Zachowania dzieci podczas wizyty adaptacyjnej a stosunek rodziny do leczenia stomatologicznego

PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 5, 42, 4, 573 58 ISSN 1644 387X BEATA WILK SIECZAK, ANETTA GMYREK MARCINIAK Zachowania dzieci podczas wizyty adaptacyjnej a stosunek rodziny do leczenia stomatologicznego Children s Behaviour During Their Dental Adaptation Visits and Their Families Attitudes Towards Dental Treatment Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Zachowania dzieci podczas pierwszej wizyty u stomatologa są uzależnione od różnych czynni ków. Należą do nich zachowania emocjonalne i postawa rodziny w stosunku do opieki dentystycznej, brak lub nie właściwe przygotowanie dziecka do leczenia oraz nieprzyjemne doświadczenia ogólnomedyczne małego pacjen ta. Istotny jest również wiek dziecka, jego rozwój psychologiczny oraz kompetencje lekarza wprowadzającego dziecko do środowiska dentystycznego. Cel pracy. Ocena wpływu postawy rodziny na zachowania dzieci podczas pierwszej wizyty u stomatologa. Materiał i metody. W grupie badanej było 7 dzieci (35 dziewczynek i 35 chłopców) w wieku między 8 35 mie siącem życia. Dzieci przyjmował ten sam lekarz w odpowiednio przygotowanym gabinecie, posługując się własną metodą adaptacyjną Indywidualizowaną Metodą Stopniowej Adaptacji (IMSA). Wizyty miały na celu prowadze nie dzieci do leczenia dentystycznego. Nagrywano je na kasety wideo i oceniano zachowania pacjentów według własnych kryteriów. Analizowano współpracę, zachowania przedwspółpracujące oraz utrudnienia we współpracy. Oceniono ponadto poziom lęku dentystycznego matek i najczęściej przebywającej z dzieckiem osoby według ska li DAS, a także określono ich poziom zaufania do lekarza dentysty według skali DBS. Otrzymane wyniki podda no analizie statystycznej za pomocą testu χ 2 i Spearmana. Wyniki. Badane dzieci pochodziły w większości z rodzin z wykształceniem średnim oraz wyższym (matki: 95,7%; ojcowie: 88,6%). Poziom lęku matek był wysoki (47,%) i średni (35,6%), a opiekunów średni (55,8%) i wysoki (24,3%). Zaufanie do lekarza dentysty u większości matek i opiekunów było duże i średnie (matki: 88,6%; opie kunowie: 94,4%). Podczas pierwszej wizyty u stomatologa zaobserwowano zachowania współpracujące, umożli wiające wykonanie zabiegu nieinwazyjnego jedynie u 15,7% dzieci. Pozostałe dzieci (84,3%) wymagały dalszej adaptacji, gdyż zachowania przedwspółpracujące (47,1% dzieci) oraz zachowania utrudniające współpracę (37,1% dzieci) uniemożliwiały przeprowadzenie planowanych zabiegów w jamie ustnej za zgodą dziecka. Przygotowanie dzieci do pierwszej wizyty deklarowało 78,6% ankietowanych dorosłych. Wnioski. Niski poziom zaufania matek do lekarza dentysty istotnie (p =,1) korelował z zachowaniem utrudnia jącym, występującym u dziecka podczas pierwszej wizyty u stomatologa. Nieprzyjemne doświadczenia ogólnome dyczne dziecka były istotnie (p =,1), skorelowane z zachowaniem wycofującym podczas ocenianej wizyty. U większości dzieci (84,3%) do 3. roku życia występowały zachowania uniemożliwiające przeprowadzenie zabie gu podczas pierwszej wizyty (Dent. Med. Probl. 5, 42, 4, 573 58). Słowa kluczowe: postawa rodziny, zachowania dzieci, pierwsza wizyta u stomatologa. Abstract Background. Children s behaviour during their first dental appointment depends on many different factors such as their family s emotional acts and their attitudes towards dental care, a little child s previous unpleasant general medical experience as well as the lack of appropriate preparation for dental treatment. A little child s age, his/her psychological development, and competence of a dentist introducing them into the dental environment are also of great importance. Objectives. The research was aimed at the assessment of the influence exerted by children families attitudes on their behaviour during their first dental visit. Material and Methods. The subjects were 7 children (35 girls and 35 boys) aged from 8 to 35 months. They were seen by the same doctor, who used an adaptation method (the Individualised Gradual Adaptation Method) espe cially developed for this purpose. The visits were aimed at introducing the children to dental treatment. They were

574 B. WILK SIECZAK, A. GMYREK MARCINIAK videoed and the child s behaviour was evaluated according to the criteria worked out by the author. The children s co operative, pre co operative behaviour as well as the impediments to co operation were analysed. In addition, the level of dental anxiety in their mothers, and in the people accompanying the child most often (caregivers) was mea sured with the DAS scale, whereas the level of the child s belief in the dentist was determined with the DBS scale. The obtained results underwent the statistical analysis with the χ 2 and Spearman s test. Results. Most of the parents had secondary and higher education (95.7% of the mothers, 88.6% of the fathers). The level of the mothers anxiety tended to be high (47%) and average (35.6%), and the carergivers one appeared to be mostly average (55.8%) and high (24.3%). The majority of the mothers showed high and average (88.6%) con fidence in the dentist, which was also the case with the caregivers (94.4%). The co operative behaviours during the first dental visit were observed in 15.7% of the children. The rest of the patients (84.3%) required futher adapta tion because their pre co operative behaviour (47.1%) and the behaviour which impeded the co operation (37.1%) made it impossible to carry out the planned procedures in the oral cavity with the children s consent. The prepara tion for their first visit was carried out by the parents of 78.6% of the subjects. Conclusions. The low level of the mothers belief in the dentist was significantly (p =.1) correlated with their children s low co operativeness during their first dental visit. The children s unpleasant general medical experiences were significantly (p =.1) correlated with their withdrawn behaviour during their visits. Most of the children (84.3%) revealed the behaviour which made it impossible to carry out proper procedures during their first visits. (Dent. Med. Probl. 5, 42, 4, 573 58). Key words: families attitudes, children s behaviour, the first dental visit. Zachowania dzieci podczas pierwszej wizyty u stomatologa są uzależnione od wielu czynników. Należą do nich zachowania emocjonalne i postawa rodziny w stosunku do leczenia dentystycznego oraz brak lub niewłaściwe przygotowanie dziecka przed pierwszą wizytą. Istotny jest również wiek i rozwój psychologiczny dziecka, przykre doświadczenia ogólnomedyczne oraz kompetencje lekarza dentysty. Przed pierwszą wizytą u stomatologa małym pacjentom i ich opiekunom może towarzyszyć oba wa związana z nowym doświadczeniem i niezna nymi dotąd bodźcami, która może być potęgowana przez nieświadome przekazywanie dziecku włas nych lęków przez rodziców i opiekunów [1 6]. Rozpoznanie u najbliższych lęku dentystycz nego oraz braku zaufania do dentysty jest bardzo ważne, gdyż pozwala na wdrożenie odpowiednich metod postępowania adaptacyjnego u dziecka. Świadome usytuowanie uczestników (lekarz dziecko opiekun) w gabinecie decyduje o prze pływie informacji pozawerbalnej. Ogranicza to nieświadome przekazywanie własnych lęków i sprzyja kształtowaniu prawidłowych postaw pa cjentów w wieku rozwojowym. Ważne jest rów nież zachowanie lekarza, jego kompetencje oraz stopniowe budowanie wzajemnego zaufania w re lacji lekarz dziecko opiekun [7 12]. Celem pracy była próba oceny wpływu posta wy rodziny na zachowania dzieci podczas pierw szej wizyty stomatologicznej. Materiał i metody W grupie badanej było 7 dzieci (35 dziewczy nek i 35 chłopców) w wieku od 8. do 35. miesiąca życia (średnia wieku 23,4 miesiąca). Wizyta miała na celu wprowadzenie dziecka do leczenia stoma tologicznego. Dzieci przyjmował ten sam lekarz w odpowiednio do tego celu przygotowanym gabi necie, posługując się własną metodą Indywidua lizowaną Metodą Stopniowej Adaptacji [9, 11]. Wszystkie wizyty filmowano na kasetach wideo i oceniano zachowanie dziecka według kryteriów własnych, wyodrębniając 7 faz wizyty. Analizowa no współpracę, zachowania przedwspółpracujące oraz utrudnienia we współpracy (tab. 1). W spe cjalnie przygotowanej tabeli wpisywano kategorię zachowania dziecka obserwowanego na filmie podczas poszczególnych faz wizyty (tab. 2). Za chowania dziecka podczas faz poddawano punkta cji w następujący sposób: zachowanie współpracu jące (ZW : 1 punkt), zachowanie przedwspółpracu jące (ZPW : punktów), zachowanie utrudniające (ZU : 1 punkt). Podsumowanie danych pozwala na uzyskanie punktacji w skali interwałowej 7 do +7 i jest podstawą klasyfikacji postaw dzieci pod czas wizyt (tab. 2). Badaniu ankietowemu poddano także 7 ma tek oraz 7 opiekunów. W ankiecie uwzględniono: wiek dziecka, traumatyczne przeżycia związane z leczeniem ogólnoustrojowym, przygotowanie dziecka do 1. wizyty przez opiekuna, wykształce nie rodziców. Badano poziom lęku dentystyczne go matek i opiekunów za pomocą skali DAS, a po ziom ich zaufania do lekarza dentysty za pomocą skali DBS. Pytania zawarte w skali DAS są proste, a wy niki uzyskuje się w ciągu kilku minut. Składa się z 4 pytań dotyczących sytuacji dentystycznej. Możliwych jest pięć odpowiedzi punktowanych w skali 1 5. Wykładnikiem lęku jest suma punk tów w przedziale 4. W dalszej analizie statys tycznej są wyodrębnione trzy poziomy lęku: I ni

Zachowania dzieci podczas wizyty adaptacyjnej a stosunek rodziny do leczenia stomatologicznego 575 Tabela 1. Rodzaje obserwowanych zachowań podczas pierwszej wizyty dentystycznej dzieci do lat 3 (podczas 7 etapów wizyty) Table 1. The types of observed behaviours in up tree year old children during their dental visits (in the course of 7 stages of the visit) Kategoria zachowania Punkt zwrotny Charakterystyka zachowania dziecka w układzie dziecka podczas fazy nawiązanie współpracy lekarz dziecko opiekun (Category of behaviour z dzieckiem (Characterization of child s behaviour in pedodontist child carer influencing child s (Turning point interaction) attitude during entering into particular stage) co operation) Współpracujące występuje dobry kontakt z lekarzem (werbalny i pozawerbalny) zainteresowa ZW = 1 punkt nie działaniem lekarza, wykonywanie poleceń, uczestnictwo (Co operative beha w demonstracji nowych przedmiotów, uśmiech, oznaki przyzwolenia viour CB = 1 point) na wykonywanie zabiegu Przedwspółpracujące występuje, ale na różny kontakt z lekarzem (werbalny i pozawerbalny), dziecko słucha ZPW = punków zmianę z zachowaniem i raczej nie odpowiada na pytania, zawsze jednak występuje zjawi (Pre co operative beha utrudniającym sko zakotwiczenia, tzw. punkt zwrotny; widoczne są również oznaki viour PCB = points) strachu, lęku przed nową sytuacją (może wystąpić płacz), dystans do lekarza, wycofanie się przed demonstracją nowych przedmiotów (re gresja zachowania), nawet płacz, ale charakterystyczne jest zmniej szanie się natężenia tych zachowań do całkowitego uspokojenia pod czas fazy Utrudniające współpra brak widocznego próba kontaktu z dzieckiem (werbalnego i pozawerbalnego) powo cę ZU = 1 punkt punktu zwrotnego duje płacz, strach, napięcie; zwiększa się opór dziecka, (Behaviour impeding wycofanie, pojawiają się ekstremalne zachowania (np. histeria, co operation krzyk, płacz, ucieczka z gabinetu) IB = 1 point) Tabela 2. Metoda oceny postawy dziecka podczas wizyty dentystycznej według zachowania (tabela zbiorcza) Table 2. The questionnaire for evaluating the child s attitude during his/her dental visit basing on behaviour Faza wizyty dentystycznej Zachowanie współpra Zachowanie przedwspół Zachowanie utrudniające (Stage of visit) cujące ZW pracujące ZPW ZU (Co operative behaviour) (Pre co operative behaviour) (Impeding behaviour) Wejście do gabinetu (Enetering surgery) Działania na fotelu (Way of sitting down in dental chair) Rozmowa z dzieckiem (Talk with child tell stage) Pokazywanie (Showing show stage) Realizowanie (Procedure do stage) Nagradzanie (Rewarding stage) Wyjście z gabinetu (Leaving surgery) Razem (Total) Ocena wizyty (Evaluation of visit) Punktacja zachowań: ZW 1 punkt, ZPW punktów, ZU 1 punkt. Zakres punktacji od 7 do 7 pozwala na ocenę postawy dziecka podczas wizyty. Postawa dziecka: dziecko współpracujące (7 4 punktów); dziecko przedwspółpracujące (3 punktów); dziecko przedwspółpracujące z utrudnieniami ( 1 do 3 punktów); dziecko utrudniające ( 4 do 7 punktów; w piśmiennictwie okre ślane jako niewspółpracujące). Scores: ZW 1 point, ZPW points, ZU 1 point. Score range from 7 to 7 makes it possible to evaluate child s attitude during his/her dental visit. Cchild s attitude: co operative child (7 4 points); pre cooperative child (3 points); precooperative child with impediments ( 1 to 3 points); (unco operative child ( 4 to 7 points).

576 B. WILK SIECZAK, A. GMYREK MARCINIAK ski (4 7 pkt), II średni (8 11 pkt) oraz III wy soki (12 pkt). Skala DBS (Detal Belief Survey) zawiera 16 pytań z 5 możliwościami odpowiedzi (1 5 pkt). Uzyskana wartość 16 8 pkt subiektywnie ocenia lekarza dentystę i obrazuje poziom zaufania pa cjenta. W dalszej analizie statystycznej są wyo drębnione trzy poziomy zaufania: I duże zaufa nie (do pkt); II średnie zaufanie (41 pkt), III małe zaufanie (61 8 pkt). Analizowano statystycznie związki tych czyn ników z zachowaniami dzieci podczas 1. wizyty. Przy weryfikacji hipotez dotyczących związków między zmiennymi jakościowymi wykorzystano test niezależności χ 2. Zakładano poziom istotności alfa =,5 lub alfa =,1 (z uwzględnieniem ten dencji). Jeżeli obserwowany poziom istotności p był mniejszy niż założony alfa hipotezę zerową odrzucano. Siłę związku miedzy cechami badano za pomocą współczynnika korelacji rang Spear mana. Wyniki i omówienie Reakcje dziecka w czasie pierwszej wizyty u stomatologa są związane z wytwarzaniem charakterystycznych mechanizmów obronnych, które są determinowane takimi czynnikami, jak: 37,2% 15,7% 47,1% współpracujące (co operative) przedwspółpracujące (pre co operative) utrudniające współpracę (impeding co operation) Ryc. 1. Rodzaje zachowań występujących u dzieci w czasie pierwszej wizyty u stomatologa Fig. 1. Kinds of behaviours expressed by children during their first dental appointment cechy osobowości, podejście rodziców do wycho wania, emocjonalna postawa rodziny do opieki dentystycznej [1, 2, 4, 9 12]. Ocena uwarunkowań środowiskowych oraz rodzaju zachowań pacjenta podczas tej wizyty pozwala na ustalenie zindywidualizowanego pla nu adaptacyjno leczniczego. Postawę współpracującą według skali własnej (7 4 pkt), umożliwiającą wykonanie zabiegu na pierwszej wizycie, zaobserwowano jedynie u 15,7% dzieci. Pozostali pacjenci wykazali posta wę przedwspółpracującą (3 pkt) 47,1% oraz Tabela 3. Związki między zachowaniem dzieci podczas pierwszej wizyty a badanymi zmiennymi Table 3. The relations between children s behaviours and studied variables during their first dental visits Zachowania dzieci podczas pierwszej wizyty Zmienne niezależne Wartość r Spearmana p (Children s behaviours during their first dental visit) (Independent variables) (Spearman s r value) Zachowania współpracujące wiek dziecka,33,1 (Co operative behaviours) Zachowania przedwspółpracujące wiek dziecka,,1 (Pre co operative behaviours) Zachowania utrudniające wiek dziecka >,1 (Behaviours impeding co operation) Zachowania utrudniające o typie wycofania traumatyczne,32,1 (Impeding behaviours of withdraw l type) doświadczenia dziecka Zachowania utrudniające histeria traumatyczne,22,6 (Impeding behaviour of hysterical type) doświadczenia dziecka Zachowania utrudniające agresywne wykształcenie matki,24,4 (Impeding behaviour of aggressive type) Zachowanie dzieci podczas pierwszej wizyty poziom lęku matki >,1 (Children s behaviours during their first dental visit) Zachowanie utrudniające typ nadruchliwości poziom lęku opiekuna,,1 (Impeding behaviour of children with excessive physical activity) Zachowanie współpracujące poziom zaufania matki,18,1 (Cooperative behaviour) do dentysty Zachowania utrudniające poziom zaufania matki,29,1 (Impeding behaviours) do dentysty

Zachowania dzieci podczas wizyty adaptacyjnej a stosunek rodziny do leczenia stomatologicznego 577 87,1% 12,9% traumatczne doświadczenia (traumatic experiences) brak doświadczeń lack of traumatic experiences Ryc. 2. Traumatyczne doświadczenia ogólnomedyczne dzieci Fig. 2. Children s traumatic general medical experiences 8,6% 28,6% 14,3% 21,4% 27,1% brak przygotowania not informed przygotowanie w dniu wizyty informed on visit day przygotowanie dzień przed wizytą informed a day before visit przygotowanie kilka dni przed wizytą informed several days before visit przygotowanie w wolnej chwili informed in free time Ryc. 3. Przygotowanie dziecka do wizyty stomatolo gicznej Fig. 3. Informing child about his/her dental visit postawę przedwspółpracującą z utrudnieniami ( 1 do 3 pkt) 37,1% (ryc. 1). W badaniach zaobser wowano zależności między wiekiem dzieci a ro dzajem zachowań. U dzieci starszych (powyżej 24 miesięcy) istotnie częściej (p =,1) pojawiały się zachowania współpracujące, a u dzieci młodszych zachowania przedwspółpracujące. Zachowania utrudniające nie były istotnie związane z wiekiem dziecka (tab. 3). Na podstawie przeprowadzonych badań włas nych można sugerować, że właściwym zachowa niem dzieci poniżej 3. roku życia jest zachowanie przedwspółpracujące. Traumatyczne doświadczenia ogólnomedycz ne występowały u 12,9 dzieci (ryc. 2). U pacjentów tych istotnie częściej (p =,1) wy stąpiły zachowania utrudniające typu wycofania oraz tendencja do zachowania histerycznego (p =,6) (tab. 3). Przygotowanie dzieci do pierwszej wizyty de klarowało 78,6% matek (ryc. 3). Ogromną rolę od grywa sposób informowania małego pacjenta, a także własne przekonanie opiekunów o potrzebie wprowadzania dziecka do środowiska dentystycz nego. U dzieci niedostatecznie lub niewłaściwie zorientowanych może pojawić się uczucie lęku przed nieznanym. Uczucie to dodatkowo jest potę gowane przez własne traumatyczne doświadczenia [12, 13]. Postępowanie lekarza dentysty, umiejętność rozpoznania lęku u dziecka i jego matki pozwala uniknąć błędów podczas adaptacji. W badaniach własnych stwierdzono, że dzieci matek z wysokim poziomem lęku dentystycznego istotnie częściej (p =,1) nie były przygotowa ne do wizyty (tab. 4). Proc [14] wykazała zależność między wy kształceniem rodziców a podatnością lękową u dzieci. Najspokojniejsze i najbardziej świadome zabiegu były dzieci rodziców z wykształceniem wyższym. Jednocześnie w grupie tej zaobserwo wano najniższy odsetek dzieci negatywnie nasta wionych do zabiegów. W badaniu własnym dzieci pochodziły istotnie częściej (p =,1) z rodzin o wykształceniu wyż szym (tab. 4). Wykształcenie wyższe, jak pokazu Tabela 4. Związki między postawami matek i opiekunów Table 4. The relations between mothers and caregivers attitudes Zmienna I Zmienna II Wartość r Spearmana p (Variable I) (Variable II) (Spearman s r value) Brak przygotowania dziecka do wizyty wysoki poziom lęku matek,45,1 (Lack of child s preparation for his/her dental visits) Wykształcenie matki wykształcenie ojca,66,1 (Mother s education) Poziom lęku matek poziom zaufania matek do dentysty,28,2 (Level of mother s dental anxiety) Poziom lęku opiekuna poziom zaufania II opiekuna do dentysty,35,3 (Level of caregiver s dental anxiety) Poziom zaufania matek do dentysty poziom zaufania II opiekuna do dentysty,31,1 (Level of mother s confidence in dentist)

578 B. WILK SIECZAK, A. GMYREK MARCINIAK je rycina 4, występowało u 67,1% matek oraz 58,6% ojców. Stwierdzono również, że u dzieci matek z niższym wykształceniem istotnie częściej (p =,4) występowało zachowanie agresywne podczas ocenianej wizyty (tab. 3). Wykazano, iż większość pacjentów uważa wi zytę dentystyczną za nieprzyjemne doświadczenie [4, 5, 15, 16]. Źródłem lęku dentystycznego mogą być postawy innych osób. Lahti et al. [17] wyka zali, że dzieci rodziców z wysokim poziomem lę ku dentystycznego miały więcej negatywnych doświadczeń związanych z leczeniem oraz wyso ką aktywność próchnicy. Zastosowane w badaniach skale DAS i DBS są standardową, rzetelną miarą wykorzystywaną w wielu publikacjach [1 5, 15 19]. Celowo analizowano lęk dentystyczny i zaufa nie do dentysty matek oraz osoby najczęściej w ciągu dnia przebywającej z dzieckiem (opie kun). Zakładano, że lęk osoby mającej duży wpływ na wychowanie dziecka, szczególnie do 3. roku życia, może być podświadomie przeno szony na dziecko, niezależnie od stopnia pokre wieństwa. Lęk wyzwalany przez bodźce zarówno zewnę trzne, jak i wewnętrzne może być potęgowany lub niwelowany przez kompetentnego lekarza denty stę [7 12, 14]. Usytuowanie uczestników (le karz opiekun dziecko) w gabinecie jest podsta wowym elementem kształtującym relacje. Dziec ko zwłaszcza do 3. roku życia jest doskonałym odbiorcą komunikacji pozawerbalnej, stąd też opiekun o wysokim poziomie lęku powinien zaj mować miejsce poza wzrokiem dziecka. Poziom lęku matek był wysoki (47,%) i średni (35,6%), a u opiekunów średni (55,8%) i wysoki (24,3%) (ryc. 5). W metodzie własnej (IMSA) lekarz den tysta zawsze przestrzegał tej zasady. Dlatego, podobnie jak u Holst et al. [], nie stwierdzono istotnego związku między poziomem lęku matek a zachowaniem dzieci podczas wizyty. Stwierdzo no natomiast, że niski poziom lęku opiekuna istot nie wpływał (p =,1) na zachowanie dziecka podczas wizyty. Częściej obserwowano (p =,1) zachowania utrudniające na przykład nadpobudli wość (tab. 3). Zaufanie do lekarza jest czynnikiem decydują cym o właściwej współpracy zarówno z dorosłym, jak i pacjentem w wieku rozwojowym [4]. Więk szość ankietowanych matek i opiekunów deklaro wała duże (odpowiednio: 61,4% i 58,6%) oraz śre dnie (27,2% i 35,8%) zaufanie do dentysty (ryc. 6). Stwierdzono istotną zależność (p =,4) między niskim poziomem zaufania do lekarza u matek a występowaniem u dziecka zachowań utrudniających, szczególnie o typie wycofania (p =,1) (tab. 3). Nie stwierdzono natomiast ta % 9 8 7 67,1% 28,6% 4,3% matka mother Ryc. 4. Wykształcenie Fig. 4. Parent s education % 9 8 7 % 9 8 7 47,% 35,6% 17,4% lęk matki mother's anxiety 11,% zaufanie matki mother's confidence 58,6%,% 11,4% II opiekun II carer 24,3% 55,7%,% lęk II opiekuna caregiver's anxiety Ryc. 5. Poziom lęku stomatologicznego wg skali DAS Fig. 5. Level of dental anxiety (DAS scale) 61,% 58,% 27,% 35,8% 5,% zaufanie II opiekuna caregiver's confidence wyższe high średnie secondary zawodowe vocational poziom wysoki high level (12 ) poziom średni average level (8 11) poziom niski low level (4 7) poziom wysoki high level (2 ) poziom średni average level (41 ) poziom niski low level (64 73) Ryc. 6. Poziom zaufania do stomatologa wg skali DBS Fig. 6. Level of confidence in dentist (DBS scale) kiej zależności u opiekunów. Na rycinie 7 i 8 ze stawiono wyniki analizy DAS i DBS matek i opie kunów. Ankietowani rodzice i opiekunowie o ni skim poziomie lęku według skali Coraha oceniali swoje zaufanie do dentysty jako duże, opiekuno wie i matki natomiast z wysokim poziomem lęku istotnie częściej nie ufali dentystom (tab. 4). Do

Zachowania dzieci podczas wizyty adaptacyjnej a stosunek rodziny do leczenia stomatologicznego 579 7% 17,4% 11,4% poziom niski low level 35,6% 27,2% poziom średni average level Ryc. 7. Porównanie wartości DAS do DBS matki Fig. 7. Comparison of DAS and DBS for mothers 7% DAS DBS DAS DBS,% 5,6% poziom niski low level 55,7% 35,8% poziom średni average level 61,4% 47,% poziom wysoki high level 58,6% 24,3% poziom wysoki high level Ryc. 8. Porównanie wartości DAS do DBS II opiekuna Fig. 8. Comparison of DAS and DBS for caregivers datkowo stwierdzono też dodatnią istotną (p =,3) zależność między poziomem zaufania matek i opiekunów. Może to świadczyć o charakterysty cznych rodzinnych postawach w stosunku do le czenia dentystycznego. Wymaga to jednak dal szych badań i weryfikacji. Jak wynika z badań własnych, rozpoznanie czynników wpływających na zachowanie dziecka podczas pierwszej wizyty jest istotne, gdyż po zwala na świadome, zindywidualizowane opra cowanie planów adaptacyjno leczniczych dosto sowanych do zdolności poznawczych, rozwojo wych i społecznych dziecka. Stwierdzony u większości matek\opiekunów lęk dentystyczny na średnim i wysokim poziomie nie wpływał istotnie (p >,1) na zachowania dzie ci podczas pierwszej wizyty u stomatologa. Niski poziom zaufania matek do lekarza den tysty był istotnie skorelowany (p =,1) z zacho waniem dzieci podczas wizyty. Traumatyczne doświadczenia ogólnolekarskie oddziaływały istotnie (p =,1) na zachowania dzieci podczas wizyty. U większości dzieci do 3. roku życia (84,3%) występowały zachowania, które uniemożliwiały przeprowadzenie zabiegu w czasie pierwszej wizyty. Deklarowane przez rodziny przygotowywanie dzieci jest niewystarczające i wymaga właściwego ukierunkowania przez kompetentnego dentystę oraz wzajemnej współpracy między lekarzem, dzieckiem i opiekunem. Piśmiennictwo [1] WILK SIECZAK B., ZAKRZEWSKI M., CHMIELEWSKA ŁUCZAK D.: Lęk matek przed leczeniem stomatologicznym i przyczyna pierwszej wizyty dziecka a czynniki prognozowania negatywnej postawy dziecka w wieku przed szkolnym podczas leczenia stomatologicznego. Dent. Med. Probl. 5, 42, 77 82. [2] GAWROŃSKA SKORKOWSKA J., KORZON T., GĘBA E., KOŚCIELNIAK M.: Psychologiczne aspekty przygotowania dzieci do zabiegów chirurgiczno stomatologicznych wykonywanych w warunkach labolatoryjnych. Czas. Stomat. 1996, 49, 771 777. [3] JOHANSON R., BALDWIN D. C.: Maternal anxiety and child behavior. J. Dent. Child. 1969, 36, 87 92. [4] KOBIERSKA A.: Źródła postawy lękowej pacjenta stomatologicznego. Czas. Stomat. 1995, 48, 6 6. [5] MALINOWSKI I., SPORNIAK TUTAK K.: Stany emocjonalne pacjentów związane z leczeniem stomatologicznym. Czas. Stomat. 1994, 47, 4 11. [6] CHEN M., BARGH J. A.: Nieświadome potwierdzanie zachowaniem automatycznie aktywizowanych stereotypów. Psych. J. 1998, 4, 89 4. [7] FALKOWSKI T., SOŁTYS A.: Leczenie dzieci nerwicowych z dentofobią w gabinecie stomatologicznym. Czas. Sto mat. 1991, 44, 673 675. [8] KOSAK E.: Komunikowanie się z pacjentem. Magazyn Stomat.,, 11, 31. [9] WILK SIECZAK B., CHMIELEWSKA ŁUCZAK D.: Adaptacja do leczenia stomatologicznego dzieci do lat 2 (doniesienie wstępne). Międzynarodowa Konferencja Naukowa Problemy w Ochronie Zdrowia XXI wieku. Poznań, 2, 61. [] WILK SIECZAK B., CHMIELEWSKA ŁUCZAK D.: Współpraca lekarza pedodonty z rodzicami małego dziecka adapto wanego do leczenia stomatologicznego. XII Ogólnopolska Konferencja Psychologii Rozwojowej, Kraków, 3. [11] WILK SIECZAK B.: Adaptacja do zabiegów stomatologicznych metodą własną dzieci do lat 3 o postawie negatyw nej (opis przypadków). Konferencja Naukowo Szkoleniowa: Leczenie narządu żucia w wieku rozwojowym. Wro cław, 3. [12] GORCZYŃSKI M.: Pierwsze wizyty dziecka w gabinecie. Magazyn Stom. 1997, 7, 1, 26 32. [13] BAILEY P. M., TALBOT A., TAYLOR P. P.: A comparison of maternal anxiety levels with anxiety levels manifested in the child dental patient. J. Dent. Child. 1973,, 277 284.

58 B. WILK SIECZAK, A. GMYREK MARCINIAK [14] PROC P.: Kształtowanie się postawy emocjonalnej dziecka podczas pierwszych wizyt stomatologicznych. Przegl. Stom. Wieku Rozw., 29, 8 12. [15] CORAHN N. L.: Development of dental anxiety scale. J. Dent. Res. 1969, 48, 596. [16] CORAHN N. L., GALE E. N., ILLING S. I.: Assessment of dental anxiety scale. J. Am. Dent. Assoc. 1978, 97, 816 819. [17] LAHTI S., TUUTTI H., HONKALA E.: The relationship of parental dental anxiety and child s caries status. J. Dent. Child. 1989, 56, 191 195. [18] OLSZEWSKA I.: Lęk i zaufanie w relacji stomatolog pacjent. Magazyn Stomat. 1, 11, 11, 54 59. [19] CIESZKO BRUK M., STRUżAK WYSOKIŃSKA M.: Lęk przed zabiegami stomatologicznymi problem stale aktualny. Czas. Stomat. 1995, 48, 168 173. [] HOLST A., HALLONSTEN A. L., SCHRODER U., EK L., EDLUNG K.: Prediction of behavior management problems in 3 year old children. Scand. J. Dent. Res. 1993, 1, 1 114. Adres do korespondencji: Beata Wilk Sieczak Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu ul. Krakowska 26 54 25 Wrocław tel. (+48) 71 784 3 61, fax (+48) 71 784 3 62 beataws@ak.am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 4..5 r. Po recenzji: 21..5 r. Zaakceptowano do druku: 21..5 r. Received: 4..5 Revised: 21..5 Accepted: 21..5