PRACA ARCHIWÓW WOJSKOWYCH PRZY USTALANIU LISTY STRAT LWP PONIESIONYCH W WALCE O UTRWALENIE WŁADZY LUDOWEJ

Henryk Fabijański PRACA ARCHIWÓW WOJSKOWYCH PRZY USTALANIU LISTY STRAT LWP PONIESIONYCH W WALCE O UTRWALENIE WŁADZY LUDOWEJ W procesie kształtowania nowej ludowej państwowości w latach 1944 1949 działalność administracyjno-gospodarcza splatała się z koniecznością walki klasowej z rodzimą reakcją, a przede wszystkim z nacjonalistami ukraińskimi. Organy władzy ludowej rozpoczęły swoją działalność w bardzo trudnych warunkach ekonomicznych i politycznych. Istotną również sprawą było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w kraju. Do walki, która została narzucona nowej władzy ludowej przez siły wsteczne, stanęły obok działaczy politycznych i organów bezpieczeństwa również jednostki ludowego Wojska Polskiego. W dotychczas wydanych publikacjach, wiążących się z tym okresem, stosunkowo dużo miejsca poświęcono problemom politycznym, narodowościowym oraz organizacji i taktyce prowadzenia walki ze zbrojnym podziemiem i nacjonalistami ukraińskimi. Natomiast znacznie mniejszą uwagę zwrócono na samych bohaterów poległych w walce o władzę ludową. Dopiero ostatnio lukę tę wypełnia specjalna publikacja, zainicjowana i wydana drukiem staraniem byłego Zakładu Historii Partii przy KC PZPR z okazji 20 rocznicy powstania PPR i 25-lecia istnienia władzy ludowej 1. Ogłoszona lista poległych stanowi wyraz hołdu dla tych, którzy 1 Polegli w walce o władzę ludową. Materiały i zestawienia statystyczne, Warszawa 1970. Omówienie

oddali swe życie w służbie Ojczyzny. Z uwagi na zbyt skąpe omówienie w tej publikacji wysiłku zbrojnego wojska w walce o utrwalenie władzy ludowej, jak również marginesowe potraktowanie działalności Komisji Weryfikacyjnej Ministerstwa Obrony Narodowej, zachodzi konieczność naświetlenia tych problemów, zwłaszcza że w czynnościach weryfikacyjnych kryje się duży wkład pracy archiwalnej. * Jednostki ludowego Wojska Polskiego aktywnie uczestniczyły w zasadniczej próbie sił władzy ludowej z reakcją zarówno w czasie ludowego, referendum, jak i w pierwszej po wojnie kampanii wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. Najważniejszym jednak zadaniem wojska na terenie kraju w latach 1944 1949 była walka ze zbrojnym podziemiem. Według danych Sztabu Generalnego na dzień 23 lutego 1946 roku z bronią w ręku walczyło przeciwko władzy ludowej około 15.600 ludzi. Główny pas nasilenia działań podziemia wynosił około 150 km, wzdłuż granicy polsko-radzieckiej 2. Na odcinku tym działały grupy trudno uchwytne, rozproszone, bez stałego miejsca postoju i ścisłego składu organizacyjnego. Ich przywódcy mieszkali po wsiach, a siły swoje mobilizowali każdorazowo do poszczególnych akcji dywersyjnych i sabotażowych. Te nieliczne stosunkowo oddziały terroryzowały znaczne tereny kraju, uniemożliwiając rozwój normalnego życia. W celu zaprowadzenia bezpieczeństwa, ładu i stabilizacji w kraju, obok organów porządkowych włączono do akcji wojsko w zakresie bezpośredniego działania, jak też kierowania walką 3. Już z końcem maja 1945 roku, w celu likwidacji zbrojnego podziemia, skierowano do działań trzy dywizje piechoty. Tak więc 1 DP rozlokowano w rejonie Siedlec, 3 DP na Lubelszczyźnie, 4 DP w województwie rzeszowskim 4. Jednakże mimo osiągnięcia pewnych sukcesów nie udało się tego wydawnictwa w niniejszym biuletynie, s. 167 168. 2 Por.: Notatka zastępcy szefa Sztabu Generalnego. CAW, Prot. 465, t. 523, k. 145 147. 3 Tamże. 4 Rozkaz NDWP nr 289 z dnia 24.05.1945 roku. CAW, III-1-36, k. 179.

zlikwidować wrogich ugrupowań, ponieważ wojsko jak wynika z posiadanych materiałów archiwalnych 5 nie miało wówczas doświadczenia w tego rodzaju działaniach. W następnym etapie walka z reakcyjnym i nacjonalistycznym podziemiem stała się bardziej zorganizowana i planowa. W kwietniu 1946 roku cały teren Polski został podzielony na strefy działania, kierowane przez wojewódzkie komitety bezpieczeństwa, które podlegały powołanemu przez rząd Państwowemu Komitetowi Bezpieczeństwa 6. Równocześnie w celu zwiększenia operatywności poszczególnych jednostek wojskowych utworzono Grupę Operacyjną Rzeszów, która rozpoczęła działanie już 8 kwietnia 1946 roku 7. W okresie siedmiu miesięcy zwalczała ona podziemie ukraińskie, wykonując jednocześnie wiele czynności na rzecz gospodarki narodowej. Mimo, że jednostki GO Rzeszów, prowadząc nieprzerwaną akcję przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej (UPA) nie zlikwidowały jej całkowicie, to jednak w znacznym stopniu osłabiły terrorystyczne działania, szczególnie niebezpieczne dla ludności cywilnej w południowo-wschodnich rejonach kraju 8. Jednakże podziemie, nasilając akcję zbrojną, dążyło do sparaliżowania w państwie życia społecznego i działalności aparatu administracyjnego 9. W tej sytuacji rząd polski postanowił podjąć wszelkie możliwe środki w celu ostatecznej likwidacji zbrojnego podziemia. Zadanie to powierzono nowoutworzonej Grupie Operacyjnej Wisła, w skład której wchodziły znaczne siły wojska, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Wojsk Ochrony Pogranicza i Milicji Obywatelskiej 10. 5 Szczegółowe omówienie przekazów źródłowych obrazujących walkę LWP z podziemiem zbrojnym w latach 1944 1948 w Biuletynie Wojskowej Służby Archiwalnej nr 2, 1970, s. 113 125. 6 CAW, Prot. 465, t. 253, k. 148 i nast. (Regulamin Rady Bezpieczeństwa). Por. też: Protokoły posiedzeń Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa z roku 1946 i 1947 (tamże, t. 362, k. 1 i nast.). 7 CAW, Prot. 465, t, 259, k. 800 i nast. 8 CAW, Prot. 465, t. 244, k. 108. 9 Wykaz zniszczeń według danych na dzień 31.01.1946 roku CAW, Prot. 465, t. 235, k. 150 i nast. 10 Grupę Operacyjną Wisła powołano na podstawie zarządzenia Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa nr 00189/III z dnia 17.04.1947 roku CAW, Prot. 583, t. 213, k. 371. Udział wojska w zwalczaniu zbrojnego podziemia omawiają m.in.: A. S z c z e ś n i a k, Wkład Wojska Polskiego w kształtowanie i umacnianie Władzy ludowej 1944 1948, [w:] Z dziejów LWP, Warszawa 1969; W S z o t a, Zbrojne siły RP w walce z reakcyjnym podziemiem zbrojnym w latach 1945 1948, [w:] 20 lat LWP, Warszawa 1967; J. C z a p l a, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego w latach 1944 1945, WPH nr 3, 1965; J. Ł a w s k i, Cz. Ż m u d a, Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945 1946, WPH nr 4, 1966.

Grupa Operacyjna Wisła w ciągu trzech miesięcy walk 11 przeprowadziła 317 akcji bojowych, w wyniku których na terenie województw: rzeszowskiego, lubelskiego i krakowskiego zostały rozgromione podstawowe siły UPA 12. Ponadto poprzez przesiedlenie blisko 100 tysięcy osób narodowości ukraińskiej z województwa rzeszowskiego i 44.728 z województwa lubelskiego w poważnym stopniu pozbawiono punktów oparcia niedobitków nacjonalistów ukraińskich. 2. Organizacja prac weryfikacyjnych Podjęcie opracowania dotyczącego strat osobowych poniesionych w okresie utrwalania władzy ludowej było możliwe dzięki zgromadzonym i zabezpieczonym źródłom w Centralnym Archiwum Wojskowym. Zachowane w zespołach akt sprawozdania i meldunki wykazują, że bilans strat i cierpień, zadanych młodej i nieokrzepłej jeszcze władzy ludowej przez zbrojne podziemie w latach 1944 1948 jest tragiczny w swej wymowie. Oddziały nacjonalistów ukraińskich i bojówki reakcyjnego podziemia dokonały w tym okresie ponad 50 tysięcy napadów terrorystycznych i rabunkowych. Straty materialne sięgały setek milionów złotych, spalono dziesiątki wsi, zniszczono setki pociągów, mostów kolejowych i drogowych, zdewastowano i rozbito wiele obiektów państwowych. Przeszło 8 tysięcy najlepszych przedstawicieli sił demokratycznych poległo z rąk podziemia ukraińskiego i reakcyjnych bojówek. Poważne również straty poniosło samo wojsko. W latach 1944 1949 straciło ogółem życie 2.594 żołnierzy, w tym 466 oficerów, 729 podoficerów i 1.399 szeregowców 13. Działalność weryfikacyjną na terenie wojska określiło zarządzenie Głównego 11 Grupę Operacyjną Wisła rozformowano na podstawie zarządzenia Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa nr 00322/III. Por. CAW, Prot. 583, t. 213, k. 264. 12 Tabela wyników uzyskanych w walce z UPA, w okresie od 20.04. do 22.07.1947 roku. Tamże, k. 344. 13 Straty ludowego Wojska Polskiego w walce z reakcyjnym podziemiem ustaliła specjalna komisja działająca przy CAW. Straty WOP są wykazane również w publikacji H. D o m i n i c z a k a, Wojska Ochrony Pogranicza, Warszawa 1971.

Zarządu Politycznego nr 19/Polit. z dnia 3 czerwca 1962 roku 14. Do wykonania jego powołano Centralną Komisję Weryfikacyjną Ministerstwa Obrony Narodowej, komisje okręgowe oraz komisje przy ówczesnych, dowództwach Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza. Wszystkie prace prowadzone były w myśl ogólnych wytycznych Centralnej Komisji Weryfikacyjnej przy Zakładzie Historii Partii. Ponadto opracowane zostały plany oraz instrukcje we własnym zakresie. Raz na dwa miesiące organizowano odprawy przewodniczących komisji terenowych, w czasie których składane były sprawozdania z przebiegu działalności, korygowano kryteria weryfikacyjne, udzielano wskazówek i pomocy w rozwiązywaniu spraw szczególnie trudnych. Komisjom terenowym udzielano także pomocy na miejscu, w czasie wyjazdów inspekcyjnych. Komisja Ministerstwa Obrony Narodowej współpracowała ściśle z nadrzędną komórką, działającą przy ówczesnym Zakładzie Historii Partii. Przedstawiciele MON uczestniczyli w odprawach i posiedzeniach tam organizowanych, uzgadniali wiele złożonych problemów, a podjęte ustalenia przekazywali do realizacji na terenie wojska. Przesyłano okresowe sprawozdania i zweryfikowane arkusze personalne w celu podjęcia ostatecznej, decyzji o umieszczeniu danego nazwiska w spisie poległych w walce o władzę ludową w Polsce. Na terenie wojska powołano specjalne komisje. Przy każdej z nich funkcjonowały odpowiednie zespoły robocze. Praca komisji terenowych i Komisji MON polegała głównie na badaniu odpowiednich materiałów archiwalnych 15 oraz zbieraniu relacji od uczestników walk z podziemiem. W wyniku tych czynności ustalono (zweryfikowano) 2.594 nazwiska żołnierzy ludowego Wojska Polskiego, poległych bezpośrednio w walce lub skrytobójczo zamordowanych. Dane personalne tych osób wraz z omówieniem okoliczności śmierci wpisano na odpowiednie blankiety 16. W toku prac badawczych ustalono również na podstawie materiałów archiwalnych, nazwiska żołnierzy poległych w czasie rozminowania kraju, zabitych w 14 CAW, Prot. 1089/65, t. 39, k. 1 i nast. 15 Ogółem przejrzano 102.785 jednostek archiwalnych. 16 Wszystkie dane cyfrowe występujące w informacji zawarte są w sprawozdaniu z zakończenia prac Komisji MON ds. ustalenia strat ludowego Wojska Polskiego w Walce o utrwalenie władzy ludowej w Polsce. CAW, Prot. 1166, t. 42, k. 86 i nast.

różnych nieszczęśliwych wypadkach oraz zmarłych z ran i chorób. Dane personalne tych osób umieszczono w oddzielnej kartotece, która jest wykorzystywana w Centralnym Archiwum Wojskowym przy załatwianiu kwerend osobowych. Ponadto z inicjatywy Komisji MON sporządzono 12.656 wypisów z archiwaliów, zawierających informacje o śmierci osób cywilnych, funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Ochrony Kolei i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej oraz żołnierzy Armii Radzieckiej. Materiały te systematycznie przekazywane Centralnej Komisji przy Zakładzie Historii Partii, znacznie ułatwiły prace odpowiednim komisjom cywilnym. Dążąc do szybkiego zrealizowania zamierzeń, Komisja MON. począwszy od listopada 1962 roku zatrudniała 15-osobową grupę żołnierzy rezerwy, powołaną przez Główny Zarząd Polityczny. Rezerwiści prowadzili poszukiwania w aktach przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym. Skład grupy zmieniał się co trzy miesiące. Ogółem przy weryfikacji pracowało 87 oficerów, podoficerów i szeregowców rezerwy, którzy przejrzeli w sumie 28.000 teczek akt. W czasie tej akcji kierownictwo CAW przydzielało wielu pracowników etatowych, którzy służyli radą i pomocą w posługiwaniu się pomocami archiwalnymi i w dotarciu do właściwych materiałów źródłowych. 3. Działalność terenowych komisji weryfikacyjnych W wykonaniu wspomnianego już zarządzenia nr 19 szefa Głównego Zarządu Politycznego, do prowadzenia pracy bieżącej i kierowania działalnością komisji w terenie powołano kilkuosobowe zespoły robocze, które w swej pracy opierały się na wytycznych i ustaleniach Komisji MON. Po odpowiednich przygotowaniach organizacyjnych przystąpiono do sporządzenia arkuszy weryfikacyjnych. Skład ilościowy poszczególnych komisji terenowych oraz wyniki ich działalności weryfikacyjnej przedstawiają się następująco: 1. Komisja przy D o w ó d z t w i e W a r s z a w s k i e g o O k r ę g u W o j s k o w e g o pracowała w składzie 6-osobowym. Jej zespoły robocze

przejrzały w archiwum okręgowym około 8.000 teczek akt. Komisja działała w okresie od 5 listopada 1962 roku do 1 października 1963 roku ustalono nazwiska 181 żołnierzy poległych w walce ze zbrojnym podziemiem. 2. Komisja przy D o w ó d z t w i e P o m o r s k i e g o O k r ę g u W o j s k o w e g o działała w (Okresie od 9 października 1962 roku do 8 lipca 1963 roku w składzie 6-osobowym. Zespoły robocze składające się z oficerów, podoficerów, żołnierzy rezerwy i pracowników cywilnych (w liczbie 23 osób) przejrzały 33.000 teczek akt. Zweryfikowano nazwiska 287 żołnierzy, poległych w walce o władzę ludową. 3. Przy D o w ó d z t w i e Ś l ą s k i e g o O k r ę g u W o j s k o w e g o powołano komisję w składzie 5-osobowym, działającą w okresie od 4 października 1962 roku do 7 maja 1963 roku Do zespołu roboczego oprócz oficerów i podoficerów włączono też 8 pracowników cywilnych. Przejrzano około 34.000 teczek akt. W trakcie tych czynności zweryfikowano 122 nazwiska poległych żołnierzy. 4. D o w ó d z t w o M a r y n a r k i W o j e n n e j powołało komisję 3- osobową, która pracowała w okresie od 21 września 1962 roku do 20 września 1963 roku Komisja opracowała plan pracy oraz powołała grupę roboczą, którą stanowili pracownicy Wydziału Historycznego Marynarki Wojennej. W toku prac nie natrafiono na nazwiska żołnierzy poległych w walce z podziemiem. W oparciu o materiały źródłowe sporządzono tylko wykaz 53 żołnierzy, którzy stracili życie w innych okolicznościach. 5. Na szczeblu D o w ó d z t w a W o j s k L o t n i c z y c h powołano 3- osobową komisję, która kierowała zespołem roboczym w składzie zmiennym (od 3 do 7 osób) w okresie od listopada 1962 roku do lipca 1963 roku W wyniku pracy komisji zweryfikowano nazwiska 37 osób, które zginęły z rąk reakcyjnego podziemia. 6. Sprawnie przebiegała praca komisji przy S z e f o s t w i e W o j s k S ł u ż b y W e w n ę t r z n e j. Powoływano tam zespoły robocze na szczeblu centralnym. Do pracy włączyły się też terenowe placówki WSW. Działalność swoją komisja zakończyła 14 września 1963 roku. Ogółem zweryfikowano nazwiska 30 żołnierzy. W toku pracy przejrzano w sumie 173 teczki akt. 7. Komisja Weryfikacyjna W o j s k O c h r o n y P o g r a n i c z a

pracowała w okresie od 21 września 1962 roku do 29 kwietnia 1964 roku W terenowych jednostkach WOP działało 13 zespołów roboczych w składzie 3 5 osób. Ogółem w Archiwum WOP przejrzano 559 teczek akt. W wyniku pracy komisji ustalono, że z jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945 1948 poległo w walce o utrwalenie władzy ludowej 299 żołnierzy. 8. Do weryfikacji i opracowania danych o żołnierzach W o j s k W e w n ę t r z n y c h i K o r p u s u B e z p i e c z e ń s t w a W e w n ę t r z n e g o powołano komisję w składzie 5-osobowym. Komisja pracowała w okresie od 22 czerwca 1962 roku do 17 marca 1964 roku. Ogółem wypełniono 701 arkuszy ewidencyjnych na poległych żołnierzy, 341 arkuszy personalnych na żołnierzy zmarłych w innych okolicznościach. Komisja zweryfikowała nazwiska 571 żołnierzy poległych bezpośrednio w walkach oraz 130 zamordowanych skrytobójczo, zmarłych w wypadkach podczas akcji lub uprowadzonych przez zbrojne podziemie. Ogółem przejrzanych zostało 800 teczek akt. Prace poszukiwawcze poszczególnych zespołów roboczych oparto na dokładnym badaniu archiwaliów, które były podstawą do sporządzenia arkusza weryfikacyjnego. Wszystkie zespoły robocze w okresie wykonywanych czynności poszukiwawczych opierały swoją działalność na odpowiednich materiałach źródłowych. Były to głównie: wykazy o stratach bezpowrotnych, meldunki o wypadkach nadzwyczajnych oraz operacyjne i zwiadowcze, meldunki i sprawozdania polityczne, spisy zmarłych z ran, historie chorób, protokóły przeprowadzonych dochodzeń w sprawach zabójstw, księgi ewidencji stanu osobowego, rozkazy wewnętrzne, akta personalne oraz inne akta zawierające dane o poległych i zmarłych. Po stwierdzeniu, że żołnierz lub inna osoba poległa w walce o władzę ludową, członkowie zespołów roboczych wypełniali odpowiednie formularze personalne. Wpisywane informacje musiały posiadać sygnaturę jednostki archiwalnej. W przypadku, gdy w materiałach źródłowych występowała notatka o uprowadzeniu przez bandę i brak było danych o dalszym, losie żołnierza szukano urzędowego potwierdzenia stanu faktycznego w aktach jednostki macierzystej. Walka prowadzona w okresie utrwalania władzy ludowej zobowiązywała

każdą jednostkę wojskową, każdego żołnierza do niesienia czynnej pomocy terenowym organom administracji państwowej, funkcjonariuszom UB, MO i ORMO przy likwidacji zbrojnego podziemia oraz band rabunkowych. Oddziały ludowego wojska uczestniczyły masowo także w akcjach politycznych, administracyjnych i gospodarczych, ponosząc niekiedy dotkliwe straty w walce z rodzimą reakcją i UPA. Jak już wspomniano, w obrębie działań wojska organizowano specjalne grupy operacyjne, które kompletowano doraźnie z różnych jednostek na pewien okres czasu. Ewidencyjnie żołnierze pozostawali w jednostkach macierzystych, odległych niekiedy od miejsca działania setki kilometrów. Przekazywane informacje za pomocą technicznych środków łączności często zniekształcały prawidłowe brzmienie nazwiska poległego żołnierza. W meldunkach pisemnych i sprawozdaniach z zasady podawano straty własne cyfrowo (rzadko nazwiska), a w niektórych tylko przypadkach ewentualnie nazwę jednostki macierzystej. W związku z tym, poszukiwaniem objęto akta z lat 1944 1949, wszystkich jednostek, bez względu na szczebel organizacyjny i rodzaj wojsk. Podjęcie tak szeroko zakrojonej pracy wynikało z konieczności dotarcia do materiałów źródłowych, dających pewność, iż zrobiono wszystko, aby sporządzony wykaz zawierał jak najpełniejsze dane dotyczące poniesionych strat. 4. Działalność komisji weryfikacyjnej Ministerstwa Obrony Narodowej W wyniku długotrwałych prac Komisji MON i komisji terenowych w okresie od 3 czerwca 1962 roku do 3 lipca; 1964 roku 17 przejrzano 102.785 teczek akt i sporządzono ponad 30.000 arkuszy weryfikacyjnych. W rezultacie dokonanego skontrum, w końcowej fazie czynności pozostało 3.600 nazwisk. Po bliższym przestudiowaniu kartoteki stwierdzono, że niektóre arkusze weryfikacyjne wymagają eliminacji i uzupełnień. Należało bowiem odszukać brakujące dane personalne osoby, niejednokrotnie określić okoliczności śmierci, miejsce pochowania zwłok itp. Ta niezwykle żmudna i pracochłonna czynność trwała jeszcze kilka miesięcy. 17 Praktycznie w pojedynczych wypadkach prace były kontynuowane w Centralnym Archiwum Wojskowym do końca 1968 roku. Ogółem w CAW przejrzano 28.000 jednostek archiwalnych.

Przed ostateczną weryfikacją nazwisk sprawdzono je dodatkowo w Głównym Biurze Adresowym, w wojewódzkich i powiatowych sztabach wojskowych oraz wojskowych komendach rejonowych. Ustalono 2.817 nazwisk żołnierzy poległych w walce ze zbrojnym podziemiem. Z chwilą zakończenia wszystkich tych czynności weryfikacyjnych jeden komplet kartoteki poległych przesłano Komisji Centralnej przy Zakładzie Historii Partii. Nazwiska występujące w tej kartotece zostały porównane z materiałem już zgromadzonym i w świetle posiadanych informacji ponad 200 żołnierzy nie zweryfikowano. W ostatecznej wersji wykaz ujmował w układzie alfabetycznym 2 594 nazwiska żołnierzy poległych walce o utrwalenie władzy ludowej. W zasadzie każdy arkusz weryfikacyjny zawierał następujące informacje: nazwisko, imię, imię ojca, data i miejsce urodzenia, stopień wojskowy, nazwa jednostki macierzystej, data i okoliczności śmierci, miejsce pochowania zwłok oraz sygnatura archiwalna 18. 5. Uwagi końcowe Lista strat ujmuje nazwiska żołnierzy poległych w walce ze zbrojnym podziemiem w latach 1944 1949, których okoliczności śmierci znajdują swoje potwierdzenie w materiałach źródłowych. Nie obejmuje natomiast poległych w okresie późniejszym, a więc nie daje pełnego obrazu wszystkich strat poniesionych przez wojsko. W wykazie nie występują nazwiska zamordowanych z przyczyn bliżej nieokreślonych, bądź też tych żołnierzy, którzy ponieśli śmierć na skutek nieszczęśliwych wypadków. Nie uwzględniono również nazwisk poległych przy rozminowaniu kraju oraz w czasie akcji przeciwlodowych, powodziowych itp. Należy liczyć się z tym, że w wykazie mogą występować nieścisłości co do poprawnego brzmienia nazwiska. Wynikają one zarówno z niewłaściwej transliteracji fonetycznej jak i z przekręcenia nazwiska w aktach ewidencyjnych. Są to jednak 18 Szkoda, że tak ważny element dowodowy, jakim jest podstawa, na której oparto zapis został pominięty w opublikowanym wykazie poległych.

wypadki rzadkie. Częściej występować mogą pomyłki w datach zgonu i nazwach miejscowości, w których doszło do walki. Powodem mogą być pomyłki pisarskie, jak również fakt, że meldunki o stratach nie zawsze sporządzano na bieżąco. Może też być pewna liczba nazwisk fałszywych, co wiązało się z zamianą dokumentów u poległych. Nieaktualne mogą okazać się miejscowości pochowania poległych, ponieważ w okresie późniejszym dokonywano często ekshumacji zwłok. Mimo niektórych nieścisłości występujących w tym wykazie jest on jednak trwałym pomnikiem chwały żołnierzy poległych na froncie walki politycznej, w obronie i utrwaleniu władzy ludowej. Załączone zestawienia pozwolą poznać bliżej stan liczbowy poległych żołnierzy LWP w latach 1944 1949 według roczników, pochodzenia społecznego, okoliczności śmierci, okręgów wojskowych oraz województw. Zestawienie stanu liczbowego poległych w latach 1944 1949 wg roczników T a b e l a 1 Roczniki Stopień wojskowy Razem szereg. podofic. ofic. 1928 1920 1.060 526 209 1.795 1919 1915 22 43 64 129 1914 1901 46 26 69 141 1900 1895 4 16 15 35 brak danych 267 118 109 494 Razem 1.399 729 466 2.594

Zestawienie stanu liczbowego poległych w latach 1944 1949 wg pochodzenia społecznego T a b e l a 2 Pochodzenie Stopień wojskowy Razem społeczne szereg. podofic. ofic. robotnicze 185 81 89 355 chłopskie 357 159 69 585 intelig. prac. 3 3 27 33 wolne zawody 2 3 5 brak danych 852 486 278 1.616 Razem 1.399 729 466 2.594 Zestawienie stanu liczbowego poległych w latach 1944 1949 z podziałem na okoliczności śmierci T a b e l a 3 Okoliczności Stopień wojskowy śmierci szereg. podofic. ofic. Razem zamordowani 248 167 168 583 polegli w czasie starć 1.107 545 281 1.933 uprowadzeni 44 17 17 78 Razem 1.399 729 466 2.594

Zestawienie stanu liczbowego poległych w latach 1944 1949 według okręgów wojskowych T a b e l a 4 Okręg Wojskowy lub Rok rodzaj wojsk 1944 1945 1946 1947 1948 1949 Razem 1 2 3 4 5 6 7 8 Okręg Wojskowy nr I 1 140 167 73 25 11 417 Okręg Wojskowy nr II 16 33 36 2 5 92 Okręg Wojskowy nr III 6 57 129 46 7 6 251 Okręg Wojskowy nr IV 1 45 64 30 3 2 145 Okręg Wojskowy nr V 4 146 580 178 8 2 919 Okręg Wojskowy nr VII 8 166 277 123 12 3 589 Instytucję Centralne MON 40 8 11 1 1 61 Wojska Lotnicze 1 19 8 1 29 Szkoły Oficerskie 1 56 28 5 1 91 Razem 22 685 1.294 504 59 30 2.594 Zestawienie stanu liczbowego poległych w latach 1944 1949 według województw T a b e l a 5 Województwo Rok 1944 1945 1946 1947 1948 1949 Razem 1 białostockie 2 3 3 84 4 85 5 27 6 7 7 4 8 210 bydgoskie 7 15 7 1 30 gdańskie 2 6 1 9 katowickie 15 29 7 2 53 kieleckie 20 54 3 2 2 81 koszalińskie 1 3 2 6 krakowskie 1 14 102 38 7 162 lubelskie 7 152 266 124 10 7 566 łódzkie 34 59 13 3 2 111 olsztyńskie 5 12 4 21 opolskie 5 4 5 5 19

poznańskie 16 22 4 3 45 rzeszowskie 2 192 476 209 5 884 warszawskie 2 76 81 22 10 7 198 wrocławskie 29 24 4 2 59 szczecińskie 6 8 4 1 19 zielonogórskie 5 3 3 11 tereny bliżej nieokreślone 7 22 45 29 6 1 110 Razem 22 685 1.284 504 59 30 2.594