Analiza wpływu umów CETA i TTIP na polskie rolnictwo

Analiza wpływu umów CETA i TTIP na polskie rolnictwo Dr Michał Thlon Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie FORUM HODOWLI TRZODY CHLEWNEJ 17 luty 2017 roku Podtytuł

PLAN PREZENTACJI Część I Część II Polsko - kanadyjskie stosunki gospodarcze Część III Zakres i przebieg negocjacji umowy CETA Transatlantyckie stosunki gospodarcze Wpływ umowy CETA na polskie rolnictwo Zakres i przebieg negocjacji umowy o wolnym handlu i inwestycjach TTIP Stan negocjacji porozumienia TTIP w zakresie rolnictwa

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (1) Funkcjonujący od 1994 r. układ o wolnym handlu NAFTA (North American Free Trade Agreement), został zawarty między Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Meksykiem. Na jego mocy przeprowadzono bardzo szeroką liberalizację wzajemnych obrotów handlowych.

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (2) Doświadczenia wynikające z funkcjonowania NAFTA pokazują, jak negatywne mogą być konsekwencje tego rodzaju umów, zwłaszcza dla państw słabszych ekonomicznie. po 20 latach uczestnictwa w porozumieniu NAFTA, sytuacja ekonomiczna i społeczna Meksyku jest znacznie gorsza w porównaniu z państwami wskazanego regionu nieuczestniczącymi w tym porozumieniu, a także w porównaniu z okresem sprzed 1994 r.

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (3) w ciągu 20 lat udziału w NAFTA realny PKB na mieszkańca wzrósł w Meksyku łącznie o około 19% (reszta państw regionu odnotowała wzrost dwukrotnie wyższy), natomiast w okresie 1960 1980 wzrost ten był wielokrotnie wyższy i wynosił aż 99%. Kluczowe znaczenie ma też fakt, że w Meksyku w 2012 r. wskaźnik ubóstwa kształtował się na poziomie ok. 52%, czyli wynosił tyle co w 1994 r.

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (4) - rolnictwo - Swobodny napływ produktów z USA do Meksyku skutkował upadkiem wielkiej liczby meksykańskich gospodarstw rolnych, oznaczającym likwidację niemal 2 mln miejsc pracy w rolnictwie. Przyczyniło się to do poważnej degradacji wielu obszarów wiejskich, a znaczna część zamieszkałej tam ludności musiała je opuścić i wyemigrować, głównie do Stanów Zjednoczonych (często nielegalnie), zasilając najuboższe grupy społeczne.

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (5) - rolnictwo - Poważną konsekwencją pełnej liberalizacji przez Meksyk dostępu do swojego rynku dla produktów rolnych ze Stanów Zjednoczonych stał się wyraźny spadek bezpieczeństwa żywnościowego meksykańskiego społeczeństwa. W efekcie NAFTA eksport tych produktów ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku zwiększył się tak znacznie, iż przyczynił się do drastycznego spadku cen m.in. kukurydzy (o 66%)

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (6) - rolnictwo - Wyrazem wzrostu uzależnienia Meksyku od importu produktów rolnych jest fakt, że w połowie lat 2000 sprowadzał on z zagranicy aż 42% żywności, w tym głównie ze Stanów Zjednoczonych. Zwraca uwagę to, że zależność od importu kukurydzy zwiększyła się z 8% w okresie sprzed NAFTA do 32% w 2005 r., natomiast np. w wypadku pszenicy z 20% aż do 60%.

LEKCJA Z UMOWY NAFTA (7) - rolnictwo - Konsekwencje tych zmian stały się silnie odczuwalne przez społeczeństwo Meksyku po tym, jak nastąpił gwałtowny wzrost cen produktów rolnych na rynku światowym w 2007 r. Ceny wielu podstawowych produktów rolnych wzrosły dwukrotnie, a niektórych nawet trzykrotnie. Ponad 20 mln osób, czyli prawie jedna czwarta mieszkańców Meksyku, nie ma wystarczającego dostępu do produktów żywnościowych, a jedna piąta dzieci cierpi z niedożywienia. Badania empiryczne potwierdzają, że stan ten jest skutkiem zmian, jakie nastąpiły w rolnictwie Meksyku w okresie udziału tego państwa w NAFTA

CZEŚĆ II UMOWA CETA

POLSKO - KANADYJSKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (1) Wymiana handlowa Polski z Kanadą (mln USD)

POLSKO - KANADYJSKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (2) W 2015 r. Kanada zajęła 26 pozycję na liście polskich rynków eksportowych (z udziałem 0,62%, wzrost o jedną pozycję), natomiast w imporcie do Polski miała 47 miejsce (bez zmian w relacji do roku poprzedniego, z udziałem 0,19%).

POLSKO - KANADYJSKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (3) Polski eksport towarów rolno-spożywczych do Kanady w ostatnich latach systematycznie rośnie, w tym także rośnie udział tego eksportu w łącznym kanadyjskim imporcie towarów rolno-spożywczych. Co jest również istotne tempo wzrostu polskiego eksportu tych towarów do Kanady znacznie przewyższa, zwłaszcza w ostatnim roku, dynamikę kanadyjskiego importu tych towarów.

POLSKO - KANADYJSKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (4) Największe znaczenie w eksporcie produktów rolno spożywczych do Kanady mają następujące towary: czekolada i wyroby zawierające kakao wartość eksportu 15,2 mln USD; udział 18,8% wieprzowina, świeża, schłodzona, zamrożona wartość eksportu: 10,8 mln USD; udział 13,5% wyroby cukiernicze wartość eksportu: 6,6 mln USD; udział: 8,2% soki owocowe i warzywne wartość eksportu: 6,2 mln USD; udział 7,7%

POLSKO - KANADYJSKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (5) Do najważniejszych towarów rolno- spożywczych importowanych przez Polskę z Kanady w 2015 r. należały: Pożywienie dla psów i kotów Mąka i mączka z ziarna soi Filety mrożone z innych ryb: śledzie

UMOWA CAŁOŚCIOWEGO GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO POROZUMIENIA Z KANADĄ (CETA) STAN PRAWNY (1) W dniu 26 września 2014 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso, przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy i premier Kanady Stephen Harper ogłosili na konferencji prasowej w Ottawie zakończenie negocjacji w sprawie umowy o wolnym handlu między Unia Europejską a Kanadą.

STAN PRAWNY (2) 30.10. 2016 r. Unia i Kanada podpisały umowę CETA. W imieniu Kanady podpisywał je premier Justin Trudeau, a w imieniu UE szef Rady Europejskiej Donald Tusk, szef Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker oraz Robert Fico, premier Słowacji sprawującej w tym półroczu prezydencję w Radzie UE.

STAN PRAWNY (3) Zgodnie z unijnym prawem do zatwierdzenia CETA wystarczyłaby wspólnotowa ratyfikacja poprzez głosowanie w Radzie UE (ministrowie z 28 krajów Unii) i w Parlamencie Europejskim. Ale w lipcu instytucje UE zmieniły status umowy i teraz jest wymagana także pełna ratyfikacja umowy w 28 krajach UE. To może potrwać kilka lat. Zgodnie z unijnym prawem i praktyką większa część CETA wejdzie w życie na zasadzie tymczasowej, bez czekania na dokończenie ratyfikacji.

STAN PRAWNY NA DZIŚ (4) Unijne traktaty pozwalają na tymczasowe stosowanie umów o handlu międzynarodowym za zgodą Rady UE i po konsultacjach z Parlamentem Europejskim. W tym przypadku przyjęto, że nie nie wystarczą konsultacje, lecz potrzebne jest głosowanie i zgoda europosłów. Głosowanie Parlamentu Europejskiego odbyło się przed wczoraj tj. 15 lutego 2017 r Parlament Europejski poparł w głosowaniu umowę gospodarczohandlową między Unia Europejską i Kanadą - CETA.

Umowa CETA jest pierwszą umową o wolnym handlu, jaką UE zawarła z krajem grupy G8. Umowa z dniem wejścia w życie znosi 98 % barier celnych między UE a Kanadą i doprowadzić do wzajemnego otwarcia rynków.

UMOWA CAŁOŚCIOWEGO GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO POROZUMIENIA Z KANADĄ (CETA) (3) Obie strony zgodziły się też na zniesienie ponad 90% barier na produkty rolne. Wyjątkiem jest : mięso wołowe, wieprzowina, sery na te produkty ustalono kontyngenty.

UMOWA CAŁOŚCIOWEGO GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO POROZUMIENIA Z KANADĄ (CETA) (4) W przypadku sera z UE otwarto dwa kontyngenty taryfowe. Jeden w wysokości 16,8 tys. ton dotyczy serów jakościowych, drugi na 1,7 tys. ton dla serów przemysłowych. Kanadyjczycy nie mają żadnych ograniczeń w tym zakresie.

UMOWA CAŁOŚCIOWEGO GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO POROZUMIENIA Z KANADĄ (CETA) (5) Unia Europejska otworzy dla Kanady dwa bezcłowe kontyngenty taryfowe: dla mrożonej wołowiny (15 tys. ton) oraz świeżego/chłodzonego mięsa wołowego (35 tys. ton).

UMOWA CAŁOŚCIOWEGO GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO POROZUMIENIA Z KANADĄ (CETA) (6) Kanada będzie mogła także eksportować do Unii Europejskiej w ramach kontyngentu taryfowego 75 tys. ton wieprzowiny 8 tys. ton kukurydzy

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 1. Rolnictwo europejskie nie będzie w stanie konkurować z kanadyjskim modelem przemysłowym W Kanadzie dominują wielkoobszarowe gospodarstwa rolne W Kanadzie obowiązują mniej rygorystyczne normy dotyczące dobrostanu zwierząt, niż te stosowane w UE. Nadzór nad producentami mięsa jest znikomy, w przeciwieństwie do rynkowej presji na prowadzenie hodowli możliwie najniższym kosztem

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Podobna do CETA umowa weszła w życie na terenie Korei Południowej. Tamtejsza, rodzima hodowla wołowiny w ciągu czterech lat spadła o blisko połowę. Podobnie było w Meksyku, gdzie wprowadzono umowę NAFTA, czyli porozumienie o wolnym handlu między Stanami, Kanadą i Meksykiem.

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 2. Zagrożenie dla sadownictwa Oczekiwane jest znaczące zwiększenie eksportu jabłek do Europy, obniżono cła wwozowe z 9 do 0 proc.

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 3. Wejście w życie umowy CETA będzie się wiązało z istotnym obniżeniem stawek celnych w imporcie m.in. żurawiny i borówki amerykańskiej oraz przetworów z nich (np. owoce suszone lub mrożone, soki),. grzybów

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 4. Standardy dotyczące bezpieczeństwa żywności są wyższe w UE niż w Kanadzie. CETA nie gwarantuje jednoznacznie obowiązywania zasady ostrożności Konieczność wypracowania na własny koszt dowodów naukowych na nieszkodliwość dla zdrowia i środowiska każdej nowej substancji, zanim zostanie ona wprowadzona na rynek w CETA ta zasada ma bardzo słabe osadzenie

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 5. Środki fitosanitarne W Europie obowiązuje obecnie moratorium na stosowanie niektórych substancji czynnych z grupy neonikotynoidów, które w Kanadzie (i USA) są dopuszczone. Zakaz stosowania tych pestycydów powoduje oczywiście wzrost kosztów produkcji, ponieważ konieczne jest stosowanie większej liczby zabiegów zabezpieczających rośliny.

CETA GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA 5. Wykorzystanie umowy przez amerykańskie firmy transgraniczne CETA - firma zagraniczna musi mieć tzw. substantial business activities istotną działalność gospodarczą. CETA to furtka dla firm ze Stanów Zjednoczonych na obejście reguł pochodzenia zawartych w CETA. Poza tym w odniesieniu do niektórych produktów eksportowanych z Kanady reguły pochodzenia bardzo złagodzono, a w przypadku niektórych (np. ryby, niektóre produkty rolne przetworzone i nieprzetworzone) reguł tych w ogóle nie stosuje się do momentu osiągnięcia określonego poziomu eksportu

CZĘŚĆ III UMOWA TTIP

TRANSATLANTYCKIE STOSUNKI GOSPODARCZE POZIOM WYMIANY HANDLOWEJ USA największy importer towarów z UE - 311 mld euro, czyli 18 proc. całkowitego eksportu UE USA dostarczyły do UE towary o wartości 205 mld euro, co stanowi 12 proc. unijnego importu. USA wyprzedziły Rosję na liście zagranicznych dostawców Unii, przesuwając się z trzeciej na drugą pozycję (po Chinach). UE ma stałą nadwyżkę w handlu z USA w 2014 r. dodatnie saldo wyniosło 106 mld euro.

TTIP - AKTUALNY STAN PRAWNY 7 października 2016 r. zakończyła się 15. tura negocjacji między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską w sprawie umowy TTIP

STAN NEGOCJACJI POROZUMIENIA TTIP W ZAKRESIE ROLNICTWA Obrót produktami rolnymi to: 5,3% całkowitego eksportu unijnego do USA i 5,1% całkowitego amerykańskiego eksportu do krajów UE

Z uwagi fakt newralgiczności tego sektora związanej chociażby z bezpieczeństwem żywności znaczenie negocjacji dotyczącej liberalizacji handlu w tym zakresie ma bardzo duże znaczenie

W obszarze rolniczym amerykańskie cele negocjacyjne są bardzo ofensywne. Jak wynika z oficjalnych stanowisk przedstawicieli Stanów Zjednoczonych ich główny cel jest jednoznaczny: w pełni wykorzystać potencjał eksportowy amerykańskich produktów rolnych poprzez zniesienie ceł i kontyngentów stanowiących przeszkodę dla eksportu

strona amerykańska próbuje blokować kwestię eksportu produktów przemysłu samochodowego z krajów Wspólnoty chcąc wymusić ustępstwa w zakresie amerykańskich produktów rolnych. spornym obszarem w tym zakresie jest przede wszystkim europejska zasada ostrożności Mimo że Komisja Europejska publicznie wyraża wolę utrzymania zasady ostrożności to z dokumentacji wynika, ze zapis ten został wykreślony. Nie przesądza to na tym etapie o końcowym rozstrzygnięciu tej kwestii, aczkolwiek stanowi sygnał ostrzegawczy wskazujący kierunek w którym zmierzają dalsze negocjacje

Farmakologia weterynaryjna wypracowała wiele różnorodnych środków, które przyspieszają wzrost masy ciała hodowanych zwierząt, wpływają na poprawę mięsności czy też oddziaływują np. na mleczność krów. W wielu przypadkach ich zastosowanie nie pozostaje neutralne dla zdrowia konsumentów. Z tego samego powodu antybiotyki, podawane w paszach dla zwierząt jako stymulatory efektywności produkcji, są w Europie od wielu lat zabronione, co oznacza, że. można je stosować tylko w przypadku, kiedy zwierzę jest chore w postaci leku lub paszy leczniczej. Na rynku amerykańskim nie funkcjonują szczegółowe rozwiązanie regulujące tą kwestię

Podobna sytuacja dotyczy stosowania hormonu wzrostu dla bydła, stymulującego przyrost masy mięśniowej. Na terenie UE obowiązuje całkowity zakaz jego stosowania podczas gdy w USA jest on powszechnie stosowany bez warunku identyfikacji zwierząt którym go podano. Stosowanie hormonów w hodowli zwierząt dotyczy nie tylko bydła, W USA w produkcji trzody na dużą skalę stosowana jest, zakazana w UE raktopamina.

Z raportu Parlamentu Europejskiego wynika, że jeżeli stosowana dotychczas ochrona unijnego rolnictwa zostanie zmniejszona w efekcie umowy TTIP, to nawet w wypadku umiarkowanego wariantu liberalizacji (przewidującego 3 5 letnie okresy przejściowe wobec najbardziej wrażliwych produktów) w okresie do 2025 r. nastąpi bardzo duży, bo wynoszący aż o 116%, wzrost wolumenu eksportu produktów rolnych ze Stanów Zjednoczonych na rynek Unii Europejskiej. Tymczasem wolumen eksportu tych produktów z Unii na rynek Stanów Zjednoczonych wzrósłby tylko o 56%

WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (1): 1. mimo sprzeciwu strony amerykańskiej UE nie zmieni swojego stanowiska w sprawie dopuszczenia na rynek europejski wieprzowiny zawierającej pozostałości raktopaminy; 2. zwiększony zostanie bezcłowy kontyngent na amerykańską wieprzowinę wolną od rektopaminy. Rozwiązanie to jest wysoce prawdopodobne z uwagi na ustalenia zawarte w opublikowanej 29 lutego 2016 r. umowie CETA w ramach której zatwierdzono zwiększony bezcłowy kontyngent na kanadyjską wieprzowinę; 3. wołowina jest zaliczana przez stronę europejską do tzw. produktów o szczególnej wrażliwości, wydaje się, że w tym przypadku nie dojdzie do zniesienia ograniczeń dotyczących hormonów lub stymulatorów wzrostu w hodowli bydła.

WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (2): 4. KWESTIA GMO. Wartą uwagi kwestią jest również zagadnienie związane z żywnością modyfikowaną genetycznie. Wprawdzie mandat, który otrzymała Komisja Europejska od państw członkowskich do negocjowania umowy TTIP nie obejmuje tej kwestii to jednak warto zwrócić uwagę, że w USA nie ma obowiązku oznaczania żywności wyprodukowanej przy wykorzystaniu produktów modyfikowanych genetycznie.

WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (3): 5. Kwestia ISDS. Stanowisko negocjatorów unijnych wskazuje, że propozycja UE podąża w kierunku zreformowania pierwotnej koncepcji arbitrażu. Według tej koncepcji ISDS miałby zostać zastąpiony nowym systemem ICS (Investment Court System). Konsultacje publiczne, które Komisja Europejska przeprowadziła w tej sprawie, pokazały ogromną niechęć do klauzuli ISDS. Istotą reformy są takie elementy jak: zwiększenie przejrzystości postępowania, większe zabezpieczenie prawa do wprowadzania regulacji, poprawa funkcjonowania trybunałów, czy unikanie konfliktu interesów. DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA Duża część pozwów jest obsługiwana przez garstkę międzynarodowych kancelarii prawnych, w tym: Freshfields Bruckhaus Deringer (Wielka Brytania), White & Case (USA) King & Spalding (USA). Niewielka elitarna grupa 15 prawników rozstrzygała w 55% upublicznionych sporów inwestycyjnych

NIERÓWNOMIERNE KORZYŚCI Z oszacowań skutków ekonomicznych TTIP dla poszczególnych państw Unii Europejskiej, biorąc pod uwagę m.in. Takie czynniki jak: udział eksportu danego państwa na rynek Stanów Zjednoczonych w jego łącznym eksporcie oraz w PKB, istniejący dotychczas poziom ochrony celnej rynku amerykańskiego w odniesieniu do towarów eksportowanych przez państwa UE. Na bazie tych szacunków sporządzono zwycięzców i przegranych

NIERÓWNOMIERNE KORZYŚCI (2) TTIP Winners TTIP Loosers Niemcy Dania Włochy Holandia Wielka Brytania Hiszpania Słowenia Łotwa Rumunia Polska Czechy Bułgaria

PODSUMOWANIE Negocjacje porozumienia TTIP są dotychczas nierozstrzygnięte, nie ma jeszcze ostatecznej wersji skonsolidowanego tekstu, którą można by obiektywnie ocenić. Opublikowane dokumenty i przecieki ze stołu rokowań wskazują, że strona amerykańska pod wpływem miejscowych korporacji twardo domaga się zapisów, które są z uwagi na sprzeciw społeczny są praktycznie nie do zaakceptowania w Europie. Kwestia BREXITu Obecnie przedmiotem rokowań jest tekst umowy w którym stanowiska stron są zbieżne w połowie zapisów. Zakończenie negocjacji prawdopodobnie nie nastąpi zbyt szybko. Tym bardziej, że najbardziej drażliwe kwestie nie zostały dotychczas uzgodnione. Krytyka umowy pojawia się również po stronie amerykańskiej, Warto pamiętać, że w momencie kiedy negocjatorzy ustalą ostateczna wersje dokumentu, zostanie ona skierowana do Rady Europejskiej, skąd trafi pod obrady i głosowanie Parlamentu Europejskiego. Następnie umowa będzie musiała zostać ratyfikowana przez wszystkie 28 państw UE.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr Michał Thlon Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie michal.thlon@uek.krakow.pl