Spis treści Wstęp 15 Ro? 'liał l, PRZEDMIOT I METODA NAUKI FINANSOW.... 19 l. l. 1.2. 1.3 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. l. 9. Etyn1ologia tenninu "finanse" i główne etapy rozwoju finansów.... W spółczesne rozum i en i e finansów............ 1.2.1. Ogólna charakterystyka finansów............ 1.2.2. Finanse w ujęciu podmiotowym............ Finanse w ujęciu przedmiotowym.............. 1.2.3. 1.2.4. Finanse w ujęciu instrumentalny1n............ 1.2.5. Finanse w ujęciu funduszowym........ Przedn1iot badat1 nauki finansów.... 1.3.1. Zjawiska finansowe.... 1.3.2. Stosunki finansowe.... M et oda badań.......... 1.4.1. Uniwersalne n1ctody poznania naukowego.................. 31 1.4.2. Metody prak cologiczne................................ 33 1.4.3. Metody statyc7ne i n1ctody dynan1iczne.................... 38 Model w nauce finansów.... Systetnowc podejście do zjawisk finansowych.... Znac/en i c cksperyn1entu w nauce finansów.... M ctoda prób i błędów.... Ekonon1iczna i społcct:na treść zjawisk finansowych.... 19 23 23 24 26 26 27 28 28 30 31 40 42 43 45 46
6 Spis treści Rozdział 2 SYSTEMATYKA DYSCYPLIN FINANSOWYCH..... 48 2.1. 2.2. 2.3. Ogólna charakterystyka dyscyplin finansowych.... Rodzaj e dyscyplin finansowych.... 2. 2.l. Kryter i urn metody..................................... 2.2.2. Kryteriun1 funkcji ckono1nicznych..,................ Finanse a inne nauki.. i 2.3.1. Interdyscyplinarny charakter zjawisk finansowych.... 2.3.2. Finanse a nauki ekonomiczne.... 2.3.3. Finanse a matematyka.... 2.3.4. Finanse a socjologia........................... 2.3.5. Finanse a psychologia.................... 2.3. 6. Finanse a etyka.... 48 49 49 52 58 58 58 59 59 60 61 Rozdział 3 KATEGORIE FINANSOWE 63 3.1. Istota kategorii finansowych..................................... 63 3.2. Kategorie przychodowe........................................ 64 3. 2.l. Cena................................................ 64 3.2.2. Przychód pieniężny.................................... 67 3.3. Kategorie dochodowe.......................................... 67 3.3. 1. Dochód.............................................. 67 3.3.2. Zysk................................................ 69 3.3.3. Procent.............................................. 70 3.3.4. Rentapieniężna... 71 3.4. Kategorie wydatkowo-kosztowe................................. 74 3.4.1. Wydatek............................................. 74 3.4.2. Koszt............................................... 74 3.4.3. Amortyzacja... 75 3.5. Kategorie podatkowe.......................................... 77 3.6. Kategorie dłużne.............................................. 78 3.6.1. Pożyczka pieniężna.................................... 78 3.6.2. Kredyt pieniężny...................................... 79 3.6.3. Deficyt finansowy..................................... 80 3.6.4. Dług finansowy....................................... 82
Spis treści 7 Rozdział 4~ PRZEGLĄD WYBRANYCH TEORII FINANSÓW.... 86 4.1. Ogólna charakterystyka teorii finansów............................ 86 4.2. Klasyczna teoria finansów...................................... 88 4.3. Liberalna teoria finansów....................................... 89 4.4. Teorie zw i ą za n e z po d ażą pieniądza............................... 90 4.4. 1. Koncepcja podaży pieniądza............................. 90 4.4.2. 4.4.3. Teoria bankowa....................................... Teoria obiegowa.... 92 94 4.4.4. Teoria ilościowa....................................... 94 4. 5. Teorie popytu na pien iąd z...................................... 96 4.5.1. Ogólna charakterystyka................................. 96 4.5.2. Popyt na pieniądz w ujęciu J.M. Keynesa................... 97 4.5.3. Popyt na pieniądz w ujęciu W.J. Baumola i J. Tobina.......... l O l 4.5.4. M. Friedman i monetaryści.............................. l 03 4.5.5. Ewolucja teorii popytu na pieniądz........................ l 05 4.6. Teoria finansowania antycyklicznego.............................. l 09 4. 7. Wybrane teorie związane z rynkiem kapitałowym.................... 111 4. 7.l. Teoria (hipoteza) efektywności infonnacyjnej rynku kapitałowego 111 4.7.2. Teoria finansów behawioralnych.......................... 114 4. 7.3. Model wyceny aktywów kapitałowych..................... 119 4. 8. Teorie związane z polityką monetarną............................. 123 4.8.1. Teoria opty1nalnych obszarów gospodarczo-walutowych....... 123 4.8.2. Reguła Taylora........................................ 125 ozdział 5 PIENIĄDZ JAKO TWORZYWO ZJAWISK FINANSOWYCH..................... 128 5.1. Funkcje pieniądza............................................. 128 5.2. Z historii pieniądza............................................ 129 5.3. Charakterystyka współczesnego pieniądza......................... 137 5.4. Kreowanie współczesnego pieniądza.............................. 139 5.4.1. Założenia ogólne...................................... 139 5.4.2. Kreacja pieniądza w ujęciu kontowym..................... 140 5.4.3. Kreacja pieniądza \V ujc;ciu sfonnalizowanym............... 145 5.5. Euro droga do wspólnej waluty................................. 149 5.5.1. Historia integracji waluto\vcj............................. 149 5.5.2. Europejski Systetn Walutowy............................ 150 5. 5. 3. Raport Delorsa i Traktat z Maastricht...................... 151 5.5.4. Euro wspólny picni,}dz Unii Europejskiej................. 151
8 Spis treści Rozdział 6 DZIAŁALNOŚĆ PODMIOTÓW SYSTEMU EKONOMICZNEGO W WARUNKACH PIENIĘZNYCH. 154 6.1. Rzeczowo-pieniężny charakter procesu gospodarowania.............. 154 6.2. Dwusektorowy model gospodarki................................ 155 6.3. Podstawowe kategorie podmiotów systemu ekonomicznego........... 157 6.3.1. Gospodarstwa domowe................................. 157 6.3.2. Przedsiębiorstwa...................................... 160 6.3.3. Państwo............................................. 164 6.4. Porównanie sytuacji podmiotów systemu ekonomicznego w warunkach pieniężnych.................................................. 168 lł.ozdział 7 KRĄZENIE PIENIĄDZA I DOCHODU W GOSPODARCE NARODOWEJ............ 171 7.1. Statyczne i dynamiczne ujęcie gospodarki narodowej................. 171 7.2. Krążenie dóbr i dochodów w gospodarce narodowej.................. 173 7.3. Krążenie dochodów w ujęciu rachunków narodowych................ 180 7.3. l. Ogólne zasady budowy rachunków narodowych............. 180 7.3.2. System rachunków narodowych.......................... 182 7.4. Podstawowe zależności finansowe w gospodarce w ujęciu rachunków narodowych................................................. l 95 7.4.1. Kryterium wyodrębnienia sektorów....................... 195 7.4.2. Znaczenie podziału gospodarki narodowej na sektory realne i sektory finansowe.................................... l 97 7.4.3. Związki między sektoratni realnytni a sektoran1i finansowytni gospodarki narodowej.................................. 199 Rozdział 8 PIENIĄDZ I CZAS 202 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. Czynnik czasu w działalności gospodarczej człowieka....,,.. d. W artosc p1en1ą za w czaste............ Inflacja.... 8.3.1. Rodzaje inflacji.... 8.3.2. Skutki inflacji.... Metody pomiaru zmian wartości pieniądza w czasie.... 8.4.1. Procent prosty.... 8.4.2. Procent składany......... 8.4.3. Wartość zaktualizowana.... 202 202 205 205 208 213 213 214 218
Spis treści 9 8.4.4. Wartość zaktualizowana netto............................ 219 8.4.5. Wewnętrzna stopa zwrotu............................... 220 8.5. Zasady posługiwania się pieniądzem w czasie....................... 221 lłozdział 9 ~. OSZCZĘDNOSCI PIENIĘZNE.............. 222 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. Ekonomiczny sens oszczędności.... P omtar. d,. oszczę nosc1.... Motywy gromadzenia oszczędności pieniężnych.... Rodzaje oszczędności.... 222 227 228 230 Iłozdział J O ~ TRANSFORMACJA OSZCZĘDNOSCI W KAPITAŁ... 234 1 0.1. l 0.2. l 0.3. ] 0.4. Przyczyny transformacji.... Transformacja bezpośrednia.... Transformacja za pośrednictwem banków komercyjnych.... Pozabankowi pośrednicy finansowi.... l 0.4.1. Istota działalności pozabankowych pośredników finansowych.. l 0.4.2. Towarzystwa ubezpieczeniowe.... l 0.4.3. Towarzystwa powiernicze............................... 243 10.4.4. Otwarte fundusze emerytalne............................ 244 234 235 237 239 239 241 Rozdział ll SYSTEM FINANSOWY.................. 246 I 1.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. 11.7. II. 8. 11.9. 11.1 O. Istota systemu finansowego.... Funkcje syste1nu finansowego.... Elementy systen1u finanso\vego........ l 1.3. l. Syste1n bankowy.... 11.3.2. Systetn finansów publicznych.... 11.3.3. Syste1n finansowy ubezpieczeń.... Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie........ Komisja Nadzoru Finansowego.... Komitet Stabilności Finansowej.......... Koncepcja Rady do spraw Ryzyka Systemowego.... Bankowy Fundusz Gwarancyjny......... Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.... Pozostałc instytucje finansowe.... 246 247 248 248 271 273 276 279 281 282 283 284 287
lo Spis treści Rozdział 12 POLITYKA FINANSOWA 292 12.1. 12.2. 12.3. 12.4. 12.5. 12.6. Przedmiot polityki finansowej.... Podmiot polityki finansowej........ Cele polityki finansowej................ 12.3.l. Cele uniwersalne............ 12.3.2. Cele specyficzne............ Rodzaje polityki finansowej........ 12.4.1. Polityka monetarna.... 12.4.2. Polityka fiskalna........ Instrun1enty polityki finansowej........ Problem koordynacji polityki finansowej........ 292 293 296 296 301 301 301 310 323 325 lłozdział 13 INSTRUMENTY FINANSOWE.............. 326 13.1. 13.2. 13.3. 13.4. 13.5. 13.6. 13.7. 13.8. Istota instrumentów finansowych........ Rodzaje instrumentów finansowych.... Instrumenty finansowe rynku pieniężnego.... 13.3 o 1. Bony skarbowe... o 13.3.2. C'1zck.... 13.3.3. Weksel Inne instrurnenty rynku pieni<;żncgo.... Instrumenty finansowe rynku kap i ta ławego....... 13.5.1. Obligacje.... 13. 5. 2. L i s t za s ta w n y......................................... 13.5.3. Akcje.... Finansowe instrurnenty pochodne.... 13.6.1. Opcje.... 13.6.2. Kontrakty terminowe... o o o o l 3. 6. 3. S \V a p.......................... o o o 13.6.4. Warranty.... 13.6.5. Instrumenty IRS, CIRS i C'I)S.... Instrumenty cenowe.... Finansowe instrumenty rozliczcniowe.... 13. 8. 1. l n kaso............................................... 326 327 329 329 330 332 334 334 335 337 337 339 340 341 341 342 342 344 346 347 13.8.2. Akredyty\va... o. o... 349 l 3. 8. 3. K o n o s a t n e n t.... o 349 13.8.4. Karty płatnicze... 350
Spis treści II Rozdział 14 KRYZYSY FINANSOWE................. 352 14.1. 14.2. 14.3. 14.4. 14.5. 14.6. 14.7. Przesłanki kryzysów finansowych................................ Istota kryzysu finansowego....... Sektory podatne na kryzysy finansowe.... 14.3.l. Sektor bankowy................... 14.3.2. Sektor finansów publicznych.... 14.3.3. Kryzysy walutowe.......... Mechanizm kryzysu finansowego - wybrane przykłady.... 14.4.1. Bańkatulipanowa.......... 14.4.2. Upadek Kon1panii Mórz Południowych i Kompanii Missisipi... 14.4.3. Kryzysmeksykański.......... 14.4.4. Inne kryzysy walutowe.......... 14.4.5. Bańka internetowa 2000.... Wielki Kryzys.... Kryzys finansowy zapoczątkowany w latach 2007-2008....... 14.6. 1. Przyczyny kryzys u.... 14.6.2. Przebieg kryzysu.... 14.6.3. Działania ratunkowe - aspekt instytucjonalny.... 14.6.4. Skala działań ratunkowych i ich skutki.... Kryzys finansowy zapoc/ątkowany w latach 2007-2008 - aspekty teoretyczne l 352 353 355 355 357 358 359 359 360 361 363 365 366 370 370 377 383 388 395 15.1. 15.2. 15.3. 15.4. 15.5. 15.6. 15.7. 15.8. 15.9. 15.10. 15.11. 15.12. 15.13. lłozdział J 5 GLOBALNY SYSTEM FINANSOWY... 407 Koncepcja globalnego systemu finansowego.... W czesne próby budovvy n1iędzynarodowcgo systen1u finanso\vego.... M iędzynarodo,vy Fundusz Walutovv y...., Bank S\viato\\ y.... Europejski Bank Odbudowy i Roz\voju.... Europejski Bank ln\vestycyjny.... Bank Rozrachunkó\v M iędzynarodo\\'ych.... Bazylejski Kotnitet Nadzoru Bankowego.... Wypłacalność zakjadów ubczpicc.l.cniowych.... Fortun Stabi In ości Finansowej.... Rada Stabilności Finanso\vej.... Europejski Systen1 Nadzoru F i nansowcgo.... Unia 13ankowa.......... 15.14. buropejskic fundusze stabilnościo\vc.............................. 461 15. 14. l. E u rope j ski l nstru n1cnt Stabilności 1.. i nansowcj............... 461 407 409 411 421 427 430 434 436 443 446 447 448 456
12 Spis treści 15.14.2. Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej.............. 463 15.14.3. Europejski Mechanizm Stabilności........................ 465 15.15. Pozostałe europejskie organizacje finansowe........................ 469 Rozdział 16 STRUKTURA FINANSOWA GOSPODARKI POLSKIEJ 470 16.1. 16.2. 16.3. 16.4. 16.5. 16.6. 16.7. 16.8. 16.9. 16.10. 16.11. 16. 12. I 6.13. 16.14. 16.15. 16.16. 16.17. 16.18. Czynniki kształtujące strukturę finansową gospodarki polskiej.... Charakterystyka podstawowych wielkości i wskaźników ekonomicznych oraz finansowych...................... Monetyzac ja gospodarki polskiej..... Aktywa finansowe gospodarki polskiej - finansjalizacja.... System bankowy.... 16.5.1. Ogólna charakterystyka struktury systemu bankowego.... 16.5.2. Narodowy Bank Polski........ 16.5.3. Bankikomercyjne.................. Towar zystwa ubezpieczeniowe.......... 16.6.1. Rozwój towarzystw ube7pieczeniowych.... 16.6.2. Wzrost wartości składek ubezpieczeniowych.... 16.6.3. Struktura rynku ubezpiec7eniowego.... 16.6.4. Wartość i struktura aktywów i pasywów sektora ubezpieczeniowego.... 16.6.5. Portfel towarzystw ubezpieczeniowych.......... 16.6.6. Wypłacalność towarzystw ubezpieczeniowych.... 16.6. 7. Wyniki finansowe towarzystw u bezpieczeniowych.... Towarzystwa funduszy inwestycyjnych.... Fundusze emerytalne............ Zmiany w otwartych funduszach etnerytalnych w latach 2011-20 I 3.... Pracownicze programy en1erytalne oraz indywidualne konta emerytalne.. Indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego.... Towarzystwa leasingowe.... Struktura obrotów kapitałowych Giełdy Papierów Wartościowych w W a 1 s7 a w i e................................................. Spółd7iclczc Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe.... Firmy factoringowe........ F inny pośrednictwa kredytowego.... Struktura kapitału wysokiego ryzyka.... Struktura funduszy public7nych......... 16.18.1. Bilans sektora finansów publicznych.... 16.18.2. Struktura dochodów public/nych...... 16.18.3. Struktura wydatków pubjic:tnych.... 16.18.4. Struktura wydatków budictu pat1stwa.... 470 471 485 494 498 498 500 504 532 532 537 538 540 541 543 546 548 558 569 574 578 580 585 590 594 597 600 603 603 606 608 609