Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu

prace oryginalne Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11 18 ISSN 2082-9876 Copyright by Wroclaw Medical University Anna Felińczak 1, Faustina Hama 1 Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu The Occurrence of the Phenomenon of Overweight and Obesity Among Children and Adolescents in Wroclaw Zakład Organizacji i Zarządzania, Katedra Zdrowia Publicznego, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Nadwaga i otyłość są obecnie coraz częściej spotykane zarówno w krajach zamożnych, jak również rozwijających się. W zależności od kraju, grupy społecznej, wieku czy płci problem ten dotyczy średnio nawet ponad połowy badanej populacji, istotnie zwiększając się wraz z wiekiem badanych, zwłaszcza wśród kobiet. Nadwaga i otyłość jest również jednym z najczęstszych zaburzeń rozwojowych u dzieci. Cel pracy. Ocena stopnia nasilenia zjawiska nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat uczącej się w szkołach na terenie miasta Wrocławia. Materiał i metody. Badania zostały przeprowadzone w kwietniu i maju 2007 r., objęły 1800 dzieci i nastolatków, w tym od 8 do 18 lat uczących się w szkołach we Wrocławiu. Obejmowały pomiar podstawowych wskaźników antropometrycznych, takich jak: wysokość i masa ciała. Do oceny ogólnego otłuszczenia zastosowano wskaźnik BMI. Wyniki. Wśród ogółu przebadanych chłopców w wieku 8 18 lat 16,02% stanowią osobnicy z nadwagą, a 4,40% to otyli. Wśród ogółu badanych dziewcząt 15,29% ma nadwagę, 3,37% scharakteryzowano jako otyłe. Nadmiar masy ciała (nadwaga i otyłość) dominuje w grupie chłopców, z wyjątkiem 8- i 11-letnich dziewcząt, u których nadwaga jest dwukrotnie częstsza (odpowiednio 15,29% oraz 20,78%) od stwierdzonej nadwagi u 8- i 11-letnich chłopców, odpowiednio 7,59% i 12,64%. Wnioski. Zastosowanie międzynarodowych kryteriów definiowania nadwagi i otyłości pozwala na dokonanie porównań między różnymi narodowościami z uwzględnieniem wieku i płci badanych. Duży odsetek dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała wskazuje na konieczność podjęcia zdecydowanych działań mających na celu walkę z nadwagą i otyłością (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11 18). Słowa kluczowe: dzieci, młodzież, nadwaga, otyłość, BMI. Abstract Background. Overweight and obesity are now more commonly found in both rich and developing countries. Depending on the country, social class, age or gender, this problem concerns on average, even more than half of the study population, significantly increasing with the age of respondents, especially among women. Overweight and obesity is also one of the most common developmental disorders in children. Objectives. The aim of the study was to assess the severity of the phenomenon of overweight and obesity among children and adolescents aged 8 to 18 years studying in schools in the city of Wroclaw. Material and Methods. The study was conducted in April May 2007. The survey included 1,800 children and adolescents aged from 8 to 18 years old attending schools in Wroclaw. The study included measurement of basic anthropometric parameters such as height and weight. To assess the overall fatness, BMI index was used. Results. Among all the surveyed boys aged 8 18 years, 16.02% are overweight, and 4.40% are obese. However, among all surveyed 15.29% of girls are overweight, while 3.37% were characterized as obese. Excess weight (overweight and obesity) is dominant in the group of boys, except for 8 and 11 year old girls who are overweight twice as often 15.29% and 20.78% respectively, as compared to the overweight found in 8 and 11 year old boys 7.59% and 12.64% respectively. Conclusions. Application of international criteria for the definition of overweight and obesity allows comparisons to be made between different nationalities also taking into consideration age and gender. The high percentage of

12 A. Felińczak, F. Hama children and young people with excessive body weight points to the need for radical measures to combat overweight and obesity (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11 18). Key words: children, adolescents, overweight, obesity, BMI. Nadwaga i otyłość są obecnie coraz częściej spotykane zarówno w krajach zamożnych, jak również rozwijających się. W wielu badaniach zwraca się uwagę na nasilanie epidemii nadwagi i otyłości. W zależności od kraju, grupy społecznej, wieku czy płci problem ten dotyczy średnio nawet ponad połowy badanej populacji, istotnie zwiększając się wraz z wiekiem badanych, zwłaszcza wśród kobiet. Nadwaga i otyłość jest również jednym z najczęstszych zaburzeń rozwojowych u dzieci. Obecnie około 20% dzieci ma nadmierną masę ciała, a jedna trzecia z nich to dzieci otyłe. U 155 milionów dzieci na świecie będących w wieku szkolnym odnotowuje się nadwagę lub otyłość. Wśród nich 30 45 milionów to otyłe dzieci i nastolatki w wieku 5 17 lat, a 22 miliony to otyłe dzieci w wieku poniżej 5 lat [1]. W Polsce liczba dzieci i nastolatków z nadmierną masą ciała w różnych regionach i w odniesieniu do różnych grup wiekowych w ostatnim dwudziestoleciu wynosi 2,5 12%. Najnowsze badania sugerują, że trend wzrostowy rozprzestrzeniania się otyłości może dalej utrzymywać się w czasie. Najbardziej jednak niepokoi to, że najprawdopodobniej dzieci te pozostaną otyłe także po osiągnięciu dorosłości, bowiem 50 80% dzieci otyłych pozostaje otyłymi dorosłymi. Powracająca w okresie dzieciństwa otyłość prosta ma ścisły związek z otyłością w wieku dojrzałym, zwiększając ryzyko zachorowania na choroby prowadzące do ograniczenia jakości i długości ich życia. Otyłość jest związana ściśle ze zwiększoną częstością występowania chorób i zaburzeń metabolicznych, takich jak: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, udary mózgu. Długotrwała i zwiększająca się otyłość może prowadzić do utrwalenia zaburzeń metabolicznych i hormonalnych, które mimo spadku masy ciała nie cofają się, z powodu czego zwiększa się ryzyko wystąpienia miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Znane są przesłanki pozwalające stwierdzić, że ryzyko pojawienia się komplikacji zdrowotnych jest tym większe, im dłuższy jest okres występowania otyłości. Celem badania była ocena stopnia nasilenia zjawiska nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat uczącej się w szkołach na terenie miasta Wrocławia. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone w kwietniu i maju 2007 r. Badaniem objęto 1800 dzieci i nastolatków, w tym od 8 do 18 lat uczęszczających do szkół podstawowych (984), gimnazjalnych (492) i ponadgimnazjalnych (326) we Wrocławiu. Badania obejmowały pomiar podstawowych wskaźników antropometrycznych, jak: wysokość ciała mierzona za pomocą antropometru, masa ciała mierzona z użyciem wagi lekarskiej. Do oceny ogólnego otłuszczenia zastosowano wskaźnik BMI będący ilorazem masy ciała i kwadratu jego wysokości (kg/m 2 ). Wskaźnik ten jest powszechnie stosowany w badaniach epidemiologicznych w rozpoznawaniu nadwagi i otyłości. Jest rekomendowany przez wielu ekspertów, m.in. przez Europejskie Stowarzyszenie ds. Otyłości u Dzieci (ECOG) i powszechnie akceptowany w badaniach epidemiologicznych otyłości u dzieci na świecie [2, 3] i w Polsce [4, 5]. Wykazuje silną korelację z całkowitą zawartością tłuszczu w organizmie. Jego wartość jest obarczona w mniejszym stopniu błędem pomiarowym niż pomiary grubości fałdów tłuszczowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że przybiera duże wartości w przypadku silnej mezomorficznej budowy ciała [6]. Wielkość wskaźnika BMI pozwoliła na wyodrębnienie spośród przebadanych dzieci grupy osób z nadwagą i z otyłością. W tym celu zastosowano progi wskaźnika BMI ustalone dla nadwagi i otyłości w zależności od płci i wieku badanego dziecka z przedziału 2 18 lat, a opracowane przez International Obesity Task Force (IOTF) i opublikowane przez Cole a et al. [7]. Nadwagę określano, gdy mieściła się między ekwiwalentem BMI 25 i 30 u dorosłych, otyłość natomiast, jeżeli BMI mieściło się na wysokości lub powyżej ekwiwalentu BMI 30 u dorosłych. Grupę porównawczą dla dzieci z nadmiarem masy ciała stanowiły dzieci z prawidłowym wskaźnikiem względnej masy ciała. W tabeli 1 przedstawiono progi opracowane przez Cole a et al. do oceny nadwagi i otyłości dla dzieci i młodzieży w wieku 2 18 lat z podziałem na płeć. Wyniki Ogółem zostało zbadanych 1800 dzieci i nastolatków w wieku 8 18 lat. W tabeli 2 przedstawiono dokładną liczbę badanych: dzieci i młodzieży z podziałem na wiek i płeć. Liczebność przedstawicieli w poszczególnych grupach wiekowych oraz według płci jest porównywalna. W badanej zbiorowości (8 18 lat) przebadano łącznie 999 chłopców i 801 dziewcząt. Wysokość wskaźnika BMI ustalona zgodnie ze

Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu 13 Tabela 1. Progi BMI dla nadwagi i otyłości z podziałem na płeć w przedziale wiekowym 2 18 lat, które odpowiadają BMI = 25 kg/m 2 oraz BMI = 30 kg/m 2. Opracowanie własne na podstawie: Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320 Table 1. BMI thresholds for overweight and obesity grouped according to gender between the ages of 2 to 18 years, which correspond to BMI = 25 kg/m 2, and BMI = = 30 kg/m 2. Prepared on the basis of: Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child Overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320 Wiek lata (Age years) BMI maks. 25 kg/m 2 BMI maks. 30 kg/m 2 Mężczyźni Kobiety Męż- Kobiety (Fema- czyźni (Fema- (Males) les) (Males) les) 2 18,41 18,02 20,09 19,81 2,5 18,13 17,76 19,80 19,55 3 17,89 17,56 19,57 19,36 3,5 17,69 17,40 19,39 19,23 4 17,55 17,28 19,29 19,15 4,5 17,47 17,19 19,26 19,12 5 17,42 17,15 19,30 19,17 5,5 17,45 17,20 19,47 19,34 6 17,55 17,34 19,78 19,65 6,5 17,71 17,53 2023 20,08 7 17,92 17,75 20,63 20,51 7,5 18,16 18,03 21,09 21,01 8 18,44 18,35 21,60 21,57 8,5 18,76 18,69 22,17 22,18 9 19,10 19,07 22,77 22,81 9,5 19,46 19,45 23,39 23,46 10 19,84 19,86 24,00 24,11 10,5 20,20 20,29 24,57 24,77 11 20,55 20,74 25,10 25,42 11,5 20,89 21,20 25,58 26,05 12 21,22 21,68 26,02 26,67 12,5 21,56 22,14 26,43 27,24 13 21,91 22,58 26,84 27,76 13,5 22,27 22,98 27,25 28,20 14 22,62 23,34 27,63 28,57 14,5 22,96 23,66 27,98 28,87 15 23,29 23,94 28,30 29,11 15,5 23,60 24,17 28,60 29,29 16 23,90 24,37 28,88 29,43 16,5 24,19 24,54 29,14 29,56 17 24,46 24,70 29,41 29,69 17,5 24,73 24,85 29,70 29,84 18 25 25 30 30 Tabela 2. Liczebność badanej zbiorowości dzieci i młodzieży Table 2. The number of the surveyed population of children and adolescents Chłopcy (Boys) Dziewczynki (Girls) Ogółem (Total) 8 79 85 164 9 88 76 164 10 89 75 164 11 87 77 164 12 93 71 164 13 67 97 164 14 94 70 164 15 93 71 164 16 76 88 164 17 120 42 162 18 113 49 162 Ogółem (Total) 999 801 1800 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16,02% 4,40% chłopcy (boys) 15,29% 3,37% dziewczynki (girls) nadwaga overweight otyłość obesity Ryc. 1. Udział procentowy nadwagi i otyłości w badanej zbiorowości dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat z uwzględnieniem płci Fig. 1. The percentage of overweight and obesity in the studied population of children and adolescents aged 8 18 years and grouped by gender standardami IOTF pozwoliła na wyodrębnienie grupy z nadwagą, z otyłością oraz grupy porównawczej. W tabeli 3 przedstawiono liczebność zbiorowości z podziałem na wiek i płeć zakwalifikowanej do grup: z nadwagą oraz otyłych, z odniesieniem do liczebności grupy porównawczej. Rycina 1 oraz tabela 4 przedstawiają procentowy udział nadwagi i otyłości w poszczególnych grupach. Wśród ogółu przebadanych chłopców w wieku 8 18 lat 16,02% stanowią osobnicy z nadwagą, a 4,40% to otyli. Wśród dziewcząt natomiast 15,29% ma nadwagę, a 3,37 % scharakteryzowano jako otyłe.

14 A. Felińczak, F. Hama Tabela 3. Liczebność dzieci i młodzieży według wielkości wskaźnika BMI Table 3. The number of children and adolescents according to the size of BMI Nadwaga (Overweight) Otyłość (Obese) Grupa porównawcza (Control group) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) chłopcy (boys) 8 6 13 2 5 71 67 9 15 11 7 3 66 62 10 18 14 11 5 60 56 11 11 16 2 4 74 57 12 20 11 2 3 71 57 13 17 24 5 1 45 72 14 11 6 0 4 83 60 15 12 9 2 1 79 61 16 12 10 5 0 59 78 17 13 4 4 0 103 38 18 25 5 4 1 84 43 Ogółem (Total) 160 123 44 27 795 651 dziewczynki (girls) Tabela 4. Udział procentowy osób z nadwagą i otyłością w badanej zbiorowości z podziałem na wiek i płeć Table 4. The percentage of overweight and obesity in the study population, grouped according to age and sex Chłopcy (Boys) Dziewczynki (Girls) nadwaga (overweight) otyłość (obese) nadwaga (overweight) otyłość (obese) 8 7,59 2,53 15,29 5,88 9 17,05 7,95 14,47 3,95 10 20,22 12,36 18,67 6,67 11 12,64 2,30 20,78 5,19 12 21,51 2,15 15,49 4,23 13 25,37 7,46 24,74 1,03 14 11,70 0,00 8,57 5,71 15 12,90 2,15 12,68 1,41 16 15,79 6,58 11,36 0,00 17 10,83 3,33 9,52 0,00 18 22,12 3,54 10,20 2,04 Ogółem (Total) 16,02 4,40 15,36 3,37 Nadmiar masy ciała (nadwaga i otyłość) dominuje w grupie chłopców z wyjątkiem 8- i 11-letnich dziewcząt, u których nadwaga jest dwukrotnie częstsza (odpowiednio 15,29% oraz 20,78%) od stwierdzonej nadwagi u 8- i 11-letnich chłopców (odpowiednio 7,59% i 12,64%). Największy odsetek nadwagi zaobserwowano u chłopców 9-letnich (17,05%), 10-letnich (20,22%), 12-letnich (21,51%), 13-letnich (25,37%) oraz 18-letnich (22,12%). U dziewcząt zjawisko nadwagi najczęściej można stwierdzić u 10-latek (18,67%), 11-latek (20,78%) oraz 13-latek (24,74%). Otyłość najczęściej dotyczy chłopców i dziewcząt 10-letnich (odpowiednio 12,36% i 6,67%) oraz 13-letnich chłopców (7,46%). W tabeli 5 został zestawiony udział procentowy nadmiernej mały ciała (łącznie nadwaga + + otyłość) w poszczególnych grupach wiekowych oraz z uwzględnieniem płci badanych. Szczególnie niepokojąco duży odsetek chłopców z powiększoną masą ciała dotyczy 9-latków (25%), 10-latków (32,58%), 13-latków (32,84%) i 18-latków (25,66%). U dziewcząt natomiast największą grupę z nadmierną masą ciała obserwuje się wśród 8-latek (21,18%), 10-latek (25,33%), 11-latek (25,97%) i 13-latek (25,77%).

Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu 15 Tabela 5. Udział procentowy osób ze zwiększoną masą ciała w badanej zbiorowości z podziałem na wiek i płeć Table 5. Percentage of people with elevated body weight in the study population, grouped according to age and sex Wiek lata (Age years) Zwiększona masa ciała nadwaga + otyłość (Increased body weight overweight + obese) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) 8 10,13 21,18 9 25,00 18,42 10 32,58 25,33 11 14,94 25,97 12 23,66 19,72 13 32,84 25,77 14 11,70 14,29 15 15,05 14,08 16 22,37 11,36 17 14,17 9,52 18 25,66 12,24 Ogółem (Total) 20,42 18,73 Metodą przedziałową oszacowano średni przedział wskaźnika BMI z uwzględnieniem płci i w następujących przedziałach wiekowych 8 10, 11 13, 14 16, 17 18 lat. Wyniki przedstawiono w tabeli 6. Przeciętny średni wskaźnik BMI dla dziewcząt z wykrytym nadmiarem masy ciała w wieku 8 10 lat zawiera się w przedziale 20,65 < x dz < 22,21 i jest mniejszy niż średni BMI dla chłopców w tym samym wieku, który zawiera się w przedziale 21,66 < < x ch < 23,84. Może to oznaczać, że chłopcy w tej grupie wiekowej mogą charakteryzować się większą i częściej spotykaną otyłością. W pozostałych grupach wiekowych przedziały dla przeciętnego średniego wskaźnika BMI są nieznacznie większe w grupach dziewcząt w porównaniu z chłopcami. W celu zweryfikowania hipotezy, czy istnieją różnice statystyczne dotyczące liczby dzieci i nastolatków z nadmiarem masy ciała w zależności od płci (tabela 7) i grup wiekowych (tabela 8) zostały przeprowadzone testy statystyczne. Wyniki testu wskazują, że nie ma istotnych różnic statystycznych w liczbie dzieci ze stwierdzoną nadwagą i otyłością między chłopcami a dziewczynkami. Są natomiast różnice istotne statystycznie dotyczące odsetka badanych z nadwagą i otyłością w zależności od poszczególnych grup wiekowych. Wskazują, że istotnie częściej nadwaga i otyłość występuje wśród dzieci ze szkół podstawowych w porównaniu z dziećmi ze szkół ponadpodstawowych. Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia nadmiaru masy ciała w populacji generalnej z uwzględnieniem płci i następujących grup wiekowych 8 10, 11 13, 14 16 i 17 18 lat przed Tabela 7. Odsetek dzieci i młodzieży w wieku 8 16 lat z nadmiarem masy ciała z uwzględnieniem płci oraz wyniki testu dla dwóch wskaźników struktury Table 7. The percentage of children and adolescents aged 8 16 years with excess body weight grouped by gender and test results for two indicators of the structure Nadmiar masy ciała % (Excess body weight %) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) p (*) 8 10 22 21 NS 11 13 23 25 NS 14 16 15 12 NS Ogółem (Total) 19 20 NS p = poziom istotności statystycznej. NS różnica nieistotna statystycznie. 0,01 duża istotność między grupami. p = level of statistical significance. NS not statistically significant. 0,01 big significance between groups. Tabela 6. Średni przedział wskaźnika BMI badanych z uwzględnieniem płci i wieku. Przyjęty przedział ufności (0,99) Table 6. The average BMI range of individuals, taking into consideration sex and age. Adopted confidence interval (0.99) Średni przedział wskaźnika BMI dla chłopców z nadmiarem masy ciała (The average range of BMI for boys with excess body weight) Średni przedział wskaźnika BMI dla dziewcząt z nadmiarem masy ciała (The average range of BMI for girls with excess body weight) 8 10 21,56 < x m * < 23,85 B(x) = 2% 20,65 < x dz ** < 22,21 B(x) = 1,5% 11 13 23,19 < x m < 24,61 B(x) = 1,2% 23,49 < x dz < 24,89 B(x) = 1,2% 14 16 25,15 < x m < 27,13 B(x) = 1,6% 25,48 < x dz < 27,17 B(x) = 1,4% 17 18 26,53 < x m < 28,13 B(x) = 1,2% 25,80 < x dz < 29,08 B(x) = 1,9% * x m wartość średnia obliczona dla chłopców (average value calculated for boys). ** x dz wartość średnia obliczona dla dziewcząt (average value calculated for girls).

16 A. Felińczak, F. Hama Tabela 8. Odsetek dzieci i młodzieży z nadmiarem masy ciała oraz wyniki testu dla dwóch wskaźników struktury dla dwóch różnych grup wiekowych Table 8. The percentage of children and young people with excess body weight and test results for two indicators of the structure for two different age groups Grupy (Groups) stawia tabela 9. Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń prawdopodobieństwo wystąpienia nadmiaru masy ciała (nadwagi i otyłości) wśród dzieci w wieku 8 10 lat znajduje się w przedziale między 15% a 28% (błąd względny B(ω) = 5%). Odpowiednio dla dzieci w wieku 11 13 lat to między 19% a 27% (błąd względny B(ω) = 5%). Dla gimnazjalistów (14 16 lat) wynosi 10 18% (błąd względny B(ω) = 4%) i licealistów między 17 18 lat wynosi 11 22% (błąd względny B(ω) = 4,8%). Omówienie Nadmiar masy ciała % (Excess body weight %) 8 10 lat (years) 11 13 lat (years) p (*) Ogółem (Total) 22 24 NS Chłopcy (Boys) 22 23 NS Dziewczynki 21 25 NS (Girls) 11 13 lat 14 16 lat Ogółem (Total) 24 14 0,01 Chłopcy (Boys) 23 15 0,01 Dziewczynki 25 12 0,01 (Girls) 14 16 lat 17 18 lat Ogółem (Total) 14 17 NS szkoła podstawowa szkoła ponadpodstawowa Ogółem (Total) 23 15 0,01 Chłopcy (Boys) 22 17 0,05 Dziewczynki (Girls) 23 12 0,01 p = poziom istotności statystycznej. NS różnica nieistotna statystycznie. 0,01, 0,05 różnica między badanymi grupami istotna statystycznie. p = level of statistical significance. NS not statistically significant. 0,01, 0,05 difference between the two groups which are statistically significant. Ogólnie wiadomo, że otyłość niesie ze sobą zwiększone ryzyko zdrowotne, stanowiąc istotny problem z zakresu zdrowia publicznego. Problem Tabela 9. Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia nadmiaru masy ciała (w %) Table 9. Estimated probability of excess body weight (in %) occurrence Badana grupa (Study groups) 8 10 lat, chłopcy (8 10 years, boys) 8 10 lat, dziewczynki (8 10 years, girls) 8 10 lat, ogółem (8 10 years, total) 11 13 lat, chłopcy (11 13 years, boys) 11 13 lat, dziewczynki (11 13 years, girls) 11 13 lat, ogółem (11 13 years, total) 14 16 lat, dziewczynki (14 16 years, girls) 14 16 lat, chłopcy (14 16 years, boys) 14 16 lat, ogółem (14 16 years, total) 17 18 lat, ogółem* (17 18 years, total)* Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia nadmiaru masy ciała, % (Estimated probability of excess body weight occurence) 15 < p < 28 14 < p < 27 17 < p < 27 16 < p < 30 17 < p < 32 19 < p < 29 7 < p < 18 10 < p < 21 10 < p < 18 12 < p < 21 * Zbyt mało liczna grupa nie pozwala dokonać obliczeń z podziałem na płeć. * Too small a group cannot make calculations according to gender. występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży nabiera szczególnego znaczenia, gdyż może ona przetrwać do wieku dorosłego. Jednocześnie występowanie nadwagi lub otyłości w tej grupie wiekowej sprzyja utrzymaniu się jej do dorosłości. Udowodniono, że w stosunku do rówieśnika z właściwą masą ciała dziecko otyłe w wieku 10 13 lat jest 6 7-krotnie bardziej zagrożone wystąpieniem otyłości w wieku dorosłym. Dietz [8] potwierdza, że około 50% otyłej młodzieży z BMI > 95 percentyla staje się otyłymi dorosłymi. Friedman et al. [9]. stwierdzili, że 77% otyłych dzieci pozostanie otyłymi w wieku dorosłym. Szczególne predyspozycje do pozostania otyłymi dorosłymi wykazują otyli nastolatkowie. Whitaker et al. [10] wykazali, że 69% otyłych dzieci w wieku 6 9 lat oraz 83% otyłych nastolatków w wieku 10 14 lat staje się otyłymi dorosłymi. Must et al. [11] stwierdzili ponadto, że występowanie otyłości u młodzieży wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością po 50. r.ż., niezależnie od masy ciała w wieku dorosłym.

Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu 17 Ocena częstości występowania nadwagi i otyłości zależy od wielu czynników, m.in.: od przyjętych kryteriów, wieku badanych, reprezentatywności próby. Określenie częstości występowania otyłości w różnych populacjach i grupach wiekowych, a także dokonanie porównań między poszczególnymi krajami lub regionami jest bardzo trudne, ponieważ: otyłość w żadnym kraju nie podlega obowiązkowej rejestracji, a podawane w piśmiennictwie dane epidemiologiczne odnoszą się do wybranych grup, rzadko reprezentatywnych dla całej populacji kraju lub regionu, stosowane są różne kryteria do określenia nadmiaru masy ciała i różne przedziały stopnia nadwagi [12, 13]. Bez względu na sposób zastosowanych kryteriów do określenia nadwagi i otyłości na całym świecie można jednak zaobserwować tendencję wzrostową tego negatywnego zjawiska [14, 15]. W Stanach Zjednoczonych ocenę tendencji kształtowania się masy ciała dzieci i młodzieży w wieku 6 17 lat prowadzono cyklicznie w latach 1963 1965, 1966 1970 (NHNES National Heath Exsamination Survery), 1971 1974, 1976 1980, 1988 1994, 1999 2002 (NHANES I, NHANES II, NHANES III) [16]. Na podstawie wykonanych badań stwierdzono, że stopniowo zwiększała się liczba osób o wskaźniku BMI przekraczającym wartość 95. centyla. W latach 1988 1994 było to 11% dzieci i młodzieży, w kolejnych badaniach już 16%. Manson et al. [17] na podstawie danych z raportu National Center for Heath Statistic for Disease Control and Prevention wskazują, że w Stanach Zjednoczonych częstość nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży wzrasta w podobnym tempie jak w populacji osób dorosłych, a otyłość występuje u około 15% osób w wieku rozwojowym. Wang et al. [18] dokonali, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w ostatnich 2 3 dziesięcioleciach, analizy porównawczej występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku 6 18 lat zamieszkujących następujące kraje: Brazylię, Stany Zjednoczone, Chiny oraz Rosję. Wyniki wskazują na zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości z 4,1% do 13,9% w Brazylii, z 6,4% do 7,7% w Chinach oraz z 15,4% do 25,6% w Stanach Zjednoczonych. Wyjątek stanowi Rosja, gdzie liczba dzieci z nadmierną masa ciała zmniejszyła się z 15,6 do 9,8%. W porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi liczba dzieci z nadwagą w Kanadzie w ostatnich dekadach XX w. była mniejsza i stwierdzono ją u 10% chłopców i 9% dziewczynek [19]. Wyniki badań z 2000 r. wskazują natomiast na zwiększenie się zjawiska nadwagi wśród dzieci i młodzieży w wieku 2 19 lat z nadwagą. Problem zaznaczył się u 27,7% chłopców oraz 33,7% dziewcząt [20]. Oner et al. [21] stosując punkty IOTF, badali występowanie nadwagi i otyłości u młodzieży w wieku 12 17 lat w Turcji. Stwierdzili nadwagę u 10,6% dziewcząt i 11,3% chłopców, a otyłość odpowiednio u 2,1% dziewcząt i 1,6% chłopców. W największym badaniu populacyjnym przeprowadzonym w Polsce w latach 1994 1995 w grupie ponad 2 milionów dzieci [22], z zastosowaniem skorelowanych siatek proporcji i masy ciała, otyłość stwierdzono u 2,3 3,8% chłopców oraz 3,4 3,5% dziewcząt między 6. a 17. r.ż., a nadwagę u 4 5,8% chłopców i u 4,3 5,7% dziewcząt. Mazur et al. prowadząc badania wśród dzieci w wieku 7 14 lat uczęszczających do szkół podstawowych na terenie województwa podkarpackiego, do oceny stopnia nadmiaru masy ciała zastosowali punkty IOTF. Nadwagę i otyłość najczęściej stwierdzono u dziewcząt i chłopców w wieku 13 i 14 lat. Odsetek nadwagi wynosił w tym wieku odpowiednio u chłopców 11 13%, a u dziewcząt średnio blisko 14%, otyłość dotyczyła natomiast 12 15% badanych. Kozieł i Kołodziej [23] w 1999 r. stwierdzili występowanie otyłości u 15% dzieci wrocławskich w wieku 13 15 lat. W pracy Nordyńskiej-Sobczak et al. [24] obejmującej grupę śląskich 14-latków BMI powyżej 95. percentyla na siatkach NHANES III stwierdzono u ponad 11% chłopców i 7% dziewcząt. Uzyskane w badaniach własnych wyniki wskazują na znaczny odsetek nadwagi (16,02% u chłopców, 15,29% u dziewcząt) i otyłości (4,40% i 3,37% odpowiednio u chłopców i u dziewcząt) w pewnych grupach wiekowych, zwłaszcza wśród chłopców 9-, 10-, 12-, 13- i 18-letnich oraz wśród 10-, 11- i 13-letnich dziewcząt. Zjawisko to jest bardzo niepokojące, gdyż poziom nadwagi i otyłości w Polsce wśród dzieci i młodzieży zaczyna zbliżać się do poziomu takich krajów, jak Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, które charakteryzują się jednym z najwyższych wskaźników procentowych otyłości u dzieci i młodzieży. Wnioski Zastosowanie międzynarodowych kryteriów definiowania nadwagi i otyłości pozwala na dokonanie porównań między różnymi narodowościami z uwzględnieniem wieku i płci badanych. Potwierdza to niewątpliwie konieczność posługiwania się ujednoliconymi kryteriami definiowania nadwagi i otyłości w celu uzyskiwania obiektywnych danych do analiz porównawczych. Wśród dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat zaobserwowano duży odsetek osób z nadwagą i otyłością. Znacznie częściej nadmiar masy ciała był obserwowany wśród uczniów szkół podstawowych. Niepokojąco duży odsetek chłopców z powiększo

18 A. Felińczak, F. Hama ną masą ciała (BMI > 25 zgodnie z progami IOTF) dotyczy 9-latków (25%), 10-latków (32,58%), 13-latków (32,84%) i 18-latków (25,66%). U dziewcząt największą grupę z nadmierną masą ciała obserwuje się natomiast wśród 8-latek (21,18%), 10-latek (25,33%), 11-latek (25,97%) i 13-latek (25,77%). Tak duży odsetek dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała wskazuje na konieczność podjęcia zdecydowanych działań mających na celu walkę z nadwagą i otyłością. Piśmiennictwo [1] International Obesity Task Force. Childhood Report. IASO Newsletter. 2004, 6, 10 11. [2] Epstein L.H.: Family-based behavioral intervention for obese children. Int. J. Obes. 1996, 20 (supl. 1), 14 21. [3] Nelson J.A., Chiasson M.A., Ford V.: Childhood Overweight in a New York City WIC Population. Am. J. Publ. Health 2004, 94, 458 462. [4] Caprio S., Hyman L.D., McCarthy S.: Fat distribution and cardiovascular risk factors in obese adolescent girl: importance of the intra abdominal fat depot. Am. J. Clin. Nutr. 1996, 64, 12 17. [5] Caprio S.: Relationship between abdominal visceral fat and metabolic risk factors in obese adolescents. Am. J. Hum. Biol. 1999, 11, 259 266. [6] Kozieł S., Kołodziej H., Lipowicz A., Poznański A.: Otłuszczenie a ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u czternastoletniej młodzieży. Monografie Zakładu Antropologii Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 2000. [7] Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320. [8] Dietz W.H.: Childhood weight affects adult morbidity and morality. J. Nutr. 1998, 128, suppl. 2, 411 414. [9] Freedman D.S., Khan L.K., Dietz W.H., Srinivasan S.R., Berensen G.S.: Relationship of childhood obesity to coronary heart disease risk factors in adulthood the Bogalusa Heart Study. Pediatrics 2001, 108, 712 718. [10] Sangi H., Mueller W.H.: Which measure of body fat distribution is best for epidemiological research among adolescents? Am. J. Epidemiol. 1991, 133, 870 883. [11] Must A., Jacques P.F., Dallal G.E., Bajem C.J., Dietz W.H.: Long-term morbidityand morality of overweight adolescents; a follow-up of the Harvard Growth Study of 1922 to 1935. N. Engl. J. Med. 1992, 327, 1350 1355. [12] Mazur A., Małecka-Tendera E., Lewin-Kowalik J.: Nadwaga i otyłość u dzieci szkół podstawowych województwa podkarpackiego. Ped. Pol. 2001, 76, 743 748. [13] Olszanecka-Glinianowicz M., Małecka-Tendera E., Matusik P., Żak-Gołąb A.: Otyłość, nadwaga i niedobory masy ciała u dzieci śląskich w wieku 7 9 lat. Endokrynol. Pediatr. 2004, 3, 1, 37 43. [14] Kromeyer-Hauschild K., Zellner K., Jaeger U., Hoyer H.: Prevalence of overweight and obesity among school children in Jena (Germany). Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 1999, 23, 1143 1150. [15] Reilly J.J., McDowell Z.C.: Physical activity interventions in the prevention and treatment of pediatric obesity: systematic review and critical appraisal. Proc. Nutr. Sos. 2003, 62, 611 619. [16] NCHS 2005. Prevalance of overweight among children and adolescents: United States, 1999 2002. National Center for Health Statistics: http//www. cdc.gov/nchs/products/pubs/pubd/hestats/overweight99.htm [17] Manson J.E., Skerrett P.J., Greenland Ph., VanItallie Th.B.: The escalating pandemics of obesity and sedentary lifestyle. Arch. Intern. Med. 2004, 164, 249 258. [18] Welon Z., Szklarska A., Bielicki T.: Nadwaga i otyłość w populacji wielkomiejskiej w latach 1983 1999. Monografie Zakładu Antropologii PAN, Wrocław 2001. [19] Tremblay M.S., Katzmarzyk P.T., Willys J.D.: Temporal trends in overweight and obesity in Canada, 1981 1986. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2002, 26, 538 543. [20] Hanley A.J.G., Harris S.B., Gittelsohn J., Wolever T.M.S., Saksving B., Zinman B.: Overweight among children and adolescents in a Native Canadian community: prevalence and associated factors. Am. J. Clin. Nutr. 2000, 71, 693 700. [21] Öner N., Vatansever Ü., Sari A., Ekuklu G., Güzel A., Karasalihoglu S., Bon s N.W.: Prevalence of underweight, overweight and obesity in Turkish adolescents. Swiss Med. Wkly. 2004, 134, 529 533. [22] Oblacińska A., Wrocławska M., Wojnarowska B.: Częstość występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Ped. Pol. 1997, 72, 241 245. [23] Kozieł S., Kołodziej H.: BMI i frakcje względne otyłych chłopców i dziewcząt w wieku 13 do 15 lat. Ped. Pol. 1999, 74, 991 997. [24] Nordyńska-Sobczak M., Małecka-Tendera E., Klimek K., Lewin-Kowalik J.: Czynniki ryzyka otyłości u dzieci w wieku pokwitaniowym. Ped. Pol. 1999, 74, 791 798. Adres do korespondencji: Anna Felińczak Zakład Organizacji i Zarządzania Wydział Nauk o Zdrowiu Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich ul. Bartla 5 54-618 Wrocław tel.: 71 348 42 10, 694 48 41 34 e-mail: annafelinczak@gmail.com Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 20.11.2010 r. Po recenzji: 15.12.2010 r. Zaakceptowano do druku: 15.12.2010 r. Received: 20.11.2010 Revised: 15.12.2010 Accepted: 15.12.2010