Badanie opinii i świadomości mieszkańców gmin położonych po południowo-wschodniej stronie Kampinoskiego Parku Narodowego na temat korzyści i walorów wynikających z mieszkania w otulinie Parku Narodowego Raport końcowy Katarzyna Tadeusiak-Jeznach Ekspert, badacz, facylitator Warszawa, 30 czerwca 2017 r.
Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Zastosowane metody i techniki badań... 3 3. Wyniki badania... 5 3.1 Charakterystyka badanej populacji... 5 3.2 Bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego jako czynnik osiedlania się... 9 3.3 Ocena wpływu mieszkania w bezpośrednim sąsiedztwie Parku na życie respondentów i ich rodzin... 11 3.4 Korzyści wynikające z faktu zamieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego... 12 3.5 Niedogodności wynikające z faktu zamieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego... 14 3.6 Dostrzegane problemy oraz zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Kampinoskiego Parku Narodowego... 16 3.7 Cechy zamieszkiwanej posesji a środowisko przyrodnicze... 20 3.8 Rozwiązania i sposoby postępowania korzystne dla środowiska przyrodniczego i bariery w ich stosowaniu... 24 3.9 Korzystanie z oferty edukacyjnej i rozrywkowej Kampinoskiego Parku Narodowego... 27 3.10 Potrzeby edukacyjne i zainteresowanie ofertą edukacyjną, także w ramach projektu Moja Puszcza... 28 4. Wnioski i rekomendacje... 30 4.1 Najważniejsze wnioski z badania... 30 4.2 Rekomendacje do dalszych działań... 32 Aneks: zastosowany kwestionariusz ankiety... 34 2
1. Wprowadzenie Niniejszy raport został przygotowany na podstawie badania opinii i świadomości mieszkańców gmin położonych po południowo-wschodniej stronie Kampinoskiego Parku Narodowego na temat korzyści i walorów wynikających z mieszkania w otulinie Parku Narodowego, w ramach projektu Moja Puszcza. Angażowanie społeczności lokalnych w ochronę przyrody i krajobrazu Kampinoskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny realizowanego przez Fundację Sendzimira ze środków Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Badanie miało na celu poznanie: świadomości korzyści płynących z zamieszkiwania obszarów należących do otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego; dostrzeganych problemów oraz zagrożeń dla środowiska przyrodniczego występujących na terenie ankietowanych gmin; niekorzystnych zmian związanych z dotychczasową ingerencją człowieka w środowisko Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny; stosowanych zabiegów na własnych podwórkach, w ogródkach (zarówno złe, jak i dobre praktyki); ewentualnych barier dla wprowadzenia rozwiązań i sposobów postępowania bardziej korzystnych dla środowiska; zainteresowania aktualną ofertą edukacyjną Kampinoskiego Parku Narodowego. Tam, gdzie to było zasadne, wyniki przedstawiono w podziale na gminy. 2. Zastosowane metody i techniki badań Badanie zostało z realizowane przy użyciu metod ilościowych i jakościowych, oraz jakościowo-ilościowych (desk research), wskazanych w poniższej tabeli. Wskazano w niej także liczbę respondentów (lub źródła danych). Metoda badawcza Próba badawcza/respondenci badania/źródła danych Analiza zastanych danych Wzięto pod uwagę takie dokumenty jak: diagnozy do strategii rozwoju badanych gmin; diagnoza społeczna dot. powiatu warszawskiego zachodniego (Towarzystwo Amicus ); 3
Metoda badawcza Próba badawcza/respondenci badania/źródła danych diagnoza do strategii LGD Kampinos ; Rośliny i zwierzęta inwazyjne, Kampinoski Park Narodowy 2014; Wyzwania zróżnoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira 2010. Ankieta online Została przeprowadzona przy pomocy platformy online wynajmowanej przez Wykonawcę. Była promowana na stronach Urzędów Gmin, Starostwa, innych ważnych stronach dla gmin, profilach facebookowych itp. Ankieta bezpośrednia Ankieta bezpośrednia była prowadzona w najbardziej uczęszczanych miejscach przestrzeni publicznych gmin (wejścia do Parku, centra handlowe, sklepy, przychodnie, urzędy gmin). Łącznie z metody online i bezpośredniej planowano pozyskanie co najmniej 200 wypełnionych ankiet. W rzeczywistości pozyskano 421 ankiet, z czego do analizy przyjęto 389 (pozostałe 32 zostały wypełnione przez osoby mieszkające poza gminami objętymi badaniem. Z punktu widzenia możliwości ekstrapolacji danych na całą populację ww. gmin, badanie można uznać za dość precyzyjne przy zastosowaniu w pełni losowego doboru taka liczba analizowanych ankiet oznaczałaby reprezentatywność przy maksymalnym błędzie 5%. Reprezentatywność zmniejsza nieco fakt, że 180 ankiet (43%) zostało wypełnionych online, a więc część próby ograniczona jest do osób posiadających dostęp do internetu. Jednakże wielkość próby jest na tyle duża, że z pewną ostrożnością można dokonywać ekstrapolacji na całą badaną populację. Źródło: opracowanie własne 4
3. Wyniki badania 3.1 Charakterystyka badanej populacji Badaniem ankietowym objęci zostali mieszkańcy 4 mazowieckich gmin położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego. Poniżej przedstawiam charakterystykę lesistości 1 tych obszarów. Na pierwszy plan wybija się gmina Izabelin o lesistości 75,8% oraz Leszno (40,7%), najmniej zalesione są Łomianki (14,8%). W wielu odpowiedziach respondentów przedstawionych w niniejszym raporcie widać wyraźne zróżnicowanie skorelowane ze wskaźnikiem lesistości. Wykres 1. Porównanie lesistości 4 badanych gmin LESISTOŚĆ 4 GMIN 6000 80,00% 5000 70,00% 60,00% 4000 50,00% 3000 40,00% 2000 30,00% 20,00% 1000 10,00% 0 Łomianki Babice Stare Leszno Izabelin 0,00% powierzchnia lasów ogółem w ha w gminie lesistość Źródło: BANK DANYCH LOKALNYCH https://bdl.stat.gov.pl/bdl http://warszawa.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_mazowieckie/portrety_gmin/warszawski_zach/1432042_leszno. pdf 1 Lesistość: wyrażony w procentach stosunek powierzchni porośniętej lasami do całkowitej powierzchni danego terenu https://sjp.pwn.pl/slowniki/lesisto%c5%9b%c4%87.html 5
Grupa respondentów badania stosunkowo równo podzielona jest między poszczególne gminy. Stosunkowo najwięcej respondentów pochodzi z gminy Stare Babice (116 osób), a najmniej z gminy Leszno (75 osób). Podsumowując - proporcje respondentów są na tyle równomierne, że nie zachodzi konieczność ważenia wyników. Wykres 2. Gminy, z których pochodzą respondenci Pyt. W jakiej gminie mieszka Pani/Pan? 22,88% 28,02% 19,28% 29,82% Izabelin Stare Babice Leszno Łomianki Kobiety stanowią 66% respondentów w badaniu, a mężczyźni 34%. W przypadku wykształcenia respondentów wystąpiła zdecydowana dominacja osób z wykształceniem wyższym (niemal 72%). Do rzadkości należeli respondenci z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym. Dlatego część wyników w dalszej części prezentuję m.in. w podziale na: respondentów z wykształceniem wyższym; respondentów z wykształceniem poniżej wyższego (podstawowe, zasadnicze zawodowe, średnie). 6
Wykres 3. Wykształcenie respondentów Pyt. Jakie jest Pani/Pana wykształcenie? 1,03% 1,80% 12,60% 10,03% 71,98% Podstawowe/gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie techniczne Wyższe W gospodarstwach domowych badanych osób mieszka od jednej do 12 osób. Jednak większość respondentów prowadzi gospodarstwa w których mieszka od 2, 3 lub 4 osoby. Najczęściej powtarzająca się liczba to cztery osoby (31% respondentów wskazało taką liczbę osób współzamieszkujących). Wykres 4. Liczba osób mieszkających w gospodarstwach domowych respondentów Pyt. Ile osób mieszka w Pani/Pana gospodarstwie domowym? 35,0% 30,0% 31,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 4,2% 21,2% 21,0% 14,3% 8,2% 0,0% jedna dwie trzy cztery pięć sześć lub więcej 7
Większość respondentów (ponad 63%) mieszka w gospodarstwach domowych, w których są dzieci (najczęściej jedno lub dwoje). Co trzeci respondent mieszka w gospodarstwie domowym, w którym nie ma dzieci, natomiast gospodarstwa wielodzietne zdarzają się stosunkowo rzadko (niewiele ponad 10%). Wykres 5. Liczba dzieci w gospodarstwie domowym Pyt. Ile dzieci mieszka w Państwa gospodarstwie domowym? 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 34,76% 24,06% 29,41% 9,63% 2,14% brak jedno dwoje troje czworo lub więcej Wyniki badania będą szczególnie użyteczne także dlatego, że ponad 76% respondentów to mieszkańcy bezpośrednich okolic Kampinoskiego Parku Narodowego. Najczęściej mieszkają 1-2 km od lasu lub bezpośrednio przy lesie. Osób mieszkających więcej niż 6 km od KPN było wśród respondentów niewiele. Wykres 6. Odległość gospodarstw domowych respondentów od KPN Pyt. Jak daleko mieszka Pani/Pan od Kampinoskiego Parku Narodowego? Dalej niż 10 km od lasu 6-10 km od lasu 1,80% 6,17% 3-5 km od lasu 16,20% 1-2 km od lasu 42,16% Bezpośrednio przy lesie (z widokiem na las) 33,68% 8
Czas zamieszkania respondentów na terenie ich gmin jest zróżnicowany jedynie 34% z nich mieszka tam dłużej niż 20 lat. Większość (66%) sprowadziła się na te tereny nie dawniej niż 15 lat temu. Wykres 7. Okres zamieszkania respondentów na badanym terenie Pyt. Od jak dawna mieszka Pani/Pan na terenie ww. gminy? Dłużej niż 20 lat 34,19% Od 15 do 20 lat 12,08% Od 11 do 15 lat 16,20% Od 6 do 10 lat 21,34% Od 1 do 5 lat 16,20% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 3.2 Bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego jako czynnik osiedlania się Ponad połowa respondentów jest zadnia, że bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego była istotnym czynnikiem wpływającym na ich decyzję o zamieszkaniu w tej okolicy. Jedynie co dziesiąty respondent wskazał, że ten fakt nie należał do istotnych. Z kolei co piąty respondent nie miał zdania na ten temat. Wykres 8. Waga bliskości KPN jako czynnika motywującego do osiedlenia się Pyt. Jak ważnym czynnikiem przy osiedlaniu się Pani/Pana/Państwa rodziny w tym miejscu była bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego? trudno powiedzieć/nie wiem 20,57% bardzo ważnym ważnym 26,48% 26,48% średnio ważnym 15,94% raczej nieważnym zupełnie nieważnym 4,11% 6,43% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 9
Dla poszczególnych gmin wyliczono średnią ocenę tego, jak ważnym czynnikiem przy osiedlaniu się była bliskość KPN (od 1 zupełnie nieważny do 5 bardzo ważny). Jak się okazuje, czynnik ten był najważniejszy dla mieszkańców gminy Izabelin (nieco bardziej oddalonej od Warszawy i bliższej Puszczy), a najmniej ważny dla mieszkańców gminy Łomianki (będącej miejscowością przy głównej drodze wyjazdowej ze stolicy w kierunku Gdańska i przedłużeniem północnych dzielnic Warszawy). Wykres 9. Waga bliskości KPN jako czynnika motywującego do osiedlenia się wg gmin (średnia od 1 - zupełnie nieważny do 5 bardzo ważny) Pyt. Jak ważnym czynnikiem przy osiedlaniu się Pani/Pana/Państwa rodziny w tym miejscu była bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego? 4,10 4,00 3,90 3,80 3,70 3,60 3,50 3,40 3,30 3,20 3,10 4,05 3,77 3,70 3,45 Izabelin Stare Babice Leszno Łomianki Badanie wskazuje także, że czynnik ten był najważniejszy dla osób mieszkających bezpośrednio przy lesie i okazał się nieco ważniejszy dla osób z wyższym wykształceniem. Był natomiast tak samo ważny dla osób posiadających dzieci, jak i dla osób z gospodarstw domowych, w których dzieci nie ma. W tych opiniach respondentów widać korelację ze wskaźnikiem lesistości, przedstawionym na wykresie nr 1. 10
3.3 Ocena wpływu mieszkania w bezpośrednim sąsiedztwie Parku na życie respondentów i ich rodzin Mieszkanie w bezpośrednim sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego dla zdecydowanej większości mieszkańców ma pozytywny wpływ na życie ich i rodziny. O negatywnym wpływie wspomniało jedynie nieco ponad 2% respondentów. Wykres 10. Wpływ mieszkania w sąsiedztwie KPN na życie respondentów i ich rodzin Pyt. Mieszka Pani/Pan w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego. Jak to wpływa na życie Pani/Pana i rodziny? Bardzo pozytywnie 46,27% Pozytywnie 41,90% Nie zauważam wpływu/trudno powiedzieć 10,03% Negatywnie 1,29% Bardzo negatywnie 0,51% 0,00%5,00%10,00%15,00%20,00%25,00%30,00%35,00%40,00%45,00%50,00% Ocena wpływu miejsca zamieszkania na życie rozkłada się podobnie, jak ocena wagi czynnika bliskości KPN przy osiedlaniu się. Najbardziej pozytywnie wpływ ten oceniają mieszkańcy gminy Izabelin, a stosunkowo najmniej (choć nadal pozytywnie) mieszkańcy gminy Łomianki. Wpływ ten najwyżej oceniają osoby mieszkające bezpośrednio przy lesie (średnia 4,48), natomiast najniżej osoby mieszkające 3-5 km od lasu (średnia 4,10). Ponadto, nieco wyżej wpływ mieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego oceniają osoby z wykształceniem wyższym niż te z podstawowym lub średnim; nieco wyżej oceniają ten wpływ kobiety niż mężczyźni; osoby z gospodarstw domowych bez dzieci niż z dziećmi. W wyżej przedstawionych opiniach respondentów widać wyraźne zróżnicowanie pomiędzy Izabelinem a Łomiankami, które zgodnie z danymi przedstawionymi na wykresie nr 1 są odpowiednio najbardziej i najmniej lesistymi gminami. 11
Wykres 11. Wpływ mieszkania w sąsiedztwie KPN na życie - wg gmin (średnia od 1 - bardzo negatywnie do 5 - bardzo pozytywnie) Pyt. Mieszka Pani/Pan w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego. Jak to wpływa na życie Pani/Pana i rodziny? WG GMINY 4,60 4,50 4,50 4,40 4,30 4,32 4,25 4,20 4,16 4,10 4,00 3,90 Izabelin Stare Babice Leszno Lomianki 3.4 Korzyści wynikające z faktu zamieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego Respondenci zapytani o konkretne korzyści z faktu mieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego jako najważniejsze wskazali: możliwość aktywności fizycznej (przede wszystkim spacerów) - niemal 47%, bliskość dzikiej przyrody - niemal 36% odpowiedzi. 12
Wykres 12. Najważniejsze korzyści z zamieszkania w sąsiedztwie KPN Pyt. Jakie są wg Pani/Pana najważniejsze korzyści z mieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego? Możliwość aktywności fizycznej (spacerów, itp.) 46,79% Bliskość dzikiej przyrody 35,73% Czyste powietrze 34,96% Spokój, możliwość odpoczynku 33,42% Śpiew ptaków 17,99% Brak hałasu 15,68% Inne 3,34% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 50,0% Opinie na ten temat różnią się w zależności od gminy w której zamieszkują respondenci. Widoczne zróżnicowanie pokazuje tabela nr 1: na terenie gminy Łomianki wg respondentów występuje stosunkowo duży hałas i możliwość odpoczynku jest relatywnie najmniejsza, nie słychać też śpiewu ptaków (jest to też, należy pamiętać, gmina najsłabiej zalesiona). natomiast gminą postrzeganą przez ankietowanych mieszkańców jako spokojna, przepełniona śpiewem ptaków i mało hałaśliwa jest Izabelin (o największej lesistości). Tabela 1. Korzyści z zamieszkania w sąsiedztwie KPN wg gmin Korzyść Stosunkowo najczęściej Stosunkowo najrzadziej wskazywana w gminie... wskazywana w gminie... Możliwość aktywności Łomianki (62%) Izabelin (37%) fizycznej (spacery itp.) Bliskość dzikiej przyrody Łomianki (39%) Leszno (29%) Czyste powietrze Łomianki (44%) Izabelin (26%) Spokój, możliwość Izabelin (43%) Łomianki (19%) odpoczynku Śpiew ptaków Izabelin (24%) Łomianki (10%) Brak hałasu Leszno (25%) Łomianki (9%) 13
Do innych najczęściej wskazywanych korzyści należały: lepszy klimat, powietrze, dużo tlenu (ponad 5 wskazań); oddalenie od dużego miasta; możliwość zbierania grzybów, owoców leśnych; możliwość prowadzenia stadniny, gospodarstwa. Osoby z wyższym wykształceniem częściej niż te ze średnim lub niższym cenią sobie bliskość dzikiej przyrody, zaś osoby ze średnim lub niższym brak hałasu. Osoby z gospodarstw domowych z dziećmi częściej niż pozostałe cenią sobie przede wszystkim możliwość spacerów oraz czyste powietrze, a respondenci z gospodarstw bez dzieci bliskość przyrody i brak hałasu. Respondenci dodatkowo wskazywali na walory miejsca zamieszkania w pobliżu lasu takie jak: duża przestrzeń, spokój, możliwość wypoczynku, oddalenie od Warszawy, możliwość prowadzenia stadniny, gospodarstwa. Można zauważyć, że respondenci z gminy Stare Babice w porównaniu z pozostałymi trzema gminami stosunkowo najrzadziej podkreślali korzyści z zamieszkiwania w sąsiedztwie lasu. 3.5 Niedogodności wynikające z faktu zamieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego Mimo ogólnie pozytywnej opinii, mieszkańcy wskazywali także na pewne niedogodności związane z zamieszkaniem w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego. Najważniejszą niedogodnością okazuje się trudność w transporcie do miejsca pracy, co nie dziwi w świetle faktu, iż niemal 50% respondentów pracuje w Warszawie. Trudność sprawia też obecność dzikich zwierząt (przede wszystkim dzików), które są potencjalnym zagrożeniem dla uczestników ruchu samochodowego oraz spacerowiczów. 14
Wykres 13. Niedogodności wynikające z zamieszkania w pobliżu KPN Pyt. Czy dostrzega Pani/Pan jakieś niedogodności wynikające z zamieszkiwania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego? Trudność w transporcie do miejsca pracy 28,02% Obecność dzikich zwierząt stwarzających ryzyko wypadku samochodowego (łosie, dziki i inne) 18,51% Brak interesującej oferty spędzania czasu wolnego 10,54% Daleko do sklepów 9,51% Szkody powodowane przez dzikie zwierzęta (niszczenie upraw, ogrodów, trawników itp.) Ograniczenia związane z przepisami z zakresu ochrony przyrody 8,74% 8,74% Inne 9,77% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% Do pozostałych wskazywanych niedogodności należą: owady (komary, kleszcze najczęściej wskazywane); niska emisja, czyli zanieczyszczenie powietrza ze względu na spalanie odpadów i stosowanie paliwa niskiej jakości w kotłowniach domowych; obecność turystów też może być uciążliwa zdaniem respondentów, którzy skarżyli się zwłaszcza na brak szacunku ze strony przyjezdnych wyrzucających śmieci na prywatnych posesjach i wchodzących na teren tych posesji; respondenci narzekali też na wysokie koszty życia, jednak trudno znaleźć związek z tym zjawiskiem i sąsiedztwem KPN. Istnieje pewne zróżnicowanie między gminami najtrudniej do pracy (najczęściej w kierunku Warszawy) dojechać z Izabelina, a stosunkowo najłatwiej z Łomianek; ta gmina z kolei bardziej niż inne boryka się z problemami spowodowanymi przez dzikie zwierzęta. Z kolei w gminie Leszno zgłaszany był przez respondentów problem z dostępem do handlu i usług (w tym do oferty spędzania wolnego czasu). 15
Natomiast stosunkowo niewiele o negatywnych sytuacjach czy niedogodnościach, wynikających z zamieszkania w pobliżu KPN mówili respondenci ze Starych Babic. Tabela 2. Niedogodności wynikające z zamieszkania w pobliżu KPN wg gmin Niedogodność Stosunkowo najczęściej wskazywana w gminie... Stosunkowo najrzadziej wskazywana w gminie... Trudność w transporcie do miejsca pracy Obecność dzikich zwierząt stwarzających ryzyko wypadku samochodowego Brak interesującej oferty spędzania czasu wolnego Izabelin (36%) Łomianki (18%) Łomianki (26%) Izabelin (14%) Leszno (13%) Stare Babice (9%) Daleko do sklepów Leszno (13%) Stare Babice (8%) Szkody spowodowane przez dzikie zwierzęta Ograniczenia związane z przepisami z zakresu ochrony przyrody Łomianki (12%) Stare Babice (6%) Leszno (13%) Izabelin (5%) 3.6 Dostrzegane problemy oraz zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Kampinoskiego Parku Narodowego Pytając o dostrzegane zagrożenia dla środowiska, dotykamy obszaru świadomości ekologicznej. Ponad połowa respondentów wskazuje, że zagrożenia te są co najwyżej średnie jako duże lub bardzo duże ocenia je jedynie niewiele ponad 1/3 badanych. Najwyżej stopień zagrożenia oceniali mieszkańcy gmin Stare Babice i Łomianki (ocena w skali od 1 do 5 odpowiednio 3,37 i 3,30), a najniżej mieszkańcy gminy Leszno (średnia 2,67). 16
Tabela 3. Stopień zagrożeń dla środowiska w okolicy w opinii respondentów Pyt. Jak ocenia Pan/Pani stopień zagrożeń dla środowiska przyrodniczego w najbliższej okolicy (np. na terenie sołectwa, ulicy, osiedla)? 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 36,76% 24,94% 25,96% 10,28% 2,06% Bardzo duże Duże Średnie Niezbyt duże Żadne Badanie ponadto wskazuje, że czym wyższe wykształcenie respondentów, tym wyższy postrzegany stopień zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Nieco wyżej zagrożenie to oceniają kobiety niż mężczyźni. Zdaniem badanych, najważniejsze zagrożenia wiążą się z gospodarką odpadami wyrzucaniem śmieci na terenie lasu i spalaniem odpadów, jak również z zanieczyszczeniem powietrza (smogiem) związanym z użyciem niewłaściwych paliw do ogrzewania. Stosunkowo niska jest natomiast świadomość zagrożeń dla zwierząt, jakie niesie zamieszkiwanie i urbanizacja otuliny Puszczy (np. niszczenie nor, kłusownictwo, niebezpieczne ogrodzenia). Tabela 4. Najważniejsze zagrożenia dla środowiska wg respondentów Lp. Odpowiedź % 1) Wyrzucanie śmieci na terenie lasu przez mieszkańców 74,28% 2) Spalanie odpadów (głównie śmieci z plastiku, gumy itp.) 59,32% 3) Zanieczyszczanie powietrza przez mieszkańców (ogrzewanie złej jakości paliwem) 54,07% 4) Zabudowa terenów wokół Parku 35,43% 5) Hałas powodowany przez quady/motocykle crossowe 35,43% 6) Zanieczyszczanie przez turystów 35,17% 7) Degradacja krajobrazu (reklamy, chaos architektoniczny) 33,60% 17
8) Wypadki drogowe z udziałem dzikich zwierząt 28,35% 9) Zanieczyszczanie wód przez mieszkańców (szkodliwe dla środowiska metody odprowadzania ścieków) 24,41% 10) Płoszenie zwierzyny 23,10% 11) Stosowanie ogrodzeń niebezpiecznych dla zwierząt 19,69% 12) Sposoby spędzania wolnego czasu zagrażające pożarem, zaśmiecaniem itp. (np. grillowanie, ogniska) 19,42% 13) Rozjeżdżanie lasu rowerami/motocyklami 16,80% 14) Kłusownictwo 13,91% 15) Zanieczyszczanie przez przedsiębiorstwa 13,91% 16) Inne zagrożenia 9,19% 17) Niszczenie nor i legowisk zwierzęcych 8,92% 18) Wprowadzanie obcych gatunków roślin 6,82% Mieszkańcy gminy Stare Babice najczęściej wskazywali różnego rodzaju zagrożenia dla środowiska. Za najważniejsze uznali wyrzucanie śmieci, spalanie odpadów, zabudowę terenów wokół parku i związaną z nią degradację krajobrazu naturalnego. Najrzadziej z kolei na poszczególne zagrożenia wskazywali mieszkańcy gminy Leszno, choć i tam za problem uznano spalanie odpadów, wyrzucanie śmieci do lasu i zanieczyszczanie powietrza. Wśród innych niebezpieczeństw, respondenci (zwłaszcza z Łomianek) wskazywali na zagrożenia związane z infrastrukturą drogową: hałas i zanieczyszczenia z drogi krajowej, budowa trasy szybkiego ruchu. Tabela 5. Najważniejsze zagrożenia dla środowiska wg gmin Zagrożenie Wyrzucanie śmieci na terenie lasu przez mieszkańców Spalanie odpadów (głównie śmieci z plastiku, gumy itp.) Stosunkowo najczęściej Stosunkowo najrzadziej wskazywane wskazywane w gminie... w gminie... Stare Babice (81%) Leszno (65%) Stare Babice (69%) Leszno (49%) 18
Zagrożenie Stosunkowo najczęściej wskazywane w gminie... Stosunkowo najrzadziej wskazywane w gminie... Zanieczyszczanie powietrza przez mieszkańców (ogrzewanie złej jakości paliwem) Izabelin (61%) Leszno (44%) Zabudowa terenów wokół Parku Stare Babice (45%) Leszno (18%) Hałas powodowany przez quady/motocykle crossowe Stare Babice (45%) Leszno (21%) Zanieczyszczanie przez turystów Izabelin (47%) Leszno (22%) Degradacja krajobrazu (reklamy, chaos architektoniczny) Wypadki drogowe z udziałem dzikich zwierząt Zanieczyszczanie wód przez mieszkańców (szkodliwe dla środowiska metody odprowadzania ścieków) Stare Babice (39%) Leszno (14%) Stare Babice (37%) Leszno (23,9%) Łomianki (30%) Leszno (21%) Płoszenie zwierzyny Stare Babice (32%) Leszno (10%) Stosowanie ogrodzeń niebezpiecznych dla zwierząt Sposoby spędzania wolnego czasu zagrażające pożarem, zaśmiecaniem itp. (np. grillowanie, ogniska) Rozjeżdżanie lasu rowerami/motocyklami Stare Babice (34%) Łomianki (8%) Łomianki (25%) Leszno (10%) Stare Babice (21%) Leszno (6%) Kłusownictwo Łomianki (21%) Leszno (7%) Zanieczyszczanie przez przedsiębiorstwa Stare Babice (18%) Łomianki (9%) Niszczenie nor i legowisk zwierzęcych Stare Babice (13%) Leszno (3%) Wprowadzanie obcych gatunków roślin Stare Babice (12%) Leszno (1%) 19
Zagrożeń dla środowiska, jak już wskazywałam, częściej świadome są osoby z wyższym wykształceniem. Szczególna różnica na korzyść osób wyżej wykształconych występuje np. w przypadku zagrożeń takich jak zaśmiecanie lasu przez osoby spędzające tam wolny czas, stosowanie ogrodzeń niebezpiecznych dla zwierząt, kłusownictwo, zanieczyszczanie przez turystów oraz hałas powodowany przez quady i motocykle. Osoby ze średnim lub niższym wykształceniem wskazywały natomiast częściej na zagrożenie wypadkami drogowymi z udziałem dzikich zwierząt. Dla osób mieszkających w gospodarstwach domowych z dziećmi szczególnie istotne są zagrożenia mogące negatywnie wpływać na zdrowie ludzi (zanieczyszczenie powietrza i wód), zaś pozostałe osoby częściej niż mieszkający z dziećmi wskazują na zagrożenia dla zwierzyny i drzew. 3.7 Cechy zamieszkiwanej posesji a środowisko przyrodnicze Respondenci chętnie i otwarcie odpowiadali na pytania dotyczące różnych cech ich posesji mimo że część tych cech ma charakter niekorzystny dla środowiska. Tabela 6. Wybrane cechy posesji W jakim stopniu poniższe zdania dotyczą Pani/Pana posesji? Dotyczy Nie dotyczy Nie wiem/trudno powiedzieć CECHY NIEKORZYSTNE DLA ŚRODOWISKA Na mojej posesji występuje trawnik wymagający podlewania 70,95% 25,71% 3,34% Na mojej posesji występuje wysokie ogrodzenie (powyżej 1,5 m) 45,24% 49,87% 4,88% Na mojej posesji zasadzone są rośliny zagraniczne i /lub egzotyczne 22,88% 58,35% 18,77% Ogrodzenie mojej posesji jest ostro zakończone 16,20% 74,29% 9,51% Posiadamy w ogrodzie elementy ozdobne lub użytkowe ze stiuku, gipsu, plastiku lub ceramiki 12,08% 85,09% 2,83% Ponad 1/3 wolnej przestrzeni (bez budynków) na mojej posesji posiada nawierzchnię utwardzoną 11,83% 84,83% 3,34% Ogrodzenie mojej posesji to lity mur lub mur z prefabrykatów betonowych 8,23% 88,69% 3,08% 20
CECHY KORZYSTNE DLA ŚRODOWISKA Na mojej posesji zasadzone są rośliny krajowe, takie jak te występujące w pobliżu 80,21% 7,71% 12,08% Na mojej posesji występuje żywopłot 40,62% 55,27% 4,11% Najczęściej pojawiającą się niekorzystną cechą okazały się trawniki wymagające podlewania (marnowanie wody, niszczenie bioróżnorodności) i wysokie ogrodzenia (powyżej 1,5 m), które przeszkadzają w swobodnym poruszaniu się zwierząt. Niektóre z tych ogrodzeń są ostro zakończone. Część respondentów wskazała także, że posiada na posesji rośliny zagraniczne i egzotyczne, choć, co wskażę w dalszej części, gatunki inwazyjne posiada dużo większy odsetek badanych. Negatywne dla środowiska cechy posesji wskazywane były najczęściej przez respondentów z gmin Łomianki i Izabelin, stosunkowo rzadko natomiast z gmin Stare Babice i Leszno. Tabela 7. Cechy posesji wg gmin Rozwiązania na posesji Stosunkowo najczęściej wskazywane w gminie... Stosunkowo najrzadziej wskazywane w gminie... POZYTYWNE DLA ŚRODOWISKA Rośliny krajowe, takie jak te występujące w pobliżu Izabelin (87%) Stare Babice (78%) Żywopłot Stare Babice (46%) Izabelin (37%) NEGATYWNE DLA ŚRODOWISKA Wysokie ogrodzenie (powyżej 1,5 m) Łomianki (60%) Stare Babice (35%) Na mojej posesji zasadzone są rośliny zagraniczne i /lub egzotyczne Łomianki (29%) Leszno (19%) Ogrodzenie ostro zakończone Izabelin (26%) Stare Babice (11%) Elementy ozdobne lub użytkowe ze stiuku, gipsu, plastiku lub ceramiki Ponad 1/3 wolnej przestrzeni (bez budynków) posiada nawierzchnię utwardzoną Lity mur lub mur z prefabrykatów betonowych Izabelin (16%) Stare Babice (9%) Stare Babice (17%) Leszno (8%) Stare Babice (11%) Leszno (4%) 21
W przypadku posesji osób z wyższym wykształceniem z jednej strony rzadziej występują wysokie ogrodzenia lub lite mury i częściej stosowane są żywopłoty (towarzyszące zazwyczaj ogrodzeniu z siatki lub sztachet) z drugiej strony to w posesjach tych osób częściej sadzone są inwazyjne gatunki roślin. Respondentów zapytano także o rośliny ozdobne, które są zasadzone na terenie ich ogrodów. Wybrano gatunki, które zostały wskazane jako inwazyjne w specjalnym opracowaniu KPN na ten temat 2. Jak się okazuje, niemal ¾ respondentów posiada w ogrodzie zasadzone tuje. Do innych popularnych gatunków inwazyjnych należą winobluszcz zaroślowy, dereń rozłogowy i klon jesionolistny. Tabela 8. Rośliny inwazyjne hodowane przez respondentów Roślina Odsetek respondentów tuja 72,49% winobluszcz zaroślowy 35,73% dereń rozłogowy 13,88% klon jesionolistny 12,85% dąb czerwony 11,83% łubin trwały 11,83% rudbekia 11,83% niecierpek 9,25% sumak octowiec 8,23% topinambur 5,40% czeremcha amerykańska 5,14% robinia akacjowa 5,14% świdośliwka kłosowa 3,60% aster nowobelgijski 3,60% rdestowiec 3,08% barszcz 1,80% jesion pensylwański 1,80% kolczurka klapowana 0,77% kolcowój szkarłatny 0,26% 2 Rośliny i zwierzęta inwazyjne wokół nas, Kampinoski Park Narodowy 2014. 22
Posiadanie na własnej posesji zasadzonych inwazyjnych gatunków roślin stosunkowo najczęściej wskazywali mieszkańcy gminy Łomianki (częściej niż w pozostałych gminach występuje u nich m.in. winobluszcz zaroślowy, aster nowobelgijski, rudbekia, robinia akacjowa, łubin trwały i niecierpek). Z kolei tuja najczęściej sadzona jest w posesjach u respondentów ze Starych Babic (84%). Za najbardziej przyjazną środowisku pod względem sadzenia roślin obcych dla ekosystemu Puszczy można uznać gminę Leszno. Inwazyjne gatunki roślin częściej występują na posesjach osób z wyższym wykształceniem (może to korelować ze statusem finansowym). Dotyczy to przede wszystkim roślin takich jak dereń rozłogowy, łubin trwały i dąb czerwony. Także metody koszenia trawy przyjęte przez respondentów często nie są przyjazne przyrodzie niemal połowa respondentów stosuje kosiarkę spalinową lub kosę spalinową. Równie często stosowane są kosiarki elektryczne. Metody ręczne należą do rzadkości, bardzo mały odsetek właścicieli ogrodów, rezygnuje z koszenia na rzecz uprawy traw łąkowych i kwietnych. Wykres 14. Metody koszenia trawy Pyt. W jaki sposób koszą Państwo trawę na posesji? Ręczne metody Podkaszarka/kosa spalinowa 9,25% 14,91% Kosiarka spalinowa Kosiarka elektryczna 49,87% 46,53% Nie kosimy Inne metody, jakie? 3,08% 1,54% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Do najczęściej stosowanych metod nawożenia należą nawozy naturalne (kompost, gnojówka itp.) 26% respondentów deklaruje ich stosowanie. 16% stosuje nawozy sztuczne. Większość respondentów stosuje pielenie ręczne. Pestycydów używa 8% badanych. 23
3.8 Rozwiązania i sposoby postępowania korzystne dla środowiska przyrodniczego i bariery w ich stosowaniu Mieszkańcy mimo wymienianych w ankiecie niedociągnięć, zazwyczaj wysoko lub bardzo wysoko ocenili stopień, w jakim ich działania na posesjach są przyjazne przyrodzie. Bez mała 100% respondentów jest zdania, że nie szkodzi przyrodzie. Ponad połowa respondentów uważa, że ich posesje są co najmniej ponadprzeciętnie proekologiczne. Wykres 15. Stopień, w jakim badani uznają własne posesje za przyjazne przyrodzie Pyt. W jakim stopniu Państwa posesję/gospodarstwo domowe można uznać za przyjazne przyrodzie (w porównaniu do innych posesji wokół)? Przeciętnie nie stosuję rozwiązań proprzyrodniczych, ale też nie szkodzę przyrodzie 46,79% Ponadprzeciętnie stosuję kilka rozwiązań przyjaznych przyrodzie 28,53% Bardzo świadomie stosuję liczne rozwiązania przyjazne przyrodzie 23,91% Mało przyjazne przyrodzie w porównaniu do innych posesji 0,77% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Do najczęściej deklarowanych przez respondentów rozwiązań przyjaznych przyrodzie należą karmniki dla ptaków, wykorzystanie występujących w okolicy ziół i stosowanie kompostownika. Najmniej znanymi rozwiązaniami są ogród deszczowy, naturalne baseny i niecki, łąki kwietne oraz podmurówki z przejściami dla zwierząt. Naturalne baseny i inne formy wykorzystania deszczówki należą też do tych rozwiązań, które najczęściej są znane, ale niestosowane przez respondentów do tej kategorii należą też przejścia dla zwierząt pod podmurówką oraz mała infrastruktura z naturalnych zasobów (np. z wikliny). Interesujące jest to, że za najbardziej przyjazne przyrodzie swoje posesje uznali mieszkańcy gmin Izabelin i Łomianki, a stosunkowo najmniej mieszkańcy gminy Leszno, co stoi w sprzeczności z zadeklarowanymi przez nimi faktami (w gminie Leszno stosunkowo najmniej 24
rozwiązań negatywnych dla środowiska). Być może na ten wynik ma wpływ fakt, że mieszkańcy Leszna stosują te rozwiązania nieświadomie. Tabela 9.Znajomość i stosowanie wybranych rozwiązań proekologicznych Pyt. Czy w ogrodzie i otoczeniu domu stosuje Znam, ale nie Pan/Pani lub zna niżej wymienione Znam i stosuję stosuję rozwiązania/praktyki? Nie znam Karmniki dla ptaków 68,89% 29,31% 1,80% Wykorzystanie występujących w okolicy lub uprawianych w ogrodzie ziół w kuchni/ 63,24% 28,28% 8,48% w lecznictwie Kompostownik 47,81% 49,36% 2,83% Wykonywanie małej infrastruktury (ławek, krzeseł, stołów) z naturalnych zasobów (np. 46,27% 50,64% 3,08% wiklina) Stosowanie nawierzchni przepuszczalnych (żwir, piasek) 45,76% 43,70% 10,54% Zbieranie i wykorzystanie deszczówki 35,48% 60,41% 4,11% Brak podmurówki lub podmurówka z przejściami dla zwierząt 29,31% 53,73% 16,97% Łąka kwietna zamiast trawnika 27,51% 57,33% 15,17% Naturalne baseny, niecki, stawy retencyjne 11,05% 72,49% 16,45% Ogród deszczowy 10,54% 26,99% 62,47% Rozwiązania przyjazne przyrodzie najczęściej deklarowane są przez respondentów z gminy Leszno, a najrzadziej z gminy Izabelin. Tabela 10. Stosowanie wybranych rozwiązań proekologicznych wg gmin Stosunkowo Stosunkowo Pyt. Czy w ogrodzie i otoczeniu domu stosuje najczęściej najrzadziej Pan/Pani lub zna niżej wymienione wskazywane wskazywane rozwiązania/praktyki? w gminie... w gminie... Karmniki dla ptaków Leszno (77%) Izabelin (66%) Wykorzystanie występujących w okolicy lub uprawianych w ogrodzie ziół w kuchni/ w lecznictwie Leszno (72%) Izabelin (60%) Kompostownik Leszno (67%) Łomianki (43%) Wykonywanie małej infrastruktury (ławek, krzeseł, stołów) z naturalnych zasobów (np. wiklina) Leszno (56%) Stare Babice (43%) 25
Stosowanie nawierzchni przepuszczalnych (żwir, piasek) Łomianki (53%) Stare Babice (42%) Zbieranie i wykorzystanie deszczówki Stare Babice (47%) Łomianki (29%) Brak podmurówki lub podmurówka z przejściami dla zwierząt Izabelin (36%) Łomianki (31%) Łąka kwietna zamiast trawnika Leszno (37%) Stare Babice (26%) Naturalne baseny, niecki, stawy retencyjne Stare Babice (15%) Izabelin (8%) Ogród deszczowy Stare Babice (13%) Leszno (8%) Do najczęstszych przyczyn niestosowania danych rozwiązań należą brak potrzeby, brak czasu na ich zastosowanie oraz brak wiedzy/ umiejętności ich zastosowania. Badani nie mają wiedzy na temat wykorzystania okolicznych lub możliwych do uprawy ziół w kuchni i lecznictwie, na temat stosowania kompostownika, tworzenia żywopłotu i ogrodów deszczowych. Tworzenie przyjaznych zwierzętom podmurówek, łąk kwietnych i karmników uważane są za kosztochłonne. Tabela 11. Przyczyny niestosowania praktyk przyjaznych środowisku Przyczyny niestosowania Praktyki najczęściej wskazywane praktyk przyjaznych środowisku Brak potrzeby Wykorzystanie występujących w okolicy/uprawianych ziół w kuchni Rodzime gatunki roślin ozdobnych Kompostownik Wykonywanie małej infrastruktury (ławek, krzeseł, stołów) z naturalnych zasobów (np. wiklina) Zbyt mało czasu Podmurówka z przejściami dla zwierząt Karmniki dla ptaków Łąka kwietna zamiast trawnika Wykorzystanie deszczówki Brak wiedzy/ umiejętności Rodzime gatunki roślin ozdobnych zastosowania praktyk Wykorzystanie występujących w okolicy/uprawianych ziół w kuchni Żywopłot zamiast ogrodzenia Naturalne baseny, niecki, stawy retencyjne Kompostownik Ogród deszczowy Stosowanie nawierzchni przepuszczalnych 26
Przyczyny niestosowania Praktyki najczęściej wskazywane praktyk przyjaznych środowisku Zbyt mało środków finansowych Brak podmurówki lub podmurówka z przejściami dla zwierząt Karmniki dla ptaków Łąka kwietna zamiast trawnika Zbieranie i wykorzystanie deszczówki Zbyt duża pracochłonność Zbieranie i wykorzystanie deszczówki Kompostownik Łąka kwietna zamiast trawnika Ogród deszczowy Uciążliwość w utrzymaniu Stosowanie nawierzchni przepuszczalnych Naturalne baseny, niecki, stawy retencyjne Zbieranie i wykorzystanie deszczówki Brak podmurówki lub podmurówka z przejściami dla zwierząt Brak akceptacji wyglądu danego Ogród deszczowy rozwiązania Łąka kwietna zamiast trawnika Brak podmurówki lub podmurówka z przejściami dla zwierząt Wykonywanie małej infrastruktury (ławek, krzeseł, stołów) z naturalnych zasobów (np. wiklina) 3.9 Korzystanie z oferty edukacyjnej i rozrywkowej Kampinoskiego Parku Narodowego Poza spacerami ścieżką dydaktyczną, które deklaruje 53% respondentów (przede wszystkim z gmin Izabelin i Stare Babice), z pozostałych elementów oferty edukacyjnej KPN mieszkańcy okolicznych gmin korzystają rzadko lub wcale (36,25%). Około ¼ badanych deklarowała odwiedziny w Centrum Edukacji w Izabelinie (najczęściej mieszkańcy tejże gminy) lub Ośrodku Dydaktyczno-Muzealnym w Granicy (najczęściej mieszkańcy gminy Leszno). Rzadkością jest korzystanie z zajęć edukacyjnych dla dzieci czy dorosłych. Mieszkańcy wskazywali często, że nie mają pełnej wiedzy o tej ofercie. 27
Wykres 16. Korzystanie z oferty edukacyjnej i rozrywkowej KPN Pyt. Czy korzystali Państwo z jakiejkolwiek oferty edukacyjnej i rozrywkowej Kampinoskiego Parku Narodowego? Spacery ścieżką dydaktyczną 52,96% Nie korzystałam/em 36,25% Wizyty w Centrum Edukacji w Izabelinie Wizyty w Ośrodku Dydaktyczno-Muzealnym w Granicy Korzystanie z edukacyjnych gier terenowych (questów) Inne Zajęcia edukacyjne dla dzieci, jakie? 6,43% 4,63% 4,11% 23,65% 28,02% Zajęcia edukacyjne dla dorosłych, jakie? Wizyty w Ośrodku Hodowli Żubrów w Smardzewicach 3,34% 2,83% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Do najczęstszych zajęć edukacyjnych dla dorosłych, z jakich korzystali respondenci, należały zajęcia nordic walking oraz spacery i wycieczki tematyczne z pracownikami KPN. Wśród innych wskazywanych elementów oferty wskazywano polankę w Izabelinie, park rozrywki w Julinku oraz rajdy rowerowe i piesze. 3.10 Potrzeby edukacyjne i zainteresowanie ofertą edukacyjną, także w ramach projektu Moja Puszcza Respondenci w większości są zainteresowani bezpłatnymi szkoleniami, planowanymi w ramach projektu Moja Puszcza. Największym zainteresowaniem cieszą się warsztaty z zielarstwa oraz uprawiania ogrodu naturalnego. Najmniejszym warsztaty dotyczące małej retencji i małej infrastruktury z wikliny. 28
Tabela 12. Zainteresowanie szkoleniami w ramach projektu "Moja Puszcza" Lp. Pyt. Czy są Państwo zainteresowani skorzystaniem Nie z bezpłatnych szkoleń dotyczących następujących Tak Nie wiem tematów... 1) Zielarstwo wykorzystywane w domu 60,15% 28,53% 11,31% 2) Ogród naturalny możliwość wyeliminowania środków chemicznych przy pielęgnacji ogrodu 55,53% 33,68% 10,80% 3) Rośliny rodzime przyjazne dla zwierząt 48,33% 38,05% 13,62% 4) Budowanie ogrodów deszczowych 47,81% 35,73% 16,45% 5) Stworzenie łąki kwietnej 38,82% 48,07% 13,11% 6) Tworzenie małej infrastruktury z wikliny 31,88% 56,30% 11,83% 7) Mała retencja zagospodarowanie naturalnych zbiorników, oczek wodnych 24,94% 59,13% 15,94% Ankietowanych zapytano, jakiej jeszcze wiedzy/umiejętności dotyczącej życia i prowadzenia gospodarstwa w zgodzie z przyrodą potrzebują. Najwięcej odpowiedzi wiązało się z uprawą ekologiczną i hodowlą (np. kur, pszczół). Wielu respondentów było zainteresowanych lokalnymi produktami i ogólnymi szkoleniami na temat zdrowego trybu życia. Mieszkańcy okolic potrzebują także wiedzy na temat lokalnego transportu rowerowego oraz miejscowych zwierząt (zachowanie wobec zwierząt, pomoc zwierzętom, karmienie itp.). Tabela 13. Wiedza i umiejętności związane z ekologią, jakich potrzebują mieszkańcy Wiedza/umiejętności Liczba odpowiedzi Ekologiczna uprawa, hodowla 38 Lokalne produkty 35 Zdrowy tryb życia 29 Lokalny transport rowerowy - rozwój 24 Zwierzęta, ptaki; pomoc dla nich 16 Zagrożenia dla środowiska, edukacja ekologiczna, skutki różnych zachowań dla środowiska 12 Odpowiedzialna konsumpcja 12 Pielęgnacja ogrodu, kwiatów 6 Naturalne nawozy 5 Wiedza turystyczna - szlaki, ciekawe miejsca na terenie KPN 3 Naturalne metody walki ze szkodnikami 2 Przycinanie krzewów 1 29
4. Wnioski i rekomendacje 4.1 Najważniejsze wnioski z badania 1) Bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego jest istotnym czynnikiem wpływającym na osiedlenie się rodzin respondentów w tej okolicy, zwłaszcza dla mieszkańców gminy Izabelin, przede wszystkim zamieszkałych w pobliżu lasu oraz dla osób z wyższym wykształceniem, a w najmniejszym stopniu dla mieszkańców gminy Łomianki. 2) Mieszkanie w bezpośrednim sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego dla zdecydowanej większości mieszkańców ma pozytywny wpływ na życie ich i rodziny. Najbardziej pozytywnie wpływ ten oceniają mieszkańcy gminy Izabelin (przede wszystkim mieszkające bezpośrednio przy lesie), a stosunkowo najmniej (choć nadal pozytywnie) mieszkańcy gminy Łomianki. Widać korelacje związane ze znaczącą różniącą w zalesieniu gmin zwłaszcza Izabelin 75,8% i Łomianki 14,8%, a opinią mieszkańców dotyczącą wpływu obecności KPN na ich życie. 3) Najważniejszą korzyścią z mieszkania w pobliżu lasu wskazywaną przez respondentów była możliwość aktywności fizycznej (przede wszystkim spacerów) i bliskość dzikiej przyrody. Zdaniem ankietowanych, na terenie gminy Łomianki występuje stosunkowo duży hałas i możliwość odpoczynku jest relatywnie najmniejsza, nie słychać też śpiewu ptaków, natomiast gminą spokojną, przepełnioną śpiewem ptaków i mało hałaśliwą jest Izabelin. 4) Najważniejszą niedogodnością dla respondentów okazuje się trudność w transporcie do miejsca pracy (zwłaszcza z gminy Izabelin), co nie dziwi w świetle faktu, iż niemal 50% respondentów pracuje w Warszawie. Trudność sprawia też obecność dzikich zwierząt (przede wszystkim dzików), które są potencjalnym zagrożeniem dla uczestników ruchu samochodowego zwłaszcza w gminie Łomianki (która jest miejscowością o wzmożonym ruchu generowanym nie tylko przez mieszkańców ale i transport z i do stolicy drogą krajową w kierunku północnym E7). Gmina Leszno z kolei boryka się z problemem dostępu do oferty spędzania wolnego czasu i oferty sklepów. 5) Poziom świadomości zagrożeń dla otaczającej przyrody wśród grupy badanych osób nie jest wysoki. Ponad połowa respondentów wskazuje, że zagrożenie to jest co najwyżej średnie. Najwyżej stopień zagrożenia oceniali mieszkańcy gmin Stare Babice i Łomianki, a najniżej mieszkańcy gminy Leszno. Należy zaznaczyć, że wyżej zagrożenie oceniają osoby z wyższym wykształceniem. 6) Najważniejsze zagrożenia dostrzegane przez badaną grupę mieszkańców wiążą się z gospodarką odpadami wyrzucaniem śmieci na terenie lasu i spalaniem odpadów, jak również z zanieczyszczeniem powietrza (smogiem) związanym z użyciem niewłaściwych paliw do 30
ogrzewania. Stosunkowo niski jest natomiast poziom świadomości zagrożeń wobec zwierząt (niszczenie nor, kłusownictwo, niebezpieczne ogrodzenia). Warto dodać, że respondenci z gminy Łomianki wskazywali często na zagrożenia związane z infrastrukturą drogową: hałas i zanieczyszczenia z drogi krajowej, budowa trasy szybkiego ruchu (która dzieli miejscowość na dwie części). 7) Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy respondenci zdają sobie sprawę z faktu, że ich posesje mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla otaczającego je leśnego ekosystemu, gdyż prawie 100% respondentów jest zdania, że nie szkodzi przyrodzie. Ponad połowa respondentów uważa, że ich posesje są co najmniej ponadprzeciętnie proekologiczne. Należy zaznaczyć przy tym, że zauważonymi przez respondentów i wskazywanymi w ankiecie niekorzystnymi cechami ich ogrodów były trawniki wymagające podlewania oraz wysokie, często ostro zakończone ogrodzenia. 8) Jak się okazuje, niemal ¾ respondentów posiada w ogrodzie zasadzone tuje i dostrzega, że to rośliny obce na Mazowszu. Do innych zgłaszanych gatunków inwazyjnych należały: winobluszcz zaroślowy, dereń rozłogowy i klon jesionolistny. Posiadanie na własnej posesji zasadzonych inwazyjnych gatunków roślin (choć rzadko nazywanych tym mianem), stosunkowo najczęściej wskazywali mieszkańcy gminy Łomianki. Za najbardziej przyjazną środowisku pod tym względem respondenci uznali gminę Leszno. 9) Także metody koszenia trawy przyjęte przez respondentów często nie są przyjazne przyrodzie niemal połowa respondentów stosuje kosiarkę spalinową lub kosę spalinową. Równie często stosowane są kosiarki elektryczne. Metody ręczne należą do rzadkości. Bardzo mało (3%) mieszkańców rezygnuje z koszenia trawy lub siania trwa łąkowych. 10) Do najczęściej znanych i stosowanych rozwiązań proekologicznych respondenci zaliczyli; karmniki dla ptaków, wykorzystanie występujących w okolicy ziół i stosowanie kompostownika. Najmniej znanymi rozwiązaniami są ogród deszczowy, naturalne baseny i niecki, łąki kwietne oraz podmurówki z przejściami dla zwierząt. 11) Naturalne baseny i inne formy wykorzystania deszczówki należą do tych rozwiązań, które, mimo że znane, nie są stosowane. Do tej kategorii należą też przejścia dla zwierząt pod podmurówką oraz mała infrastruktura z naturalnych surowców (np. z wikliny). 12) Do najczęstszych przyczyn niestosowania wskazywanych w ankiecie rozwiązań proekologicznych należą: brak potrzeby, brak czasu na ich zastosowanie oraz brak wiedzy oraz umiejętności ich zastosowania. Badani wskazują tu zwłaszcza na brak wiedzy w zakresie wykorzystania możliwych do uprawy ziół w kuchni i lecznictwie, stosowania kompostownika, tworzenia żywopłotu i ogrodów deszczowych. 13) Za kosztowne działania respondenci uznali: tworzenie przyjaznych zwierzętom podmurówek, łąk kwietnych i karmników. 31
14) Niekiedy małe zainteresowanie pewnymi rozwiązaniami związane było z brakiem akceptacji estetycznej strony przedsięwzięcia, dotyczyło to zwłaszcza ogrodów deszczowych, łąki kwietnej zamiast trawnika, rezygnacji z podmurówki lub konstrukcji podmurówki z przejściami dla zwierząt, małej infrastruktury z naturalnych zasobów (np. wiklina). 15) Respondenci rzadko korzystali z oferty edukacyjnej i rekreacyjnej KPN. Głównym wskazywanym powodem był brak wiedzy o tej ofercie. 16) Ankietowani mieszkańcy w większości byli zainteresowani bezpłatnymi szkoleniami planowanymi w ramach projektu Moja Puszcza w całym oferowanym zakresie tematycznym. Największym zainteresowaniem cieszą się warsztaty z zielarstwa oraz uprawiania ogrodu naturalnego. Najmniejszym warsztaty dotyczące małej retencji i małej infrastruktury z wikliny. 17) Ankietowani mieszkańcy zainteresowani byli zdobyciem wiedzy związanej z uprawą ekologiczną i hodowlą (np. kur, pszczół). Wielu spośród badanych mieszkańców było zainteresowanych lokalnymi produktami i ogólnymi szkoleniami na temat zdrowego trybu życia. Mieszkańcy okolic potrzebują także wiedzy na temat lokalnego transportu rowerowego oraz miejscowych zwierząt (zachowanie wobec zwierząt, pomoc zwierzętom, karmienie itp). 4.2 Rekomendacje do dalszych działań 1) Należy podjąć działania promocyjne i edukacyjne zwiększające wiedzę mieszkańców o potencjalnych zagrożeniach dla ekosystemu Puszczy Kampinoskiej, wynikających z zamieszkiwania w pobliżu Kampinoskiego parku Narodowego. Potrzebna jest edukacja na podstawowym poziomie wskazanie skutków konkretnych zachowań, zagrożeń itp. 2) Istotne jest podniesienie poziomu świadomości w zakresie: zagrożeń wynikających z urbanizacji terenów otuliny Puszczy na życie zwierząt i roślin, jak również wpływu miejsca zamieszkania w naturalnym środowisku na jakość życia i dobrostan ludzi. To tematyka rekomendowana do debat z mieszkańcami i kampanii informacyjnych. 3) Ważnym tematem do rozmów z mieszkańcami i kampanii informacyjnych jest kwestia zapobiegania zanieczyszczania lasu odpadami domowymi oraz zanieczyszczania powietrza przez domowe piece. 4) Należy umożliwić szeroki dostęp do szkoleń z zielarstwa i uprawiania ogrodu naturalnego ze względu na szczególne zainteresowanie tymi tematami. 32
5) W oparciu o deklaracje respondentów, w przyszłych działaniach promocyjnych i edukacyjnych rekomenduje się podjęcie następujących tematów: a. uprawa i hodowla ekologiczna; b. zasady ogradzania posesji przyjaznego przyrodzie; c. zanieczyszczenie powietrza a stosowane odpowiedniego paliwa w kotłowniach domowych; d. rośliny inwazyjne; e. produkty lokalne; f. przyjazne przyrodzie metody koszenia i rezygnacja z tradycyjnego, koszonego trawnika na rzecz łąki; g. mała retencja rozwiązania estetyczne i niskokosztowe; h. lokalny transport rowerowy; i. my i zwierzęta z Puszczy (zachowanie wobec zwierząt). 6) Warto stworzyć przestrzeń (realną i wirtualną), która umożliwiłaby mieszkańcom poznanie jak również integrację z innymi mieszkańcami o podobnych zainteresowaniach takich jak: uprawa ziół, tworzenie ekologicznych i produktywnych ogrodów, z wykorzystaniem słońca, deszczówki, ściółkowania itp. 33
Aneks: zastosowany kwestionariusz ankiety ANKIETA Szanowna Pani/Szanowny Panie! Jestem przedstawicielką/em Fundacji Sendzimira. Prowadzimy badanie opinii mieszkańców gmin położonych po południowo-wschodniej stronie Kampinoskiego Parku Narodowego na temat korzyści i walorów wynikających z mieszkania w sąsiedztwie Parku Narodowego. Chciał/a/bym zadać Pani/Panu kilka pytań na ten temat. Najpierw jednak chciał/a/bym zadać pytanie wstępne: 1. W jakiej gminie mieszka Pani/Pan? a. Izabelin b. Stare Babice c. Leszno d. Łomianki część leżąca na lewym brzegu Wisły e. Poza ww. gminami -> KONIEC ANKIETY 2. Jak daleko mieszka Pani/Pan od Kampinoskiego Parku Narodowego? (mniej więcej, proszę podać w km) a. Bezpośrednio przy lesie (z widokiem na las) b. 1-2 km od lasu c. 3-5 km od lasu d. 6-10 km od lasu e. Dalej niż 10 km od lasu 3. Od jak dawna mieszka Pani/Pan na terenie ww. gminy? a. Od 1-5 lat - b. Od 6-10 lat c. Od 11-15 lat d. Od 15-20 lat e. Dłużej niż 20 lat f. od urodzenia -> (pomijamy pyt. 4) 4. Jak ważnym czynnikiem przy osiedlaniu się w tym miejscu była bliskość Kampinoskiego Parku Narodowego? a. bardzo ważnym 34
b. ważnym c. średnio ważnym d. raczej nieważnym e. zupełnie nieważnym f. trudno powiedzieć/nie wiem Świadomość korzyści płynących z zamieszkiwania obszarów należących do otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego 5. Mieszka Pan/Pani w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego. Jak to wpływa na życie Pana/Pani i rodziny? a. Bardzo pozytywnie b. Pozytywnie c. Nie zauważam wpływu d. Negatywnie e. Bardzo negatywnie 6. Jakie są wg Pani/Pana najważniejsze korzyści z mieszkania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego? (maksymalnie dwie odpowiedzi; ankieter zapisuje wszystkie, które respondent wymieni, jeśli nie umie wymienić żadnych podpowiada wymienione poniżej) a. Brak hałasu b. Śpiew ptaków c. Czyste powietrze d. Bliskość dzikiej przyrody e. Możliwość aktywności fizycznej (spacerów, itp.) f. Spokój, możliwość odpoczynku g. Inne, jakie?... 7. Czy dostrzega Pani/Pana jakieś niedogodności wynikające z zamieszkiwania w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego? (maksymalnie dwie odpowiedzi; ankieter zapisuje wszystkie, które respondent wymieni, jeśli nie wymienia podpowiada wymienione poniżej) a. Trudność w transporcie do miejsca pracy b. Daleko do sklepów c. Brak interesującej oferty spędzania czasu wolnego 35