SPIS TREŚCI Dudek S., Żarski J., Kuśmierek-Tomaszewska R.: Gościański M., Kapcińska D.: Koszański Z., Rumasz-Rudnicka E., Biczak R., Kowalewska R.

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI Dudek S., Żarski J., Kuśmierek-Tomaszewska R.: Efekty zastosowania deszczowania na glebie lekkiej na przykładzie bobiku - The effects of irrigation of faba bean cultivated on a light soil... 2 Gościański M., Kapcińska D.: Skażenie tworzyw sztucznych chemikaliami pochodzącymi z rolnictwa a problem zagospodarowania odpadów - Pollution of plastic by chemically as a prloblem of waste management... 5 Koszański Z., Rumasz-Rudnicka E., Biczak R., Kowalewska R.: Wpływ nawadniania na plonowanie słonecznika oleistego - Influence of irrigation on yield of sunflower... 8 Kuśmierek-Tomaszewska R., Żarski J., Dudek S.: Ocena przydatności automatycznej stacji pomiarowej do sterowania nawadnianiem - The usefulness of automatic weather station for irrigation control Matuszak K., Janicki W.: Założenia projektowe stanowiska do badania opóźnionej luminescencji fitoplanktonu wzbudzanej światłem słonecznym - Conceptual design for investigations of phytoplankton induced delayed luminescence sunlight Rolbiecki R., Podsiadło C., Rolbiecki S.: Porównanie reakcji dyni zwyczajnej odmiany Danka na nawadniane kroplowe w warunkach opadowotermicznych Bydgoszczy i Stargardu Szczecińskiego - Comparison of the response of summer squash Danka to drip irrigation under rainfall-thermal conditions of Bydgoszcz and Stargard Szczeciński Rolbiecki S., Rolbiecki R., Klimek A., Hilszczańska D.: Wpływ nawożenia organicznego i ściółkowania na wzrost dwuletnich siewek modrzewia europejskiego (Larix decidua Mill.) i występowanie roztoczy glebowych w warunkach mikrozraszania - Effect of organic fertilization and mulching on the growth of two-year-old seedlings of european larch (Larix decidua Mill.) and occurrence of soil mites under microsprinkler irrigation Rzekanowski C., Rolbiecki S., Rolbiecki R.: Wpływ deszczowania i zróżnicowanego nawożenia azotem na plon ziemniaka odmiany Gracja na glebie kompleksu żytniego słabego w rejonie Bydgoszczy Influence of sprinkler irrigation and differentiated nitrogen fertilization on yields of potato cv. Gracja on the soil of weak rye complex in the region of Bydgoszcz Żarski J., Dudek S., Kuśmierek-Tomaszewska R.: Potrzeby i efekty nawadniania ziemniaka na obszarach szczególnie deficytowych w wodę - Irrigation needs end effects on potato in particularly scarce water areas... 25

2 Stanisław DUDEK Jacek ŻARSKI Renata KUŚMIEREK-TOMASZEWSKA Katedra Melioracji i Agrometeorologii Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy EFEKTY ZASTOSOWANIA DESZCZOWANIA NA GLEBIE LEKKIEJ NA PRZYKŁADZIE BOBIKU THE EFFECTS OF IRRIGATION OF FABA BEAN CULTIVATED ON A LIGHT SOIL Abstract: The aim of this study was to assess the needs of irrigation in the cultivation of agricultural plants in Central Poland. Irrigation needs were assessed based on the results of the experiments with faba been irrigation on a light soil in the vicinity of Bydgoszcz, conducted in years Yield and yield increases of faba been seeds obtained under the influence of supplemental irrigation applications were dependent on the volume of rainfall and irrigation doses. The highest increases in yield of faba been seeds were obtained in years with the smallest natural precipitation and the largests doses of supplemental irrigation. Słowa kluczowe: irrigation, faba been, yield increase of faba been seeds WSTĘP Ważnym i często zmieniającym się czynnikiem środowiskowym wpływającym na obniżenie wielkości produkcji roślinnej w Polsce są warunki klimatyczne, a zwłaszcza małe i nierównomiernie rozłożone w sezonie wegetacyjnym, opady atmosferyczne. Niedobór wody jest głównym czynnikiem ograniczającym wysokość plonowania w warunkach wysokiej kultury rolnej i przy stosowaniu wymogów współczesnej agrotechniki. Małe ilości opadów, niekorzystny ich rozkład i duży areał gleb o zbyt małej retencji przekonują do stosowania nawodnień deszczownianych w uprawie polowej. Nawadnianie roślin uprawnych zalicza się nie tylko do czynników intensyfikujących produkcję, ale także pozwalających na zapewnienie odpowiednio wysokiego, stabilnego w latach i spełniającego wymagania przemysłu przetwórczego odnośnie jakości, plonu. Dotyczy to zarówno upraw rolniczych jak i warzyw czy owoców. Zmienne warunki pogodowe powodują, że potrzeby stosowania uzupełniającego niedobory opadów nawadniania występują w Polsce praktycznie w każdym roku. Jednak, głównie z uwagi na wysokie koszty inwestycyjne jak i eksploatacyjne, stosowanie nawadniania nie jest uznawane za konieczne, szczególnie w przypadku roślin rolniczych. Wydaje się jednak, że obserwowany wzrost poziomu naszego rolnictwa zmierzającego do skutecznego konkurowania o rynki zbytu z rolnictwem krajów lepiej wyposażonych w środki produkcji, musi zakładać stosowanie nawodnień. Stosowanie tego zabiegu może przyczynić się do poprawy niekorzystnej struktury zasiewów (dominacja zbóż), poprzez wprowadzenie do zmianowania roślin poprawiających strukturę gleby czy wzbogacających ją w składniki

3 pokarmowe, takich jak rośliny strączkowe czy przemysłowe, stanowiące doskonały przedplon zbóż. Te cenne z punktu widzenia ogólnogospodarczego rośliny mogą stanowić ponadto ważne źródło dochodów rolnika w zależności od zapotrzebowania przemysłu przetwórczego na surowiec roślinny o wysokiej jakości. Celem pracy była ocena efektywności stosowania deszczowania roślin rolniczych na glebie lekkiej w Centralnej Polsce na przykładzie bobiku. MATERIAŁ I METODY Opracowanie wykonano na podstawie wieloletniego eksperymentu polowego z deszczowaniem bobiku odmiany Bobas na glebie lekkiej. Doświadczenie przeprowadzono w latach w terenowej stacji badawczej Wydziału Rolnictwa i Biotechnologii UTP w Mochełku pod Bydgoszczą. Warunki pogodowe okresu były typowe dla klimatu Polski, obok sezonu chłodnego (2005) wystąpił bardzo ciepły (2006). Opady (P) wahały się w jeszcze większym zakresie, bo od 239 mm w roku 2008 do 359 mm w Zmiany te spowodowały olbrzymie zróżnicowanie zastosowanych dawek nawodnieniowych (D), od braku deszczowania (2009) do 200 mm w 2008 (tab.1). Tab. 1. Warunki meteorologiczne okresu wegetacyjnego (IV-IX) w Mochełku Tab. 1. Meteorological conditions of the growing period (IV-IX) in Mochełek Okres t ºC 14,2 15,1 14,8 14,6 14,5 14,6 P mm D mm WYNIKI BADAŃ W doświadczeniu z deszczowaniem bobiku na nasiona uprawianego w warunkach gleby lekkiej w Centralnej Polsce uzyskano bardzo wysokie efekty produkcyjne tego zabiegu, wynoszące średnio 1.67, a w roku suchym przekraczające 3 t ha -1. Były one jednak w bardzo wysokim stopniu uzależnione od wysokości opadów atmosferycznych i dawek nawodnieniowych, najlepsze współczynniki korelacyjne uzyskano dla uzależnienia wysokości przyrostu plonu nasion od sumy opadów atmosferycznych i dawek nawodnieniowych w okresie V-VII (rys.1). Jednocześnie stwierdzono znaczne, wynikające ze zmienności klimatu, zróżnicowanie potrzeb stosowania deszczowania w poszczególnych latach. Skłania to do sformułowania wniosku o dużej potrzebie wyposażenia nowoczesnego gospodarstwa produkcyjnego w urządzenia nawadniające, bo praktycznie w każdym sezonie wegetacyjnym występują okresy bezopadowe powodując potrzebę zastosowania uzupełniającego braki wody deszczowania roślin.

4 t/ha 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 A y = -0,0121x + 3,81 R 2 = 0, mm 3,5 3 2,5 t/ha 2 1,5 1 0,5 B y = 0,0143x + 0,3095 R 2 = 0, mm Rys. 1. Zależność przyrostu plonu nasion od opadów atmosferycznych (A) i dawek nawodnieniowych (B) w okresie V-VII Rys. 1. Dependence of increase in seed yield from rainfall (A) and irrigation doses (B) during period V-VII WNIOSKI 1. Deszczowanie bobiku uprawianego na glebie lekkiej w Centralnej Polsce może być zabiegiem istotnie podnoszącym plon nasion, a zwłaszcza stabilizującym ich poziom w kolejnych latach. 2. Uzyskany przyrost plonu nasion bobiku na glebie lekkiej był zależny od wielkości opadów atmosferycznych i zastosowanych dawek nawodnieniowych. Im mniejsze opady i większe dawki nawodnieniowe, tym większe efekty produkcyjne deszczowania.

5 Marek GOŚCIAŃSKI Dorota KAPCIŃSKA Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznań SKAŻENIE TWORZYW SZTUCZNYCH CHEMIKALIAMI POCHODZĄCYMI Z ROLNICTWA A PROBLEM ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW POLLUTION OF PLASTIC BY CHEMICALLY AS A PRLOBLEM OF WASTE MANAGEMENT Abstract: At the work executed the problems of chemically polluted and their utilization. The system of waste management was developed, which provide rational utilization that type of waste materials. Słowa kluczowe: pollution of plastic, recycling, utilization, system of waste management STRESZCZENIE Maszyny rolnicze są zaliczane do grupy maszyn roboczych, wśród których trudno określić typowe, wspólne warunki ich eksploatacji. Rocznie użytkuje się w Polsce ponad 11 mln sztuk ciągników, maszyn i urządzeń rolniczych. Duże zróżnicowanie grupy maszyn i urządzeń rolniczych, w aspekcie wykonywanych funkcji, warunków eksploatacji oraz stopnia skomplikowania budowy, wymaga stosowania w nich różnorodnych materiałów konstrukcyjnych, o dobrych właściwościach mechanicznych, odporności na ścieranie, odporności chemicznej oraz odporności na działanie zmieniających się w szerokim zakresie czynników glebowoklimatycznych. Specyfiką znacznej grupy maszyn i urządzeń rolniczych jest ich szeroki kontakt w czasie eksploatacji z agresywnymi mediami chemicznymi. Do tej grupy maszyn należą przede wszystkim: opryskiwacze ochrony roślin, rozsiewacze nawozów mineralnych oraz siewniki zbożowe, wysiewające ziarna zbóż, z jednoczesnym ich zaprawianiem. Opryskiwacze ochrony roślin, w których udział tworzyw sztucznych (zbiorniki) jest największy (ok.60%), rozsiewacze nawozów, siewniki są narażone na działanie wielu różnego typu mediów chemicznych takich jak: środki do zwalczania chwastów (herbicydy), grzybów (fungicydy) i owadów (pestycydy), nawozy mineralne, środki do zaprawiania ziarna i inne. Obecnie w rolnictwie i sadownictwie stosuje się ok. 900 różnych substancji chemicznych, w postaci wodnych roztworów, zawiesin lub mieszanin substancji czynnych, będących m.in. związkami chloroorganicznymi i fosforoorganicznymi. Niektóre z tych substancji zawierają rozpuszczalniki organiczne, takie jak benzen, toluen, ksylen i inne. Środki ochrony roślin na podstawie Ustawy o ochronie roślin uprawnych (art. 20),

6 klasyfikuje się w zakresie toksyczności jako bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe i pozostałe. Jednak większość z nich to substancje toksyczne i bardzo toksyczne. W konstrukcjach opryskiwaczy rolniczych stosuje się przede wszystkim tworzywa sztuczne termoplastyczne między innymi: polietyleny oraz kopolimery poliacetalowe ale także termo i chemoutwardzalne takie jak: żywice poliestrowe, epoksydowe, rezolowe z włóknami szklanymi. Na chemoodporność polimerów, oprócz czynnika chemicznego, w istotny sposób wpływają czynniki fizyczne, do których należą: temperatura, zmienność warunków użytkowania (cykliczność kontaktu tworzywa z cieczą agresywną), ruch cieczy, stężenie roztworu oraz współdziałanie rozpuszczalników organicznych z substancjami chemicznie czynnymi. Złożoność problematyki wynika z addytywności i synergizmu działania różnych czynników fizycznych, chemicznych, mechanicznych i starzeniowych, których efekty są niemożliwe do przewidzenia. Wynikają stąd duże problemy z zagospodarowaniem skażonych odpadów i wyborem racjonalnego sposobu ich utylizacji. Przykładowe badania powierzchni zużytych zbiorników opryskiwaczy po okresie eksploatacji (ponad 10 lat) wykonanych z polietylenu PEHD oraz z kompozytu (żywica poliestrowa z włóknem szklanym), dowodzą znacznych zmian destrukcyjnych w strukturze materiałów. Zmiany te pokazano na rys. 1. A B Rys. 1.Widok powierzchni wewnętrznej zbiorników opryskiwaczy po 10 letniej eksploatacji: A - polietylen dużej gęstości PEHD, B - kompozyt poliestrowoszklany Fig. 1. View of inside surface spraying tanks after 10 years exploitation: A high density polyethylene PEHD, B composite of polyester glass Wykonane badania spektrometryczne potwierdziły obecność w tych materiałach szkodliwych pierwiastków, co jest istotne w aspekcie przewidywanego ich recyklingu. Prognozy ilości zużytych tworzyw sztucznych skażonych chemicznie, a pochodzących tylko z trzech analizowanych grup maszyn rolniczych, wskazują, że do 2015 roku konieczna będzie utylizacja ponad ton odpadów. Do tego dochodzą znaczne ilości odpadów pochodzących z opakowań po nawozach, zaprawach i środkach ochrony roślin.

7 Aby racjonalnie i efektywnie zaplanować i rozwiązać problemy recyklingu i utylizacji wieluset tysięcy, zużytych w różnym stopniu, elementów maszyn rolniczych, stykających się z mediami chemicznymi, opracowano w Przemysłowym Instytucie Maszyn Rolniczych w Poznaniu, w ramach projektu wieloletniego (PW 004/ITE/06/2004), modelowy system zagospodarowania odpadów elementów maszyn i urządzeń rolniczych z tworzyw sztucznych skażonych chemicznie mediami pochodzącymi z rolnictwa (rys. 2.). Rys. 2. System zagospodarowania odpadów skażonych chemicznie tworzyw sztucznych pochodzących z rolnictwa Fig. 2. System of waste management chemically polluted plastics, which are come from agricultural Opracowanie tego niezbędnego systemu stanowiło niewątpliwie ważne, ale jednocześnie bardzo trudne wyzwanie w aspekcie likwidacji skażonych chemicznie odpadów tworzyw sztucznych. Przyszłościowe wdrożenie systemu w istotny sposób pozwoli na minimalizację balastu obciążającego środowisko naturalne tego typu niebezpiecznymi odpadami. WNIOSKI 1. Skażenie mediami chemicznymi stosowanymi w rolnictwie elementów maszyn i urządzeń rolniczych wykonanych z tworzyw sztucznych jest istotne, co powoduje konieczność zróżnicowania ich zagospodarowania. 2. Opracowany system logistyczno - technologiczny zapewnia możliwość utylizacji odpadów tworzyw sztucznych, skażonych mediami stosowanymi w rolnictwie w sposób racjonalny, przy wykorzystaniu najbardziej właściwych technologii, uwzględnieniu optymalnej logistyki oraz minimalizowaniu kosztów. 3. Modelowy system został oparty o instytucje już działające w Polsce (Stacje Kontroli Opryskiwaczy, sortownie odpadów, cementownie, koksownie i specjalistyczne firmy transportowe), przy uwzględnieniu koniecznych zmian legislacyjnych na szczeblu Ministerstwa Ochrony Środowiska, Ministerstwa Administracji i Samorządu Terytorialnego, Ministerstwa Finansów.

8 Zdzisław KOSZAŃSKI 1, Ewa RUMASZ-RUDNICKA 1, Robert BICZAK 2 Róża KOWALEWSKA 1 1 Zakład Produkcji Roślinnej i Nawadniania, Instytut Inżynierii Rolniczej, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, ul. Słowackiego 17, Szczecin 2 Katedra Biochemii, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie WPŁYW NAWADNIANIA NA PLONOWANIE SŁONECZNIKA OLEISTEGO INFLUENCE OF IRRIGATION ON YIELD OF SUNFLOWER Abstrakt: Field experiment was done in Agriculture Experiment Station Lipki near Szczecin. As objects of studies were years, sunflower var. Wielkopolska cultivated on the acid brown soil belong to good rye complex. Growth and yielding sunflower irrigated and not irrigated. Plants were irrigated using dropping lines with emitters collocated every 30 cm with total efficiency of 2,4 l. h -1. Tensiometer show the need of irrigation. Field and plants were irrigated when soil suction power was bigger than 0,01 MPa. Every year sunflower plants were fertilized with 80 kg N. ha -1 and doses of P and K depended on their concentration in soil. Total doses of water used for irrigation depended on yearly precipitation equal in 2006y.-250 mm, 2007y.-60 mm. As effect of supplemental irrigation average crop of seeds increased in 2006 year by 121% (2,83 t. ha -1 ) in 2007 year by 20%, (1,3 t. ha -1 ). Irrigation significantly increased weight of seeds and content of chlorophyll. WSTĘP W Polsce najważniejszymi roślinami upraw polowych, przeznaczonymi na cele energetyczne są rzepik i rzepak. Stanowią one około 98 % zbiorów nasion roślin oleistych. W strukturze zasiewów zajmują 7% powierzchni gleb kompleksów bardzo dobrych i dobrych Juliszewski i Zając[1]. Na glebach kompleksów słabszych można by było uprawiać rośliny oleiste mniej wymagające. Do takich roślin należy słonecznik, którego zaletą jest duża odporność na dłuższe okresy posuchy, mniejsze wymagania glebowe niż rzepaku i rzepiku, niższe nakłady na nawożenie mineralne oraz zwalczanie chorób i szkodników. Istotną przeszkodą w rozpowszechnianiu uprawy słonecznika oleistego mogą być straty w plonach nasion powodowane przez ptaki. Można temu przeciwdziałać przez zakładanie większych plantacji lub koncentrację ich upraw. Analiza efektów produkcyjnych różnych roślin oleistych przeprowadzona w wybranych gospodarstwach Europy zrzeszonych w międzynarodowej sieci gospodarstw porównawczych wykazała, że uprawa słonecznika oleistego może konkurować z uprawą rzepaku Prochorowicz i Rusielik [2]. W związku z powyższym podjęto badania których celem było określenie w warunkach

9 Pomorza Zachodniego możliwości plonotwórczych słonecznika oleistego uprawianego na glebie lekkiej w zróżnicowanych warunkach wodnych. MATERIAŁ I METODY Doświadczenie polowe wykonano w latach w Stacji Doświadczalnej Lipki na glebie brunatnej kwaśnej, kompleksu żytniego słabego. Słonecznika oleistego odmiany Wielkopolski uprawiano po jęczmieniu jarym w rozstawie 40 x 30 cm na poletkach bez nawadniania i nawadnianych przy sile ssącej gleby powyżej 0,01 MPa. Do nawodnień używano linii kroplującej o rozstawie emiterów co 30 cm i wydajności 2,4l. h -1. Nawożenie mineralne było zrównoważone, stosowano 80 kg N. ha 1, natomiast wielkość dawki P i K była uzależniona od zawartości tych składników w glebie. Sumaryczne dawki wody do nawadniania zależały od rozkładu i wielkości opadów i wynosiły: w 2006 r mm, 2007 r. -60 mm. WYNIKI BADAŃ Plony nasion słonecznika w istotny sposób zależały od warunków wilgotnościowych gleby i były zróżnicowane w poszczególnych latach badań. W naturalnych warunkach opadowych najwyższe plony nasion (3,10 t. ha -1 ) zebrano w 2007 r., którego okres wegetacji dla słonecznika pod względem rozkładu opadów i temperatur można zaliczyć do warunków przeciętnych, natomiast w posusznym 2006 r. zbiory nasion były o 33 % mniejsze. Nawadnianie powodowało istotny wzrost plonu, średnio za okres dwóch lat zwiększyło plony nasion słonecznika o 1,72 t. ha -1 (63%). To zwiększenie zbiorów nasion w posusznym 2006 r. wynosiło aż 2,83 t. ha -1 (121 %), a w przeciętnym 2007 r.- 20%. Nawadnianie nie tylko zmieniało wielkość plonów nasion, ale oddziaływało na dorodność niełupek zwiększając średnio o 12 % ich masę. Powierzchnia koszyczka roślin nawadnianych była o 14 % większa niż nie nawadnianych, również zawartość chlorofilu zwiększała się istotnie pod wpływem nawadniania. Analiza struktury plonów części nadziemnej suchej masy słonecznika wykazała, iż w wyniku nawadniania w ogólnym plonie zwiększa się udział nasion i powierzchnia koszyczka kosztem udziału łodyg i liści. Tabela 1. Wpływ nawadniania na plon słonecznika (t. ha -1 ) Table 2. Influence of irrigation on yield of sunflower (t. ha -1 ) Obiekty Lata Średnio Nie nawadnianie 14,3 20,3 17,3 Nawadniane 22,5 21,6 22,0 Średnio 18,4 20,9 19,6 NIR 0,05 dla nawadniania (N) - 0,9; lata (L) -1,7; N x L -2,3;

10 WNIOSKI 1. Przyrosty plonów pod wpływem nawadniania zależały od warunków klimatycznych panujących w latach badań. W roku posusznym (2006) wynosiły 121%, natomiast w przeciętnym (2007) 20%. 2. Nawadnianie zwiększyło masę niełupek o 12% oraz powierzchnię koszyczka o 14% w porównaniu do roślin nie nawadnianych. LITERATURA 1. Juliszewski T, Zając T Biopaliwo rzepakowe. PWRiL, s Prochorowicz J., Rusielik R Efektywność względna produkcji roślin oleistych w wybranych gospodarstwach w Europie i na świecie w 2005 roku. Acta Scientarum Polonorum, Ekonomia, 6 (4):

11 Renata KUŚMIEREK-TOMASZEWSKA Jacek ŻARSKI Stanisław DUDEK Katedra Melioracji i Agrometeorologii, Wydział Rolnictwa i Biotechnologii, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy OCENA PRZYDATNOŚCI AUTOMATYCZNEJ STACJI POMIAROWEJ DO STEROWANIA NAWADNIANIEM THE USEFULNESS OF AUTOMATIC WEATHER STATION FOR IRRIGATION CONTROL Abstract: The aim of the work was a comparison of chosen agrometeorological indices helpful for irrigation control (precipitation, evaporation, climatic water balance and SPI), measured and calculated in the warm half-a-year (IV-IX) with classic and automatic weather stations. The investigation was based on data obtained in years in Mochełek near Bydgoszcz. In this agrometeorological research the fundamental interval of a factor is its ten-day value. Series obtained from classic and automatic stations were compared. A particular consideration of correlative results was done. High accuracy of the results allowed to assign mathematical formulas that would allow use the data series from both stations exchangeably. Key words: automatic weather station, precipitation, evaporation WSTĘP Przewaga opadów atmosferycznych półrocza letniego nad opadami w półroczu zimowym sprzyja produkcji rolniczej w Polsce. Jednak charakterystyczna dla naszego klimatu duża zmienność warunków opadowych w latach i jednocześnie duży udział parowania w bilansie wodnym prowadzi do występowania okresowych niedoborów wodnych, a tym samym powoduje znaczne wahania plonów. Istnieje zatem potrzeba interwencyjnego uzupełniania niedoborów opadów poprzez systemy nawodnień sterowane w oparciu o wskaźniki agrometeorologiczne, stosownie do zmieniających się potrzeb wodnych roślin. Do ilościowego określenia niedoborów wodnych najczęściej wykorzystuje się wskaźniki oparte wyłącznie na standardowych pomiarach opadów atmosferycznych (wysokość opadów P, wskaźnik standaryzowanego opadu SPI) lub na relacji opadów z pomiarami bądź obliczeniami różnych rodzajów parowania (E). Najczęściej stosuje się w tym przypadku różnicę P-E, określaną jako klimatyczny wskaźnik bilansu wodnego. Niezależnie od przyjętej metody, ocena niedoborów opadów oparta jest na jednorodnych, standardowych obserwacjach meteorologicznych, zachowujących zasadę porównywalności wyników. Powszechne obecnie w miernictwie meteorologicznym automatyczne stacje pomiarowe dostarczają co prawda dużej ilości precyzyjnych danych, ale ponieważ wyposażone są w przyrządy inne niż na stacjach tradycyjnych, zasady tej nie spełniają. W efekcie, możliwość wykorzystania stacji automatycznych do sterowania

12 nawadnianiem powinna być poprzedzona analizami porównującymi te odczyty, z pozyskiwanymi przy użyciu metod standardowych. Celem badań było porównanie wyników pomiarów meteorologicznych niezbędnych do sterowania nawadnianiem, dokonywanych za pomocą stacji standardowej i automatycznej i stwierdzenie, czy wyniki te można stosować zamiennie. METODYKA BADAŃ Materiał do badań stanowiły wyniki pomiarów meteorologicznych wykonywanych w latach w Stacji Badawczej Mochełek, położonej w pobliżu Bydgoszczy (z wyjątkiem okresu kalibracji przyrządów w 2005 roku). Porównywano odczyty dokonywane za pomocą stacji standardowej i 8-kanałowej automatycznej stacji meteorologicznej firmy Eijkelkamp. Porównanie dotyczyło opadów atmosferycznych (P), parowania wskaźnikowego (E) według wzor Baca postaci: E = dv + 4Q, gdzie d-niedosyt wilgotności powietrza w hpa, v-prędkość wiatru w m. s -1, Q- suma promieniowania słonecznego całkowitego w kcal. cm -2, klimatycznego wskaźnika bilansu wodnego (P-E) oraz standaryzowanego wskaźnika opadu (SPI). Statystycznej oceny zgodności wyników dokonano na podstawie wartości dekadowych sezonu wegetacyjnego (kwiecień-wrzesień). Liczebność porównywanych zbiorów wynosiła 126 (7 lat x 6 miesięcy x 3 dekady) dla całego okresu wegetacyjnego IV- IX oraz 21 dla poszczególnych miesięcy. Zbiory danych scharakteryzowano metodami statystyki opisowej, a ich relacje określono na podstawie rachunku korelacji i regresji. WYNIKI Na podstawie porównania średnich wyników pomiarów standardowych i automatycznych można stwierdzić, że charakteryzowało je dość duże dopasowanie (tabl.1) (rys.1). Wyższą o 1,0 mm średnią dekadową sumę opadów uzyskano stosując pomiar automatyczny (tabl.1). Był to efekt większej powierzchni odbiorczej i jej wysokości nad powierzchnią gruntu deszczomierza stacji automatycznej w stosunku do deszczomierza Hellmanna. W przypadku parowania wskaźnikowego, różnica była nieznaczna. W rezultacie niższych opadów, średni dekadowy klimatyczny bilans wodny obliczony na podstawie pomiarów standardowych przyjął wartość 5,7 mm, wobec 4,4 mm uzyskanego według metody automatycznej. Użycie do obliczeń wskaźnika SPI wyników pomiarów opadów atmosferycznych drogą automatyczną spowodowało złagodzenie oceny intensywności posuchy. Spośród analizowanych 126. dekad, 19-22% z nich zależnie od metody pomiarów opadów atmosferycznych określono na podstawie wskaźnika SPI jako ekstremalnie, bardzo lub umiarkowanie suche.

13 Tabl. 1. Porównanie średnich dekadowych wielkości wybranych wskaźników obliczonych w oparciu o pomiar standardowy (S) i automatyczny (A) Tabl. 1. Comparison of ten-day mean values of chosen indices received with conventional (S) and automatic measurements (A) Okres Wskaźnik Średnia S-A Maksymalna Minimalna Odchylenie standardowe S A S A S A S A Wsp. korelacji R Równanie regresji IV-IX P E P-E SPI 18,9 24,5-5,7 0,19 19,9 24,4-4,4 0,28-1,0 0,1-1,3-0,09 87,5 49,0 67,3 1,99 113,0 47,3 94,6 2,22 0,0 6,2-44,5-2,36 0,0 7,1-46,9-2,06 17,4 7,8 21,5 0,92 18,2 7,5 21,9 0,87 0,957 0,943 0,963 0,969 S=0,919A+0,549 S=0,980A+0,619 S=0,946A-1,456 S=1,024A-0,091 A B C D IV-IX S 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 IV-IX S 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 IV-IX S 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0-100,0-50,0-20,00,0 50,0 100,0 150,0-40,0-60,0 IV-IX S 3,00 2,00 1,00 0,00-3,00-2,00-1,00 0,00-1,00 1,00 2,00 3,00-2,00-3,00 A A A A Rys. 1. Zależność liniowa dekadowych sum w okresie wegetacyjnym (IV-IX) opadów (A), parowania wskaźnikowego (B), klimatycznego bilansu wodnego (C) i wskaźnika SPI (D) wyznaczonych w oparciu o pomiar stacji standardowej i automatycznej Fig. 1. Linear regresion of ten-day totals in the growing period (IV-IX) of precipitation (A), evaporation (B), climatic water balance (C) and SPI (D) based on conventional and automatic measurements WNIOSKI Omówione w pracy rezultaty badań wskazują na dużą zgodność odczytów dokonywanych dwoma porównywanymi metodami, mimo niedopełnienia zasady porównywalności wyników. Pozwala to na sformułowanie wniosku o przydatności wyników pomiarów automatycznych do sterowania nawadnianiem. Należy jednak pamiętać, że, zastosowanie wyników pomiarów opadów atmosferycznych do obliczeń wskaźników agrometeorologicznych charakteryzujących warunki wodne powodowało, ze klimatyczne bilanse wodne były korzystniejsze a ocena stopnia intensywności posuchy na podstawie wskaźnika SPI łagodniejsza. Istotna zależność dekadowych wyników pomiarów standardowych i automatycznych pozwala przedstawić równania regresji liniowej, bez zastosowania których nie jest możliwe zachowanie jednorodności porównywanych ciągów pomiarowych. Jednakże obliczenia prowadzone w oparciu o te równania, zawsze będą obarczone błędem, tym większym im mniejsza była współzależność porównywanych danych. Możliwe wydaje się także zamienne stosowanie danych pozyskiwanych metodą standardową i automatyczną do badań agroklimatologicznych, bazujących na długoletnich, w miarę jednorodnych seriach pomiarowych.

14 Krzysztof MATUSZAK Wiesław JANICKI Katedra Gospodarki Wodnej, Zakład Automatyki i Monitoringu Wód Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie; ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE STANOWISKA DO BADANIA OPÓŹNIONEJ LUMINESCENCJI FITOPLANKTONU WZBUDZANEJ ŚWIATŁEM SŁONECZNYM CONCEPTUAL DESIGN FOR INVESTIGATIONS OF PHYTOPLANKTON INDUCED DELAYED LUMINESCENCE SUNLIGHT Abstract: The paper presents the current state of the position to study phytoplankton induced delayed luminescence sunlight in the environment. Słowa kluczowe: opóźniona luminescencja, fitoplankton. WSTĘP Jedną z cech charakterystycznych glonów, możliwą do wykorzystania w testach oraz w badaniach wód naturalnych, jest luminescencja (zarówno fluorescencja, jak i opóźniona luminescencja) ich chlorofilu a towarzysząca procesowi fotosyntezy. Jej natężenie związane jest z przebiegiem niektórych pierwotnych reakcji fotosyntezy stąd może odzwierciedlać zarówno warunki przebiegu całego procesu fotosyntezy, jak informować o wpływie na ten proces czynników zakłócających (Brzóstowicz 2001). W ostatnim okresie zauważa się zwiększone zainteresowanie badaczy zastosowaniem metod luminescencyjnych w badaniach ekosystemów wodnych. Z dotychczasowych badań wynika, że zastosowanie metod luminescencyjnych w takich badaniach może dostarczyć wielu istotnych informacji zarówno o koncentracji biomasy glonów w takim środowisku jak i o warunkach przebiegu procesu ich fotosyntezy. Wymaga to jednak opracowania nowych metod badawczych. Jedną z takich nowych metod badania ekosystemów wodnych może być rejestracja opóźnionej luminescencji fitoplanktonu wzbudzanej światłem słonecznym, jednak informacyjna rola tej luminescencji jest jak dotychczas nieznana. Wstępne wyniki badań wskazują jednak, że natężenie tak wzbudzanej długotrwałej opóźnionej luminescencji może być związane z produktywnością pierwotną środowiska fitoplanktonu (Krause i Gerhardt 1984). W celu zbadania informacyjnej roli opóźnionej luminescencji fitoplanktonu wzbudzanego światłem słonecznym w Zakładzie Automatyki i Monitoringu Wód ZUT w Szczecinie opracowano założenia projektowe stanowiska do badań w/w zjawiska w warunkach in situ.

15 CEL PRACY Opracowanie stanowiska do rejestracji natężenia opóźnionej luminescencji fitoplanktonu in situ wzbudzanej światłem słonecznym w zbiornikach wodnych. STANOWISKO POMIAROWE Na rysunku 1 przedstawiono schemat blokowy stanowiska pomiarowego. rejestrator sonda z kuwetą pomiarową zespół czujników: temperatury, natężenia światła, głębokości czujnik: natężenia światła Rys.1. Schemat blokowy stanowiska pomiarowego Fig.1. Block diagram of test bench Rejestracja natężenia opóźnionej luminescencji w sposób ciągły wymaga na ogół zastosowania w aparaturze pomiarowej odpowiedniej kuwety przepływowej. Zastosowana w stanowisku badawczym zanurzalna kuweta przepływowa wykorzystuje konstrukcję Puzyny i Prokowskiego z modyfikacjami wynikającymi z założonych warunków jej eksploatacji: współpraca z zanurzalną sondą impulsową; maksymalna głębokość pracy - d = 25 m; czas przepływu wody od króćca wlotowego do początku spirali - t < 0,3 s; zapewnienie laminarnego przepływu wody w spirali kuwety przy oporach hydraulicznych w kuwecie - h < 0,008 MPa); względna światloszczelność wyrażona jako stosunek ilości fotoimpulsów rejestrowanych przy oświetleniu króćca wlotowego światłem o gęstości strumienia fotonów q = 500 E m -2 s -1 (N) do ilości impulsów rejestrowanych w ciemności (Nt) - N/Nt < 10 (Rogusz i Prokowski 1992). Jako rejestrator zastosowano komputer PC z kartą pomiarową DaqBook/260 z oprogramowaniem DasyLab7. LITERATURA Brzóstowicz A., 2001, Luminescencja w procesie fotosyntezy, Acta Agrophys. 45: Krause H., Gerhardt V., 1984, Application of delayed luminescence in limnology and oceanography, J. Lumines : Rogusz W., Prokowski Z., 1992, Zanurzalna kuweta przepływowa do rejestracji in situ natężenia opóźnionej luminescencji fitoplanktonu, V Sesja Naukowa Oddziału Techniki Rolniczej s ; Akademia Rolnicza w Szczecinie.

16 ***Roman ROLBIECKI 1 Cezary PODSIADŁO 2 Stanisław ROLBIECKI 1 1 Katedra Melioracji i Agrometeorologii, UTP Bydgoszcz 2 Katedra Gospodarki Wodnej, ZUT Szczecin PORÓWNANIE REAKCJI DYNI ZWYCZAJNEJ ODMIANY DANKA NA NAWADNIANE KROPLOWE W WARUNKACH OPADOWO-TERMICZNYCH BYDGOSZCZY I STARGARDU SZCZECIŃSKIEGO COMPARISON OF THE RESPONSE OF SUMMER SQUASH DANKA TO DRIP IRRIGATION UNDER RAINFALL-THERMAL CONDITIONS OF BYDGOSZCZ AND STARGARD SZCZECIŃSKI WSTĘP Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu nawadniania kroplowego na plonowanie dyni zwyczajnej odmiany Danka uprawianej w warunkach Równiny Pyrzycko-Stargardzkiej (Lipnik koło Stargardu Szczecińskiego) oraz wschodniego krańca Pojezierza Krajeńskiego (Kruszyn Krajeński koło Bydgoszczy). MATERIAŁ I METODY Obiekt w Lipniku leży około 5 km w kierunku północno-zachodnim od Stargardu Szczecińskiego, na pograniczu zlewni rzek Płoni i Iny. Obiekt w Kruszynie Krajeńskim leży około 12 km od centrum Bydgoszczy w pobliżu Kanału Górnonoteckiego. Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach , na glebie kompleksu żytniego słabego (V klasa bonitacyjna) w Kruszynie Krajeńskim, a w Lipniku - na glebie kompleksu żytniego dobrego (IVb klasa bonitacyjna). Nasiona wysiano w trzeciej dekadzie maja w rozstawie 1 x 0,7 m. Powierzchnia pojedynczego poletka wyniosła 9,1 m 2. Nawożenie P i K stosowano przedsiewnie w dawkach dostosowanych do zawartości tych składników w glebie. Nawożenie azotowe zastosowano na poziomie 115 kg ha -1, dzieląc je na trzy pojedyncze dawki. Terminy wykonywania nawodnień ustalano na podstawie potencjału wodnego gleby określanego przy użyciu tensjometrów. Nawadnianie rozpoczynano, gdy siła ssąca gleby wynosiła minus 0,04 MPa. Owoce dyni zbierano w fazie dojrzałości technologicznej, w drugiej dekadzie września, w każdym z sezonów wegetacyjnych prowadzenia doświadczeń. Określano masę pojedynczego owocu, liczbę owoców oraz plon handlowy z jednostki powierzchni. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie, wykorzystując test Fishera-Snedecora w celu stwierdzenia istotności działania czynników doświadczenia oraz test Tukey a dla porównania otrzymanych różnic. Obliczenia przeprowadzono przy użyciu pakietu ANALWAR-5.FR.

17 WYNIKI Zastosowane nawadnianie kroplowe tak w Lipniku jak i w Kruszynie Krajeńskim istotnie zwiększyło plon handlowy owoców dyni zwyczajnej Danka. Wyższe przyrosty plonów pod wpływem nawadniania stwierdzono w Kruszynie Krajeńskim. Wyższy średni plon handlowy owoców dyni zwyczajnej uzyskano w Lipniku, aniżeli w Kruszynie Krajeńskim. Było to efektem wyższego plonu na obiektach kontrolnych (bez nawadniania), na wysokość którego bezpośredni wpływ wywarły wyższe niż w Kruszynie Krajeńskim opady atmosferyczne. Wyższe masy pojedynczych owoców stwierdzono również w Lipniku natomiast większą liczbą owoców charakteryzowały się rośliny uprawiane w Kruszynie Krajeńskim, niezależnie od wariantu wodnego doswiadczenia.

18 Stanisław ROLBIECKI 1 Roman ROLBIECKI 1 Andrzej KLIMEK 2 Dorota HILSZCZAŃSKA 3 1 Katedra Melioracji i Agrometeorologii, UTP Bydgoszcz 2 Zakład Agroturystyki i Kształtowania Krajobrazu, UTP Bydgoszcz 3 Zakład Fitopatologii Leśnej, IBL Warszawa WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA NA WZROST DWULETNICH SIEWEK MODRZEWIA EUROPEJSKIEGO (LARIX DECIDUA MILL.) I WYSTĘPOWANIE ROZTOCZY GLEBOWYCH W WARUNKACH MIKROZRASZANIA EFFECT OF ORGANIC FERTILIZATION AND MULCHING ON THE GROWTH OF TWO-YEAR-OLD SEEDLINGS OF EUROPEAN LARCH (LARIX DECIDUA MILL.) AND OCCURRENCE OF SOIL MITES UNDER MICROSPRINKLER IRRIGATION Abstract: The aim of the study was to determine the influence of mulching and organic fertilization on the two-year-old seedling vigour of European larch (Larix decidua Mill.) and the occurrence of soil mites (Acari) under microsprinkler irrigation. The trial was conducted in at the forest nursery Białe Błota near Bydgoszcz on a brown podzolic soil. It was fund that seedlings grown on treatments mulched with litter were characterized by the increased height, diameter and the fresh mass of above-ground parts as compared to those cultivated on control plots (without mulching). Studied factors influenced also on the mycorrhizal colonization and occurrence of mites. Key words: two-year old European larch seedlings, organic fertilization, mulching, mycorrhizal colonization, Acari, Oribatida, micro-sprinkler irrigation WSTĘP Gleby terenów porolnych (i innych zmienionych działalnością gospodarczą) cechują się bardzo często brakiem odpowiedniego fito- i zooedafonu, który mógłby zapewnić prawidłowy wzrost drzew leśnych. Analogiczna sytuacja może zaistnieć w glebach starszych szkółek, gdzie obserwuje się zmniejszenie różnorodności biologicznej, m.in. grzybów ektomikoryzowych (Aleksandrowicz-Trzcińska 2004). W glebach leśnych szczególnie licznie występują saprofagiczne mechowce (Acari, Oribatida)(Klimek 2000), które spełniają szereg bardzo ważnych funkcji w glebach. Materia organiczna jest składnikiem gleb decydującym o ich przydatności pod produkcję szkółkarską (Niski 1992). Warunkiem zachowania wysokiej produkcyjności gleb w szkółkach jest dostarczanie nawozów organicznych, np. w postaci kompostów. W niniejszym doświadczeniu zastosowano kompost wyprodukowany na bazie osadów

19 ściekowych. Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych jest zasadne z ekologicznego punktu widzenia (Siuta i Wasiak 2001). Celem badań było określenie wpływu ściółkowania i nawożenia organicznego na cechy siły wzrostu dwuletnich siewek modrzewia europejskiego oraz na występowanie roztoczy (Acari) glebowych. MATERIAŁ I METODY Ścisłe badania przeprowadzono w latach w szkółce leśnej Białe Błota niedaleko Bydgoszczy na glebie rdzawej właściwej. Założono dwa doświadczenia: pierwsze przeprowadzono w latach , a drugie - w latach Oba doświadczenia założono w dwuczynnikowym układzie zależnym split-plot, w czterech powtórzeniach. Pierwszym czynnikiem było nawożenie zastosowane w dwóch wariantach: N 1 - higienizowane osady ściekowe (⅔) + kora (⅓), N 2 - higienizowane osady ściekowe (⅔) + trociny (⅓). Drugim czynnikiem było ściółkowanie stosowane również w dwóch wariantach: S - ściółkowanie próchnicą nadkładową z boru świeżego, C bez ściółkowania (kontrola). Nawóz organiczny wyprodukowano na bazie higienizowanych osadów ściekowych (⅔) i kory sosnowej (⅓) bądź trocin (⅓). Zastosowano go w dawce 100 t. ha -1 wiosną i wymieszano z wierzchnią warstwą gleby do głębokości 10 cm przed wysiewem nasion sosny. Ściółkowanie próchnicą nadkładową pozyskaną z siedliska w typie boru świeżego przeprowadzono po wschodach modrzewia. Zastosowano dawkę 100 m 3. ha -1. Nawadnianie przeprowadzano wykorzystując mikrozraszacze Nelson. Terminy nawodnień i dawki polewowe ustalano zgodnie z zaleceniami dla szkółek leśnych na powierzchniach otwartych (Pierzgalski i in. 2002). Wzrost siewek określano w październiku 2006 i 2007 r. Mierzono wysokość siewek (cm), średnicę w szyi korzeniowej (mm) oraz masę części nadziemnych (g). Ektomikoryzy identyfikowano pod mikroskopem stereoskopowym przy powiększeniu 4-50x, na podstawie obecności mufki grzybniowej(kolor, kształt i struktura), grzybni ekstramatrykalnej, nabrzmiałych wierzchołków i sznurów grzybniowych. Wycinki gleby do badań akarologicznych pobierano trzykrotnie (w czerwcu, sierpniu i październiku), z każdego poletka w 3 powtórzeniach. Ogółem z jednego wariantu doświadczenia pobrano 36 próbek gleby, każda z 17 cm 2 x 3 cm głębokości. Roztocze wypłaszano przez 7 dni metodą Tullgrena, a następnie konserwowano i preparowano. Do gatunku lub rodzaju oznaczono mechowce, łącznie ze stadiami młodocianymi. Przed analizą statystyczną dane liczbowe poddano logarytmowaniu ln(x+1). Otrzymane wyniki opracowano statystycznie, wykorzystując test Fishera-Snedecora w celu stwierdzenia istotności działania czynników doświadczenia oraz test Tukey a dla porównania otrzymanych różnic. Obliczenia przeprowadzono przy użyciu pakietu ANALWAR-5.FR.

20 WYNIKI Nie stwierdzono istotnego wpływu ze strony nawożenia organicznego na badane parametry wzrostu siewek modrzewia (tab. 1). Ściółkowanie próchnicą nadkładową z boru świeżego przeprowadzone po wschodach modrzewia oddziaływało istotnie na wzrost dwuletnich siewek. Siewki modrzewia na poletkach ściółkowanych cechowały się w odniesieniu do roślin na poletkach kontrolnych (bez ściółkowania) - większą wysokością, średnicą oraz świeżą masą części nadziemnych. Nawożenie organiczne i ściółkowanie różnicowało liczebność oraz różnorodność gatunkową roztoczy, głównie mechowców. Najwyższym udziałem mikoryz Thelephora terrestris charakteryzowały się sadzonki z wariantu SN1, zaś najniższym sadzonki z wariantu CN1. Mikoryzy z udziałem Suillus liczniej występowały w wariantach CN 1 i SN 1. Tabela 1. Wpływ nawożenia organicznego i ściółkowania na parametry wzrostu dwuletnich siewek modrzewia Table 1. Influence of organic fertilization and mulching on the growth indices of two-year old European larch seedlings Ściółkowanie - Nawożenie - Fertilization Średnio - Mulching N 1 N 2 Mean Wysokość siewki - Height of seedling (cm) C 85,500 79,350 82,425 a S 93,609 97,156 95,383 b Średnio - Mean 89,554 88,253 88,904 Średnica siewki - Seedling diameter (cm) C 1,108 1,200 1,154 a S 1,256 1,344 1,300 b Średnio - Mean 1,182 1,272 1,227 Świeża masa części nadziemnych - Fresh mass of above-ground parts (g) C 95,109 84,150 89,629 a S 126, , ,728 b Średnio - Mean 111, , ,679 N 1, N 2 odpowiednio: N 1 higienizowane osady ściekowe (⅔) + kora (⅓), N 2 higienizowane osady ściekowe (⅔) + trociny (⅓). C, S - odpowiednio: C bez ściółkowania (kontrola), S ściółkowanie próchnicą nadkładową z boru świeżego. Różne litery: a, b istotna różnica (NIR- test Tukey a) PODZIĘKOWANIA Autorzy dziękują Firmie Agromis Rafał Piasecki z Łochowa k/bydgoszczy za przygotowanie kompostu zastosowanego w doświadczeniu oraz pracownikom Nadleśnictwa Bydgoszcz za umożliwienie przeprowadzenia badań i cenną pomoc w trakcie realizacji doświadczenia.

21 LITERATURA Aleksandrowicz-Trzcińska M., Kolonizacja mikoryzowa i wzrost sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w uprawie założonej z sadzonek w różnym stopniu zmikoryzowanych. Acta Sci. Pol. Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. s. 3, Klimek A., Wpływ zanieczyszczeń emitowanych przez wybrane zakłady przemysłowe na roztocze (Acari) glebowe młodników sosnowych, ze szczególnym uwzględnieniem mechowców (Oribatida). Wyd. Uczln. ATR w Bydgoszczy, Rozprawy 99, Niski A., Nawożenie organiczne. W: Szkółkarstwo leśne (pr. zbior. pod red. R. Sobczaka), Wyd. Świat, rozdz. VIII, Warszawa, s Pierzgalski E., Tyszka J., Boczoń A., Wiśniewski S., Jeznach J., Żakowicz S Wytyczne nawadniania szkółek leśnych na powierzchniach otwartych. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Siuta J., Wasiak G., Zasady wykorzystania osadów ściekowych na cele nieprzemysłowe. Inżynieria Ekologiczna Nr 3, s Szujecki A., Ekologiczne aspekty odtwarzania lasu na glebach porolnych. Prace IBL, ser. B, 27, Warszawa, s

22 Czesław RZEKANOWSKI, Stanisław ROLBIECKI, Roman ROLBIECKI Katedra Melioracji i Agrometeorologii, Wydział Rolniczy, Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy w Bydgoszczy WPŁYW DESZCZOWANIA I ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA AZOTEM NA PLON ZIEMNIAKA ODMIANY GRACJA NA GLEBIE KOMPLEKSU ŻYTNIEGO SŁABEGO W REJONIE BYDGOSZCZY INFLUENCE OF SPRINKLER IRRIGATION AND DIFFERENTIATED NITROGEN FERTILIZATION ON YIELDS OF POTATO CV. GRACJA ON THE SOIL OF WEAK RYE COMPLEX IN THE REGION OF BYDGOSZCZ Abstract. The experiment was conducted in the years on the very light soil in Kruszyn Krajenski near Bydgoszcz. The influence of sprinkler irrigation and the differentiated nitrogen fertilization on yields of early potato cv. Gracja was studied. This experiment was established as a two-factorial trial. The first-row factor was sprinkling irrigation applied in two variants: W 0 - without irrigation (control), W 1 - sprinkling irrigation. The second row factor differentiated nitrogen fertilization, was used in the four following variants (doses): N 0 = 0 kg N ha -1, N 1 = 40 kg N ha -1, N 2 = 80 kg N ha -1, N 3 = 120 kg N ha -1. The mean yield harvested on control plots (without irrigation) amounted on average 16,3 t ha -1. The use of irrigation significantly increased the yields, on average to level 30,0 t ha -1. The yield increase, obtained thanks to irrigation, amounted 13,7 t h -1 (84,2 %). Słowa kluczowe: nawadnianie, ziemniak, dawki azotu, odmiana Gracja WSTĘP Chociaż warunki klimatyczno-glebowe Polski sprzyjają uprawie ziemniaka, to jednak jest on bardzo wrażliwy na niedostatek opadów, a największy spadek jego plonów występuje na glebach lekkich. Problem niedoboru wody może rozwiązać zastosowanie nawodnień deszczownianych, które w połączeniu z odpowiednim nawożeniem mineralnym jest w uprawie tej rośliny bardzo efektywne [GŁADYSIAK i BORÓWCZAK 1996; CHMURA i ROJEK 2001; NOWAK 2001]. Największe przyrosty plonu bulw wskutek tego zabiegu notuje się na glebach bardzo lekkich w Krainie Wielkich Dolin, czyli w rejonie o niskich opadach atmosferycznych w okresie wegetacji [GRABARCZYK i in. 1992]. METODYKA Doświadczenie przeprowadzono w latach na glebie bardzo lekkiej w Kruszynie Kraj. koło Bydgoszczy. Badano w nim wpływ deszczowania i zróżnicowanego nawożenia azotowego na plonowanie ziemniaka wczesnego odmiany Gracja. Założono je

23 jako dwuczynnikowe, w wariantach: W 0 - bez nawadniania (kontrola), W 1 - deszczowanie, oraz zróżnicowane nawożenie azotem: N 0 = 0 kg N ha -1, N 1 = 40 kg N ha -1, N 2 = 80 kg N ha -1, N 3 = 120 kg N ha -1. Średnia temperatura powietrza okresu wegetacji ziemniaka (V- VIII) była najniższa w roku 2005 (15,7 C), w następnych dwóch latach przekroczyła 17 C. Suma opadów atmosferycznych w okresie wegetacji (V-VIII), średnio dla trzech lat, wyniosła 238,2 mm, wahając się od 161,3 mm (rok 2005) do 323,0 mm (2007). Sezonowe dawki nawodnieniowe mieściły się, zależnie od rozkładu opadów, w przedziale od 40 mm (2007) do 170 mm (2005), przy średniej z trzech lat wartości 120 mm. WYNIKI BADAŃ Średni plon zebrany na poletkach kontrolnych (bez nawadniania) wyniósł średnio 16,3 t ha -1 (tabl. 1). Mniejsze plony, w zakresie 10,4-14,5 t ha -1, zanotowano w suchszych ( mm) pierwszych dwóch latach badań, wyższe natomiast (23,9 t ha -1 ) - w cechującym się największymi w okresie wegetacji ziemniaka opadami (323 mm) roku Zastosowanie deszczowania wpłynęło na istotny wzrost plonów, średnio do poziomu 30,0 t ha -1. Uzyskany dzięki nawadnianiu przyrost wynosił 13,7 t ha -1, co stanowiło 84,2%. Wyższe przyrosty plonów (rzędu 13,6-18,8 t ha -1 - tj %) zanotowano w pierwszych dwóch latach badań o niższych opadach w okresie wegetacji, a najniższe efekty produkcyjne (8,9 t ha -1, tj. 37%) deszczowanie przyniosło w roku o największych opadach. Nawożenie azotowe na poletkach kontrolnych było efektywne jedynie w ostatnim, wilgotnym roku badań. Wystąpiło natomiast istotne współdziałanie pomiędzy deszczowaniem i nawożeniem azotem w kształtowaniu plonów handlowych ziemniaka. Wzrastające dawki azotu powodowały w warunkach deszczowania istotny wzrost plonu, który średnio dla trzech lat wyniósł 35,6 t ha -1. Najwyższy plon zanotowano przy nawożeniu 120 kg N ha 1 (N 3 ). Tabela 1. Plon handlowy bulw ziemniaka odmiany Gracja (t ha -1 ) Table 1. Marketable yield of tubers cv. Gracja (t ha -1 ) Warianty wodne/ Warianty nawozowe/ Lata/ Years Średnio/ Water variants Fertilization variants Mean N 0 9,54 13,33 19,02 13,96 N 1 9,94 13,39 22,34 15,22 O N 2 12,22 14,06 25,80 17,36 N 3 10,02 17,24 28,47 18,58 Średnio / Mean 10,43 14,50 23,91 16,28 N 0 23,36 20,75 19,41 21,17 N 1 30,81 25,55 33,07 29,81 W N 2 31,31 30,78 38,70 33,60 N 3 31,32 35,50 39,91 35,58 Średnio / Mean 29,2 28,15 32,77 30,04

24 NIR 0,05 - czynnik I LSD 0,05 - factor I - czynnik II - factor II Interakcja - czynnik II/I Interaction - factor II/I - czynnik I/II - factor I/II 4,634 3,101 4,386 3,785 1,472 3,527 3,233 4,988 0,273 0,167 0,236 0,216 4,295 5,001 4,072 3,798 Średni z trzech lat przyrost plonu uzyskany dzięki deszczowaniu wyniósł 15,0 t ha -1 przy dawce 40 kg N ha -1, 16,2 t ha -1 przy 80 kg N ha -1 i 17,0 t ha -1 przy 120 kg N ha -1. Produktywność 1 mm wody z deszczowni zwiększała się wraz ze wzrastającym nawożeniem azotowym, i średnio dla trzech lat oraz odpowiednio dla dawki 40, 80 i 120 kg N ha -1 wynosiła: 122, 135 i 142 kg ha -1 mm -1. LITERATURA 1. Chmura K., Rojek S Irrigating potatoes in the Wrocław region. Przegl. Nauk. Wydz. Inż. i Kształt. Środ. SGGW w Warszawie, 22: Gładysiak S., Borówczak F Wpływ pogody, deszczowania i nawożenia azotowego na plony ziemniaków w wieloletnich doświadczeniach w warunkach Wielkopolski. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 438: Grabarczyk S., Peszek J., Rzekanowski C., Żarski J Efekty deszczowania roślin uprawianych na glebach kompleksu żytniego bardzo słabego. Roczn. AR Pozn. CCXXXIV: Nowak L Efekty deszczowania ziemniaków średnio wczesnych w rejonie Wrocławia zależnie od ilości opadów. Fragm. Agron., 1:

25 Jacek ŻARSKI Stanisław DUDEK Renata KUŚMIEREK-TOMASZEWSKA Katedra Melioracji i Agrometeorologii Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy POTRZEBY I EFEKTY NAWADNIANIA ZIEMNIAKA NA OBSZARACH SZCZEGÓLNIE DEFICYTOWYCH W WODĘ IRRIGATION NEEDS END EFFECTS ON POTATO IN PARTICULARLY SCARCE WATER AREAS Abstract: Aim of this study was to determine the numerical irrigation needs of average early potatoes, dysplaying their a very large variability in time and linking those needs with the projected increases in tubers under the influence of the application procedure. The needs of irrigation were calculated for four places located on areas of particular water deficit. Using rainfall data from the years , it was found that large irrigation needs (the need to apply at least 4 doses of irrigation) occur in 8-40% of years depending on locality and soil type. In the years of major needs, irrigation causes a very large potato production effects of at least 17.0t ha -1. Key words: irrigation, potato, optimum rainfall, scarce water area WSTĘP W Polsce, w odróżnieniu do krajów położonych w cieplejszych strefach klimatycznych, nawadnianie roślin ma charakter interwencyjny. Jego celem jest uzupełnianie okresowych niedoborów opadów atmosferycznych w stosunku do wymagań wodnych roślin uprawnych. W ujęciu średnim wieloletnim niedobory te wynikają ze zbyt małej ilości opadów w porównaniu z zapotrzebowaniem roślin, wyrażanym za pomocą wskaźników ewapotranspiracji lub opadów optymalnych. Dotyczy to zwłaszcza nizinnej części kraju, określanej jako obszar szczególnie deficytowy w wodę dla rolnictwa. W konkretnych sezonach wegetacji lub fragmentach tych sezonów, niedobory te są z kolei skutkiem okresowych braków opadów, określanych mianem posuch lub susz. Susze rolnicze w warunkach klimatycznych Polski należą do zjawisk nieregularnych, lecz częstych. Ich występowanie wynika z bardzo dużej zmienności czasowej klimatu Polski, przejawiającej się nieregularnością ilości i rozkładu opadów atmosferycznych w tych samym okresach kalendarzowych kolejnych lat. Mimo aktualnego regresu i ograniczeń wynikających z niekorzystnych uwarunkowań ekonomicznych i wielkości źródeł wody, nawadnianie roślin w Polsce, jako jeden z elementów gospodarowania wodą w rolnictwie, wydaje się rozwiązaniem przyszłościowym. Do czynników przyspieszających rozwój nawodnień, obok podnoszenia wydajności produkcji roślinnej i zapewnienia stabilnych plonów o dobrej jakości, zaliczyć