SEPLENIENIE Seplenienie dotyczy nieprawidłowej wymowy głosek z szeregów syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż) oraz ciszącego (ś, ź, ć, dź). Zaczynamy od ćwiczeń artykulacyjnych Często przyczyną wadliwej wymowy jest niezdolność do wytwarzania rowka w linii środkowej języka, co powoduje, że powietrze wydostaje się z jamy ustnej szerokim strumieniem. Ćwiczenia w wytworzeniu rowka: dmuchanie przez rurkę i do rurki, nauka gwizdania Ćwiczenia języka, warg: kląskanie językiem czubkiem wypychanie językiem policzków układanie języka w kształt szpilki, rurki, łyżeczki oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach unoszenie języka na przemian do górnych i dolnych zębów tworzenie ze złączonych warg na przemian uśmiechu i dzióbka szybkie i wolne powtarzanie tttttttt. Gdy dziecko ma trudność w uniesieniu czubka języka do dziąseł stosuje się ćwiczenia uelastyczniające wędzidełko i pionizujące język: oblizywanie językiem podniebienia, górnych zębów, warg ostrzenie czubka języka o górne siekacze masowanie czubkiem języka dziąseł Gdy dziecko ma problemy z szerokim ułożeniem języka na podniebieniu: żucie brzegów języka włożonych między zęby trzonowe unoszenia i opuszczania przedniej i środkowej części języka, podczas gdy jego brzegi ujęte są między zęby trzonowe zakładanie szerokiego języka na górną wargę. Sposoby wywołania prawidłowej głoski (s) Długa wymowa t lub f, aż powstanie szczelina i uśmiechnięcie się podczas mówienia. Mówienie ch i zamknięcie buzi. Przedłużenie wymowy głoski c. Zapora języka przy pomocy patyczka przy wymowie międzyzębowej dziecka patyczek poziomo; przy wymowie bocznej patyczek wzdłuż języka. Supełek z nitki umieszczony na wewnętrznej stronie dolnych siekaczy, dziecko czubkiem języka przytrzymuje supełek i dmucha.
(z) Głośne wymawianie s pozwala uzyskać z. Inne sposoby to długo mówić głoskę d, aż powstanie szczelina, uśmiechnąć się podczas mówienia, czubek języka skierować do dolnych zębów. Zrobić supełek na nitce i umieścić między zębami, supełkiem na wewnętrznej stronie dolnych siekaczy; dziecko językiem przytrzymuje supełek i dmucha. (c) Głoska t wymawiana mocno, przeciągle i z dentalizacją. Ciche wymawianie dz. Zabawa w naśladowanie cykad ccccc. (ʒ) Głośne wymawianie c pozwala uzyskać dz. Szybkie wymawianie d i z: d, z, d, z, dz, dz, dz. (Š) Przedłużenie głoski cz pozwala uzyskać sz. Ciche wymawianie głoski ż pozwala uzyskać głoskę sz. W czasie artykulacji głoski s podnosimy czubek języka do górnych dziąseł. (ž) Zaczynamy od zabaw dźwiękonaśladowczych: młynek do kawy, ruszający pojazd ż, ż, ż, ży; następnie pokazujemy obrazek pokazujący młynek do kawy i zachęcamy dziecko, aby naśladowało dźwięki, jakie wydaje młynek. Ćwiczenia słuchowe różnicujące głoskę ż i sz (jeśli ż jest wymawiane bezdźwięcznie, zachęcamy dziecko do wymawiania sz w połączeniu z samogłoskami lizak logopedyczny). Wymawianie sz-ż-y i pochylanie głowy do przodu pobudza to struny głosowe. (č) Szybkie wymawianie głoski t i łączenie jej z głoską sz tsz, tsz, tsz.... Wymawianie t dziąsłowego z zaokrąglonymi ustami. (ǯ) W trakcie wymawiania głoski d dziąsłowego, dziecko wykonuje ustami ruchy rozciągania ust w szerokim uśmiechu i ściąganie w tzw. ryjek, aż do momentu osiągnięcia głoski dż. Wymawiając głoskę d język wchodzi po drabinie (po podniebieniu twardym), aż powstanie głoska dż. (ś) Można pomóc mechanicznie, cofając, np. palcem lekko język w głąb jamy ustnej. Powtarzanie titititititi. Wydłużenie głoski ć pozwala uzyskać ś.
W trakcie wymawiania szeptem przedłużonego chi lub j, dziecko powoli zamyka usta i cofa kąciki warg aż uzyska ś. Naśladowanie wiatru śśśśśśś. (ź) Można pomóc mechanicznie, cofając, np. palcem lekko język w głąb jamy ustnej. Głośne wymawianie głoski ś doprowadza do artykulacji ź. (ć) Szybkie wymawianie t, z nieco podwyższonym językiem i przez dodanie ś. Wymawianie dź szeptem. W czasie wymawiania ti, cofamy czubek języka za dolne zęby i dziąsła. Zabawy z udziałem głoski ć, np. cccicho palec przy ustach. (ʒ ) Wymawiane mocne ń z zaciśniętym nosem. Wymawianie ć z jednoczesnym uruchomieniem wiązadeł głosowych. Dzieci nie lubią siedzieć przy stole i tylko powtarzać słowa i wyrażenia dlatego atrakcyjniejszym dla nich sposobem ćwiczenia są między innymi gry np. Alexander: Zgadywanka, Drabina, Sowa gra w słowa, Loteryjka obrazkowa. Innym sposobem na utrwalanie wymowy jest praca z obrazkami i innymi kolorowymi zadaniami. Np. książeczki z serii Szkoła poprawnej wymowy (ciszki, syczki, szumki, mix). Ćwiczenia są ułożone według kolejności wywoływania głosek oraz ze stopniowaniem trudności. Zadania dotyczą wymowy ale dodatkowo ćwiczą też motorykę małą, dużą, postrzeganie wzrokowe, słuch fonematyczny, koncentrację. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera dyplom dla dziecka gotowy do wypisania. Dla starszych dzieci (umiejących czytać i pisać) ciekawe ćwiczenia znajdziemy w serii zeszytów Logopedia. Dobrymi pomocami wspomagającymi jest Od obrazka do słowa oraz klocki z alfabetem. Klocki służą do układania słów i wyrażeń przez starsze dzieci ale też do pokazywania graficznego zapisu wywoływanych głosek dla młodszych podopiecznych. Układają z nich wieże albo odwzorowują zadane kształty. ROTACYZM Przy terapii rotacyzmu bardzo ważne jest usprawnienie języka i warg. Przykładowy zestaw ćwiczeń narządów artykulacyjnych przygotowujących do wywołania głoski r. Ćwiczenia języka nagryzanie brzegów języka zębami masowanie i rozciąganie języka wsunięcie przedniej części języka między zęby i delikatne żucie go masaż języka przeciskanie języka przez jak najbardziej zbliżone do siebie zęby wysuwanie szerokiego języka z ust pokazywanie łopaty odklejanie językiem z podniebienia chrupek kukurydzianych klaskanie czubkiem języka o podniebienie twarde, od najwolniejszych uderzeń do najszybszych - jedzie konik odrywanie języka przyklejonego całą powierzchnią do podniebienia - mlaskanie zlizywanie z przedniej części podniebienia twardego przyklejonego kawałka czekolady, kropli miodu
naśladowanie lub ssanie prawdziwego cukierka czubkiem języka przytrzymywanie paska papieru wargami, a następnie zdmuchiwanie go z ust szybkie wypowiadanie głoski l szybkie i kilkukrotne wybrzmiewanie ly z językiem uderzającym o górną wargę wielokrotne, energiczne wybrzmiewanie - te, te, te - ty, ty, ty - de, de, de - dy, dy dy naśladowanie różnych odgłosów: - rybki plum - indyka gul - bociana kle - mycia chlapu - jazdy konnej patataj śpiewanie różnych melodii na sylabach: - la, la, la - lo, lo, lo - le, le, le - lu, lu, lu - ly, ly, ly coraz szybsze wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule szybkie kilkukrotne powtarzanie: - nalapatada - nolopotodo - nelepetede - nuluputudu - nylypytydy coraz szybsze i wielokrotne wypowiadanie zbitki bd powtarzanie stopniowo przyspieszając: - bda, bdo, bde, bdu, bdy - pta, pto, pte, ptu, pty
- bda pta - bdo pto - bde pte - bdu ptu - bdy pty wielokrotne szybkie powtarzanie: - tedamwa - tat tedat - ente dente - lelum polelum - ble - tle, tlo, tlu unoszenie czubka języka do podniebienia podczas szerokiego otwierania jamy ustnej i szybkie, wielokrotne wymawianie przytępionych głosek t, d oraz zbitek spółgłoskowych td, tdn i zbitek sylabowych: - teda teda - tede tede - tedo tedo - tedu tedu - tedy tedy unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego, wymawianie przedłużonego d z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wewnętrznej powierzchni języka lub wędzidełku podjęzyczkowym uniesienie języka do wałka dziąsłowego i mocne dmuchnięcie na czubek języka, do pojawienia się tr mocne akcentowanie t podczas wybrzmiewania tll, tll, trl szeptem, a potem głośno powtarzanie szeptem, a potem głośno: - la, la, la trla - lo, lo, lo trlo - lu, lu, lu trlu - le, le, le, trle - ly, ly, ly, trly - li, li, li, trli wypowiadanie szeptem i głośno trla, trlo, trle, trlu, trly naśladowanie głosów, zaczynając od szeptu: - śpiewu ptaków tri li li
- gry na trąbce tra ta ta, tru tu tu, tre te te - warczenia psa wrr - odlotu ptaków fru, fru - ćwierkania wróbli ćwir, ćwir - zatrzymywania konia pr, pr - odgłosu świnki chrum, chrum - chrapania chr, chr - dzwoniącego dzwonka- dryń, dryń - chrupania chrup, chrup - zapalania światła pstryk - łamania gałęzi trach częste, ale krótkie żucie gumy (do utraty smaku) Ćwiczenia warg naśladowanie odgłosów z otoczenia: - gdy zmarzniemy brr, brr - ruszającego motocykla brum, brum - parskania konia prr, prr energiczne poruszanie warg bokiem palca parskanie wargami z językiem wysuniętym między mini pionowe ruchy palcami po wargach naśladujące grę na gitarze lub harfie.