DIAGNOZOWANIE STANU ŚRODOWISKA METODY BADAWCZE - PROGNOZY

DIAGNOZOWANIE STANU ŚRODOWISKA METODY BADAWCZE - PROGNOZY Kompleksowe badania i ochrona środowiska naturalnego Zbiór rozpraw pod redakcją Stanisława Borsuka Bydgoszcz 2006

RECENZENCI prof. dr hab. Stanisław Borsuk prof. zw. dr hab. Wirgiliusz Duda prof. dr hab. Jerzy Gaca FOTOGRAFIA NA OKŁADCE: mgr inż. Jerzy Ciechalski Copyright by Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 2006 ISBN 83-921454-7-X Publikacja dofinansowana przez WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W TORUNIU Dziękujemy za wsparcie finansowe w realizacji niniejszej publikacji następującym Firmom: Bank Ochrony Środowiska - Bydgoszcz Zakłady Mięsne Viola" - Lniano Zakłady Mięsne Mirosław Gzella" - Osie Promar" Sp. z o.o. - Bydgoszcz Zakład Przetwórstwa Mięsnego - Niewieścin Zakłady Mięsne Prosiaczek" - Krąpłewice Rozpowszechnianie: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe ul. Jezuicka 4. 85-102 B3^dgoszcz telefax 052 322 22 68 btn@um.bydgoszcz.pl www.btn.atr.bydgoszcz.pl PRZYGOTOWANIE EDYTORSKIE. DRUK I OPRAWA MULTI-PREZENTACJA BYDGOSZCZ

Roman Rolbiecki 1, Cezary Podsiadło 2, Stanisław Rolbiecki 1, Andrzej Klimek 3 1 Katedra Melioracji i Agrometeorologii, Akademia Techniczno-Rolnicza im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy 2 Zakład Produkcji Roślinnej i Nawadniania, Akademia Rolnicza w Szczecinie 3 Zakład Agroturystyki i Kształtowania Krajobrazu, Akademia Techniczno-Rolnicza im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy Wpływ nikronawodnień i nawożenia organicznego na produkcję siewek sosny zwyczajnej {Pinus sylvestris L.) na gruncie porolnym w różnych warunkach meteorologicznych z udziałem zabiegu zoomelioracji EFFECT OF MICROIRRIGATION AND ORGANIC FERTILIZATION ON THE SEEDLING PRODUCTION OF SCOTS PINE (PINUS SYLVESTRIS L.) SEED- LINGS ON A POST-AGRICULTURAL GROUND IN DIFFERENT METEORO- LOGICAL CONDITIONS WITH THE USE OF ZOO-MELIORATION The aim of the study was to determine the influence of microirrigation (microjet sprinkling and drip irrigation) and organie fertilization (compost prepared on the base of sewage sludge) on seedling vigour of one-year and two-year old Scots pine seedlings [Pinus syluestris L.), produced on a post-agricultural ground with the use of zoo-melioration in two different places. Field experiments were carried out on an experimental field in Kruszyn Krajeński near Bydgoszcz and in Lipnik near Stargard Szczeciński. Investigations were conducted on a loose sandy soil. The first row factor was irrigation used in three treatments: without irrigation (contro!), drip irrigation, microjet sprinkling. The second row factor was fertilization, used in two variants: minerał fertilization (standard applied in forest nurseries), organie fertilization (compost). Irrigation significantly inereased the height and the diameter of Scots pine seedligs. There were no significant differences in the characters of the growth between the two irrigation systems. Fertilization of Scots pine seedlings with the compost inereased significantly the height of seedlings. Interaction of irrigation with organie fertilization in shaping of Scots pine seedling height and diameter oceured. Pine seedlings grown on plots fertilized with compost under irrigation conditions were characterized by larger height and diameter. The better effects were obtained in Lipnik than in Kruszyn Krajeński. Joint effect of organie fertilization and microjet sprinkling positively influenced the number and the species number of Oribattda in Kruszyn Krajeński, at Lipnik this effect was unsignificant. Obtained results indicated that the melioration measures used in the experiment can positively influence on the production of Scots pine seedligs on post-agricultural ground. 33

R, Rolbiecki C. Podsiadło, S. Rolbiecki, A. Klimek Keywords: Scots pine, post-agricultural ground, drip irrigation, microjet sprinkling, organie fertilization, sewage sludge, zoo-melioration, Acari, Oribatida Streszczenie Celem badań było określenie wpływu mikronawodnień i nawożenia organicznego na wzrost jednorocznych i dwuletnich sadzonek sosny zwyczajnej, produkowanych na gruncie porolnym z udziałem zabiegu zoomelioracji, w dwóch różnych miejscach. Równoległe doświadczenia polowe przeprowadzono na polu doświadczalnym w Kruszynie Krajeńskim pod Bydgoszczą oraz w Lipniku pod Stargardem Szczecińskim. Doświadczenia zostały przeprowadzone na luźnej glebie piaszczystej. Czynnikiem pierwszego rzędu było nawadnianie użyte w trzech wariantach: O - bez nawadniania (kontrola), K - nawadnianie kroplowe, M- mikrozraszanie. Czynnik drugiego rzędu stanowiło nawożenie użyte w dwóch wariantach: nawożenie mineralne, nawożenie organiczne. Nawadnianie istotnie zwiększyło wzrost oraz średnicę siewek sosny. Nie stwierdzono istotnych różnic w analizowanych parametrach wzrostu pomiędzy dwoma systemami nawodnieniowymi. Nawożenie siewek sosny nawozem organicznym istotnie zwiększyło wysokość sosny. Współdziałanie nawadniania i nawożenia organicznego kształtowało wysokość i średnicę siewek sosny. Siewki rosnące na poletkach nawadnianych oraz nawożonych organicznie charakteryzowały się wyższą wysokością i większą średnicą. Lepsze efekty zastosowanych czynników stwierdzono w doświadczeniu przeprowadzonym w Lipniku niż w Kruszynie Krajeńskim. Stwierdzono istotny efekt współdziałania nawożenia organicznego i mikrozraszania na występowanie liczby osobników oraz liczbę gatunków Oribatida w Kruszynie Krajeńskim, natomiast w Lipniku okazał się on nieistotny. Uzyskane wyniki wskazują, że zabiegi melioracyjne użyte w doświadczeniach mogą pozytywnie wpływać na produkcję sadzonek sosny zwyczajnej na gruncie porolnym. Słowa kluczowe: sosna zwyczajna, grunt porolny, nawadnianie kroplowe, mikrozraszanie, nawożenie organiczne, odpady ściekowe, zoomelioracje, Acari, Orobatida Wprowadzenie W Polsce zgodnie z celami polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej dąży się do zwiększania zasobów leśnych, głównie przez zalesienia nieefektywnych gruntów rolnych (Koreleski 2003). Niezbędnym warunkiem powodzenia tego programu będzie przygotowanie odpowiedniego materiału szkółkarskiego, odpornego na działanie czynników szkodotwórczych, m.in. patogenicznych grzybów (Oszako i Rakowski 2000). Szujecki (1996) jest zdania, że większość zalesień winna powstawać w systemie restytucji aktywnej, poprzedzonej wprowadzeniem materii organicznej o właściwościach retencyjnych oraz zabiegami fito- oraz zoomelioracyj nymi. Zastosowanie szeroko pojętych zabiegów melioracyjnych i aktywna restytucja edafonu już w szkółkach, może przyspieszyć proces odtwarzania ekosystemu leśnego na terenach porolnych. Może to być szczególnie istotne w przypadku 34

Wpływ rrdkronawodnień i nawożenia organicznego na produkcję siewek sosny... szkółek zakładanych na glebach użytkowanych do tej pory rolniczo. Takie gleby pozbawione są właściwych dla rozwoju siewek, grzybowych symbióntów drzew. Brak tych grzybów odbija się niekorzystnie na wzroście siewek i na kondycji zdrowotnej późniejszych sadzonek. Efekty produkcji szkółkarskiej związane są w głównej mierze z warunkami wodno-glebowymi. Produkcja siewek drzew powinna być prowadzona na glebach o korzystnych właściwościach fizyczno-biologicznych i zasobnych w składniki pokarmowe. Niezbędne jest również utrzymywanie odpowiedniej wilgotności gleby w czasie wzrostu siewek, dlatego w szkółkach nawadnianie jest jednym z najważniejszych zabiegów melioracyjnych. Obecnie poszukuje się metod nawadniania bardziej energo- i wodooszczędnych, które jednocześnie mogłyby sprostać specyficznym wymaganiom produkcji szkółkarskiej (Jeznach, Pierzgałski 1996). Materia organiczna jest składnikiem gleb decydującym o ich przydatności pod produkcję szkółkarską (Niski 1992). Warunkiem zachowania wysokiej produkcyjności gleb w szkółkach jest dostarczanie nawozów organicznych, np. w postaci kompostów. Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych jest zasadne z ekologicznego punktu widzenia, gdyż jest to najprostszy i najtańszy sposób pozbycia się odpadów uciążliwych dla środowiska i ludzi (Siuta, Wasiak 2001). Celem badań było określenie wpływu mikronawodnień (mikrozraszania, nawadniania kroplowego) i nawożenia organicznego na cechy siły wzrostu sadzonek sosny zwyczajnej (Pinus syluestris L.) oraz na występowanie roztoczy (Acari) glebowych w dwóch różnych krainach przyrodniczo-leśnych. Materiał i metody Ścisłe badania polowe przeprowadzono w latach 2003-2005 na gruncie porolnym w Kruszynie Krajeńskim pod Bydgoszczą oraz w Lipniku pod Stargardem Szczecińskim. Badania przeprowadzono na glebie V klasy bonitacyjnej. Doświadczenia założono metodą losowanych podbloków w dwuczynnikowym układzie zależnym split-plot", w czterech replikacjach. Pojedyncze poletko obejmowało 4 rzędy roślin o długości 4 m. Łączna liczba poletek w doświadczeniu wynosiła 24 (3x2x4). Czynnikiem pierwszego rzędu było nawadnianie zastosowane w trzech następujących wariantach wodnych: O - bez nawadniania (kontrola), K - nawadnianie kroplowe, M - mikrozraszanie. Czynnik drugiego rzędu stanowiło nawożenie, zastosowane w dwóch wariantach: Nj - nawożenie mineralne (standard stosowany w szkółkach leśnych), N 2 - nawożenie organiczne (kompost). Do nawodnień kroplowych używano linii kroplującej T-Tape" z emiterami kropel rozmieszczonymi co 20 cm. Do mikrozraszania stosowano mikrozraszacze Hadar". Terminy wykonywania nawodnień ustalano na podstawie Wytycznych nawadniania szkółek leśnych na powierzchniach otwartych" (2002) oraz posiłkowano się również wskazaniami tensjometrów glebowych. Nawóz organiczny wyprodukowany na bazie osadów ściekowych (80%) i torfu wysokiego (20%), rozrzucono wczesną wiosną i przemieszano z wierzchnią warstwą gleby do głębokości 10 cm, przed założeniem ścisłych eksperymentów polowych w ilości 100 t ha -1. Zabieg zoomelioracji polegał na zmieszaniu wierzchniej warstwy gleby (2 cm) z materią organiczną pozyskaną ze zrębu na siedlisku boru 35

R. RolbieckU C. Podsiadło, S. Rolbiecki, A. Klimek świeżego. W substracie tym występowała bardzo liczna żywa mezofauna glebowa. Zabieg ten przeprowadzono bezpośrednio przed wysiewem nasion. Pomiary biometryczne (cechy siły wzrostu) siewek sosny wykonywano jesienią po ustaniu wegetacji roślin. Obejmowały one wysokość [cm] i średnicę pędu [mm] siewek jednorocznych oraz dwuletnich. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie, odpowiednio dla układu doświadczenia. Obliczenia statystyczne wykonano wykorzystując test Fishera-Snedecora w celu stwierdzenia istotności działania czynników doświadczenia oraz test Tukey'a dla porównania otrzymanych różnic. Wycinki gleby do badań akarologicznych pobierano dwa razy w roku (w maju i październiku) z każdego poletka z 17 cm 2 x 3 cm głębokości w 3 powtórzeniach. Dla każdego wariantu doświadczenia pobrano 24 próbki gleby. Roztocze wypłaszano metodą Tullgrena, a następnie konserwowano i preparowano. Do gatunku lub rodzaju oznaczono mechowce (Oribatida), łącznie ze stadiami młodocianymi. Pozostałe roztocze oznaczono do rzędów. Przedmiotem analizy było 3194 Acari, w tym 1116 Oribatida. Zagęszczenie roztoczy JV podano w przeliczeniu na 1 m 2 gleby, różnorodność gatunkową mechowców określono za pomocą ogólnej liczby gatunków S, średniej liczby gatunków w próbce s oraz wskaźnika różnorodności gatunkowej Shannona H (Magurran 1988). Wyniki i dyskusja Średnia temperatura powietrza w okresie wegetacji (IV-IX) kształtowała się w latach badań na poziomie normy wieloletniej, tak w Kruszynie Krajeńskim jak i w Lipniku (tab. 1). Obiekt doświadczalny Kruszyn Krajeński charakteryzował się niższymi temperaturami i opadami w porównaniu z Lipnikiem. Zależnie od opadów kształtowały się sezonowe dawki nawodnieniowe. Sumaryczne dawki nawodnieniowe nawadniania kroplowego i mikrozraszania były wyższe w Kruszynie Krajeńskim, niższe natomiast w Lipniku. Różnice te były ściśle skorelowane z warunkami opadowymi występującymi w miejscach prowadzenia badań. Wschody siewek uprawianych na zaliczanym do VI klasy bonitacyjnej gruncie porolnym w Kruszynie Krajeńskim, w warunkach kontrolnych (bez nawadniania) były bardzo nierówne i sporadyczne. Jednoroczne siewki były bardzo niskie, ponieważ ich wysokość - średnio w okresie badań - wyniosła zaledwie 2,1 cm (tab. 2). Nawożenie organiczne w tych warunkach okazało się zabiegiem zupełnie nieefektywnym. Zastosowanie nawadniania umożliwiło pełne wschody siewek sosny i spowodowało wysoce istotny wzrost ich wysokości, mieszczącej się przeciętnie w zakresie 10,8-12,5 cm oraz średnicy (1,6-1,9 mm). Lepsze rezultaty uzyskano na obiektach nawadnianych kroplowo zarówno w przypadku wysokości siewek jak ich średnicy. Różnice w wysokości oraz średnicy siewek rosnących w warunkach stosowania nawadniania kroplowego bądź mikrozraszania były statystycznie nieistotne. W Lipniku, w warunkach kontrolnych (bez nawadniania), uzyskano lepsze efekty w przypadku obu mierzalnych parametrów przyjętych do oceny siewek sosny niż w Kruszynie Krajeńskim (tab. 2). Średnia wysokość wyniosła 4,7 cm a średnica 1,8 mm. Spowodowane było to zapewne wyższymi opadami atmosferycznymi występującymi w okresie prowadzenia badań. 36

Wpływ mikronawodnień i nawożenia organicznego naprodukcję siewek sosny... Zastosowane systemy nawodnieniowe w doświadczeniu przeprowadzonym w Lipniku, istotnie zwiększyły wysokość i średnicę siewek sosny. Efekty te były jednak słabsze niż uzyskane w równoległym doświadczeniu w Kruszynie Krajeńskim. Spowodowane to było głównie niższymi dawkami nawodnieniowymi ściśle uzależnionymi od wysokości opadów atmosferycznych. Uzyskane wyniki w doświadczeniu z siewkami dwuletnimi były bardziej zadowalające na polu doświadczalnym w Lipniku pod Stargardem Szczecińskim niż w Kruszynie Krajeńskim pod Bydgoszczą (tab. 3). Siewki te były wyższe i charakteryzowały się większą średnicą tak na obiektach kontrolnych jak i nawadnianych. Stwierdzono statystycznie udowodnioną interakcję pomiędzy systemem nawadniania i nawożeniem organicznym w kształtowaniu wysokości i średnicy siewek na obu obiektach doświadczalnych. Wspomniane cechy siły wzrostu siewek nawożonych kompostem wzrastały bowiem w całym okresie badań na poletkach nawadnianych. Uzyskane w badaniach własnych pozytywne oddziaływanie ze strony mikronawodnień na wzrost siewek sosny uprawianej na gruncie porolnym znajduje potwierdzenie w wynikach wcześniejszych opracowań dotyczących zastosowania nawodnień deszczownianych w szkółkach leśnych (Babiński i Białkiewicz 1992, Hilszczańska 2002, Wytyczne... 2002). W innych 2-letnich badaniach własnych, przeprowadzonych równolegle w warunkach szkółki leśnej Białe Błota k. Bydgoszczy (Rolbiecki R. i in. 2005), zastosowanie mikronawodnień w produkcji jednorocznych sadzonek sosny okazało się jeszcze bardziej efektywne. Siewki sosny uprawiane na glebie leśnej - w porównaniu z odpowiednimi wynikami prezentowanymi w tej pracy - były bowiem wyższe i charakteryzowały się większą średnicą. W glebach leśnych żyje bardzo liczny edafon, który jest silnie powiązany z leśną szatą roślinną. Organizmy glebowe decydują o wielu procesach zachodzących w glebie i ojej żyzności (Górny 1975). W glebach zmienionych działalnością gospodarczą, m. in. na terenach porolnych, często brakuje odpowiedniego fito- i zooedafonu, który mógłby zapewnić prawidłowy wzrost drzew leśnych. Istnieje potencjalna możliwość wykorzystywania edafonu do intensyfikacji procesów glebotwórczych. Restytucja fauny glebowej (zoomelioracja) może odbywać się w dwoma sposobami - przez polepszanie warunków życia i stymulację rodzimych populacji zwierząt glebowych oraz przez introdukcję nowych, pożądanych gatunków (Mazur i Tracz 1996). Zastosowane w niniejszym doświadczeniu nawadnianie oraz nawożenie organiczne należy traktować jako pierwszy ze sposobów - wspomagający rozwój fauny. Na gruncie porolnym, bardziej niż w szkółkach leśnych, pożądana jest introdukcja edafonu leśnego. Roztocze, a szczególnie mechowce, licznie występują w glebach borów sosnowych - od 100 do 200 tys. osobn. mr 2 (Klimek 2000), a w szkółkach leśnych są znacznie mniej liczne (Rolbiecki R. i in. 2005, Rolbiecki S. i in. 2005). Zagęszczenie roztoczy na poletkach w Kruszynie wahało się od 3,51 do 9,38 tys. osobn. nr 2, a w Lipniku było niższe i bardziej wyrównane - 2,31-4,26 rys. osobn. nr 2 (tab. 4). W Kruszynie na większości stanowisk najliczniejszymi roztoczami były Actinedida, natomiast w Lipniku w zgrupowaniach Acari zawsze dominowały saprofagiczne Oribatida. Jednak liczebność tych roztoczy w Lipniku była stosunko- 37

R. Rolbiecki, C. Podsiadło, S. Rolbiecki, A. Klimek wo wyrównana i nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi wariantami doświadczenia. Natomiast w Kruszynie różnice w średniej liczebności Onbatida między poletkami ON t a ON 2 i MN 2 były istotne statystycznie, co wskazuje na wyraźny pozytywny wpływ nawożenia organicznego na te roztocze, szczególnie w połączeniu z mikrozraszaniem. Wymienione czynniki pozytywnie wpłynęły też na różnorodność gatunkową mechowców. Podobny efekt uzyskano w szkółce leśnej (Rolbiecki R. i in. 2005, Rolbiecki S. i in. 2005). W Lipniku odnotowano występowanie ogółem 24 gatunków mechowców (w różnych wariantach liczba ta wahała się w granicach 11-16), a w Kruszynie było Tabela 1. Warunki meteorologiczne doświadczeń oraz sumaryczne dawki wody Dawki wody (mm) Lata badań Opady imiiij Temperal.ura CC) kroplowe mikrozraszanie KK L KK L KK L KK L 2003 167 14,9 200 290 2004 245 272 13,4 14,9 141 110 187 130 2005-262 - 15,1-83 - 140 Średnio 206 267 14,1 14,9 170 97 238 135 Tabela 2. Wpływ nawadniania i nawożenia organicznego na wzrost i średnicę jednorocznych siewek sosny zwyczajnej w doświadczeniu w Kruszynie Krajeńskim oraz Lipniku, średnio w latach badań Nawadnianie Nawożenie KK Lokalizacja doświadczenia h (cm) 0 (mm) h (cm) 0 (mm) O N, 2,1 0,9 4,1 1,5 N 2 2,1 0,8 5,4 2,1 K M N, 11,6 1,7 7,6 3,0 N 2 12,5 1,9 8,6 2,7 N, 10,8 1,6 7,7 3,0 N 2 11,9 1,8 9,5 3,4 (I) 0,596 0,237 0,522 0.122 NIRo.os (II) 0,428 r.n. 0,439 0,136 (I) x (II) 0,812 0,250 0,760 0,236 (II) x (I). 0,741 0,137 0,758 0, 231 O, K i M - odpowiednio, bez nawadnania (kontrola), nawadnianie kroplowe i mikrozraszanie Nj, N 2 - odpowiednio, bez nawożenia organicznego oraz z nawożeniem organicznym KK - Kruszyn Krajeński, L - Lipnik. L 38

Wpływ mikronawodnień i nawożenia organicznego na produkcję siewek sosny... Tabela 3. Wpływ nawadniania i nawożenia organicznego na wzrost i średnicę dwuletnich siewek sosny zwyczajnej w doświadczeniu w Kruszynie Krajeńskim oraz Lipniku, średnio w latach badań Nawadnianie Nawożenie KK Lokalizacja doświadczenia h (cm) 0 (mm) h (cm) 0 (mm) O N, 8,0 3,2 22,3 5,4 N, 7,2 3,0 24,3 8,1 K M N i 13,9 4,3 30,6 7,3 N 2 15,3 4,7 29,9 7,6 N, 12,2 3,0 30,7 6,8 N 2 16,2 4,8 31,6 7,1 (I) 2,113 0,387 2,136 1,000 NIR 0.05 (II) r.n. 0,503 1,937 0,714 (I) x (II) r.n. 0,872 1,128 1,236 (II) x (I) r.n. 0,800 1,098 1,312 O, K i M - odpowiednio, bez nawadnania (kontrola), nawadnianie kroplowe i mikrozraszanie Nj, N 2 - odpowiednio, bez nawożenia organicznego oraz z nawożeniem organicznym KK - Kruszyn Krajeński, L - Lipnik. ich mniej - 20 (6-13). W Kruszynie czynniki doświadczenia wyraźnie różnicowały liczbę gatunków, zaś w Lipniku liczba ta w poszczególnych wariantach doświadczenia była znacznie bardziej wyrównana. W Kruszynie w zgrupowaniach mechowców na stanowiskach kontrolnych dominowała Oribatula tibialis (Nicolet), natomiast na stanowiskach nawadnianych najliczniejszym mechowcem był Tectocepheus velatus (Michael). W Lipniku we wszystkich wariantach doświadczenia dominował Tectocepheus uelatus. Obydwa gatunki są zaliczane do eurytopowych, ale również cechuje je preferencja do gleb leśnych, szczególnie borów sosnowych (Klimek 1999, 2000). Ważne miejsca w hierarchii dominacji Oribatida zajmowały też takie gatunki, jak Chamobates cuspidatiformis (Tragardh), Scutovertex sculptus Michael, Oppiella minus (Paoli) i Oppiella nova (Oudemans). Skład gatunkowy Oribatida na badanym terenie wskazuje, że zastosowane zabiegi zoomelioracji przyniosły pozytywny efekt, a niektóre gatunki typowe dla zooedafonu leśnego, jeżeli stworzy się im odpowiednie warunki (wilgotność gleby i dodatkowa materia organiczna), potrafią dostosować się do trudnych dla nich warunków gleb porolnych. Podsumowanie 1. Nawadnianie istotnie zwiększyło wysokość i średnicę siewek sosny zwyczajnej na obu obiektach doświadczalnych. Lepsze efekty uzyskano w Lipniku niż w Kruszynie Krajeńskim. Nie stwierdzono istotnych różnic w rozpatrywanych ce- L 39

R. Rolbiecki, C. Podsiadło, S. Rolbiecki, A. Klimek Tabela 4. Zagęszczenie roztoczy (JVwrys. osobn. m a ) oraz liczba gatunków (S), średnia liczba gatunków w próbie (s) i wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona (H) dla zgrupowań Oribatida w różnych systemach nawadniania i nawożenia na obiektach doświadczalnych w Kruszynie (K) i Lipniku (L) Wskaźnik - grupa Wariant doświadczenia Obiekt roztoczy ON, ON 2 KN, KN 2 MN, MN 2 iv-acari K 4,14 9,38 4,52 5,84 3,51 7,27 L 2,31 3,61 4,26 3,06 3,31 3,16 JV - Acaridida K 0,98 1,76 0,25 0,30-0,40 L 0,08 0,48 0,20 0,25 0,18 0,38 JV - Actinedida K 1,83 2,53 1,40 1,43 1,71 2,43 L 0,48 0,63 0,80 0,60 0,75 0,93 JV - Gamasida K 0,78 1,96 1,83 2,46 0,95 1,71 L 0,48 0,98 0,93 0,58 0,53 0,25 N - Tarsonemida K 0,03 1,03 0,03 ^ 0,15 0,08 0,10 L 0,10 0,13 0,13 0,03 0,28 0,05 N - Oribatida K 0,53 2,11* 1,00 1,51 0,78 2,63* L 1,18 1,40 2,21 1,61 1,58 1,56 S - Oribatida K 6 10 10 11 9 13 L 15 11 16 10 15 11 s - Oribatida K 0,58 2,13* 1,00 1,13 0,92 1,58* L 1,33 1,71 1,92 1,54 1,67 1,54 H - Oribatida K 1,29 2,15 2,05 1,54 1,89 1,58 L 2,22 1,90 1,94 1,95 1,97 2,00 * istotność różnic między stanowiskiem ONj a pozostałymi stanowiskami (zastosowano test t) chach wzrostu pomiędzy nawadnianiem kroplowym a mikrozraszaniem. Nawożenie siewek sosny kompostem wyprodukowanym na bazie osadów ściekowych z domieszką torfu istotnie zwiększyło ich wysokość tylko w warunkach nawadniania. Wystąpiło współdziałanie nawadniania i nawożenia organicznego w kształtowaniu wysokości i średnicy siewek sosny. 2. Z przeprowadzonych badań akarologicznych wynika, że na poletkach w Kruszynie łączne oddziaływanie nawożenia organicznego i mikrozraszania pozytywnie wpłynęło na liczebność i liczbę gatunków Oribatida, natomiast w Lipniku analizowane czynniki doświadczenia nie wpłynęły istotnie na te wskaźniki. 3. Uzyskane wyniki wskazują, że zastosowane w doświadczeniu zabiegi melioracyjne mogą pozytywnie wpływać na produkcję sadzonek sosny zwyczajnej na gruncie porolnym. 40

Wpływ mikronausodnień i nawożenia organicznego naprodukcję siewek sosny... Literatura 1. Babiński S., Białkiewicz F., 1992 Deszczowanie szkółek. W: Szkółkarstwo leśne (pr. zbiór, pod red. R. Sobczaka), Wyd. Świat, rozdz. VIII, s. 130-191. 2. Górny M., 1975. Zooekologia gleb leśnych. PWRiL, Warszawa, 1-311. 3. Hilszczańska D., 2002. Zmienność struktury ektomikoryz sosny zwyczajnej w warunkach zróżnicowanego deszczowania w szkółkach. Sylwan, 12, Warszawa, s. 61-68. 4. Magurran A. E., 1988. Ecological diversity and its measurement. Chapman & Hall, London, 1-179. 5. Mazur S., Tracz H., 1996. O znaczeniu i sposobach zoo- i fitomelioracji zalesianych gruntów porolnych. Post. Techn. Leśn. 60, 26-31. 6. Klimek A., 1999. Tectocepheus uelatus (Michael) (Acari, Oribatida) as an indicator of industrial air pollution in young Scots pine forests. Soil Zoology in Central Europę. Tajovsky, K. & Piżł, V. (eds.), Ćeske Budejovice, 143-148. 7. Klimek A., 2000. Wpływ zanieczyszczeń emitowanych przez wybrane zakłady przemysłowe na roztocze (Acari) glebowe młodników sosnowych, ze szczególnym uwzględnieniem mechowców (Oribatida). Wyd. Uczln. ATR w Bydgoszczy, Rozprawy 99, 1-93. 8. Koreleski K., 2003. Ekologiczne, prawne i planistyczne problemy zalesień na obszarach wiejskich. Inżynieria Rolnicza 3 (45), 1.1, Warszawa,s. 251-260. 9. Jeznach J., Pierzgalski E., 1996. Przyrodnicze i techniczne trendy rozwoju mikronawodnień. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi., 438, Warszawa,s. 175-182. 10. Mazur S., Tracz H., 1996. O znaczeniu i sposobach zoo- i fitomelioracji zalesianych gruntów porolnych. Post. Techn. Leśn. 60, Warszawa, s. 26-31. 11. Niski A., 1992. Nawożenie organiczne. W: Szkółkarstwo leśne (pr. zbiór, pod red. R. Sobczaka), Wyd. Świat, rozdz. VIII, Warszawa, s. 130-191. 12. Oszako T, Rakowski K. 2000. Przygotowanie materiału sadzeniowego z przeznaczeniem do zalesiania gruntów porolnych. Sylwan, 4, Warszawa, s. 147-150. 13. Rolbiecki R., Rolbiecki S., Klimek A., Hilszczańska D., 2005. Wpływ mikronawodnień i nawożenia organicznego na produkcję jednorocznych sadzonek sosny zwyczajnej {Pinus sylvestris L.) z udziałem zabiegu zoomelioracji. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 506, Warszawa, 335-343. 14. Rolbiecki S., Rolbiecki R., Klimek A., 2005. Wpływ mikronawodnień i nawożenia organicznego na produkcję jednorocznych sadzonek brzozy brodawkowatej [Betula uerrucosa Ehrh.) z udziałem zabiegu zoomelioracji. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 506, Warszawa, 345-353. 15. Siuta J., Wasiak G., 2001. Zasady wykorzystania osadów ściekowych na cele nieprzemysłowe. Inżynieria Ekologiczna Nr 3, s. 13-42. 16. Szujeckl A., 1996. Ekologiczne aspekty odtwarzania lasu na glebach porolnych. Prace IBL ser. B, 27, Warszawa, s. 47-55. 17. Wytyczne nawadniania szkółek leśnych na powierzchniach otwartych. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Warszawa, 2002. s. 1-63. Podziękowania Autorzy dziękują Firmie Agromis" - Rafał Piasecki z Łochowa k/bydgoszczy za przygotowanie kompostu zastosowanego w doświadczeniu. 41