LISTEWKI SKÓRNE DŁONI U DZIECI Z TERENU KASZUB

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Wiesław Buchwald Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń LISTEWKI SKÓRNE DŁONI U DZIECI Z TERENU KASZUB WSTĘP Układ listewek skórnych na dłoniach obejmuje kompleks cech opisowych: przebieg linii głównych DCBA, uwzorowanie II-IV pól międzypalcowych, uwzorowanie kłęba (thenar) i kłębika (hypothenar) oraz cechy ilościowe liczby listewek w polach międzypalcowych dłoni. Wymienione cechy, podobnie jak dermatoglify palców rąk, były także przedmiotem badań interpopulacyjnych. Wykazane zostało ich zróżnicowanie rasowe (Pons 1990), stwierdzono istnienie związków dermatoglifów dłoni z danymi geograficznymi i lingwistycznymi (Jantz i in. 1992, Sirajuddin i in. 1994, Sanna, Floris 1995), a także pewne odrębności w grupach etnicznych (Arrieta i in. 1992, Pospisil 1992) oraz w lokalnych, izolowanych populacjach (Gualdi-Russo i in. 1994, Jantz i in. 1993, Reddy 1990, Sirajuddin i in. 1994). Z opracowań polskich autorów wymienić można pracę Gralli (1975), która wykazała specyfikę m.in. cech listewek skórnych dłoni u ludności ze wsi Giebło, która według autorki stanowi swoisty izolat. Populacją o podobnym charakterze jest w naszym kraju także ludność kaszubska i z tego powodu była ona od dawna i jest aktualnie obiektem interesujących badań biologicznych, w tym także dotyczących morfologii listewek skórnych (Liczbińska 1997). W niniejszej pracy dokonano analizy statystycznej zarówno jakościowych, jak i ilościowych cech dermatoglificznych dłoni u dziewcząt i chłopców pochodzących z terenu Kaszub. Uzyskane rezultaty przedstawione zostały na tle analogicznych danych dotyczących dermatoglifów dłoni dzieci z innych regionów północnej Polski. MATERIAŁ I METODY Do opracowania wykorzystano dermatogramy 1399 dzieci z 593 rodzin pochodzących z kilku województw Polski północnej (tab. 1). W podziale na grupy regionalne oddzielną grupę utworzono dla 233 dzieci 109 dziewcząt i 124 chłopców pochodzących z miejscowości położonych na terenie Kaszub: Kościerzyny, Lubania k. Kościerzyny, Kartuz i Sierakowic. 35

Tabela 1 Regionalne zróżnicowanie materiału Table 1 Regional differentiation of material Liczba dzieci w rodzinie Liczba Płeć dzieci Region rodzin 1 2 3 4 5 6 7 8 Syn Córka Bydgoszcz N 34 38 16 11 6 1-1 107 120 126 % 31,8 35,5 15 10,3 5,6 0,9-0,9 100 48,8 51,2 Elbląg N 28 61 16 5 4 1 - - 115 128 116 Ciechanów % 24,3 53,1 13,9 4,3 3,5 0,9 - - 100 52,5 47,5 Gdańsk N 13 29 36 10 7 2 1-98 137 136 % 13,3 29,7 36,7 10,2 7,1 2 1-100 50,2 49,8 Kaszuby N 13 31 22 9 6 3-1 85 124 109 % 15,3 36,5 25,9 10,6 7 3,5-1,2 100 53,2 46,8 Słupsk N 25 31 10 1 - - - - 67 57 64 Koszalin % 37,3 46,3 14,9 1,5 - - - - 100 47,1 52,9 Toruń N 35 47 21 8 6 1 2 1 121 135 147 Włocławek % 28,9 38,8 17,4 6,6 5 0,8 1,7 0,8 100 47,9 52,1 Razem N 148 237 121 44 29 8 3 3 593 701 698 % 25 40 20,4 7,4 4,9 1,3 0,5 0,5 100 50,1 49,9 Indywidualnego opisu listewek skórnych na dłoniach dokonano, ustalając formułę zakończeń linii głównych DCBA, określając wzory w II, III i IV polach międzypalcowych oraz wzory na kłębie i kłębiku dłoni. Przebieg i zakończenia linii głównych określano zgodnie z metodą Cumminsa i Midlo (1961) natomiast diagnozy wzorów dokonywano na podstawie nieco zmodyfikowanych systemów klasyfikacyjnych podanych przez Rogucką (1973). Modyfikacja polegała na wyróżnieniu na kłębiku dodatkowych typów wzorów z charakterystyczną dla nich bardziej dystalną lokalizacją trójpromienia osiowego (t'), np. L r /A c i A u /L u. Wzory w III i IV polach międzypalcowych traktowane zostały kompleksowo zgodnie z propozycją Brismara (1966). Stosując przyjętą technikę, tj. zliczając listewki skórne przecięte przez odcinki łączące sąsiadujące trójpromienie podpalcowe a,b,c,d, oznaczono liczbę listewek w przestrzeniach międzypalcowych. Wymienione cechy wykorzystane zostały do sporządzenia ogólnej charakterystyki układu listewek skórnych na dłoniach dzieci w sześciu wyróżnionych grupach regionalnych. Obejmowała ona częstość wzorów na dłoniach oraz wartości parametrów statystycznych liczby listewek dla poszczególnych pól międzypalcowych oraz dla całej strefy podpalcowej lewej i prawej ręki. Przy porównywaniu grupy kaszubskiej z grupami z innych regionów zbadane zostały różnice w składach procentowych wszystkich rozpatrywanych cech opisowych, a ich istotność weryfikowana była za pomocą testu u dla różnicy dwóch frakcji (Oktaba 1980), natomiast różnice pomiędzy średnimi arytmetycznymi liczby listewek oceniano testem t Studenta. Wartości tych cech w poszczególnych regionach, 36

które w porównaniu z grupą kaszubską różniły się statystycznie istotnie (na poziomie P< 0,05), zostały w tabelach 7-12 oznaczone gwiazdkami. WYNIKI Przebieg linii głównych DCBA na dłoniach chłopców i dziewcząt kaszubskich przedstawiono w tabeli 2. U obu płci listewki skórne lewej dłoni mają przebieg bardziej podłużny w porównaniu z bardziej poprzecznym ich przebiegiem na dłoni prawej. Wyrazem tego są częstsze zakończenia linii w polach o niższej numeracji na lewej, natomiast w polach o wyższej numeracji na dłoni prawej. W porównaniu z ludnością Polski (Rogucka 1973) u dzieci pochodzących z Kaszub zaznacza się tendencja do bardziej poprzecznego przebiegu listewek na obu dłoniach. Tabela 2 Zakończenia linii głównych dłoni w % u chłopców i dziewcząt z terenu Kaszub Table 2 Main lines endings in % in boys and girls from Kashubia Dłoń lewa Dłoń prawa Linia Pola Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta główna dłoni (N=124) (n=124) 0 0,81 D 7 23,39 26,61 12,10 9,17 9 42,74 39,45 24,19 33,03 11 33,06 33,94 63,71 57,80 x 0,92 X 21,77 19,27 11,29 5,50 0 8,06 11,93 5,65 11,93 5 0,81 C 5 13,71 17,43 8,87 9,17 7 26,61 20,18 18,55 21,10 9 28,23 30,28 54,03 49,54 11 0,81 1,61 2,75 4 0,81 5 15,32 20,18 6,45 8,26 B 5 48,39 44,04 28,23 34,86 7 34,68 35,78 63,71 54,13 9 0,81 1,61 2,75 1 8,06 4,59 2 1,61 0,92 0,81 3 24,19 13,76 2,42 3,67 A 4 34,68 36,70 26,61 21,10 5 29,03 44,04 64,52 72,48 5 1,61 3,23 2,75 11 0,81 2,42 37

Bardzo małym zróżnicowaniem morfologicznym odznacza się II pole międzypalcowe (tab. 3). Typowy jest tu prosty przebieg listewek, równoległy do osi dłoni (O). Na dłoni prawej i u chłopców częściej aniżeli na dłoni lewej i u dziewcząt występuje jego uwzorowanie w postaci pętli z dodatkowym trójpromieniem (D) lub wzorów śladowych (V d i V l ). Uwzorowanie (w %) II pola międzypalcowego dłoni u chłopców i dziewcząt z terenu Kaszub Patterning (in %) of interdigital area II in boys and girls from Kashubia Tabela 3 Table 3 Chłopcy (N=124) Dłoń lewa Dziewczęta Wzór Chłopcy (N=124) Dłoń prawa Dziewczęta 0,81 0,92 D 6,45 2,75 0,81 V d 0,81 1,61 V l 2,42 1,83 96,77 99,08 0 90,32 95,42 Z przebiegiem linii głównych D, C i B związane jest uwzorowanie III i IV pól międzypalcowych dłoni. W rozkładach ich częstości na obu dłoniach widoczna jest znaczna asymetria (tab. 4). Zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt na dłoni lewej najczęściej występuje pętla ulnarna (L u /O zakończenie linii C w polu 7), a następnie: pola bez wzorów (O/O całkowita lub częściowa redukcja linii C), pętla radialna (O/L r zakończenie linii C w polu 9) oraz w polu IV pętla bez dodatkowego trójpromienia (LO/O zakończenie linii D w polu 7). Na dłoni prawej z kolei u obu płci zaznacza się wyraźniejsza przewaga pętli radialnej (L r /O) nad pętlą ulnarną (O/L u ) i polami bez wzorów (O/O). U dziewcząt na dłoni prawej, z przeszło dwukrotnie większą częstością niż na lewej, w polach III i IV występuje pętla radialna wraz z pętlą z dodatkowym trójpromieniem (L r /OD). Pozostałe formy wzorów spotykane są znacznie rzadziej. Na kłębie (tab. 5) i kłębiku dłoni (tab. 6) u dzieci kaszubskich spotyka się najpospolitsze układy listewek, tj. płaski łuk skierowany w stronę kciuka (O) oraz łuk ulnarny (A u ). Z pozostałych wzorów występujących na kłębiku wymienić należy pętlę radialną (L r ), a następnie: łuk ulnarny z proksymalnie usytuowaną pętlą ulnarną (A u /L u ) lub łukiem karpalnym (A u /A c ) oraz kombinację pętli radialnej z łukiem karpalnym (L r /A c ), a więc wzory z bardziej dystalnym położeniem trójpromienia osiowego (t '). W rozkładach częstości wzorów na kłębiku widoczne jest nieznaczne tylko zróżnicowanie międzypłciowe, np. na dłoni lewej u dziewcząt nieco częściej występuje pętla radialna (L r ) oraz wzory wirowe (WLL i W s ), u chłopców natomiast łuk ulnarny (A u ) i pętla ulnarna (L u ). Na dłoni prawej u dziewcząt widoczna jest przewaga pętli radialnej z łukiem karpalnym (L r /A c ), podczas gdy u chłopców większa jest częstość łuku ulnarnego i pętli ulnarnej (A u /L u ). 38

Tabela 4 Uwzorowanie (w %) III i IV pól międzypalcowych dłoni u chłopców i dziewcząt z terenu Kaszub Table 4 Patterning (in %) of interdigital areas III and IV in boys and girls from Kashubia Dłoń lewa Dłoń prawa Wzór Wzór Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta (N=124) (N=124) DL u /O 3,23 0,92 O/L u D 0,81 0,92 DO/L r 6,45 8,26 L r /OD 4,03 11,01 DO/O 4,03 4,59 O/OD 0,81 0,92 DO/OD 0,81 DO/OD LO/O 11,29 14,86 O/OL 8,06 8,26 LO/OD 0,81 DO/OL 0,81 L u /O 23,39 18,35 O/L u 16,13 19,27 L u /OD DO/L u 0,81 O/L r 15,32 17,43 L r /O 45,16 33,94 O/O 20,16 18,35 O/O 15,32 16,51 O/OL 0,81 LO/O 1,61 2,75 O/OV l 0,81 0,92 V l O/O 1,61 V d O/L r 0,92 L r /OV d V l L u /O 0,81 1,83 O/L u V l V l O/L r 5,65 1,83 L r /OV l 4,03 4,59 V l O/O 2,42 5,50 O/OV l 0,92 V l O/OV l 2,42 0,92 V l O/OV l WO/L r 0,81 1,83 L r /OW 0,81 WO/O 0,81 3,67 O/OW 0,92 Tabela 5 Częstość (w %) wzorów na kłębie dłoni u chłopców i dziewcząt z terenu Kaszub Table 5 Pattern frequency (in %) on the thenar in boys and girls from Kashubia Dłoń lewa Dłoń prawa Chłopcy (N=124) Dziewczęta Wzór Chłopcy (N=124) Dziewczęta 8,06 10,09 A r 8,87 9,17 1,61 1,83 L/O 1,83 4,03 3,67 L/Q/L 2,75 8,06 4,59 L/Q/O 3,23 1,83 3,23 1,83 q 0,81 0,92 Q 3,67 2,75 W 0,81 0,92 75,00 74,31 O 86,29 79,82 39

Tabela 6 Częstość (w %) wzorów na kłębiku dłoni u chłopców i dziewcząt z terenu Kaszub Table 6 Pattern frequency (in %) on the hypothenar in boys and girls from Kashubia Dłoń lewa Dłoń prawa Chłopcy (N=124) Dziewczęta Wzór Chłopcy (N=124) Dziewczęta 2,42 1,83 A c 4,84 2,75 0,81 A r 3,23 1,83 48,39 44,04 A u 46,77 44,04 8,87 7,34 A u /A C 4,03 3,67 A u /L c 1,61 2,75 9,69 8,26 A u /L u 12,10 5,50 1,83 L c 0,81 0,92 L c /L u 0,92 16,13 20,18 L r 18,55 20,18 5,65 4,59 L r /A c 2,42 7,34 0,81 3,67 L r /L u 1,61 6,45 2,75 L u 3,23 3,67 0,81 V r 1,83 4,59 WL 0,81 3,67 0,92 W s 0,92 Częstość opisowych cech dermatoglificznych dłoni dzieci pochodzących z Kaszub przedstawiona została na tle analogicznych danych dzieci z innych regionów Polski północnej (tab. 7-10). Badane dziewczęta (tab. 7 i 8) zajmują pośrednie miejsce pod względem przebiegu linii głównych i uwzorowania III i IV pól międzypalcowych. Wyróżniają się one natomiast większymi częstościami wzorów WO/O i V l O/O (IV i III pole międzypalcowe), liczniejszymi przypadkami całkowitej redukcji linii głównej C, a także intensywniejszym uwzorowaniem kłęba. Na kłębiku prawej dłoni obserwuje się rzadkie występowanie wzoru A u /A c, częstsze natomiast wzoru L r /A c. U chłopców (tab. 9 i 10), wyraźniej niż u dziewcząt, zaznacza się przewaga zakończeń linii głównych w polach o wyższej numeracji, co wiąże się także z istotnymi niekiedy różnicami w częstości wzorów w IV i III polach międzypalcowych. Nieco wyższe w porównaniu z pozostałymi grupami regionalnymi są także wartości odsetków dotyczące całkowitej redukcji linii C. Najwięcej odmienności, w tym także statystycznie istotnych, dotyczy uwzorowania kłębików obu dłoni, np. przewagi wzorów A u /L u na obu dłoniach i L r /A c na dłoni lewej, przy jednoczesnym obniżeniu odsetków łuku ulnarnego (A u ). W analizach zróżnicowania regionalnego mało diagnostyczne okazały się ilościowe cechy dermatoglificzne dłoni (tab. 11 i 12). Dziewczęta kaszubskie, mając istotnie niższe wartości średnich arytmetycznych liczby listewek w IV polu lewej (d-c) oraz w II (a-b) i IV (c-d) polu międzypalcowym, a także w całej strefie podpalcowej prawej dłoni, najbardziej różnią się od dziewcząt z województwa gdańskiego. U chłopców natomiast istotne statystycznie różnice dotyczą II pola między- 40

Tabela 7 Jakościowe cechy dermatoglificzne lewej dłoni u dziewcząt zróżnicowanie regionalne (w %) Table 7 Qualitative dermatoglyphic features of the left palm in girls regional differentiation (in %) Cecha IV i III pole międzyp. Wariant Bydgoszcz (N=126) Elbląg Ciechanów (N=116) Gdańsk (N=136) Kaszuby Słupsk Koszalin (N=64) Toruń Włocławek (N=167) DO/L r 7,94 9,48 11,76 8,26 4,69 5,44 DO/O 2,38 3,45 0,74 4,59 0 5,44 LO/O 26,19* 20,69 13,24 14,68 14,06 19,05 L u /O 24,60 23,28 25,00 18,35 29,69 20,41 O/L r 11,11 14,66 22,06 17,43 20,31 13,13 O/O 19,05 19,83 15,44 18,35 17,19 17,69 V l /O 0* 0,86* 2,21 5,50 3,13 0,68* WO/O 0* 0* 0* 3,67 0 0* II pole wzór 3,97 3,45 2,94 0,92 0 2,04 międzyp. 0 96,03 96,55 97,06 99,08 100,00 97,96 7 34,13 27,59 20,59 26,61 15,63 26,53 Linia D 9 34,13 48,28 41,18 39,45 43,75 40,82 11 31,75 24,14 37,50 33,94 40,63 32,65 X 18,25 21,55 13,97 19,27 20,31 12,24 0 7,94 5,17 5,88 11,93 1,56* 10,20 Linia C 7 26,19 26,72 27,21 20,18 32,81 24,49 9 21,43 25,86 40,44 30,28 31,25 31,97 5 26,19 20,69 12,50 17,43 12,50 19,05 7 35,71 25,00 39,71 35,78 40,63 34,01 Linia B 5 39,68 52,59 44,85 44,04 40,63 48,98 5 24,60 22,41 15,44 20,18 18,75 17,01 3 26,19 24,14 27,94 19,27 23,44 26,53 Linia A 4 33,33 39,66 31,62 36,70 29,69 26,53 5 40,48 36,21 40,45 44,04 46,87 46,94 Kłąb wzór 14,29* 12,93* 21,32 25,69 23,44 4,97* 0 85,71* 87,07* 78,68 74,31 76,56 85,03* A u 49,21 43,97 49,26 44,04 57,81 44,22 A u /A c 11,90 15,52 13,24 7,34 7,81 12,93 A u /L u 6,35 3,45 2,94 8,26 0* 3,4 L r 15,87 13,79 16,18 20,18 15,63 21,77 Kłębik L r /A c 2,38 5,17 6,62 4,59 4,69 4,08 A c 1,59 2,59 2,94 1,83 1,56 2,72 L r /L u 0* 0,86 0* 3,67 3,13 1,36 L u 3,17 7,76 6,62 2,75 9,38 4,76 WL 0,79 0,86 0,74 3,67 0 0,68 41

Tabela 8 Jakościowe cechy dermatoglificzne prawej dłoni u dziewcząt zróżnicowanie regionalne (w %) Table 8 Qualitative dermatoglyphic features of the right palm in girls regional differentiation (in %) Cecha Wariant Bydgoszcz (N=126) Elbląg Ciechanów (N=116) Gdańsk (N=136) Kaszuby Słupsk Koszalin (N=64) Toruń Włocławek (N=167) II pole wzór 5,56 6,03 5,15 4,59 4,69 6,12 międzyp. 0 94,44 93,97 94,85 95,41 95,31 93,88 L r /OD 4,76 9,48 8,09 11,01 7,81 9,52 IV i III pole międzyp. Linia D Linia C Linia B Linia A Kłąb Kłębik O/OD 1,59 0,86 1,47 0,92 4,69 2,72 O/OL 10,32 8,62 11,03 8,26 6,25 8,16 O/L u 26,19 31,03* 19,12 19,27 25,00 26,53 L r /O 34,13 28,45 42,65 33,94 34,38 32,65 L r /OV l 3,17 1,72 1,47 4,59 4,69 2,04 O/O 12,70 16,38 11,03 16,51 14,06 13,61 O/OW 0 0 0 0,92 0 0 7 14,29 14,66 14,71 9,17 9,38 10,88 9 30,16 33,62 22,79 33,03 28,13 31,29 11 55,56 51,72 62,5 57,80 62,50 57,82 X 11,90 11,20 7,35 5,50 17,19* 10,20 0 4,76* 6,03 5,88 11,93 4,69 6,12 7 28,57 31,90 20,59 21,10 25,00 27,89 9 45,24 40,52 52,94 49,54 46,88 44,91 5 9,52 9,48 11,76 9,17 6,25 8,84 7 58,73 52,59 61,76 54,13 64,06 57,82 5 34,13 36,21 28,68 34,86 32,81 34,01 5 7,14 10,34 8,09 8,26 3,13 6,80 3 1,58 1,72 2,21 3,67 6,25 2,04 4 26,98 36,21* 27,94 21,10 21,88 21,09 5 69,05 59,48 67,65 75,23 70,32 74,15 wzór 9,52* 17,76* 13,24 20,18 10,94 12,24 0 90,48* 92,24* 86,76 79,82 89,06 87,76 A u 47,62 39,66 47,79 44,04 48,44 38,78 A u /A c 8,73 13,79* 11,03* 3,67 14,06* 12,24* A u /L u 4,76 5,17 3,68 5,50 0 1,36 L r 18,25 15,52 18,38 20,18 18,75 21,77 A c 0,79 3,45 2,94 2,75 3,13 3,40 L r /A c 3,17 5,17 4,41 7,34 1,56 2,72 L r /L u 2,38 0 0 0 0 4,08* L u 5,56 4,31 3,68 3,67 9,38 2,72 WL 2,38 0,86 1,47 3,67 0 2,04 42

Tabela 9 Jakościowe cechy dermatoglificzne lewej dłoni u chłopców zróżnicowanie regionalne (w %) Table 9 Qualitative dermatoglyphic features of the left palm in boys regional differentiation (in %) Cecha IV i III pole międzyp. Wariant Bydgoszcz (N=126) Elbląg Ciechanów (N=116) Gdańsk (N=136) Kaszuby Słupsk Koszalin (N=64) Toruń Włocławek (N=167) DO/L r 5,00 7,03 8,76 6,45 8,77 8,15 DO/O 4,17 4,69 8,76 4,03 5,26 2,96 LO/O 17,50 11,72 13,14 11,29 21,05 16,30 L u /O 35,83* 27,34 18,25 23,39 17,54 28,15 O/L r 5,83* 18,75 13,97 15,32 5,26 14,07 O/O 17,50 14,84 17,52 20,16 24,56 16,30 V l /O 3,33 3,13 1,46 2,42 1,75 1,48 WO/O 0,83 0 0 0,81 0 0 II pole wzór 4,17 9,37* 2,92 3,23 7,02 3,70 międzyp. 0 95,83 90,63* 97,08 96,77 92,98 96,30 7 24,17 20,31 32,12 23,39 33,33 28,15 Linia D 9 48,33 46,88 35,77 42,74 38,60 42,96 11 27,50 32,03 31,39 33,06 28,07 28,89 X 20,83 25,00 23,36 21,77 29,82 14,07 0 6,67 3,91 5,84 8,06 5,26 6,67 Linia C 7 39,17* 30,47 21,17 26,61 22,81 34,81 9 15,00* 27,34 32,85 28,23 21,05 27,41 5 18,33 12,50 16,06 13,71 19,30 16,30 7 30,00 35,16 36,50 34,68 33,33 31,85 Linia B 5 49,17 46,88 39,42 48,39 36,84 45,19 5 20,83 17,19 23,36 15,32 29,82* 22,22 3 23,33 25,00 29,93 33,86 29,82 22,22 Linia A 4 40,83 35,16 32,12 34,68 33,33 36,30 5 35,83 39,85 37,96 31,45 36,84 41,48 Kłąb wzór 18,33 17,19 33,58 25,00 28,07 26,67 0 81,67 82,81 66,42 75,00 71,93 73,33 A u 58,33 55,47 59,85 48,39 52,63 55,56 A u /A c 9,17 12,50 8,76 8,87 8,77 11,85 A u /L u 8,33 3,13* 6,57 9,68 3,51 2,22* L r 12,50 12,50 11,68 16,13 22,81 16,30 Kłębik L r /A c 3,33 0,78 0* 4,84 3,51 3,70 A c 0,83* 0,78* 2,19 5,65 1,75 5,19 L r /L u 1,67 1,56 2,19 0,81 3,51 0,74 L u 0,83* 6,25 5,11 6,45 1,75 2,96 WL 0,83 3,12 0 0 0 0 43

Tabela 10 Jakościowe cechy dermatoglificzne prawej dłoni u chłopców zróżnicowanie regionalne (w %) Table 10 Qualitative dermatoglyphic features of the right palm in boys regional differentiation (in %) Cecha Elbląg Toruń Bydgoszcz Koszalin Słupsk Ciechanów (N=136) wek Gdańsk Kaszuby Włocła- Wariant (N=126) (N=64) (N=116) (N=167) wzór 8,33 15,72 12,41 9,68 17,54 15,56 II pole międzyp. 0 91,67 84,38 87,59 90,32 82,46 84,44 L r /OD 5,83 9,38 13,14* 4,03 14,04* 8,89 IV i III pole międzyp. Linia D Linia C Linia B Linia A Kłąb Kłębik O/OD 0 0 0,73 0,81 1,75 0 O/OL 6,67 3,91 5,11 8,06 7,02 11,11 O/L u 27,50* 20,31 18,98 16,13 22,81 16,30 L r /O 35,83 40,63 37,96 45,16 38,60 40,00 L r /OV l 6,67 4,69 3,65 4,03 1,75 5,93 O/O 9,17 15,63 10,22 15,32 5,26 14,07 O/OW 3,33 0 1,46 1,61 0 0 7 9,17 7,03 14,60 12,10 15,79 16,30 9 30,83 28,13 25,55 24,19 26,32 22,96 11 60,00 62,50 59,85 63,71 56,14 60,00 X 12,50 14,84 10,22 11,29 3,51 9,63 0 0,83* 3,13 3,65 5,65 1,75 4,44 7 29,17 21,09 18,98 18,55 26,32 19,26 9 50,83 54,69 56,93 54,03 56,14 54,81 5 5,83 5,47 7,30 8,87 7,02 10,37 7 61,67 65,63 62,77 63,71 57,89 63,70 5 31,67 28,91 25,55 28,23 29,82 28,15 5 5,83 4,69 8,76 6,45 7,02 7,41 3 1,67 1,56 3,65 2,42 1,75 0,74 4 26,67 24,22 23,36 26,61 26,32 20,74 5 69,17 68,75 70,27 67,75 59,65 71,85 wzór 10,83 9,37 19,71 13,71 24,56 13,33 0 89,17 90,63 80,29 86,29 75,44 86,67 A u 61,67* 46,88 56,93 46,77 49,12 49,63 A u /A c 5,83 15,63* 5,84 4,03 5,26 10,37* A u /L u 5,00* 3,91* 6,57 12,10 1,75* 4,44* L r 15,00 10,16 16,06 18,55 24,56 12,59 A c 0,83 0,78 0,73 3,23 3,51 2,22 L r /A c 0 2,34 5,11* 0,81 0 2,22 L r /L u 3,33 0,78 0* 4,84 3,51 3,70 L u 2,50 8,59 5,11 3,23 3,51 5,19 WL 0,83 5,47* 0,73 0,81 5,26 2,22 44

Cecha d - c c - b b - a Lewa a - b b - c c - d Prawa L + P Liczba listewek w polach międzypalcowych dłoni u dziewcząt Par. stat. Bydgoszcz Interdigital ridge counts in girls Elbląg Ciechanów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Tabela 11 Table 11 Toruń Włocławek N 116 109 128 96 63 132 X 40,16 40,40 41,90* 40,19 41,06 40,03 s 5,81 7,13 5,90 5,51 6,91 6,26 N 116 109 128 96 63 132 X 28,80 29,09 28,40 28,32 28,40 27,62 s 5,09 5,48 5,49 5,27 5,48 5,12 N 126 115 136 109 64 147 X 43,51 43,77 44,54 43,30 43,28 43,08 s 5,35 5,40 5,62 5,65 6,54 5,48 N 116 109 128 96 63 132 X 112,43 113,41 114,85 111,80 112,76 111,00 s 11,18 12,28 12,34 11,69 14,85 12,16 N 126 115 136 109 64 147 X 42,87 42,96 44,15* 42,54 41,84 42,42 s 4,83 5,93 5,02 5,50 6,25 5,20 N 120 107 128 96 61 138 X 29,37 28,89 29,13 29,16 28,82 28,69 s 5,60 5,16 6,12 5,25 4,97 5,63 N 120 107 128 96 61 138 X 40,22 40,59 42,13* 40,49 40,87 40,18 s 5,80 6,34 5,59 5,27 6,47 5,81 N 120 107 128 96 61 138 X 112,53 112,73 115,44* 111,86 111,65 111,35 s 10,71 11,95 11,82 10,81 13,34 11,15 N 114 104 126 91 61 129 X 225,46 226,91 230,23 224,82 224,90 223,17 s 20,96 23,44 23,30 20,79 27,51 22,52 palcowego prawej dłoni (a-b). Chłopcy z terenu Kaszub mają w tym polu przeciętnie więcej listewek w porównaniu z chłopcami z województw elbląskiego, słupskiego i toruńskiego. Z przedstawionej charakterystyki dermatoglifiów dłoni dzieci kaszubskich wynikają, z jednej strony, powszechnie znane prawidłowości dotyczące ich zróżnicowania wewnątrzpopulacyjnego, np. mniejszy niż na palcach rąk dymorfizm płciowy, znaczne w przypadku niektórych cech różnice między stronami ciała, z drugiej zaś 45

pewne swoistości, które jednak ze względu na rozmiary i sposób wykorzystania materiału (częściowe pokrewieństwo) trzeba traktować jako informację wstępną. Cecha d - c c - b b - a Lewa a - b b - c c - d Prawa L + P Liczba listewek w polach międzypalcowych dłoni u chłopców Par. stat. Bydgoszcz Interdigital ridge counts in boys Elbląg Ciechanów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Tabela 12 Table 12 Toruń Włocławek N 111 122 128 115 54 126 X 39,86 40,34 40,85 40,44 39,98 39,64 s 6,01 5,87 5,75 5,58 5,46 5,84 N 111 123 129 116 54 126 X 28,27 28,36 29,22 28,76 28,93 28,50 s 5,50 5,48 5,80 5,90 5,17 5,22 N 120 128 137 124 57 135 X 43,91 42,54 43,59 43,87 42,81 42,54 s 5,61 5,8 5,90 6,07 5,59 5,42 N 111 122 128 115 54 126 X 111,96 111,45 113,84 113,24 111,83 110,86 s 13,03 13,04 12,56 13,03 11,36 11,29 N 120 128 137 124 57 135 X 43,76 42,17* 43,31 43,77 41,67* 41,83* s 5,39 5,80 6,19 6,06 5,51 5,21 N 119 124 132 117 56 129 X 28,69 28,69 29,23 29,27 29,57 29,39 s 5,93 6,09 5,52 5,24 5,79 5,12 N 119 124 132 117 56 129 X 40,63 39,94 41,69 40,74 39,41 40,15 s 6,25 5,20 5,38 5,26 4,78 5,71 N 119 124 132 117 56 129 X 113,05 110,91 114,14 113,84 110,69 111,38 s 12,89 12,78 11,81 12,18 10,92 11,01 N 111 119 127 112 54 124 X 225,55 223,18 228,60 227,51 223,06 222,72 s 25,34 24,66 23,38 24,68 21,32 21,77 PIŚMIENNICTWO Arrieta M. I., Martinez B., Criado B., Lobato N., Lostao C. M., 1992, Genetic and Dermatoglyphic Distances among Basque Valleys. Hum. Biol., 64, 5, 705-716 46

Brismar B., 1966, Palm Prints: The Patterns in the Interdigital Spaces. Acta Gen. Med. Gemell., XV, 3, 314-319 Cummins H., Midlo C., 1961, Finger princ, palms and soles. An Introduction to dermatoglyphics. New York Esteban E., Moral P., 1993, Finger dermatoglyphics in a Mediterranean population (Murcia, Spain): Pattern types and pattern intensity index. Anthrop. Anz., 51, 2, 159-167 Gralla G., 1975, Listewki skórne dłoni i stóp ludności wsi Giebło w powiecie zawierciańskim. Prz. Antr., 41, 2, 47-57 Gualdi-Russo E., Facchini F., Brasili-Gualandi P., Gruppioni G., Pettener D., 1994, Digital and palmar dermatoglyphics and the population structure of the Upper Bologna Apennine. Annals of Hum. Biol., 21, 6, 519-532 Jantz R. L., Brehme H., Eriksson A. W., 1992, Dermatoglyphic Variation Among Finno-Ugric Speaking Populations: Methodological Alternatives. Am. J. Phys. Anthrop., 89, 1-10 Jantz R. L., Eriksson A. W., Brehme H., 1993, Population Relationships of Lapps As Reflected by Quantitative Dermatoglyphics. Hum. Biol., 65, 5, 711-730 Liczbińska G., 1997, Dermatoglyphic distinctness of the Hel Kashubians. Anthrop. Rev., 60, 65-73 Oktaba W., 1980, Elementy statystyki matematycznej i metodyka doświadczalnictwa. Warszawa Pons J., 1990, The multivariate analysis of dermatoglyphics in population systematics. Int. Journal of Anthrop., 5, 3, 227-234 Pospisil M. F., 1992, Dermatoglyphics of the Efe Pygmies. Anthrop. Anz., 50, 1-2, 145-155 Reddy B. M., 1990, Qualitative dermatoglyphic affinities between the migrant groups of fishermen of Puri Coast, India. Anthrop. Anz., 48, 2, 149-155 Rogucka E., 1973, Variation and inheritance of dermatoglyphic features of the palm. Mat. i Prace Antr., 86, 55-86 Sanna E., Floris G., 1995, Polymorphism of Palmar Main Line Terminations As an Indicator of Relationships among Sardinian Linguistic Groups of Males. Hum. Biol., 67, 2, 265-282 Sirajuddin S. M., Duggirala R., Crawford M. H., 1994, Population Structure of the Chenchu and other South Indian Tribal Groups: Relationships between Genetic, Anthropometric, Dermatoglyphic, Geographic, and Linguistic Distances. Hum. Biol., 66, 5, 865-884 Summary PALMAR DERMATOGLYPHICS IN CHILDREN FROM KASHUBIA The palmar prints of a total of 1399 children from 593 families coming from several provinces of northern Poland have been used in the study. A separate group has been distinguished including 233 children, 109 girls and 124 boys, coming from places in Kashubia: Kościerzyna, Lubań/Kościerzyna, Kartuzy and Sierakowice (Table 1). In the Kashubian children the following frequencies were established: of the main line endings DCBA (Table 2), of patterns in interdigital areas II (Table 3), III and IV (Table 4), and of patterns on the thenar (Table 5) and on the hypothenar (Table 6). In comparing the Kashubian children with those from other regions (Table 7 and 8 girls, Table 9 and 10 boys) the differences in the frequencies of the particular characteristics were studied, and their significance was verified using the u-test. The statistical parameters of the ridge counts for the particular interdigital areas and their sums for the left and right hand are presented in 47

Table 11 (girls) and Table 12 (boys). The differences between the arithmetical means were estimated using the Student t-test. The values of qualitative and quantitative characteristics in the particular regions which showed statistically significant differences when compared with the Kashubian group have been marked with asterisks in Tables 7-12. In Kashubian children the ridges on both hands tend to run more transversal compared with the population of Poland. The girls show greater frequencies of patterns WO/O and V l O/O (interdigital area IV and III) and more frequent cases of total reduction of line C, as well as a more intensive patterning of the thenar. On the hypothenar of the right hand a lower frequency of pattern A u /A c is observed, and higher frequency of L r /A c. In the boys group the predominance of the main line endings in areas with higher numbers is more pronounced than in the girls one. Compared with other regional groups, the percentages of total reduction of line C are also higher. The greatest differences concern the patterning of the hypothenar, e.g. the predominance of patterns A u /L u on both hands and of L r /A c on the left hand with simultaneous decrease in the percentage of A u. In analysing regional differentiation the quantitative dermatoglyphic characteristics of the hand proved of little diagnostic value. 48