SPRAWOZDANIE KOMISJI

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 30.11.2016 r. COM(2016) 748 final SPRAWOZDANIE KOMISJI dotyczące dostępności szkolenia dla personelu serwisowego w zakresie bezpiecznego obchodzenia się z przyjaznymi dla klimatu rozwiązaniami technologicznymi zastępującymi lub zmniejszającymi stosowanie fluorowanych gazów cieplarnianych PL PL

1. Wprowadzenie W rozporządzeniu (UE) nr 517/2014 1 nałożono wymóg ograniczenia ilości wodorofluorowęglowodorów (HFC), które przedsiębiorstwa mogą wprowadzać do obrotu w UE, tj. w ramach przywozu lub produkcji. Ograniczenie sprzedaży tych gazów cieplarnianych, których współczynnik ocieplenia jest często wysoki, z czasem doprowadzi do znacznej redukcji ich emisji. Wycofywanie rozpoczęło się w 2015 r. i spowoduje ograniczenie dozwolonej podaży HFC: do 2030 r. podaż HFC zmniejszy się o 79 % w porównaniu z podażą w latach 2009 2012. W samym 2030 r. wycofywanie doprowadzi do uniknięcia emisji odpowiadających 70 mln ton ekwiwalentu CO 2 2. Oznacza to redukcję emisji o dwie trzecie w porównaniu ze scenariuszem BAU. Będzie to zatem istotny wkład w osiągnięcie unijnych celów w dziedzinie klimatu 3. Wskutek ograniczenia podaży HFC producenci urządzeń i produktów wykorzystujących dziś HFC muszą przejść na stosowanie alternatywnych czynników chłodniczych przyjaznych dla klimatu. Ponieważ w ostatnich latach nastąpił znaczny postęp technologiczny, w przypadku wielu rodzajów urządzeń i produktów możliwe stało się przejście na odpowiednie energooszczędne alternatywne czynniki chłodnicze charakteryzujące się niskim współczynnikiem ocieplenia globalnego (GWP) 4. Wiele alternatywnych czynników chłodniczych charakteryzuje się jednak właściwościami, które mogą być mniej znane personelowi serwisującemu urządzenia i użytkownikom końcowym, np. zapalnością lub wysokim ciśnieniem. Aby umożliwić bezpieczną instalację i eksploatację urządzeń, w których zastosowano alternatywne czynniki chłodnicze, w miarę wycofywania HFC należy zapewnić odpowiednie szkolenia i objąć nimi personel serwisowy na szeroką skalę w całej UE. W przeciwnym razie przejście na alternatywne czynniki chłodnicze może zostać narażone na ryzyko i spowodować powstanie wyższych kosztów niż to konieczne. W tym kontekście niniejsze sprawozdanie stanowi odpowiedź na art. 21 ust. 6 rozporządzenia (UE) nr 517/2014, który zawiera następujący wymóg: Nie później niż do dnia 1 stycznia 2017 r. Komisja opublikuje sprawozdanie analizujące prawodawstwo Unii w odniesieniu do szkolenia osób fizycznych w zakresie bezpiecznego obchodzenia się z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi, aby zastąpić lub zmniejszyć stosowanie fluorowanych gazów cieplarnianych, i przedstawi, w stosownym przypadku, Parlamentowi Europejskiemu i Radzie wniosek ustawodawczy mający na celu zmianę odpowiedniego prawodawstwa Unii. Niniejsze sprawozdanie zawiera analizę odpowiedniego prawodawstwa Unii. Oceniono w nim również szkolenie, które jest obecnie dostępne we wszystkich państwach członkowskich, korzystanie z tego szkolenia przez personel serwisowy oraz inne aktualne inicjatywy 1 Dz.U. L 150 z 20.5.2014, s. 195. 2 Dokument roboczy służb Komisji: Ocena skutków Przegląd rozporządzenia (WE) nr 842/2006 w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych, 7.11.2012, SWD(2012) 364 final. http://ec.europa.eu/clima/policies/f-gas/legislation/docs/swd_2012_364_en.pdf. 3 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Ramy polityczne na okres 2020 2030 dotyczące klimatu i energii, COM(2014) 15 final: http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/pl/txt/?uri=celex:52014dc0015 4 Study on alternatives for high ambient temperatures, Öko-Recherche, listopad 2014 r.: http://ec.europa.eu/clima/policies/fgas/legislation/studies_en.htm 2

szkoleniowe, które można wykorzystać jako podstawę do szerszego promowania szkolenia dotyczącego alternatywnych czynników chłodniczych. Niniejsze sprawozdanie opiera się na zewnętrznych pracach technicznych przeprowadzonych na zlecenie Komisji, w tym na ankiecie mającej na celu uzyskanie informacji od organów państw członkowskich, jak również na szeroko zakrojonych konsultacjach z zainteresowanymi stronami 5, w tym obradach forum konsultacyjnego ustanowionego na mocy art. 23 rozporządzenia (UE) nr 517/2014. 2. Prawodawstwo UE i normy wyrobu związane ze szkoleniem 2.1 Rozporządzenie (UE) nr 517/2014 (rozporządzenie w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych) W rozporządzeniu (UE) nr 517/2014 oraz w związanych z nim rozporządzeniach wykonawczych Komisji 6 określono bardzo konkretne wymogi na poziomie UE w zakresie szkolenia i certyfikacji techników mających do czynienia z czynnikami chłodniczymi w postaci fluorowanych gazów cieplarnianych. Wiele z tych wymogów opiera się na środkach już wdrożonych zgodnie z poprzednim rozporządzeniem (WE) nr 842/2006 i jego rozporządzeniami wykonawczymi z 2008 r. Głównym celem tych wymogów jest zapewnienie zminimalizowania emisji gazów cieplarnianych z urządzeń 7. Od dnia 1 stycznia 2015 r. certyfikowani technicy muszą również posiadać, oprócz wiedzy technicznej i odbycia szkolenia praktycznego w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych 8, informacje dotyczące odpowiednich technologii mających na celu zastąpienie lub ograniczenie stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych oraz bezpieczne postępowanie z nimi. Ma to na celu udostępnienie technikom szkolonym w zakresie stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych pewnych ogólnych informacji na temat właściwości alternatywnych czynników chłodniczych (tj. CO 2, amoniaku, węglowodorów i hydrofluoroolefin 9 ) oraz cech urządzeń, w których czynniki te są stosowane. Rozporządzenie nie zawiera bardziej szczegółowych wymogów dotyczących szkolenia w odniesieniu do alternatywnych czynników chłodniczych (niebędących fluorowanymi gazami cieplarnianymi), gdyż te alternatywne czynniki chłodnicze nie wchodzą w jego zakres stosowania 10. 2.2 Inne odpowiednie przepisy UE Z drugiej strony inne przepisy UE mające na celu zapewnienie bezpiecznego postępowania z urządzeniami określają obowiązki dotyczące szkolenia dotyczącego alternatywnych 5 European Union legislation relevant to training of personnel enabling the safe handling of alternative refrigerants, Ricardo (2015). http://ec.europa.eu/clima/policies/f-gas/legislation/docs/legislation_training_personnel_en.pdf 6 W odniesieniu do urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła: rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/2067 oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 307/2008. 7 Odpowiednie działania obejmują instalację, serwisowanie, konserwację, naprawę i likwidację urządzeń, a ponadto kontrolę szczelności, jak również odzysk fluorowanych gazów cieplarnianych po upływie okresu użyteczności. 8 Art. 10 ust. 3 lit. e) rozporządzenia (UE) nr 517/2014. 9 Hydrofluoroolefiny to fluorowęglowodory nienasycone (HFC) o bardzo niskim współczynniku ocieplenia globalnego. 10 Jeżeli jednak fluorowane gazy cieplarniane są mieszane z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi, takimi jak: węglowodory, CO2 lub hydrofluoroolefiny, mieszaniny te podlegają wszystkim wymogom rozporządzenia (UE) nr 517/2014 w zakresie szkolenia i certyfikacji, jak również wszelkim dodatkowym wymogom związanym z dyrektywami w sprawie bezpieczeństwa, o których mowa poniżej. 3

czynników chłodniczych (zob. tabela 1). Oprócz konkretnych przepisów, które dotyczą takiego ryzyka, jak zapalność i ciśnienie, w tym kontekście istotne są również przepisy dotyczące szerzej pojętego bezpieczeństwa produktów, a także zdrowia i bezpieczeństwa. Tabela 1: Inne przepisy UE istotne dla bezpiecznego postępowania z czynnikami chłodniczymi stanowiącymi alternatywę dla fluorowanych gazów cieplarnianych Kategoria Ciśnienie Zapalność / atmosfera wybuchowa Zdrowie i bezpieczeństwo Bezpieczeństwo produktów Prawodawstwo UE Dyrektywa 97/23/WE o urządzeniach ciśnieniowych (i wersja przekształcona 2014/68/UE) ATEX 95 dyrektywa 2014/34/UE o urządzeniach przeznaczonych do użytku w atmosferze wybuchowej (uchylająca dyrektywę 94/9/WE) ATEX 137 dyrektywa 1999/92/WE w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa Dyrektywa 89/391/EWG dyrektywa ramowa dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) Dyrektywa 2006/95/WE (i wersja przekształcona 2014/35/UE) dyrektywa o niskim napięciu Dyrektywa 2004/108/WE (i wersja przekształcona 2014/30/UE) dyrektywa w sprawie kompatybilności elektromagnetycznej Dyrektywa 2006/42/WE dyrektywa w sprawie maszyn Na poziomie UE w dyrektywie ramowej dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy 89/391/EWG zachęca się do wprowadzania środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. Zawiera ona wymogi ogólne dotyczące szkolenia pracowników, w tym pracowników zatrudnionych na czas określony/wykonawców, którzy pracują w tych samych pomieszczeniach. Pracownicy muszą zostać przeszkoleni podczas przyjmowania do pracy (przed rozpoczęciem pracy), w wypadku przeniesienia na inne stanowisko robocze, w wypadku wprowadzenia nowego wyposażenia lub zmiany wyposażenia miejsca pracy oraz w wypadku wprowadzenia nowej technologii. Mimo że są to wymogi ogólne, odnoszą się one w oczywisty sposób do aspektów związanych z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi w przypadku gdy postępowanie z tymi czynnikami i korzystanie z nich może stwarzać ryzyko dla pracowników. Kwestia wprowadzenia nowych technologii ma szczególne znaczenie w tym kontekście. Poszczególne kwestie ryzyka i bezpieczeństwa w miejscu pracy są również uwzględnione w innych dyrektywach szczegółowych, takich jak dyrektywy dotyczące urządzeń ciśnieniowych i atmosfery wybuchowej. 4

W dyrektywie 2014/68/UE o urządzeniach ciśnieniowych, która odnosi się do urządzeń, w których wykorzystuje się np. CO 2, mowa jest o szkoleniu wymaganym przez jednostki notyfikowane, organizacje strony trzeciej i inspektoraty użytkowników. Dyrektywa 2014/34/UE o urządzeniach przeznaczonych do użytku w atmosferze wybuchowej oraz dyrektywa 1999/92/WE o bezpieczeństwie i ochronie zdrowia pracowników stanowią kluczowe europejskie akty prawne dotyczące wymogów bezpieczeństwa w odniesieniu do atmosfery wybuchowej oraz mające na celu poprawę bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników potencjalnie narażonych na przebywanie w atmosferach wybuchowych. Wymogi te są istotne w odniesieniu do łatwopalnych alternatywnych czynników chłodniczych, takich jak węglowodory lub hydrofluoroolefiny. Szczególne wymogi w zakresie szkolenia dotyczą personelu odpowiedzialnego za kontrole zgodności. W dyrektywie 1999/92/WE nakłada się również na pracodawców obowiązek zapewnienia odpowiedniego szkolenia na potrzeby wykonywania pracy w związku z ryzykiem wynikającym z przebywania w atmosferze wybuchowej, przy czym nie przywołano w niej konkretnie alternatywnych czynników chłodniczych, lecz ujęto istotne aspekty, takie jak informowanie pracowników o zagrożeniu wybuchem, podjętych środkach ochronnych, sposobie powstawania zagrożenia, prawidłowej pracy z urządzeniami, środkach ochrony indywidualnej, które należy stosować, oraz dostępności instrukcji obsługi. Obowiązek zapewnienia szkolenia obejmuje także szkolenie wykonawców zewnętrznych. Ponadto istnieje szereg dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa produktów, określających wymogi dotyczące wprowadzania do obrotu niektórych rodzajów produktów i mających na celu wspieranie promowania jednolitego rynku. Są one na ogół ukierunkowane na producentów i dlatego nakładają na nich wymogi raczej w odniesieniu do produktu i udzielania informacji o produkcie niż w odniesieniu do szkolenia osób mających do czynienia z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa produktów, w tym dyrektywy 2014/35/UE, 2014/30/UE i 2006/42/WE, nie zawierają szczegółowych wymogów dotyczących szkolenia w zakresie stosowania alternatywnych czynników chłodniczych i bezpiecznego postępowania z nimi, lecz zawierają wymogi dotyczące szkolenia pracowników odpowiedzialnych za przeprowadzanie ocen zgodności oraz dotyczące współpracy w zakresie działań szkoleniowych między właściwymi organami państw członkowskich odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo produktów. Wszystkie te akty prawne są dyrektywami, a zatem pozostawiają państwom członkowskim pewien margines swobody pod względem ich wdrażania. Dlatego podejście przyjęte w stosunku do alternatywnych czynników chłodniczych wyraźnie różni się od podejścia opisanego w rozporządzeniu mającym bezpośrednie zastosowanie w odniesieniu do fluorowanych gazów cieplarnianych. Na przykład w odpowiednich dyrektywach nie określono żadnych szczególnych unijnych wymogów minimalnych dotyczących alternatywnych czynników chłodniczych ani nie ustanowiono żadnych obowiązkowych unijnych systemów certyfikacji. Oczekuje się, że pracodawcy będą prowadzili rejestry szkoleń przeprowadzonych wśród pracowników, ale na poziomie UE nie określono roli jednostek certyfikujących ds. schładzania. Z powodu braku nakazowych minimalnych norm 5

UE i wymogu certyfikacji UE niektóre przedsiębiorstwa mogą być przekonane, że nie istnieją żadne obowiązujące wymogi dotyczące szkolenia. Tak zdecydowanie nie jest. Należy również pamiętać, że nakazowe wymogi w zakresie szkolenia i kompetencji określono w dwóch normach EN, które mają zastosowanie do czynników chłodniczych, w tym zarówno fluorowanych gazów cieplarnianych, jak i ich alternatyw. W szczególności norma EN13313 dotyczy kompetencji pracowników zajmujących się układami chłodniczymi i pompami ciepła. Określono w niej czynności związane z obwodami chłodniczymi i powiązane profile kompetencji oraz ustanowiono procedury i ramy oceny kompetencji osób wykonujących te czynności, w tym system certyfikacji. Obejmuje to na przykład aspekty związane z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi, takie jak: łatwopalność, toksyczność i ciśnienie, co wskazuje poziom kompetencji w odniesieniu do różnych części procesów pracy, np. projektu, instalacji, eksploatacji, ogólnej konserwacji, likwidacji itp. Inną kluczową normą dotyczącą czynników chłodniczych jest norma EN378, zawierająca (w części EN378-4) elementy szkolenia istotne dla alternatywnych czynników chłodniczych, które są łatwopalne. Podsumowując, analiza prawodawstwa UE pokazuje, że pewna liczba dyrektyw UE już zawiera wymogi dotyczące odpowiedniego szkolenia pracowników mających do czynienia z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi. Istnieje również obowiązujący wymóg zapewnienia, aby pracownicy mający do czynienia z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi przeszli odpowiednie szkolenie mające chronić ich przed ryzykiem dla bezpieczeństwa w szczególności ryzykiem związanym ze stosowaniem łatwopalnych alternatywnych czynników chłodniczych i ryzykiem związanym z korzystaniem z urządzeń wysokociśnieniowych. W tych aktach prawnych nakłada się na pracodawców obowiązek zapewnienia odpowiedniej oceny ryzyka oraz, w ramach procesu ograniczania ryzyka, odpowiedniego przeszkolenia pracowników. Wymogi te mają zastosowanie zarówno do projektantów produktów, którzy pracują dla producentów urządzeń, jak i do techników zajmujących się instalacją, konserwacją i likwidacją po wycofaniu z eksploatacji. Zgodnie z obowiązującymi dyrektywami pracodawca, który pozwoliłby pracownikowi wykonywać pracę przy instalacjach, w których stosowany jest na przykład łatwopalny czynnik chłodniczy, postąpiłby sprzecznie z prawem, gdyby pracownik ten nie miał odpowiedniego przeszkolenia. Wymogi dotyczące obowiązkowego szkolenia w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych są w mniejszym stopniu nakazowe niż wymogi dotyczące fluorowanych gazów cieplarnianych, lecz wymogi zawarte w dyrektywach wymienionych w tabeli 1 w połączeniu z wymogami normy EN 13313 stanowią dobre ramy prawne w odniesieniu do wymogów dotyczących szkolenia 5. W związku z tym podczas posiedzenia forum konsultacyjnego 11, które odbyło się w dniu 10 września 2015 r., omówiono wyżej opisane obecne ramy prawne w odniesieniu do zapewniania szkolenia w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych oraz sformułowano wstępny wniosek, że obecne ramy prawne, mimo że nie mają charakteru nakazowego na poziomie UE, stanowią wystarczającą podstawę prawną pod względem zapewniania szkolenia w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych w celu 11 http://ec.europa.eu/clima/events/articles/0106_en.htm 6

zagwarantowania ich bezpiecznego stosowania. Członkowie forum konsultacyjnego powszechnie podzielali ten pogląd 5. Niektóre zainteresowane strony zwróciły jednak uwagę, że zharmonizowane, szczegółowe przepisy na poziomie UE mogłyby ułatwić pracodawcom podejmowanie decyzji o szkoleniu, a proces certyfikacji mógłby być pomocny w monitorowaniu korzystania ze szkolenia. Inne strony ostrzegały, że wszelkie dodatkowe wymogi prawne dotyczące alternatywnych czynników chłodniczych mogłyby dodatkowo utrudniać ich wprowadzanie i stosowanie. 3. Dostępność szkolenia w państwach członkowskich Urządzeniami, w których stosuje się alternatywne czynniki chłodnicze, będzie zajmował się prawdopodobnie ten sam personel, który zajmuje się urządzeniami, w których stosowane są fluorowane gazy cieplarniane. Zgodnie z wymogami poprzedniego rozporządzenia w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych (rozporządzenie (WE) nr 842/2006) wszystkie państwa członkowskie zgłosiły systemy certyfikacji i szkolenia w zakresie korzystania z urządzeń zawierających fluorowane gazy cieplarniane w odpowiednich sektorach. Na podstawie ankiety 12 skierowanej do organów państw członkowskich ustalono, że obecnie ogółem 160 000 techników wyszkolonych i certyfikowanych w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych pracuje przy stacjonarnych urządzeniach chłodniczych, klimatyzacyjnych i pompach ciepła dla łącznie 40 000 certyfikowanych przedsiębiorstw. Na 100 000 mieszkańców przypada przeciętnie 40 techników wyszkolonych w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych oraz 10 certyfikowanych przedsiębiorstw. Rynek zdominowany jest przez liczne i bardzo małe przedsiębiorstwa. Szesnaście państw członkowskich zgłosiło posiadanie centralnego rejestru pracowników i przedsiębiorstw, zapewniającego dostęp do wykazów techników i przedsiębiorstw mających certyfikację w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych. Rejestry centralne są przydatne dla użytkowników końcowych, którzy chcą sprawdzić, czy korzystają z pomocy odpowiednio certyfikowanych techników. W państwach członkowskich, które nie posiadają rejestru centralnego, takie kontrole muszą być przeprowadzane za pośrednictwem odpowiedniej jednostki certyfikującej. Obecna sytuacja w odniesieniu do dostępności szkolenia w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych jest podsumowana w tabeli 2. Stosunkowo wysoki odsetek (71 %) państw członkowskich zgłosił dostępność szkolenia dotyczącego amoniaku (ponieważ czynnik ten był stosowany już przez długi czas), ale w przypadku innych alternatywnych czynników chłodniczych dostępność szkolenia jest znacznie mniejsza. Odsetek techników wyszkolonych w zakresie różnych alternatywnych czynników chłodniczych jako odsetek całkowitej liczby techników wyszkolonych w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych w UE jest bardzo mały (0 2,3 %). W przeciwieństwie do fluorowanych gazów cieplarnianych, w przypadku których istnieje system obowiązkowej certyfikacji umożliwiający urzędnikom państw członkowskich uzyskanie dokładnych danych dotyczących liczby certyfikowanych 12 Wskaźnik odpowiedzi: 22 państwa członkowskie, które reprezentują ponad 91 % ludności UE 7

techników, w przypadku alternatywnych czynników chłodniczych nie ma takiego systemu. Jest zatem prawdopodobne, że faktyczna liczba osób wyszkolonych w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych jest wyższa niż podana w ankiecie. Niemniej jednak poziom wykorzystania szkoleń w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych wciąż wydaje się niski. Tabela 2: Analiza szkoleń w zakresie przyjaznych dla środowiska czynników chłodniczych stanowiących alternatywę dla fluorowanych gazów cieplarnianych Szkolenie dostępne w państwie (% państw członkowskich) Odsetek pracowników certyfikowanych w zakresie fluorowanych gazów cieplarnianych, którzy przeszli szkolenie w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych Amoniak CO 2 Węglowodory: małe hermetyczne systemy Węglowodory: większe systemy (systemy typu split, agregaty chłodnicze) Hydro fluoro olefiny 71 % 52 % 48 % 35 % 20 % 2,3 % 2,2 % 0,7 % 0,05 % 0 % Szkolenie obejmuje wiedzę teoretyczną, jak również szkolenie praktyczne dotyczące odpowiednich urządzeń. Ten ostatni aspekt jest bardziej kosztowny, ponieważ wymaga utworzenia odpowiednio wyposażonych ośrodków szkoleniowych. W państwach członkowskich już istnieje pewna liczba odpowiednich ośrodków szkoleniowych, przy czym w 14 państwach członkowskich zidentyfikowano około 90 ośrodków oferujących szkolenie teoretyczne i około 50 oferujących szkolenie praktyczne. Rozkład geograficzny pokazuje, że dostępność takich placówek jest w niektórych państwach członkowskich znacznie lepsza niż w innych. Struktura tego sektora przemysłu, tak zdominowanego przez mikroprzedsiębiorstwa, jest potencjalną barierą we wdrażaniu szkoleń w zakresie rozwiązań alternatywnych przyjaznych dla klimatu. Bardzo małym przedsiębiorstwom jest stosunkowo trudno sfinansować wymagane szkolenie w zakresie wielu rozwiązań alternatywnych, które stają się dostępne. Kilka państw członkowskich zgłosiło inicjatywy mające na celu zwiększenie poziomu korzystania ze szkolenia związanego z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi przyjaznymi dla klimatu. Niektóre państwa członkowskie będą uwzględniać aspekty dotyczące tych alternatywnych czynników chłodniczych w kwalifikacjach wynikających ze szkolenia (Zjednoczone Królestwo, Hiszpania), inne planują utworzyć specjalne dodatkowe 8

placówki szkoleniowe (Niemcy, Niderlandy), zaś jeszcze inne finansują projekty dotyczące wiedzy eksperckiej w zakresie szkolenia, promowanie alternatywnych czynników chłodniczych oraz podnoszenia świadomości przedsiębiorstw w odniesieniu do potrzeb szkoleniowych (Bułgaria, Estonia). Ponadto niektóre krajowe organizacje szkoleniowe planują udoskonalić szkolenie w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych (Finlandia). 4. Sektor prywatny i inne inicjatywy Pomimo braku nakazowych wymogów dotyczących alternatywnych czynników chłodniczych na poziomie UE sektor przemysłu zrealizował konkretne inicjatywy w odniesieniu do szkolenia w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych przyjaznych dla klimatu, częściowo ze względu na wymogi prawne w dziedzinie bezpieczeństwa oraz inne wymogi, które omówiono w sekcji 2 powyżej. W ten sposób producenci produktów, w których stosowane są alternatywne czynniki chłodnicze, w większości przypadków zapewniają szkolenie we własnym zakresie, jak również wyspecjalizowanych pracowników do przeprowadzania działań konserwacyjnych na potrzeby użytkownika końcowego. Jest tak na przykład w przypadku dużych, scentralizowanych układów chłodniczych wykorzystujących CO 2 w supermarketach. Ponadto Europejskie Stowarzyszenie Klimatyzacji i Chłodnictwa (ang. Air-conditioning and Refrigeration European Association, AREA) opublikowało przewodnik dotyczący minimalnych wymogów w zakresie szkolenia i certyfikacji wykonawców 13. Wymogi te są dostosowane do normy EN 13313 ( Instalacje ziębnicze i pompy ciepła Kompetencje personelu ). Materiały opracowane przez AREA stanowią kompleksowe ramy szkolenia i zawierają sugerowaną strukturę kursów szkoleniowych dotyczących amoniaku, CO 2 i węglowodorów. Ponadto solidną podstawę na potrzeby przyszłych działań szkoleniowych, w szczególności w zakresie szkolenia teoretycznego, zapewnia w całej UE projekt REAL Alternatives 14. Jest to wielonarodowa inicjatywa szkoleniowa popierana przez Komisję Europejską, Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska i wiele przedsiębiorstw. W ramach tego programu utworzono obszerną bazę materiałów szkoleniowych, w tym moduły do e-uczenia się na temat alternatywnych czynników chłodniczych przyjaznych dla klimatu, publicznie dostępne w sześciu językach na stronie internetowej programu. 5. Bariery wynikające z dostępności szkolenia 13 Czynniki chłodnicze o niskim współczynniku ocieplenia globalnego: Guidance on minimum requirements for contractors training & certification, wytyczne AREA, listopad 2014 r. http://www.area-eur.be/system/files/documents/area%20- %20Guidance%20training%20Low%20GWP%20refrigerants%20%282014%29.pdf 14 http://www.realalternatives.eu/about-u, projekt współfinansowany w ramach unijnego programu Uczenie się przez całe życie. 9

Kwestia szkolenia jest bardzo poważnie traktowana przez różne zainteresowane strony od dostawców urządzeń i personelu serwisowego po użytkowników końcowych i odpowiedzialne organy a świadomość konieczności zwiększenia liczby odpowiednich szkoleń dotyczących urządzeń, w których stosowane są alternatywne czynniki chłodnicze, jest wysoka. Niemniej jednak zidentyfikowano szereg niedociągnięć, które mogą stanowić bariery, jeśli nie zostaną zlikwidowane. 5.1 Dostępność odpowiednich materiałów szkoleniowych Istnieje dobra dostępność materiałów szkoleniowych, które mogą wspomagać programy szkoleniowe dotyczące alternatywnych czynników chłodniczych (norma EN 13331, wytyczne AREA, współfinansowany przez UE projekt Real Alternatives, liczne działania krajowe). Do wielu z nich technicy we wszystkich państwach członkowskich mają bezpłatny dostęp. Może to stanowić platformę umożliwiającą sprawniejsze wdrażanie szkolenia, ale poza zaspokojeniem ewentualnego zapotrzebowania na materiały w innych językach konieczne jest stałe i stopniowe poszerzanie tych materiałów, aby odzwierciedlać takie zmiany, jak: wprowadzenie nowych norm i nowych alternatywnych czynników chłodniczych, rozwój technologii oraz lepsze zrozumienie sposobu stosowania alternatywnych czynników chłodniczych przyjaznych dla klimatu. Tłumaczenie materiałów na wszystkie stosowne języki również przyczyniłoby się do szerszego korzystania z nich w całej UE. Ten ciągły rozwój należy dalej wspierać. Kluczem do sukcesu będzie zachęcenie techników w całej UE do korzystania z już dostępnych zasobów szkoleniowych. 5.2 Brak placówek szkolenia praktycznego Chociaż dostępność istniejących materiałów, takich jak odpowiednie dokumenty informacyjne i oprogramowanie do szkolenia teoretycznego (w ramach e-uczenia się lub zajęć stacjonarnych) jest zadowalająca, w niektórych regionach wydaje się panować znaczny niedobór placówek szkolenia praktycznego w zakresie obsługi odpowiednich urządzeń. Powolne zapewnianie odpowiedniej liczby placówek szkolenia praktycznego wydaje się związane z kosztami inwestycji, których wymaga utworzenie takich obiektów, jak również z kosztami bieżącymi ich działalności. Właściwe organy na wszystkich szczeblach być może będą musiały rozważyć sposoby zachęcenia do dokonywania większych inwestycji w takie placówki. Powinny to zrobić we współpracy ze stowarzyszeniami reprezentującymi wykonawców i dostawców urządzeń, jak również z uczelniami, ośrodkami kształcenia zawodowego, związkami zawodowymi i prywatnymi ośrodkami szkoleniowymi. 5.3. Brak wyszkolonych inżynierów i techników Pomimo dostępności dobrych materiałów szkoleniowych oczywiste jest, że obecnie znany poziom korzystania ze szkolenia jest zbyt niski, aby możliwe było spełnienie średnio- i długoterminowych wymogów związanych z wycofywaniem HFC. Obserwuje się ogólny brak gotowości do stosowania alternatywnych czynników chłodniczych, w tym amoniaku, CO 2, 10

węglowodorów i hydrofluoroolefin. Dotyczy to zarówno techników przeprowadzających prace instalacyjne i konserwacyjne, jak i zawodowych inżynierów, którzy opracowują specyfikacje i projekty urządzeń. Chociaż obecnie stosowanie alternatywnych czynników chłodniczych jest stosunkowo ograniczone, potrzebna jest większa liczba wyszkolonych techników w odpowiedzi na wprowadzanie na rynek tych czynników, w miarę jak wycofywanie HFC staje się coraz trudniejszym wyzwaniem. Już w 2018 r. dostępność HFC (mierzona ekwiwalentem CO 2 ) musi zostać ograniczona o 37 % w porównaniu z sytuacją w 2015 r. Ważne będzie, aby do tego czasu został wyszkolony znacznie wyższy odsetek techników. W niektórych regionach brak wyszkolonych usługodawców jest ważnym czynnikiem wstrzymującym przechodzenie na alternatywne czynniki chłodnicze, np. na stosowanie CO 2 w komercyjnych urządzeniach chłodniczych. Istotne będzie zachęcanie do szybkiego przeprowadzania szkoleń, w czym rolę do odegrania będą miały właściwe organy, podmioty branżowe, producenci urządzeń, jak również organizacje szkoleniowe. Potrzebne są kampanie mające na celu podnoszenie świadomości użytkowników końcowych i sieci dystrybucji urządzeń (np. hurtowników, supermarketów, podmiotów obsługujących duże budynki), promujące szkolenie i ułatwiające wymianę najlepszych praktyk. Jednym z możliwych sposobów zwielokrotnienia wysiłków i rozwiązania problemu istniejących różnic geograficznych mogłoby być wykorzystanie programów szkolenia instruktorów. Poza producentami urządzeń, którzy zapewniają wyszkolenie personelu serwisowego w zakresie nowo wprowadzanych technologii, istotny wpływ mogą mieć duzi użytkownicy końcowi (np. duzi detaliści), szczególnie w wyniku stawiania wymogu, aby ich systemy obsługiwali tylko odpowiednio wyszkoleni technicy. Niektóre stowarzyszenia branżowe na poziomie krajowym rozważają zdefiniowanie wymogów minimalnych w zakresie szkolenia lub ustanowienie dobrowolnych systemów kart umiejętności, aby zapewnić technikom oficjalny rejestr ich szkoleń i profilu umiejętności. 6. Wnioski W odpowiedzi na art. 21 ust. 6 rozporządzenia (UE) nr 517/2014 Komisja zbadała prawodawstwo UE w odniesieniu do szkolenia osób fizycznych w zakresie bezpiecznego obchodzenia się z alternatywnymi czynnikami chłodniczymi zastępującymi fluorowane gazy cieplarniane. Na podstawie tej oceny można stwierdzić że, ogólnie rzecz biorąc, ramy prawne uzupełnione normami istniejącymi na poziomie europejskim wydają się odpowiednie dla zapewnienia bezpiecznego postępowania z takimi urządzeniami, jeżeli przestrzega się tych zasad. Dalsze działania ustawodawcze na poziomie UE w tej kwestii zatem wydają się obecnie niewłaściwe. Niemniej jednak na podstawie informacji przekazanych przez organy państw członkowskich i inne zainteresowane strony zidentyfikowano w praktyce niedociągnięcia pod względem istniejącej oferty szkoleń dotyczących stosowania alternatywnych rozwiązań technologicznych przyjaznych dla klimatu. W szczególności oczywisty jest obecny brak placówek szkoleniowych i szkoleń praktycznych oraz niewystarczająca liczba 11

wykwalifikowanego personelu. Konieczne są dalsze wysiłki mające na celu zapewnienie, aby oferowane szkolenie zaspokajało rosnący przyszły popyt. W tym kontekście, opierając się na wstępnych ustaleniach zawartych w niniejszym sprawozdaniu, Komisja już uwzględniła szkolenie w zakresie alternatywnych czynników chłodniczych jako jeden z kluczowych priorytetów w zaproszeniu do składania wniosków w ramach programu LIFE w 2016 r. 15. Rośnie także aktywność zainteresowanych stron w tej dziedzinie, w tym stowarzyszeń techników, przedsiębiorstw prywatnych i organów. Przedsiębiorstwa sprzedające urządzenia, w których stosowane są alternatywne czynniki chłodnicze, są zainteresowane promowaniem umiejętności w zakresie postępowania z tymi urządzeniami i mogłyby w dalszym stopniu ułatwić dostęp do szkolenia dotyczącego ich urządzeń, jak również współpracować z niezależnymi ośrodkami szkoleniowymi. Stowarzyszenia techników badają nowe obszary pracy swoich członków i podobnie mogłyby promować szkolenie i ułatwiać do niego dostęp. Organy krajowe mogłyby wykorzystać dostępne programy finansowania, aby wesprzeć utworzenie odpowiednich placówek i programów szkoleniowych, a także poszerzać wiedzę o istniejących przepisach i normach. 15 Program LIFE jest unijnym instrumentem finansowania działań na rzecz środowiska i klimatu. http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm 12