Moje dziecko jest dyslektykiem, jak mogę jemu pomóc? Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się, m.in. czytania, pisania, liczenia u dziecka z prawidłowym rozwojem umysłowym. Wynikają one z zaburzeo niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. Dysleksja nie jest rezultatem wolniejszego rozwoju umysłowego albo niskiej inteligencji. Często dziecko dyslektyczne ma inteligencję dużo wyższą od przeciętnej. Dysleksję rozwojową dzielimy na: dysleksję (trudności w czytaniu); dysgrafię (trudności w opanowaniu czytelnego, estetycznego i poprawnego graficznie pisma); dysortografię (trudności w poprawnej pisowni ortograficznej); dyskalkulię (trudności w uczeniu się matematyki). Nie wszystkie trudności w nauce i słabe oceny dziecka należy utożsamiad z dysleksją. Należy wyeliminowad inne przyczyny wpływające na kłopoty dziecka, np. niedosłyszenie, niedowidzenie, lenistwo, częsta absencja, stres szkolny, niesystematycznośd, zaburzenia neurologiczne, wyraźne niższy od przeciętnego poziom inteligencji, niedwiczona pamięd itp. Najczęściej spotykane zaburzenia i problemy dyslektyka: problemy z uzupełnieniem licznych formularzy, męczy się zanim dotrze do kooca, zapomni, o czym czytał wcześniej; problemy w urzędach - dyslektyk za każdym razem podpisuje się inaczej; nie zapamiętuje znaków drogowych; nie rozróżnia stron świata, nie ma poczucia przestrzeni; nie zapamiętuje adresów, numerów telefonów; nie zapamiętuje symboli chemicznych; nie nauczy się typowym sposobem tabliczki mnożenia; problemy z określaniem czasu, jak np. wczoraj, poprzedni, następny; problemy z chronologią wydarzeo; nie zapamiętuje dat lub nie potrafi określid daty aktualnej; problemy z organizacją pracy związaną z brakiem poczucia czasu, z przewidywaniem, ile dana czynnośd może trwad; problemy z geografią, geometrią, odczytywaniem czy sporządzaniem map, gdyż nie rozumie słów: nad, pod, przy, koło, na lewo, na prawo, niżej, wyżej itd. nie ma poczucia przestrzeni; męczy się szybciej niż jego rówieśnicy, bo wkłada dwukrotnie więcej wysiłku w pracę; ma objawy nerwicowe, wegetatywne, np. mdłości, niepokój ruchowy, czerwienienie, alergie, choroby górnych dróg oddechowych, pocenie się rąk, nieśmiałośd, zalęknienie; trudności w robieniu notatek, gdyż nie nadąża w pisaniu lub napisze tak, że później nie odczyta, nie potrafi sensownie kompletowad notatek; nie nauczy się tematu z historii, przyrody czy geografii, gdyż długo czyta i nie pamięta co przeczytał; 1
słabo maluje, rysuje, ma trudności manualne; problemy z uczeniem się języka obcego nie zapamiętuje wyrazów; kłopoty z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów; używa częściej opisów, a nie rzeczowników; ma kłopoty z liczeniem w pamięci. Jak pomóc dziecku? kochaj, ale wymagaj, akceptuj je takim, jakim jest dysleksja to nie choroba, zapewniaj mu odpowiednie warunki do pracy, pomagaj, ale nie wyręczaj, pracuj systematycznie, bądź rzecznikiem swojego dziecka, nie porównuj go z innymi dziedmi, nie oceniaj przez pryzmat szkolnych osiągnięd, nie skupiaj się tylko na porażkach, doceniaj i chwal najmniejszy sukces dziecka, zachęcaj do rozwijania zainteresowao, korzystaj z rad specjalistów, czytaj fachową literaturę, bądź życzliwy i pogodny, gdy nie wiesz jak postąpid, pomyśl, jak poczułbyś się na jego miejscu. Przykłady dwiczeo w czytaniu i pisaniu (za: M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie, *w:+ Jak pomóc dziecku z dysortorafią, ODN Zielona Góra 2000) Czytanie na raty Uczeo młodszy 1. Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od jednej lub kilku linijek tekstu do 1/2 strony, 2. Dziecko czyta razem z dorosłym na głos ("chórem", dorosły nieco ciszej) - dwa razy więcej, np. od dwóch linijek do l strony, 3. Dorosły czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, np. od trzech linijek do 3 stron, 4. Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej, np. od 4 linijek do 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-4) 5. Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem. 2
Uczeo starszy 1. Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od ok. 1/2 - l strony, 2. Dorosły - czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, ok. 3 stron; dobrze, jeżeli dziecko w tym czasie śledzi tekst wzrokiem, 3. Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej: ok. 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-3) 4. Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, 5. Podsumowanie przeczytanego rozdziału - streszczenie rozdziału i dyskusja nad wybranymi problemami. Książka mówiona "Książki mówione" to taśmy magnetofonowe z nagraniami lektur szkolnych, które służą dzieciom w przyśpieszeniu procesu czytania lektur. Rodzice prezentują początek "książki mówionej" i dziecko kontynuuje czytanie reszty rozdziału z użyciem kasety magnetofonowej. Zadaniem dziecka jest: słuchanie tekstu (z taśmy) z jednoczesnym śledzeniem go w książce (czytaniem) (2 str.), słuchanie tekstu - bez czytania (kilka stron) powtórka: (pkt 5-6), streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, podsumowanie przeczytanego i wysłuchanego rozdziału - streszczenie i dyskusja. Dyktando w 10 punktach - z komentarzem ortograficznym 1. Punkt l. Umowa Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robid dyktando obejmujące zawsze tylko 3 zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy. 2. Punkt 2. Wybór tekstu Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie. 3. Punkt 3. Komentarz ortograficzny Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu (podaje zasady pisowni, poszukuje uzasadnienia pisowni). 4. Punkt 4. Zapisywanie Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami). 5. Punkt 5. Kontrola l - dziecko Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst. 6. Punkt 6. Kontrola 2 - dorosły Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę. 7. Punkt 7. Kontrola 3 - dziecko Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego. 3
8. Punkt 8. Kontrola 4 - dorosły Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst -wzór, z którego dyktował zdania. 9. Punkt 9. Kontrola 5 - dziecko Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy. 10. Punkt 10. Poprawa Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy). Tygodniowe dwiczenia poprawnej pisowni - samodzielna praca starszych uczniów I. Przygotowanie 1. Załóż zeszyt do dwiczeo ortograficznych. 2. Powtórz i utrwal zasady pisowni. 3. Na koocu zeszytu załóż "Słowniczek trudnych wyrazów". II. Pisanie z pamięci codziennie 1. Przeczytaj uważnie wybrany przez siebie, lub wskazany przez nauczyciela fragment tekstu (ok. 4-5 zdao niezbyt długich, po ok. 5 wyrazów w zdaniu). 2. Przeczytaj pierwsze zdanie, zapamiętując tekst i pisownię wyrazów. Uzasadnij pisownię trudnych wyrazów. 3. Powiedz tekst z pamięci. 4. Przeczytaj powtórnie zdanie sprawdzając, czy dobrze zapamiętałeś. 5. Napisz tekst z pamięci. 6. Sprawdź zapis i nanieś poprawki. 7. Porównaj zapis ze zdaniem wzorcowym i nanieś poprawki. 8. Zakryj zdanie wzorcowe i napisane. 9. Napisz powtórnie to samo zdanie. 10. Sprawdź zapis. III. Poprawa błędów 1. Wypisz wyrazy, w których popełniłeś błędy i uzasadnij poprawną pisownię. 2. Wyrazy te zastosuj w krzyżówce. Ułóż z nimi zdania. Utwórz rodzinę wyrazów pokrewnych. Wykonaj dwiczenie utrwalające pisownię. 3. Wpisz je do "Słowniczka trudnych wyrazów" (na koocu zeszytu). 4
Jak powinieneś z nim dwiczyd? umów się z dzieckiem na rozwiązywanie dwiczeo, np. 3 razy w tygodniu po 5 7 dwiczeo w trakcie jednego dnia, przygotuj z dzieckiem plakat z zasadami pisowni dwiczonej trudności, np. rz wymienne, nadzoruj wykonanie zestawu dwiczeo, które angaŝują róŝne funkcje percepcyjnomotoryczne zalecane przez nauczyciela, sprawdzaj systematycznie pracę dziecka, pytaj o trudności, dla utrwalenia pisowni wykorzystaj słowniczek znajdujący się na koocu zeszytu dwiczeo, np. po wykonaniu dwiczeo wyrazy, które w nich wystąpiły, zapisz poprawnie w słowniczku, nagradzaj za wykonaną pracę, nie zmuszaj do przepisywania wyrazów, w których dziecko popełniło błędy, sam je napisz, skomplikowane partie zapisz kolorowo, poprawek dokonuj w jego obecności, nie dawaj dziecku długich list wyrazów do nauczenia się, łącz słówka w rodziny, pamiętaj, że sformułowania typu znów ci się nie udało paraliżują dziecko, zniechęcaj do dalszej pracy, uwagi na nie zastąp uwagami na tak, nie wytykaj, że jest powolne itp. Czy wiesz, że mózg tak samo jak mięśnie musi byd dwiczony? Dwiczenia kinezjologiczne i relaksacyjne w pracy z dzieckiem dyslektycznym Gimnastykę mózgu (zwaną dwiczeniami kinezjologicznymi) stworzył amerykaoski psycholog, Paul Dennison. Na podstawie wieloletnich badao nad trudnościami szkolnymi doszedł do wniosku, że dzieci znacznie lepiej uczą się w ruchu. Dwiczenia mogą działad dwukierunkowo. Kiedy dzieci są zmęczone, pobudzają i regenerują siły, gdy zbyt pobudzone, wyciszają i uspokajają. Proste dwiczenia ruchowe równoważą pracę lewej i prawej półkuli mózgu a ich regularne wykonywanie pomaga myśled, panowad nad ciałem, emocjami, poprawia zdolności uczenia się. 1) Pierwszym niezbędnym elementem dwiczeo wstępnych jest picie wody mineralnej niegazowanej. Woda jest doskonałym przewodnikiem energii elektrycznej. Wszystkie procesy elektryczne i chemiczne zachodzące w mózgu i centralnym układzie nerwowym zależne są od przewodnictwa elektrycznego, które ułatwia woda. Woda aktywizuje mózg do skutecznych działao elektrycznych i chemicznych pomiędzy mózgiem i układem nerwowym, jak również do efektywnego przechowywania i przywoływania informacji. 2) Drugim dwiczeniem są punkty na myślenie masowanie zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Jedną dłoo uczeo kładzie na pępek, który jest punktem centralnym, a drugą (kciukiem i palcem środkowym) masuje wgłębienia pod obojczykiem, potem zmiana. (30 sek) 5
3) Trzecim dwiczeniem są ruchy naprzemienne uczeo dotyka lewym łokciem prawe kolano i na odwrót, prawą ręką chwyta lewe ucho, prawą ręką lewą piętę (wykonując głębokie skręty ciała), następnie prawą ręką dotyka lewe ucho, a lewą ręką nos, a potem prawą dłonią lewe kolano i odwrotnie. Dwiczenia aktywizują obie kule mózgu jednocześnie oraz stanowią idealną rozgrzewkę dla wszelkich umiejętności wymagających przekroczenia lateralnej linii środkowej. 4. Ziewanie energetyczne. Uczeo wywołuje ziewanie z szeroko otwartymi ustami i jednocześnie masuje mięśnie wokół stawu skroniowo - żuchwowego. Dwiczenie pozwala na stymulację mięsni aparatu artykulacyjnego. Ziewanie energetyczne rozluźnia mięśnie i pozwala na ich efektywniejszą pracę. 5) Pozycja Cooka dwiczenie to składa się dwóch części: Częśd 1. Wyciągnij ręce przed siebie, skieruj kciuki w dół, skrzyżuj ręce i spled dłonie, podciągnij je do klatki piersiowej. Skrzyżuj nogi. Oddychaj powoli przez nos, język trzymaj na podniebieniu (1 min) Częśd 2. Palce złącz opuszkami, stopy ustaw równolegle do siebie, oddychaj luźno i głęboko. Pozostao w tej pozycji ok. 1 minutę.. 6) Leniwe ósemki (znak nieskooczoności) dziecko wyciąga przed siebie rękę, kciuk postawiony, głowa jest nieruchoma. Dłonią kręci ósemki leżące w poprzek. Ósemkę zaczynamy zawsze od środka w górę w lewo. Najpierw dziecko rysuje bardzo wolno kilka razy ręką dominującą, potem drugą ręka, na koocu obiema rękami jednocześnie. Ręka musi znajdowad się cały czas w polu widzenia dziecka (góra, dół, lewo, prawo). Jeśli w którymkolwiek punkcie zakreślanej przestrzeni tracimy rękę z oczu, należy zmniejszyd tempo lub zmniejszyd zakres ruchu. 7) Alfabetyczne ósemki w leżącą ósemkę dziecko wpisuje kolejne małe litery alfabetu, zachowując kierunek od środka, w lewo, w górę. Do której części ósemki wpiszemy literę, decyduje jej pierwsze zaokrąglenie np. a, c, d, f, e wpiszemy do lewego brzuszka, a np. b, h, m, x, r, t do prawego. Można wpisywad pojedyncze litery lub całe wyrazy bądź też płynnie przechodzid od rysowania ósemki do litery i odwrotnie. 8) Rysowanie oburącz jest czynnością rysowania obustronnego. Na płaszczyźnie wyznaczamy pionową oś symetrii na wprost nosa i obiema rękami rysujemy jednocześnie symetryczne rysunki po obydwu stronach osi (kółka, serduszka, choinki, bałwanki). Nie jest istotne, co powstanie na rysunku wszystko, co spełnia warunek symetryczności, jest odpowiednie. Można zacząd od dowolnego bazgrania obydwiema rękoma naraz, kładzie się efekt na proces rysowania, a nie na efekt. 6
9) Słoo dziecko stoi na lekko rozszerzonych i ugiętych nogach, jedna ręka jest wyciągnięta stroną grzbietową (trąba), głowa jest przyłożona do ramienia wyciągniętej ręki (trzymanie kartki papieru pomiędzy głową a ramieniem pomaga w tej umiejętności). Następnie kreśli leżące ósemki, patrząc na kooce palców wyciągniętej ręki, nie odrywa głowy od ramienia. Wykonuje kilka ruchów każdą ręką. Przy wykonywaniu dwiczenia pracuje całe ciało, wykonując głębokie skłony. Słoniem można też pisad wyraz, z którym mamy problemy. 11) Sowa - dziecko rozciera mięsieo kapturowy (pomocniczy mięsieo głowy, od kręgosłupa do mięśnia ramiennego), kładzie na nim rękę, prawą na lewym ramieniu lub lewą na prawym, nabiera nosem powietrze i odwracając głowę w stronę przeciwną, wydmuchuje powietrze pohukując jak sowa. Wykonujemy około 7 wydechów na jednym ramieniu. 12) Kapturek myśliciela dziecko delikatnie masuje małżowinę uszną od góry w dół, lekko odginając brzegi ucha. Wykonuje je kilkakrotnie. 12) Wypady dziecko układa ramiona na biodrach. Prawa noga wykonuje wypad do przodu, kolana nie wychodzą za czubki palców, ciało przesuwamy w jego kierunku. 13) Bateria dziecko siada w siadzie skrzyżnym, ręce oparte na kolanach. Wypuszczając powietrze, jednocześnie wygina kręgosłup w koci grzbiet. Nabierając powietrza, powoli prostuje kręgosłup i odgina go do tyłu. Dwiczenie powtarzamy kilkakrotnie. Można je wykonywad także przy biurku, należy wtedy oprzed ręce o blat. Gdzie zwrócid się o pomoc? Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna ul. Obrooców Bydgoszczy 1, tel. 052-322-52-06/07 R. Bandoch gabinet 26 7
Godziny pracy: Poniedziałek 8.oo 12.oo Wtorek 14.oo 18.oo Środa 14.oo 18.oo Czwartek 8.oo 12.oo Piątek 11.3o 15.3o Opracowanie: Barbara Oparka Małgorzata Garbin Maciej Stecki 8
9