modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej. 5. Program powinien połączyć i skoordynować działania rozpoczęte i prowadzone niezależnie w ramach: Banku Światowego. Planowanie osłony przeciwpowodziowej dla zlewni Komponent B, Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, w tym prac grupy Powódź oraz programu poprawy jakości wody, Trójstronnego Polsko - Czesko - Niemieckiego programu działania - Prewencyjna ochrona przed powodziami w dorzeczu Odry, 14

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 bilateralnej współpracy polsko - holenderskiej na temat działań przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry, inicjatyw o charakterze regionalnym i ponadregionalnym, w tym opracowanej z inicjatywy RZGW we Wrocławiu, przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Wrocław oraz HYDROPROJEKT- WROCŁAW, Generalnej strategii ochrony przeciwpowodziowej dorzecza górnej i środkowej Odry, kampanii organizacji pozarządowych, w tym przede wszystkim stowarzyszeń Partnerstwo dla Odry oraz Bezpieczna Odra, inicjatyw gospodarczych związanych z promocją i gospodarczym wykorzystaniem infrastruktury Odrzańskiego Systemu Wodnego, oraz innych tego typu przedsięwzięć. 6. W zakresie działań proekologicznych należy dążyć do zdecydowanej poprawy czystości wód oraz racjonalnego połączenia działań gospodarki wodnej z ochroną środowiska naturalnego. W zakresie ochrony czystości wody zakłada się wykorzystanie prac i wdrażanie programów opracowanych przez Międzynarodową Komisję Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem. Ponadto zakłada się wykorzystanie i sanację istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej, a w przypadku nowych budowli, inwestycje towarzyszące, zmierzające do renaturyzacji doliny Odry. 7. W odniesieniu do funkcji transportowej zakłada się poprawę warunków nawigacyjnych Odry na całym jej biegu poniżej odcinka skanalizowanego. Umożliwi to obsługę transportową: podmiotów gospodarczych usytuowanych w regionie nadodrzańskim, handlu zagranicznego przez port morski w Szczecinie, państw połączonych z Odrą w jeden spójny żeglugowy system transportowy. 8. Niższe koszty transportu wodnego śródlądowego w stosunku do innych rodzajów transportu oraz minimalne obciążenie środowiska dodatkowo uzasadniają w sposób przekonywujący potrzebę maksymalnego wykorzystania istniejącego potencjału oraz aktywizacji i przyszłościowego rozwoju żeglugi śródlądowej i dróg wodnych. 9. Odra połączona z drogami wodnymi RFN i Europy Zachodniej wywołuje zainteresowanie wykorzystaniem jej jako międzynarodowej drogi wodnej. 10. Odra pełni już kilka ważnych funkcji. Utrzymanie i dalszy rozwój Odrzańskiego Systemu Wodnego jest konieczne ze względów: międzynarodowych - jako rzeki granicznej, ochrony przed powodziami, ochrony czystości wody i środowiska przyrodniczego, transportowych - dla zachowania ciągłości żeglugi dla przewozów krajowych i międzynarodowych oraz funkcjonowania stoczni i portów rzecznych, 15

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 rolniczych - dla utrzymania właściwych stosunków wodno - glebowych na terenach przyległych, przemysłowych i komunalnych - przez umożliwienie ujęć wody dla przemysłu oraz odbioru i rozcieńczania ścieków i kopalnianych wód słonych, energetycznych - przez wykorzystanie istniejących i nowobudowanych elektrowni wodnych, politycznych - dla wywiązania się z zawartych umów międzynarodowych i przyszłych porozumień żeglugowych, kulturowych dla ochrony i propagowania zasobów dziedzictwa kulturowego, turystycznych, szczególnie gdy się uwzględni walory oraz położenie geograficzne terytoria trzech sąsiadujących krajów, społecznych - dla umożliwienia dalszego funkcjonowania obiektów powiązanych z Odrą, zachowania miejsc pracy itp. 11. Niezależnie od potencjalnych sytuacji konfliktowych, zrównoważony rozwój doliny Odry może przewidywać szereg spójnych rozwiązań: poprawa jakości wód odpowiada potrzebom rozwoju osadnictwa, ochrony przyrody oraz rozwoju turystyki, zwłaszcza wodnej; budowa zbiorników i stopni wodnych może uwzględniać interesy ochrony przyrody, jeśli żegluga odbywać się będzie głównie z wykorzystaniem istniejących parametrów rzeki, jeśli nowe budowle nie będą ingerowały w najcenniejsze obszary przyrodnicze, będą zaopatrywane w przepławki dla ryb, a zbiorniki wodne zostaną zlokalizowane głównie w miejscach dotychczasowego wydobywania kruszyw; ochrona przyrody zawiera elementy zbieżne z potrzebami ochrony przeciwpowodziowej w zakresie odsuwania wałów od rzeki, budowy sterowanych polderów, podnoszenia naturalnej retencji, budowy suchych zbiorników zaporowych, zapór przeciwrumowiskowych, zalesiania i wyznaczania stref zalewowych i wprowadzania ich do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; rozwój energetyki wodnej można pogodzić z ochroną przeciwpowodziową, ustalając priorytety w gospodarowaniu wodą w zbiornikach i przy stopniach wodnych; ochrona przeciwpowodziowa zgadza się w dużej mierze z programem utrzymania żeglugi (utrzymanie istniejących umocnień brzegowych, jazów, itp.), rozwoju rolnictwa i leśnictwa (kontrolowane zalewy i nawodnienia doliny). utrzymanie obecnej drogi wodnej pozwoli przewozić ładunki ponadgabarytowe, kruszywa wydobywane wzdłuż dróg wodnych, bez dostępu transportu samochodowego czy kolejowego, węgiel, rudy oraz inne, jak również pozwoli utrzymać żeglugę turystyczną, rekreacyjną, pasażerską wraz z techniczną infrastrukturą portów i nabrzeży. 16

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 12. Ze względu na pełnione funkcje zaniechanie modernizacji lub rozbudowy Odrzańskiego Systemu Wodnego nie uwolni budżetu państwa od konieczności ponoszenia kosztów utrzymania rzeki Odry. 2. Infrastruktura Odrzańskiego Systemu Wodnego - stan obecny 13. Aktualnie rzeka Odra wraz z jej infrastrukturą stanowi wielki majątek narodowy. Majątek ten może ulegać dalszej dekapitalizacji lub może być zagospodarowany i wykorzystany przez gospodarkę narodową. Rzeka o długości ponad 740 km ze względu na jej znaczenie i zagrożenia jest sprawą wagi państwowej. 14. Infrastrukturę Odry tworzą: droga wodna, zbiorniki retencyjne i poldery, system zabezpieczeń przeciwpowodziowych, mosty, wały przeciwpowodziowe, porty, flota rzeczna, stocznie. Wszystkie elementy infrastruktury znajdują się w różnym stanie technicznym i nie stanowią spójnego systemu. 15. Zbiorniki retencyjne i poldery. Zbiorniki retencyjne nie zapewniają dostatecznej ochrony przed powodziami, jak również nie eliminują niskich stanów wody w Odrze w okresie suszy. Ma to także znaczenie dla transportu wodnego. Niewystarczająca liczba polderów i zły stan techniczny związanych z nimi urządzeń ograniczają możliwości zatrzymywania wezbrań. Praktycznie nie istnieje jakakolwiek gospodarka polderowa - brak rozwiązań systemowych i prawnych. 16. System zabezpieczeń przeciwpowodziowych. System zabezpieczeń jest stary, wyeksploatowany i w znacznej mierze niewystarczający. Po powodzi 1997 roku wymaga zgodnie z prawem budowlanym, praktycznie na terenie całego dorzecza, przeprowadzenia weryfikacji jego stanu technicznego i przebudowy. 17. Droga wodna. Niektóre budowle hydrotechniczne pochodzą z ubiegłego wieku i wymagają pilnej przebudowy lub generalnego remontu. Na odcinku od Koźla do Brzegu Dolnego znajdują się 24 stopnie wodne (ze śluzami żeglugowymi). Większość śluz wymaga remontów kapitalnych. Spośród odrzańskich jazów 16 jest nowych, jeden w toku przebudowy, a 2 jazy wymagają przebudowy w ramach zadań inwestycyjnych. Na odcinku Odry swobodnie płynącej istnieje potrzeba odtworzenia zniszczonej regulacji i usunięcia skutków erozji rzeki, które szczególnie w okresach lat suchych uniemożliwiają prowadzenie efektywnej żeglugi długotrasowej. 18. Mosty. Odrę przekracza 65 mostów drogowych i kolejowych, z których część nie spełnia wymogów międzynarodowych dróg wodnych. 19. Flota rzeczna. Istniejący tabor pływający nie jest w pełni wykorzystywany transportowo i ulega szybkiej dekapitalizacji. Zakup nowych jednostek pływających przez armatorów jest uwarunkowany osiągnięciem lepszych 17

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 parametrów na drodze wodnej oraz wzrostem podaży ładunków masowych ciążących do transportu wodnego. 20. Stocznie rzeczne. Stocznie ulegają likwidacji, ogłaszana jest upadłość, ustalane są zarządy komisaryczne. Brak zleceń na remonty i budowę nowych jednostek jest główną przyczyną upadłości stoczni. 21. Porty rzeczne. Porty są eksploatowane przez różne podmioty gospodarcze, przeważnie na zasadzie dzierżawy. Potencjał przeładunkowy portów rzecznych nie jest w pełni wykorzystywany. 22. Stan infrastruktury jest niezadowalający dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju całego dorzecza i wymaga pilnych działań zmierzających do modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. 3. Program ochrony przeciwpowodziowej 23. Program dla Odry - 2006 powinien połączyć i skoordynować działania rozpoczęte i prowadzone m.in. w ramach: pożyczki Banku Światowego. Planowanie osłony przeciwpowodziowej dla zlewni Komponent B, opracowanej z inicjatywy RZGW we Wrocławiu, przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Wrocław oraz HYDROPROJEKT- WROCŁAW, Strategii ochrony przeciwpowodziowej dorzecza górnej i środkowej Odry. 24. Pomoc Banku Światowego obejmuje udzielenie Polsce kredytu w wysokości 200 mln USD na usuwanie skutków powodzi, która wydarzyła się w lipcu 1997 roku. Umowa przewiduje realizację projektu dla trzech składowych: A Odbudowa podstawowej infrastruktury miejskiej i wiejskiej; pomoc w odbudowie infrastruktury technicznej na poziomie gminy. B Osłona przeciwpowodziowa i ograniczenie zagrożenia; pomoc techniczna w celu modernizacji systemów osłony przeciwpowodziowej, infrastruktury hydrotechnicznej, systemów prognozowania zagrożeń oraz planowania osłony przeciwpowodziowej w zlewni; koszt realizacji tej składowej wyniesie 80 mln USD. C Administracja projektu i pomoc techniczna. 25. Za realizację całego projektu odpowiedzialny jest Jerzy Widzyk Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. 26. Celem składowej A jest odbudowa podstawowej infrastruktury w miastach i na terenach wiejskich dotkniętych skutkami powodzi poprzez naprawę obiektów i urządzeń o istotnym znaczeniu gospodarczym oraz przywrócenie możliwości działania służb pomocy w sytuacji zagrożenia, a także przez zapewnienie usług dla osób zmuszonych do porzucenia swojego własnego zamieszkania. 18

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 27. Głównym celem składowej B jest ograniczenie zagrożenia i ryzyka ewentualnych powodzi w przyszłości przez zbudowanie systemu monitorowania i ostrzegania przed powodzią. W sferze organizacyjnej podstawowym wynikiem prac będzie powołanie i działalność Ośrodka Koordynacyjno - Informacyjnego Osłony Przeciwpowodziowej (OKI) dorzecza górnej Wisły z siedzibą w Krakowie, oraz dorzecza górnej Odry z siedzibą we Wrocławiu. Stworzenie OKI usprawni koordynację działań związanych z osłoną przeciwpowodziową. 28. Spośród pozostałych korzyści realizacji projektu Banku Światowego wymienić należy ponadto: Administracja rządowa i samorządowa otrzyma oceny zagrożenia powodziowego dla wybranych dolin cieków. Informacja ta będzie wykorzystywana w pracach planistycznych, opiniodawczych i decyzyjnych. Utworzenie ogólnopolskiego jednolitego systemu informatycznego gospodarki wodnej, w pierwszym etapie ukierunkowanego na zagadnienia osłony przeciwpowodziowej. Administracja wojewódzka, powiatowa i gminna uzyska możliwość wglądu do szczegółowych danych o użytkownikach wód, o zagrożeniach powodziowych, o jakości wód, o obiektach gospodarki wodnej itd. Będzie umożliwione korzystanie z wyników pracy szeregu modeli matematycznych z wykorzystaniem najnowszych systemów GIS i najnowszych baz danych. Możliwa będzie pełna graficzna wizualizacja opracowywanych problemów. Opracowane zostaną wytyczne zagospodarowania terenów zalewowych, lub o potencjalnym zagrożeniu powodziowym. Określone zostaną obszary podlegające zalaniu w przypadku awarii obwałowań, zinwentaryzowane zagrożone obiekty infrastruktury technicznej, określona liczba zagrożonej ludności. Sformułowane zostaną propozycje regulacji prawnych i organizacyjnych w zakresie gospodarki na terenach zalewowych. 29. Ważnym elementem prac nad programem ochrony przeciwpowodziowej jest Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry, opracowana po ogłoszeniu pierwszej redakcji programu ODRA 2006 i równocześnie potwierdzająca jego tezy. 30. Strategia, a raczej wstępne studium techniczno - ekonomicznego ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry po Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r. zostanie przekazane do właściwych, z tytułu ochrony przeciwpowodziowej, urzędów i instytucji celem dokonania uzupełnień i poprawek umożliwiających przeprowadzenie procedury formalnej, niezbędnej dla rozpoczęcia realizacji przedmiotowego studium, stanowiącego podstawę formalną i merytoryczną dla kolejnych faz dokumentacji projektowych w tym m.in. dla opracowania studiów programowo - przestrzennych zabezpieczenia przed powodzią poszczególnych województw - zlokalizowanych na obszarze objętym działaniem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. 19

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 31. Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry po Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r. wytycza główne kierunki modernizacji całego systemu ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Odry i dorzeczu Nysy Kłodzkiej obejmując następujący zakres merytoryczny: 1) Ogólna analiza i ocena Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r.: 2) Ogólna strategia działań przeciwpowodziowych, w tym: 2.1. Kierunki techniczno - inwestycyjne: możliwości zwiększenia przepustowości w miastach: a) do wielkości jakie wystąpiły w lipcu 1997 r., b) do wielkości jakie mogą wystąpić po rozbudowie obwałowań, możliwości zwiększenia rozstawu wałów na całym odcinku rz. Odry, proponowany sposób dalszego wykorzystywania terenów przewidywanych do zalewania w czasie wyjątkowych powodzi. rozwiązania hydrotechniczne: zbiorniki retencyjne i poldery, kanały ulgi, udrożnienie rzek i terenów zalewowych, obwałowania, Kierunki ekologiczne: zalesienia (zabudowa biologiczna gór - retencja leśna), mała retencja, tereny zalewowe: przeznaczone do częstego zalewania, przeznaczone do zalania tylko w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia. 2.2. Kierunki operacyjno - urbanistyczne: monitoring - udoskonalenie systemu obserwacji, prognoz i przekazu informacji, sterowanie w oparciu o modele matematyczne: symulacja stanu wód w zależności od wysokości opadów, zrzutów ze zbiorników itp., symulacja i wskazanie koniecznych przedsięwzięć ochronnych, ustalenie stref zagrożeń, informacja dla instytucji i mieszkańców o terenach zagrożonych i miejscach ewakuacji, udoskonalenie działań Komitetów Przeciwpowodziowych poprzez lepszą organizację oraz usprzętowienie, ukierunkowanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu na sprawy powodziowe, ustalenie strategii działań dla ochrony miejsc szczególnie ważnych. 3) Ogólny program rozwiązań technicznych dla całego regionu. 20

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 4) Program rozwiązań technicznych dla poszczególnych województw i większych aglomeracji miejskich, w tym: ustalenie wytycznych do sporządzania wojewódzkich studiów programowo - przestrzennych zabezpieczenia przed powodzią, wybór hierarchii postępowania ze wskazaniem miejsc podlegających szczególnej ochronie. 5) Ustalenie hierarchii postępowania przy realizacji programu. 32. W tabeli przedstawiono koszt realizacji zadań przedstawionych w Strategii w wariancie podstawowym, tj. ze zbiornikiem Racibórz, głównym zadaniem inwestycyjnym Programu dla Odry - 2006. 21

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 Nakłady na realizację rozwiązań technicznych w ramach generalnej strategii ochrony przed powodzią Górnej i Środkowej Odry w wariancie podstawowym tj. ze zbiornikiem Racibórz w mln PLN l.p. Zadania Koszt mln PLN 1. Województwo śląskie, w tym: przebudowa i modernizacja wałów polder Racibórz-Turze dokumentacja, sprawy własnościowe 2. Województwo opolskie, w tym: przebudowa i modernizacja wałów poldery Opole, Żelazna, Czarnowąsy, Rybna dokumentacja, sprawy własnościowe 3. Województwo dolnośląskie, w tym: przebudowa i modernizacja wałów polder y Lipki-Oława, Kotowice, Oławka, Bliżanowice- Trestno, Domaszków-Tarcholice polder Bieliszów-Lubów dokumentacja, sprawy własnościowe 4. Województwo lubuskie, w tym: przebudowa i modernizacja wałów poldery Tarnów Bycki, Połupin dokumentacja, sprawy własnościowe 618,43 40,46 24,67 100,53 430,01 110,42 28,50 69,92 1.088,15 405,67 119,23 22,59 176,94 405,79 199,34 116,62 65,98 RAZEM w tym: przebudowa i modernizacja wałów poldery dokumentacja, sprawy własnościowe 2.542,37 755,89 311,61 413,37 4. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ład przestrzenny 33. Program dla Odry 2006 będzie stanowić podstawę przygotowania materiałów wyjściowych dla sejmików wojewódzkich oraz zarządów gmin i miast w dorzeczu Odry, umożliwiających wprowadzenie ładu przestrzennego wzdłuż całej doliny Odry z uwzględnieniem prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej, ciągłości korytarzy ekologicznych, uporządkowaniem krajobrazu nabrzeży, ochrony istotnych wartości dziedzictwa cywilizacyjnego oraz zharmonizowaniem rozwoju gospodarczo-społecznego z możliwościami środowiska przyrodniczego i kulturowego. 22

Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego Program dla Odry - 2006 34. Stosując środki planowania przestrzennego należy połączyć je z prewencyjną ochroną przed powodzią. Istotne obszary działania i zamierzenia w ramach gospodarki wodnej, ochrony środowiska, urbanizacji, rolnictwa, gospodarki i transportu należy uporządkować pod względem przestrzennym i rozwinąć do transnarodowej, w ramach Inicjatywy Szczecińskiej, strategii państw sąsiadujących. 35. Doświadczenia związane z dotychczasową praktyką ochrony przeciwpowodziowej wykazały, że nawet przy wykorzystaniu wszystkich możliwości technicznych i finansowych nie jest możliwe osiągnięcie pełnej ochrony przeciwpowodziowej. W przypadku ekstremalnych powodzi w dalszym ciągu istnieją znaczne zagrożenia dla osiedli, urządzeń infrastruktury i innych wrażliwych sposobów użytkowania. Powstanie tej sytuacji powoduje konieczność rozwinięcia koncepcji i praktyki profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej, nie ograniczającej się tylko do środków podejmowanych w najbliższym otoczeniu osiedli zagrożonych powodziami, lecz skupiającej się na średnio- - długoterminowym zredukowaniu przyczyn powodzi i wywołanych przez nią szkód. 36. Zgodnie z decyzjami w ramach Inicjatywy Szczecińskiej, w dorzeczu Odry mają zostać wykorzystane wyniki prac Międzynarodowej Grupy Roboczej Ren-Mozela, zgodnie z którymi Program dla Odry 2006 uznaje, że podstawowe zasady profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej są następujące: a. Woda jest elementem profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej we wszystkich obszarach woda jest integralnym składnikiem użytkowania przestrzennego. Wody deszczowe powinny zostać zatrzymane w jak największym stopniu w miejscu ich opadania. Odpływ przez kanały i cieki wodne powinien zostać spowolniony, a lokalna gospodarka wodna zrenaturyzowana. Biotopy wodne i łąkowe powinny stać się ważnymi elementami krajobrazu i przy decyzjach dotyczących planowania przestrzennego należy je odpowiednio uwzględnić. b. Wodę należy zatrzymywać wodę należy zatrzymywać w dorzeczach rzek. Na terenach zasiedlonych, w planowaniu urbanistycznym należy w większym stopniu uwzględnić służącą spowolnieniu odpływu, zbliżoną do naturalnej, rozbudowę otwartych akwenów. Na terenach otwartych należy utrzymywać i odbudowywać powierzchnie o funkcjach korzystnych dla gospodarki wodnej tzn.: ochrona gleb, odpowiednie dla danego terenu rolnictwo, zachowanie terenów leśnych oraz utrzymanie i regeneracja obszarów mokrych. c. Wodzie należy zrobić miejsce wodom należy stworzyć przestrzeń umożliwiającą opóźniony, nie stanowiący zagrożenia odpływ. Wody płynące i ich obszary zalewowe powinny być wolne dla możliwie jak największego zatrzymania wody aby zagwarantować możliwie najmniejsze szkody odpływu ekstremalnie dużych powodzi. Należy zapobiec dalszemu wykorzystywaniu obszarów zalewowych i terenów 23