W jakim wieku dziecko powinno poprawnie artykułować głoskę r?

Transkrypt

1 Autor: Kamila Kwiecień logopeda przedszkola Temat: Co z tą głoską r? Wady artykulacyjne stanowią 20-30% populacji dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Profilaktyka logopedyczna, czyli stosowanie różnego rodzaju środków zapobiegających powstawaniu wszelkich zaburzeń w rozwoju mowy, w tym także zaburzeń artykulacyjnych, we wczesnym dzieciństwie pozostaje głównie w gestii rodziców, gdyż jest to najbliższe środowisko dziecka. A ono ma największy wpływ na jego rozwój. Działanie logopedy musi być wspierane wysiłkami rodziców, gdyż bez tego nie będzie można mówić o powodzeniu terapii. To, czego dziecko nauczy się u logopedy, musi być wielokrotnie powtarzane również poza miejscem terapii. Opis artykulacji głoski r Artykulacja to zespół ruchów i pozycji zajmowanych przez narządy mowy podczas wytwarzania głoski. Głoska r jest głoską najtrudniejszą do wymówienia, głównie ze względu na występującą w jej artykulacji wibrację koniuszka języka. Wibracja koniuszka języka polega na 2-3 krotnym bardzo szybkim i delikatnym dotknięciu czubkiem języka do wałka dziąsłowego za górnymi zębami. Aby można było wykonać wibrację, niezbędna jest duża elastyczność języka, szybkość i precyzja ruchów. R jest głoską przedniojęzykowo-dziąsłową. Najczęściej zastępowana jest głoską łatwiejszą do wymówienia, czyli l lub j. Jeżeli brak głoski lub zastępstwa występują przed 5. rokiem życia nie należy się tym martwić. Jeżeli zjawisko to utrzymuje się po 5 roku życia należy mówić o opóźnionym fonetycznym rozwoju mowy. Nieprawidłowe realizacje głoski r należą do jednych z najczęściej spotykanych u dzieci wad artykulacyjnych. Wady te określane są jako ROTACYZM lub RERANIE. W jakim wieku dziecko powinno poprawnie artykułować głoskę r? Kształtowanie mowy w aspekcie fonetycznym powinno być zakończone jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej i to na tyle wcześnie, by mowa mogła się utrwalić, czyli około 5. roku życia. Dzieci rozwijają się jednak w swoim indywidualnym tempie i rytmie. Jeżeli dziecko przechodziło przez jakiś czas opóźniony rozwój mowy, to czas ten może zostać 1

2 przesunięty. Należy pamiętać, że aby wyrównać te czasowe różnice, rodzice mogą pomóc swoim dzieciom, pokazując im proste ćwiczenia usprawniające czubek języka, o których powiem później. Rozwój głosek przebiega w kilku etapach. Pamiętajmy, że mowa nie jest umiejętnością, z którą dziecko przychodzi na świat. Rodzi się jedynie z predyspozycją do nauczenia się mowy. Warunkiem koniecznym do wykorzystania tej predyspozycji jest prawidłowy słuch fizjologiczny oraz wzorce, które może naśladować. I czerpie je z najbliższego otoczenia. Wielokrotne powtarzanie (głównie przez matkę) nazw przedmiotów codziennego użytku oraz czynności sprawia, że w mózgu dziecka powstają ślady słuchowe zwane wzorcami słuchowymi. Aby w mózgu dziecka utrwalił się stereotyp słuchowy, musi ono usłyszeć dany wyraz aż 60 razy. Stopień rozwoju mowy zależy od wielu czynników, głównie wpływów środowiskowych, kultury pedagogicznej rodziców oraz psychofizycznego rozwoju dziecka. Pamiętajmy, że należy dbać o ruch fizyczny dziecka, gdyż mowa idzie w parze właśnie z rozwojem ruchowym dziecka. Wychodźmy więc jak najczęściej na spacery, niech dzieci bawią się na świeżym powietrzu, korzystając z placów zabaw, których w Pruszkowie mamy nie mało. Przyczyny rerania, czyli dlaczego dzieci nieprawidłowo artykułują r? Przyczyn rotacyzmu może być wiele: - nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie języka, tzn. język zbyt duży i gruby; - brak pionizacji języka; - niedostateczna sprawność ruchowa czubka języka; - skrócone wędzidełko podjęzykowe - zdarza się, że wędzidełko jest krótkie i ogranicza ruchy koniuszka języka. Trzeba pamiętać, że zabieg podcięcia języka nie usprawni ruchów języka, ułatwi jednak możliwość podjęcia tych ćwiczeń. W ciągu kilku dni po podcięciu należy podjąć ćwiczenia, mające na celu spionizowanie języka. Ćwiczenia muszą być wykonywane codziennie. Ćwiczenia usprawniające wędzidełko podjęzykowe należą do ćwiczeń bezpiecznych. - wady zgryzu (zgryz otwarty); - obniżony poziom słuchu; - czynniki środowiskowe, np. nieprawidłowe wzory wymowy osób z otoczenia dziecka; 2

3 - nieprawidłowe postawy rodzicielskie, występujące wówczas, gdy rodzicowi spieszy się, by dziecko już zaczęło wymawiać głoskę, ponieważ na przykład inne dzieci już wymawiają. Taka postawa sprawia, że dziecko zaczyna na siłę szukać w swojej buzi miejsca, by móc wykonać niezbędną wibrację. W ten sposób wprawia w ruch policzki, tylną część języka, podniebienia. Wibracja powstanie, ale nie będzie ona jednak zgodna z normą wymawianiową. Po pewnym czasie, nieprawidłowy sposób wymowy utrwali się i być może pozostanie już na zawsze. Co dalej, jeżeli dziecko nauczy się już mówić głoskę r? Należy pamiętać o zjawisku, które nazywane jest hiperpoprawnością wymawianiową. Może ona objawiać się tym, że artykulacja może być przesadnie poprawna, z przedłużoną wibracją, zazwyczaj jako chwilowe, najczęściej przemijające zjawisko powstawania nowo nauczonej głoski r. (np. zamiast latarka mówi ratarka). Dziecko może zastępować głoskę l nowo nauczoną głoską r, ale nie należy się tym martwić. Musi się ono po prostu nacieszyć nowym dźwiękiem. Przy sprawnym słuchu i właściwych wzorcach wymowa dziecka powinna szybko powrócić do normy. ĆWICZENIA JĘZYKA I WARG Ćwiczenia języka: Unoszenie szerokiego języka na górną wargę; Unoszenie szerokiego języka na górne zęby; na boki Oblizywać wargę górną, tak jak kotek. Wiewiórka liczenie zębów, tak jak skacze wiewiórka po drzewach (najpierw od zewnętrznej strony (górę), potem od wewnętrznej strony (dół). "Sklejanie pierogów" - nagryzanie brzegów języka zębami (masaż) i rozciąganie języka). "Wyżymaczka" - przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby. Żucie języka Ostrzałka ostrzyć czubek języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach. "Łopatka" - wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów. "Konik" - kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde (zmiana układu warg jak przy głosce u - i. "Zaczarowane miejsce" - odklejanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia twardego chrupki, opłatka, czekolady, nutelli, kropli miodu, itp. Wsuwać język między wprawione w drgania wargi Przytrzymywanie czubkiem języka, ssanie cukierka pudrowego lub naśladowanie. Zdmuchiwanie skrawka papieru umieszczonego na czubku języka. 3

4 "Młotek" - szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy. "Trzepanie dywanów" - szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly]. Ćwiczenia warg: Naśladowanie odgłosów z otoczenia: Samopoczucie w okresie zimna: brrr, brr Ruszający motocykl brum, brum Parskanie konia: prr,prr Energiczne pionowe poruszanie warg bokiem palca. Ćwiczenia nie powinny trwać dłużej jak 5 min dziennie. Wyrazy do powtarzania: Tttttttt, ddddddddd, najpierw wolno, potem szybko. la, la, la, lo, lo, lo, le, le, le, lu, lu, lu, ly, ly, ly. Wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule najpierw wolno, potem coraz szybciej. "Chiński język" - wypowiadanie zbitek sylabowych - szybko i kilkakrotnie: nalapatada, nolopotodo, nelepetede, nuluputudu, 4

5 nylypytydy. "Traktor" - wielokrotne, coraz szybsze wypowiadanie zbitki bd, a następnie sylab: bda, bdo, bde, bdu, bdy, pta, pto, pte, ptu, pty, bda - pta, bdo - pto, bde - pte, bdu - ptu, bdy - pty. "Paplanie" - wielokrotne coraz szybsze wypowiadanie: tedamwa, tat tedat, ente dente, lelum polelum, ble, ble, ble, tla, tlo, tlu. "Karabin maszynowy" - wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby: te, te, te, ty, ty, ty, 5

6 de, de, de, dy, dy, dy. A następnie zbitki sylabowe: teda - teda, tede - tede, tedo - tedo, tedu - tedu, tedy - tedy. Wypowiadanie rymowanki - głoska [t] wymawiana w sposób przytępiony, tzn. z językiem na podniebieniu: Kto to tutaj tak tupie? To tato tutaj tak tupie. Ach, tato tutaj tak tupie! "Piła" - wybrzmiewanie przedłużonego [ż] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wędzidełku podjęzykowym. Można użyć w tym celu elektrycznej szczoteczki do zębów. "Suszarka" - mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr. "Mały ptaszek uczy się śpiewać" - powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno: la, la, la, trla, lo, lo, lo, trlo, lu, lu, lu, trlu, le, le, le, trle, ly, ly, ly, trly, li, li, li, trli. 6

7 "Śpiew ptaków" - szeptem i głośno wypowiadanie trla, trlo, trle, trlu, trly. Wyrazy dźwiękonaśladowcze - naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu: gra na trąbce - tra ta ta, tru tu tu, tre te te, zepsuty karabin maszynowy - tr tr tr, dr dr dr, groźny pies - wrr, wrr, wrr, traktor - tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr, fruwające ptaki - fru, fru, fru, ćwierkające wróble - ćwir, ćwir, ćwir, świnka - chrum, chrum, zatrzymanie konia - pr, pr, śpioch - chr, chr, chr, dzwonek - dryń, dryń, szorowanie zębów - szuru, szuru, zapalanie światła - pstryk, pękający balonik - trach, wrona - kra, kra, samochód - brum, brum. ĆWICZENIA ROZCIĄGAJĄCE WĘDZIDEŁKO PODJĘZYKOWE 1. Naśladowanie ruchów języka żmii (język ruchliwy, szybko wysuwa się na wszystkie strony). 2. Naśladowanie picia mleka przez kota. 3. Oblizywanie końcem języka wargi dolnej, wargi górnej (suchej posmarowanej 7

8 pastą czekoladową). 4. Oblizywanie końcem języka miejsc pod wargą dolną (na całej jej długości suchej i posmarowanej czekoladą). 5. Oblizywanie końcem języka miejsc tuż nad wargą górną- jak wyżej. 6. Naprzemienne oblizywanie miejsc tuż nad wargą górną i dolną. 7. Kilkakrotne oblizywanie warg ruchem okrężnym. 8. Kilkakrotne oblizywanie miejsc wokół ust (raz w jedną, raz w drugą stronę). 9. Dotykanie czubkiem języka kącików ust. 10. Zlizywanie końcem języka masy czekoladowej z prawego i lewego kącika ust. 11. Zabawa "Gimnastyka języka"- nasze języki są dobrymi sportowcami i za chwilę pójdą na trening, 12. Będą ćwiczyć swoją sprawność: na raz- język wysuwa się na dół, na wargę dolną, na dwa- unosi się na wargę górną, na trzy- dotyka lewego kącika ust, na czterydotyka prawego kącika ust. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie. 13. Szukanie końcem języka brody. 14. Masowanie językiem brody blizywanie brody wysmarowanej np. masą czekoladową. 16. Szukanie końcem języka nosa. 17. Masowanie całej wargi górnej i obszaru poza nią. 18. Naśladowanie kota wylizującego talerzyk po budyniu. 19. Jedzenie językiem budyniu z talerza. Bibliografia: E. Skorek: Reranie profilaktyka, diagnoza, terapia. H. Rodak: Uczymy się poprawnie mówić r. I. Wiatrowska: Głów łamanie z głoską r. J. Skrzek: Radosne r. 8

9 9