Autor: Kamila Kwiecień logopeda przedszkola Co każdy Rodzic powinien wiedzieć o jąkaniu? Niepłynność mówienia pojawia się najczęściej między 3-5 rokiem życia, kiedy ma miejsce najintensywniejszy rozwój mowy dziecka. Jąkanie po bełkotaniu i opóźnieniu rozwoju mowy to jedno z najczęściej obserwowanych zaburzeń mowy u dzieci. Występuje dość często, bo aż w 1 1,5 % ogólnej populacji. Zaburzenie to jest wynikiem działania nie jednego lecz wielu czynników, do których zalicza się : czynniki genetyczne; opóźniony rozwój mowy; zaburzenia emocjonalne (lęk, frustracje); stresujące sytuacje (wypadek, śmierć bliskiej osoby); zbytnia koncentracja rodziców na niepłynności mówienia; błędne wzorce wymowy ( naśladownictwo), przestawianie dziecka z lewej ręki na prawą. Do pozbycia się jąkania nie wystarczą same ćwiczenia logopedyczne konieczna jest również systematyczna praca nad psychiką, praca nad lękiem przed mówieniem. Terapia dziecka jąkającego się powinna przebiegać w sytuacjach zabawowych i łączyć w sobie elementy ćwiczeń: oddechowych, emisyjnych, artykulacyjnych, muzycznych (percepcyjno ruchowych), relaksacji i socjoterapii. Bazą wyjściową w terapii niepłynności mówienia są ćwiczenia oddechowe, które mają na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej oraz ułatwiają dziecku zsynchronizować oddech z wypowiedzią. Podstawowymi objawami niepłynności jest: - powtarzanie głosek(m-m- m- mama),sylab(ma- ma- mama), słów (mama mama), - przeciąganie głosek, - embolofazje(np.yyy lub eee), - tachylalia(zbyt szybkie mówienie), - bradylalia(zbyt wolne mówienie), - dysrytmia(nierytmiczne mówienie). Do reakcji fizjologicznych możemy zaliczyć: 1
- skrócenie fazy wydechowej, - spłycenie oddechu, - zwiększenie liczby oddechów w jednostce czasu, - zaciskanie strun głosowych, - gwałtowne ruchy krtani. Wyżej wymienione ruchy są zlokalizowane aparacie oddechowym, artykulacyjnym i fonacyjnym. Często obserwując jąkającego można zauważyć występujące współruchy. Obejmują one różne części ciała. Do współruchów możemy zaliczyć odwracanie i wysuwanie głowy, marszczenie twarzy, podnoszenie brwi, marszczenie brwi, przymykanie oczu, drganie policzków i nozdrzy, zaciskanie warg, napinanie mięśni szyi, ruchy tułowia, kołysanie się, tupanie nogami; występują reakcje wegetatywne takie jak czerwienienie się, blednięcie, pocenie się, przyspieszone bicie serca. Przy jąkaniu może wystąpić logofobia (strach przed mówieniem). Terapia niepłynności mówienia i jąkania obejmuje prowadzenie ćwiczeń oddechowych, mających na celu wyrównanie oddechu i przedłużenie fazy oddechowej; prowadzenie ćwiczeń relaksacyjnych; prowadzenie treningu płynności mowy: mówienie wydłużone polegające na rozciąganiu wypowiedzi zmniejszenie tempa wypowiedzi, mówienie szeptem, naukę rytmizacji mówienia. ZALECENIA DOTYCZĄCE MOWY DZIECKA Należy dążyć do tego, aby dziecko nie zdawało sobie sprawy ze swoich trudności w mowie. Nie należy więc z dzieckiem, ani przy dziecku o nich mówić. Niektórzy rodzice każą dziecku powtarzać źle wymówione wyrazy lub łają je, sądząc, że może ono dobrze mówić, ale nie chce. Powstaje uczucie mniejszej wartości, a powtarzanie wyrazów trudnych koncentruje na nich uwagę dziecka i pogarsza jego wymowę. Trzeba mieć cierpliwość słuchania dziecka, gdy się ono jąka. Należy próbować dostarczać dziecku poprawnych wzorów wymowy w formie komentarza do tego co mówi, np. gdy opowiada, że widziało piłkę i jąka się przy sylabie pi, należy 2
powtórzyć wyraz, nawiązujący do tego, o czym dziecko mówi: widziałeś piłkę i wymawiając zdanie powoli i płynnie, aby wyrazy zlewały się ze sobą. Dziecko mimo woli zacznie mówi podobnie i jąkanie będzie się zmniejszać. Wspólne oglądanie z dzieckiem obrazków, wspólne recytowanie wierszyków czy opowiadania bajek jest również dobrym sposobem wyrabiania nawyku powolnego mówienia. Najpierw matka lub inna osoba pracująca z dzieckiem wymawia powoli nazwę przedmiotu przedstawionego na obrazku, czy krótkie zdanie, a następnie powtarza je razem z dzieckiem. Z czasem coraz częściej dziecko powtarza samo i zaczyna mówić wolno w samodzielnych wypowiedziach, w rozmowach i w czasie zabaw. Nie należy dopuszczać, aby dziecko mówiło zbyt szybko. Jeżeli dziecko jąka się dużo, należy mu zorganizować czynności manualne lub śpiewać z nim piosenki. Jeżeli dziecko ma dobry okres i nie jąka się, należy je prowokować, aby mówiło jak najwięcej. ZALECENIA, MAJĄCE NA CELU PRZYWRÓCENIE WIARY DZIECKA WE WŁASNE SIŁY Trudności w mówieniu mogą wytwarzać u dziecka poczucie niższości, ale do tego nie powinno się dołączyć poczucie niższości pod innymi jeszcze względami. Należy wybrać jakąś czynność, którą dziecko wykonuje dobrze (np. rysunki, gra w piłkę, taniec) i za którą można je będzie chwalić wobec rodzeństwa, kolegów oraz innych osób. Dziecko powinno mieć świadomość, że jakąś czynność wykonuje lepiej od innych. W sytuacjach katastrofalnych, gdy będzie się skarżyć matce, że jest przezywane przez kolegów jąkała, matka będzie mogła mu powiedzieć, nie zaprzeczając, że ma wadę wymowy, o jego zdolnościach, których nie mają koledzy. Pomoże to dziecku wrócić do równowagi psychicznej. Dziecko nie powinno brać udziału w przyjęciach, zabawach i grach ze starszymi dziećmi, zwłaszcza, gdy nie są one kontrolowane przez dorosłych. Dzieci nieco starsze, tzn. 5-10 letnie, mogą się wyśmiewać z malca jąkającego się i wywołać u niego pewien szok. 3
Zabawy, w których uczestniczy dziecko, powinny być kontrolowane przez starszych, ale w taki sposób, aby dzieci czuły się swobodnie. Dziecko powinno mieć kontakt z przyrodą. Bodźce emocjonalne powinny być ograniczone i to zarówno przykre jak i przyjemne. Należy zmniejszyć do minimum poprawianie i karanie dziecka, starając się nie wpaść w przesadną pobłażliwość. Należy dążyć do utrzymania dobrych stosunków rodzinnych, zapobiegać powstawaniu uczucia zazdrości do brata lub siostry. Dziecko powinno z umiarem korzystać z gier i zabaw wymagających konkurencji. ZALECENIA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA DZIECKU STABILIZACJI JEGO ŻYCIA EMOCJONALNEGO Rodzice powinni zapewnić dziecku stabilne życie emocjonalne, gdyż emocje mają duży wpływ na mowę. Silne emocje utrudniają mówienie, dlatego też należy oszczędzać system nerwowy dziecka. Ponadto wzmocnić poczucie bezpieczeństwa. W domu i w otoczeniu zadbać o spokojną atmosferę. Tryb życia dziecka powinien być usystematyzowany, higieniczny, z zapewnieniem dużej ilości snu i wypoczynku w celu wzmocnienia systemu nerwowego. Dziecko nie powinno być świadkiem sprzeczek między rodzicami. Nie należy dyskutować z innymi członkami rodziny o jego wychowaniu. Jeżeli ojciec jest obecny, jego zdanie powinno być respektowane i podane dziecku, matka nie powinna dyskutować z mężem o dziecku. Jeżeli ojciec jest nie obecny, to po powrocie do domu musi przyjąć zalecenia wydane przez żonę w czasie jego nieobecności. Nie należy karać dziecka biciem, lecz pozbawić je jakiejś przyjemności (zabawy, czekolady, itp.). Dziecko powinno dobrze zrozumieć, za co jest karane. Matka powinna zawsze pamiętać, że jej stan emocjonalny przenosi się na dziecko. Jeżeli trzeba powziąć jakąś nagłą decyzję, należy ją zakomunikować dziecku w takiej formie, która nie wywoła u niego podniecenia. 4
ZALECENIA MAJĄCE NA CELU ZAPEWNIENIE DZIECKU USYSTEMATYZOWANEGO I HIGIENICZNEGO TRYBU ŻYCIA, W CELU WZMOCNIENIA JEGO SYSTEMU NERWOWEGO Ustalone godziny posiłków, zabaw, itd. powinny być respektowane. Dziecko powinno się kłaść wcześnie i spać 10 godzin w ciągu doby. Dziecko nie powinno mieć zbyt dużo codziennych obowiązków, gdyż nadmiar ich wywołuje zmęczenie i zmusza do pośpiechu, który nie jest wskazany, ponieważ wzmaga napięcie nerwowe. Spokój i uczucie zadowolenia zapewniają stabilizację życia emocjonalnego dziecka. Bibliografia: 1 Styczek I: Logopedia. Warszawa 1981. 2 Lichocka E. J.: Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia. Gdańsk 2008. 5