ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU 2015 ROLNICTWO CXII NR 611 1 Piotr Sobkowicz, Ewa Tendziagolska, Agnieszka Lejman, Agnieszka Łagocka WPŁYW METOD SIEWU JĘCZMIENIA W MIESZANCE Z GROCHEM NA PLON BIAŁKA THE EFFECT OF SOWING METHODS OF BARLEY IN MIXTURE WITH PEA ON PROTEIN YIELD Katedra Kształtowania Agroekosystemów i Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Department of Agroecosystems and Green Areas Managment, Wrocław University of Environmental and Life Sciences Celem badań było określenie, w jakim stopniu częściowa separacja komponentów w mieszance jęczmienia z grochem wpływa na zawartość białka w roślinach mieszanki, na plon tego składnika, a także jaką rolę w kształtowaniu powyższych parametrów odgrywa odmiana rośliny strączkowej. Doświadczenie przeprowadzono w latach 20052007 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Swojec we Wrocławiu. Założono je na glebie kompleksu żytniego dobrego. Zmiana rozplanowania rzędów jęczmienia w mieszance, mająca na celu pozostawienie szerokich pasów niezajętych przez zboże, wpłynęła tylko nieznacznie pozytywnie na wydajność białka z nasion rośliny strączkowej, nie miała natomiast wpływu na łączny plon białka w ziarnie, nasionach i biomasie mieszanki. Zawartość białka w łącznym plonie ziarna i nasion mieszanki była o 15 g kg -1 s.m. większa, gdy jęczmień był wysiewany pasowo w rozstawach 10,8/32,4 cm i 10,8/43,2 cm w porównaniu z siewem wąskorzędowym zboża. Łączny plon białka w ziarnie i nasionach mieszanki jęczmienia ze wysoką, nasienną odmianą grochu Wiato był większy niż z wysoką, nasienno-zielonkową odmianą Fidelia. SŁOWA KLUCZOWE: mieszanka zbożowo-strączkowa, rozstawa rzędów, konkurencja, białko WSTĘP Zasiewy mieszane wykazują szereg zalet, dzięki którym rośnie zainteresowanie tego typu uprawą. Wpływają one na zwiększenie bioróżnorodności pól uprawnych oraz ograniczenie występowania agrofagów w łanach roślin (Deveikyte i wsp. 2009, Lemańczyk, Wasilewski Do cytowania For citation: Sobkowicz P., Tendziagolska E., Lejman A., Łagocka A., 2015. Wpływ metod siewu jęczmienia w mieszance z grochem na plon białka Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. CXII, 611: 6576.
66 Piotr Sobkowicz i wsp. 2002, Ropek, Kulig 2011, Sobkowicz, Podgórska-Lesiak 2007). Ponadto mieszanki odznaczają się większą produktywnością niż zasiewy jednolite gatunkowo (Buraczyńska 2010, Hauggaard-Nielsen i wsp. 2003, Wanic i wsp. 2007). Jest to wynikiem lepszego wykorzystania zasobów naturalnych siedliska przez poszczególne komponenty mieszanki (Białkowska i wsp. 2014). Dodatkowo, dynamika pobierania azotu w zasiewach mieszanych jest na ogół większa niż upraw jednogatunkowych (Podgórska-Lesiak i wsp. 2011). W wielu doświadczeniach dotyczących mieszanek zboża były lepszymi konkurentami od grochu (Begna i wsp. 2011, Chen i wsp. 2004, Hauggaard-Nielsen i wsp. 2001, Musa i wsp. 2010, Wenda-Piesik, Rudnicki 2007). Chen i wsp. (2004) wskazują, że dominacja jęczmienia może zostać ograniczona przez częściowe oddzielenie komponentów od siebie w wysiewanej mieszance. Z drugiej strony, oddalenie roślin grochu od zboża może mieć negatywny wpływ na pozyskiwanie azotu atmosferycznego przez strączkową w procesie symbiozy z bakteriami brodawkowymi. Bedoussac i Justes (2010) wykazali bowiem, że właśnie duża bliskość pszenicy stymulowała efektywność tego sposobu pobierania azotu przez groch w uprawianej mieszance. Zbliżenie takie może także sprzyjać transferowi biologicznie związanego azotu z korzeni rośliny strączkowej do zbożowej (Hauggaard-Nielsen i Jensen 2005). Celem badań było określenie, w jakim stopniu częściowa, przestrzenna separacja komponentów w mieszance jęczmienia z grochem wpływa na zawartość białka w roślinach mieszanki, na plon tego składnika, a także jaką rolę w kształtowaniu powyższych parametrów odgrywa odmiana rośliny strączkowej. MATERIAŁ I METODY Doświadczenie przeprowadzono w latach 20052007 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Swojec we Wrocławiu. Zlokalizowano je na glebie należącej do rzędu gleb brunatnoziemnych, typu: mada brunatna, podtypu: typowa. Gleba ta została wytworzona z piasku gliniastego lekkiego, na piasku słabogliniastym i zaliczono ją do klasy IVb, kompleksu żytniego dobrego. Przedplonem był owies. Zabiegi agrotechniczne stosowane w doświadczeniu oraz przebieg pogody podano we wcześniejszej pracy (Sobkowicz, Tendziagolska 2015). Do badań użyto jęczmienia odmiany Refren oraz dwie pastewne odmiany grochu siewnego: wysoką, nasienną Wiato i wysoką, nasienno-zielonkową Fidelia. Obie reprezentowały parzystopierzasty typ ulistnienia. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach na poletkach o powierzchni 33,1 m 2. W zasiewach czystych, jęczmień i obie odmiany grochu wysiewano w rozstawie rzędów wynoszącej 10,8 cm. Na poletkach z mieszanką komponenty wysiewane były w osobnych przejazdach siewnika prowadzonych w tym samym kierunku. W pierwszym przejeździe na wszystkich poletkach z zasiewem mieszanym wysiewany był groch w takiej samej rozstawie rzędów wynoszącej 10,8 cm. Zboże wysiewano w drugim przejeździe, stosując siewy rzędowe w rozstawie 10,8 cm i 21,6 cm oraz siewy pasowe o przemiennej rozstawie rzędów 10,8/32,4 i 10,8/43,2 cm. Gęstość siewu jęczmienia w siewie czystym wynosiła 330 ziarn m -2, natomiast grochu 90 nasion m -2. W stosunku do zasiewów czystych udział jęczmienia w mieszankach wynosił 30% (90 ziarn m -2 ), a grochu 70% (63 nasiona m -2 ).
Wpływ metod siewu jęczmienia... 67 Plony ziarna i nasion zasiewów czystych i mieszanki przedstawiono w poprzedniej pracy (Sobkowicz, Tendziagolska 2015). W tym opracowaniu skoncentrowano się na wydajności białka wyniesionego z plonem. Po zmieleniu pobranego w okresie dojrzałości pełnej materiału roślinnego ziarna, nasion i słomy każdego gatunku w próbach średnich obiektowych oznaczono zawartość azotu metodą Kjeldahla. Zawartość białka ogólnego obliczono, mnożąc zawartość azotu razy 6,25. Koncentrację białka w suchej masie roślin każdego gatunku (biomasie) obliczono, biorąc pod uwagę udział ziarna (nasion) i słomy w plonie części nadziemnych. Plony białka uzyskane z ziarna i nasion mieszanki posłużyły do wyliczenia tzw. plonów względnych białka (RY relative yield) gatunków uprawianych w mieszance i współczynnika ekwiwalentu terenowego (LER land equivalent ratio) (Mead, Willey 1980). Obliczono je w następujący sposób: RY j = Y jg / Y jj RY g = Y gj / Y gg LER = RY j + RY g gdzie: Y jj Y gg Y jg Y gj RY j RY g plon białka w ziarnie jęczmienia w siewie czystym grain protein yield of barley in pure stand, plon białka w nasionach grochu w siewie czystym grain protein yield of pea in pure stand, plon białka w ziarnie jęczmienia w mieszance z grochem grain protein yield of barley in mixture with pea, plon białka w nasionach grochu w mieszance z jęczmieniem grain protein yield of pea in mixture with barley, plon względny białka w ziarnie jęczmienia relative grain protein yield of barley, plon względny białka w nasionach grochu relative grain protein yield of pea, LER współczynnik ekwiwalentu terenowego dla plonu białka land equivalent ratio for protein yield. W przypadku mieszanek wyniki badań opracowano metodą analizy wariancji dla doświadczeń dwuczynnikowych założonych metodą losowanych bloków, gdzie czynnikami były odmiana grochu i metoda siewu jęczmienia w mieszance. W odniesieniu do zasiewów czystych zastosowano analizę wariancji dla doświadczeń jednoczynnikowych. WYNIKI W zasiewach czystych, zawartość białka w nasionach grochu była 2,5-krotnie większa niż w ziarnie jęczmienia (tab. 1). Nie stwierdzono wyraźnych różnic między odmianami grochu w koncentracji tego składnika w roślinach. Plon białka w ziarnie i nasionach oraz w biomasie zasiewów czystych nie był istotnie zróżnicowany. Gdy jęczmień był uprawiany w mieszance, obserwowano tendencję do wzrostu zawartości białka w ziarnie, wraz ze zmianą rozstawy rzędów jęczmienia z 10,8 cm na 10,8/43,2 cm (tab. 2). Jęczmień charakteryzował się wyższą zawartością białka w ziarnie w mieszance z odmianą grochu Fidelia niż z odmianą Wiato. Zawartość białka w na-
68 Piotr Sobkowicz i wsp. sionach grochu utrzymywała się na podobnym poziomie niezależnie od zastosowanych sposobów siewu. Jedynie w przypadku rozstawy rzędów jęczmienia 21,6 cm zanotowano niewielki spadek koncentracji białka. Odmiany grochu nie różniły się zawartością białka w nasionach. Zawartość białka w łącznym plonie ziarna i nasion mieszanki była zróżnicowana przez sposoby siewu. Siewy pasowe jęczmienia w mieszance zarówno z odmianą Wiato, jak i Fidelia wyraźnie sprzyjały zwiększeniu koncentracji tego składnika. Ponadto zawartość białka w mieszance z Fidelią była znacznie bardziej zróżnicowana w zależności od sposobu siewu niż w mieszance z odmianą Wiato. Tabela 1 Table 1 Zawartość i plon białka w zasiewach czystych jęczmienia i grochu (średnia z lat 20052007) Content and yield of protein in pure stands of barley and pea ( for 20052007) Gatunek (odmiana) Species (cultivar) Zawartość białka (g kg -1 s.m.) Protein content ziarno (nasiona) seeds biomasa biomass Plon białka (kg ha -1 ) Protein yield ziarno (nasiona) seeds biomasa biomass Jęczmień Barley 105 66 318 430 Wiato 262 151 287 399 Fidelia 266 149 288 383 NIR 0,05 LSD 0.05 r.n.* r.n. * r.n. różnica nieistotna not significant difference Tabela 2 Table 2 Zawartość białka w ziarnie i nasionach mieszanki (g kg -1 s.m.) (średnia z lat 20052007) Content of protein in grain of mixture (g kg -1 s.m.) ( for 20052007) Rozstawa rzędów jęczmienia w mieszance Row spacing of barley in mixture Jęczmień Barley Groch Pea Mieszanka Mixture * * 10,8 cm 132 131 132 259 260 260 188 168 178 21,6 cm 131 140 136 242 243 243 187 177 182 10,8/32,4 cm 130 138 134 259 264 262 196 189 193 10,8/43,2 cm 134 140 137 266 254 260 192 194 193 Średnio Mean 132 137 257 255 191 182 * mieszanka jęczmienia z grochem odmiany Wiato; mieszanka jęczmienia z grochem odmiany Fidelia mixture of barley with pea cultivar Wiato; mixture of barley with pea cultivar Fidelia
Wpływ metod siewu jęczmienia... 69 Średnia zawartość białka w biomasie jęczmienia wysianego w szersze rzędy w porównaniu z siewem wąskorzędowym (10,8 cm) była minimalnie większa (tab. 3). Większą zawartość białka w biomasie jęczmienia zaobserwowano w mieszance z Fidelią niż z Wiato. Odwrotna zależność wystąpiła w biomasie grochu. Odmiana Wiato charakteryzowała się o 10 g kg -1 s.m. większą zawartością białka niż Fidelia. Średnio, koncentracja białka w biomasie grochu kształtowała się na zbliżonym poziomie w porównywanych sposobach siewu, z wyjątkiem rozstawy jęczmienia 21,6 cm, gdzie była wyraźnie niższa. W porównaniu z siewem wąskorzędowym zastosowanie siewów pasowych jęczmienia przyczyniło się do wzrostu koncentracji białka w biomasie mieszanki. Zależność ta wyraźniej zaznaczyła się w mieszance z odmianą długołodygową. Jednakże, zawartość białka w biomasie mieszanki z odmianą Wiato była o 6 g kg -1 s.m. większa niż z odmianą Fidelia. Tabela 3 Table 3 Zawartość białka w biomasie mieszanki w okresie dojrzałości pełnej (g kg -1 s.m.) (średnia z lat 20052007) Content of protein in biomass of mixture at full maturity (g kg -1 s.m.) ( for 20052007) Rozstawa rzędów jęczmienia w mieszance Row spacing of barley in mixture Jęczmień Barley Groch Pea Mieszanka Mixture 10,8 cm 77 80 79 160 145 153 110 98 104 21,6 cm 79 84 82 149 143 146 111 104 108 10,8/32,4 cm 75 85 80 156 150 153 113 110 112 10,8/43,2 cm 80 84 82 157 145 151 113 112 113 Średnio Mean 78 83 156 146 112 106 Zróżnicowanie rozstawy rzędów jęczmienia nie wpłynęło istotnie na plon białka w ziarnie jęczmienia i nasionach grochu oraz biomasie mieszanki (tab. 4). Wysianie w mieszance odmiany o średniej długości łodygi Wiato pozwoliło uzyskać istotnie większy plon białka w ziarnie i nasionach oraz w biomasie mieszanki odpowiednio o 15,4% i 11,6% niż w przypadku wyboru odmiany Fidelia. Udział gatunków w plonie białka ziarna i nasion mieszanki był istotnie modyfikowany przez metodę siewu jęczmienia. Zastosowanie rozstawy 10,8 cm spowodowało, że udział zboża w łącznym plonie białka ziarna i nasion mieszanki był o 10 pkt. % większy od udziału uzyskanego z rozstawą 10,8/32,4 cm oraz o 8 pkt. % wyższy niż po zastosowaniu rozstawy 10,8/43,2 cm. Jak pokazuje interakcja między czynnikami, na taki rezultat miała przede wszystkim wpływ uprawa zboża z odmianą długołodygową grochu. Niezależnie od sposobu siewu jęczmień wysiany z tą odmianą wykazał istotnie większy (o 9 pkt. %) udział w plonie białka mieszanki niż wysiany z odmianą Wiato.
70 Piotr Sobkowicz i wsp. Wydajność białka z mieszanki jęczmienia z grochem (średnia z lat 20052007) Yielding of protein from mixture of barley and pea ( for 20052007) Tabela 4 Table 4 Rozstawa rzędów jęczmienia w mieszance Row spacing of barley in mixture Plon białka w ziarnie i nasionach mieszanki Grain protein yield of mixture Udział jęczmienia w plonie białka w ziarnie i nasionach mieszanki Barley in grain protein yield of mixture Plon białka w biomasie Biomass protein yield (kg ha -1 ) (%) (kg ha -1 ) 10,8 cm 488 413 451 42 56 49 654 569 612 21,6 cm 469 394 432 36 52 44 630 540 585 10,8/32,4 cm 441 382 412 34 44 39 597 543 570 10,8/43,2 cm 487 443 465 42 39 41 667 631 649 NIR 0,05 LSD 0.05 r.n. r.n. 8 6 r.n. r.n. Średnio Mean 471 408 39 48 637 571 NIR 0,05 LSD 0.05 32 4 43 r.n. różnica nieistotna not significant difference Jęczmień pozytywnie reagował na uprawę w mieszance z grochem, ponieważ wartość plonu względnego białka w ziarnie (RY j ) była wyraźnie wyższa od 0,3 (tab. 5). Najkorzystniejszym sposobem siewu tego zboża był siew wąskorzędowy, w przypadku którego wartość RY j była istotnie większa niż w innych metodach siewu. Interakcja czynników badanych spowodowała, że odmiana długołodygowa miała znacznie większy negatywny wpływ na plon białka jęczmienia, gdy był on wysiewany pasowo w rozstawie 10,8/43,2 cm niż wąskorzędowo. W uprawie z odmianą Wiato taki wpływ był z kolei widoczny w przypadku siewu pasowego w rozstawie 10,8/32,4 cm. Wartości RY g większe od jedności pokazują, że plon białka grochu uzyskany w nasionach z uprawy mieszanej przewyższał plon białka tej strączkowej w siewie czystym. Dotyczyło to jednak tylko odmiany Wiato, w której jęczmień był istotnie mniej konkurencyjny niż w przypadku odmiany Fidelia. Reakcja grochu na sposób siewu jęczmienia w mieszance wyrażona plonem względnym białka uzyskanym z nasion nie różniła się istotnie. Można jednak zauważyć, że gdy jęczmień siano w rozstawie 10,8/43,2 cm, reakcja ta była bardziej dodatnia niż w przypadku innych sposobów siewu zboża. Współczynnik ekwiwalentu terenowego LER obliczony dla plonu białka wykazał, że uprawa mieszana jęczmienia z grochem była lepszym rozwiązaniem niż zasiewy czyste tych roślin (LER > 1). W celu otrzymania takiej samej masy białka w ziarnie i nasionach każdego z komponentów, jaką uzyskano z 1 ha mieszanki, należałoby uprawiać od 1,26 do 1,73 ha zasiewów czystych. LER różnicowany był tylko przez stosowaną w mieszance odmianę grochu, korzystniejszą okazała się uprawa jęczmienia z odmianą nasienną Wiato.
Wpływ metod siewu jęczmienia... 71 Tabela 5 Table 5 Plon względny białka w ziarnie jęczmienia (RY j ) i nasionach grochu (RY g ) oraz współczynnik ekwiwalentu terenowego (LER) (średnia z lat 20052007) Relative grain protein yield of barley (RY j ) and pea (RY g ) and the land equivalent ratio (LER) ( for 20052007) Rozstawa rzędów jęczmienia w mieszance Row spacing of barley in mixture RY j RY g LER 10,8 cm 0,61 0,72 0,67 1,12 0,64 0,88 1,73 1,36 1,55 21,6 cm 0,52 0,62 0,57 1,11 0,70 0,91 1,63 1,31 1,47 10,8/32,4 cm 0,45 0,53 0,49 1,06 0,72 0,89 1,51 1,26 1,39 10,8/43,2 cm 0,60 0,50 0,55 1,10 0,99 1,05 1,70 1,49 1,60 NIR 0,05 LSD 0.05 0,11 0,08 r.n. r.n. r.n. r.n. Średnio Mean 0,55 0,59 1,10 0,76 1,64 1,36 NIR 0,05 LSD 0.05 r.n. 0,12 0,12 r.n. różnica nieistotna not significant difference DYSKUSJA Jęczmień w mieszance z grochem odznaczał się o 30 g kg -1 s.m. większą zawartością białka w ziarnie niż uprawiany samodzielnie. Było to następstwem pozyskiwania przez strączkową azotu atmosferycznego wiązanego przez bakterie brodawkowe i tym samym jej słabszej konkurencji z jęczmieniem o azot glebowy. Takie zależności obserwowano także w innych badaniach nad mieszankami zbóż z grochem (Bedoussac, Justes 2010, Neumann i wsp. 2007, Sobkowicz i Podgórska-Lesiak 2009, Wanic, Michalska 2009). Reakcja grochu na uprawę w mieszance była odwrotna niż jęczmienia, chociaż słabsza, bowiem stwierdzono zmniejszenie koncentracji białka w nasionach strączkowej o 511 g kg -1 s.m. Podobne rezultaty w odniesieniu do wyki siewnej notowali Ceglarek i wsp. (2007) w uprawie współrzędnej tego gatunku z owsem lub pszenżytem. Zmiana konfiguracji rzędów jęczmienia w mieszance, mająca na celu pozostawienie szerokich pasów niezajętych przez zboże i tym samym ograniczająca jego konkurencyjność wobec grochu, wpłynęła tylko nieznacznie pozytywnie na wydajność białka z nasion rośliny strączkowej. Gdy pas był najszerszy, wynoszący 43,2 cm (siew pasowy jęczmienia 10,8/43,2 cm), odnotowano większy, choć niepotwierdzony statystycznie plon względny (RY g ) białka w nasionach grochu niż w innych metodach siewu jęczmienia w mieszance. Szerokie, niezajęte przez jęczmień międzyrzędzia, w których rosła strączkowa, mogły i tak okazać się za wąskie do ograniczenia konkurencji ze strony tego zboża. Hauggaard- -Nielsen i wsp. (2001) stwierdzili bowiem, że boczny zasięg korzeni jęczmienia rosnącego z grochem sięgał 30 cm. Nieliczne badania nad tym zagadnieniem nie są jednoznaczne.
72 Piotr Sobkowicz i wsp. Chen i wsp. (2004) wykazali, że dopiero poszerzenie pasów z grochem do 120 cm w siewie mieszanym z jęczmieniem, spowodowało istotny wzrost plonu względnego białka w biomasie grochu. Z kolei w doświadczeniach Sobkowicza i Śniadego (1999, 2000) do uzyskania wysokich plonów białka w nasionach wyki siewnej uprawianej z pszenżytem jarym wystarczył pas o szerokości 18 cm zajęty przez dwa rzędy wyki. W badaniach własnych na takim wyniku zaważył brak wyraźnych zmian w koncentracji białka w roślinach grochu pod wpływem różnych sposobów siewu jęczmienia w łanie mieszanki. Podobnie, Musa i wsp. (2010) nie stwierdzili różnic w zawartości białka w nasionach grochu uprawianego z jęczmieniem w mieszance wysiewanej w różnej konfiguracji rzędów obu gatunków. Ostatecznie jednak zawartość białka w łącznym plonie ziarna i nasion mieszanki była o 15 g kg -1 s.m. większa, gdy jęczmień wysiewano pasowo w rozstawie 10,8/32,4 cm lub 10,8/43,2 cm, niż gdy siano go wąskorzędowo. Było to możliwe dzięki większemu udziałowi grochu w tych mieszankach, a także większej zawartości białka w ziarnie zboża wysiewanego pasowo w rozstawie 10,8/43,2 cm. Dodatni wpływ pasowej uprawy mieszanej na gromadzenie niektórych pierwiastków w roślinie zbożowej kukurydzy obserwowali także Głowacka (2013) i Głowacka i wsp. (2011). Zwiększenie zawartości białka w ziarnie jęczmienia mogło być częściowo następstwem samej tylko zmiany rozstawy rzędów. Wskazują na to badania Boström i wsp. (2012), którzy stwierdzili wzrost koncentracji tego składnika w ziarnie pszenicy w siewie czystym wraz z poszerzeniem międzyrzędzi. Mieszanki z badanymi odmianami grochu odznaczały się wyraźnym efektem plonotwórczym w odniesieniu do białka. Dowodzi tego współczynnik ekwiwalentu terenowego LER, który był większy od jedności. Potwierdzają to badania Wanic i wsp. (2012), w których autorzy wykazali dużą komplementarność w pobieraniu azotu przez komponenty takiej mieszanki. Jednak zwiększenie separacji gatunków w mieszance przez zastosowanie innych metod siewu jęczmienia niż wąskorzędowy nie różnicowało łącznego plonu białka uzyskanego z ziarna i nasion ani jej plonotwórczego charakteru. W badaniach Chena i wsp. (2004) oraz Musy i wsp. (2010) oddalenie jęczmienia i grochu w zasiewie mieszanym miało natomiast negatywny wpływ na plon białka oraz na pobranie azotu, a także na LER. Odmiana nasienna, wysoka grochu Wiato okazała się być bardziej przydatna do siewu mieszanego z jęczmieniem niż odmiana nasienno-zielonkowa, wysoka Fidelia. Mieszanka z tą pierwszą odmianą dała większy łączny plon białka w ziarnie, nasionach i biomasie oraz charakteryzowała się lepszym efektem plonotwórczym. Na większą wydajność białka z nasion grochu odmiany Wiato uprawianej z pszenicą niż odmiany nasienno-zielonkowej Kier zwrócili uwagę także Płaza i wsp. (2007). Fidelia mimo że była wyższa od Wiato, słabiej konkurowała z jęczmieniem, co objawiało się niższą wartością plonu względnego białka. Takie wyniki nie są zgodne z badaniami Raubera i wsp. (2001), zdaniem których konkurencyjność grochu zależy od wysokości roślin. Niższe plony ziarna i nasion mieszanek jęczmienia z odmianami długołodygowymi grochu niż z odmianami o skróconych łodygach stwierdzili inni autorzy (Rudnicki, Wenda-Piesik 2008, Wenda-Pesik, Rudnicki 2007).
Wpływ metod siewu jęczmienia... 73 WNIOSKI 1. Ograniczenie konkurencyjności jęczmienia wobec grochu w mieszance poprzez zmianę rozstawy rzędów w celu poszerzenia powierzchni niezajętej przez zboże poprawiło w nieznacznym stopniu wydajność białka z nasion strączkowej, nie miało natomiast wpływu na łączny plon białka w ziarnie, nasionach i biomasie mieszanki. 2. Zawartość białka w łącznym plonie ziarna i nasion mieszanki była o 15 g kg -1 s.m. większa na obiektach, gdzie jęczmień wysiewano pasowo w rozstawie 10,8/32,4 i 10,8/43,2 cm w porównaniu z jego siewem wąskorzędowym. 3. Łączny plon białka w ziarnie i nasionach mieszanki jęczmienia ze wysoką, nasienną odmianą Wiato, a także jej efekt plonotwórczy był większy niż z wysoką, nasienno-zielonkową odmianą Fidelia. 4. Jęczmień w mieszance z grochem odznaczał się większą zawartością białka w ziarnie ( o 30 g kg -1 s.m.) niż uprawiany w siewie czystym. Odwrotną zależność wykazał groch, który w zasiewie mieszanym charakteryzował się mniejszą koncentracją białka w nasionach ( o 511 g kg -1 s.m.). PIŚMIENNICTWO Bedoussac L., Justes E., 2010. The efficiency of a durum wheat-winter pea intercrop to improve yield and wheat grain protein concentration depends on N availability during early growth. Plant Soil, 330: 1935. Begna S.H., Fielding D.J., Tsegaye T., Van Veldhuizen R., Angadi S., Smith D.L., 2011. Intercopping of oat and field pea in Alaska: An alternative approach to quality forage production and weed control. Acta Agr. Scand., B, 61 (3): 235244. Białkowska M., Ćwiertniewska M., Chrzanowska-Drożdż B., Gas M., Helios W., Kotecki A., Kozak M., Malarz W., Spiak J., 2014. Współrzędna uprawa bobiku i łubinu żółtego z pszenżytem jarym. Monografie CLXXII. Pod. red. A. Koteckiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 103. Boström U., Anderson L.E., Wallenhammar A., 2012. Seed distance in relation to row distance: effect on grain yield and weed biomass in organically grown winter wheat, spring wheat and spring oats. Field Crop Res., 134: 144152. Buraczyńska D., 2010 Porównanie plonowania i zawartość białka mieszanek owsa oplewionego i łubinu wąskolistnego. 2010. Żywn. Technol. Jakość, 3 (70): 160173. Ceglarek F., Rudziński R., Płaza A., Buraczyńska D., 2007. Wartość pokarmowa wyki siewnej uprawianej w siewie czystym i współrzędnym w warunkach siedliskowych środkowowschodniej Polski. Zesz. Probl. Postep. Nauk Rol., 516: 1926. Chen C., Westcott M., Neill K., Wichman D., Knox M., 2004. Row configuration and nitrogen application for barley-pea intercropping in Montana. Agron. J., 96: 17301738. Deveikyte I., Z. Kadziuliene Z., Sarunaite L., 2009. Weed suppression ability of spring cereal crops and peas in pure and mixed stands. Agronomy Research, 7 (I), 239244. Głowacka A., Klikocka H., Juszczak D., 2011. Wpływ metod uprawy i regulacji zachwaszczenia na zawartość oraz pobranie magnezu i wapnia w kukurydzy pastewnej. Fragm. Agron., 28 (4): 2532. Głowacka A. 2013. The influence of different methods of cropping and weed control on the content and uptake of Fe and Mn by dent maize. J. Elem., 18 (4): 605619.
74 Piotr Sobkowicz i wsp. Hauggaard-Nielsen H., Ambus P., Jensen E.S., 2001. Temporal and spatial distribution of roots and competition for nitrogen in pea-barley intercrops a field study employing 32 P technique. Plant Soil, 236: 6374. Hauggaard-Nielsen H., Ambus P., Jensen E.S., 2003. The comparison of nitrogen use and leaching in sole cropped versus intercropped pea and barley. Nutr. Cycl. Agroecosyst., 65 (3): 289300. Hauggaard-Nielsen, H., Jensen, E.S., 2005. Facilitative root interactions in intercrops. Plant Soil, 274: 237250. Lemańczyk G., Wasilewski P., 2002. Wpływ zróżnicowanych przedplonów na zdrowotność podstawy źdźbła żyta ozimego. Acta Sci. Pol., Agric., 1 (2): 7381. Mead R., Willey R. W., 1980. The concept of a land equivalent ratio and advantages in yields from intercropping. Expl. Agric., 16: 217228. Musa M., Leitch M. H., Iqbal M., Sahi F.U.H., 2010. Spatial arrangement affects growth characteristics of barley-pea intercrops. Int. J. Agric. Biol., 12: 685690. Neumann A., Schmidtke K., Rauber R., 2007. Effects of crop density and tillage system on grain yield and N uptake from soil and atmosphere of sole and intercropped pea and oat. Field Crop Res., 100: 285293. Płaza A., Ceglarek F., Buraczyńska D., Rudziński R., 2007. Ocena plonowania mieszanek grochu siewnego z pszenicą jarą uprawianych w rejonie Siedlec. Zesz. Probl. Postep. Nauk Rol., 516: 153159. Podgórska-Lesiak M., Sobkowicz P., Lejman A., 2011. Dynamika pobierania i wykorzystanie azotu w mieszankach jęczmienia jarego z grochem siewnym. Fragm. Agron., 28 (3): 100111. Rauber, R., Schmidtke, K., Kimpel-Freund, H., 2001. The performance of pea (Pisum sativum L.) and its role in determining yield advantages in mixed stands of pea and oat (Avena sativa L.). J. Agron Crop Sci., 187: 137144. Ropek D., Kulig B., 2011. Wpływ uprawy mieszanki bobiku z owsem nagoziarnistym w systemie ekologicznym na występowanie szkodników. Prog. Plant Prot., 51 (3): 12911295. Rudnicki F., Wenda-Piesik A., 2008. Wpływ warunków glebowych na produktywność mieszanek zbóż jarych z grochem. Fragm. Agron., 25 (3): 154161. Sobkowicz P., Podgórska-Lesiak M., 2007. Zmiany w zachwaszczeniu zasiewów czystych i mieszanek dwóch odmian grochu z jęczmieniem pod wpływem nawożenia azotowego. Prog. Plant Prot., 47 (3): 271275. Sobkowicz P., Podgórska-Lesiak M., 2009. Ocena oddziaływania jęczmienia uprawianego w mieszance z pszenżytem lub grochem w zależności od dawki nawożenia azotem. Fragm. Agron., 26 (1): 115126. Sobkowicz P., Śniady R., 1999. Wydajność mieszanek pszenżyta jarego z wyką siewną uprawianą na nasiona w zależności od sposobu siewu i nawożenia azotem. Cz. I. Plonowanie wyki siewnej. Zesz. Nauk. AR Wroc., Rol. LXXIV, 367: 167180. Sobkowicz P., Śniady R., 2000. Zawartość białka w roślinach oraz plon białka mieszanek pszenżyta jarego z wyką siewną. Folia Univ. Agric. Stetwsp. Agric., 82: 265269. Sobkowicz P., Tendziagolska E., 2015. Intercropping barley and pea at uniform and alternate row arrangement of the cereal component. EJPAU, 18 (2), #6. Wanic M., Michalska M., Treder K., 2007. Konkurencja pomiędzy jęczmieniem jarym a grochem siewnym i pszenicą jarą. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 516: 267275 Wanic M., Michalska M., 2009. Wpływ oddziaływań konkurencyjnych pomiędzy jęczmieniem jarym i grochem siewnym na zawartość makroelementów w różnych częściach roślwsp. Fragm. Agron., 26 (3): 162174. Wanic M., Michalska M., Myśliwiec M., 2012. Competition for nitrogen between spring barley (Hordeum vulgare L.) and pea (Pisum sativum L. sensu lato) in diversified soil conditions. Acta. Sci. Pol., Agric., 11 (3): 95106. Wenda-Piesik A., Rudnicki F., 2007. Znaczenie doboru zbóż jarych i odmian grochu do mieszanek na glebie kompleksu żytniego dobrego Zesz. Probl. Postęp. Nauk Rol., 516: 277290.
Wpływ metod siewu jęczmienia... 75 THE EFFECT OF SOWING METHODS OF BARLEY IN MIXTURE WITH PEA ON PROTEIN YIELD Summary The objective of the study was to determine to what extent the partial separation of components in the mixture of barley and pea affects the content of protein in mixture crops, the protein yield as well as what the ing of grain legume variety in the formation of above-mentioned parameters is. The research was conducted in 20052007 in Experimental Station Swojec in Wrocław on soil of good-rye complex. The change in the row arrangement of barley in the mixture by leaving wide stripes with no cereal, only slightly positively affected grain protein yield of the legume. It did not influence total protein yield in the grain and biomass of mixture. The content of protein in grain of mixture was by 15 g kg -1 d.m. higher for barley sown in stripes in a row distance of 10.8/32.4 cm and 10.8/43.2 cm in comparison with the narrow row spacing of barley. Total protein grain yield in the mixture of barley with medium-tall dry-seed cultivar Wiato was higher than with tall green fodder/dry-seed cultivar Fidelia. KEY WORDS: cereal-legume mixture, row spacing, competition, protein