UKŁAD TYTUŁ MEANDRY PROCESU NEGOCJACJI TRANSATLANTYCKIEGO PARTNERSTWA HANDLOWO-INWESTYCYJNEGO (TTIP) W KONTEKŚCIE SKUTKÓW DLA POLSKIEGO ROLNICTWA

Transkrypt

1 MEANDRY PROCESU NEGOCJACJI TRANSATLANTYCKIEGO PARTNERSTWA HANDLOWO-INWESTYCYJNEGO (TTIP) W KONTEKŚCIE SKUTKÓW DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Dr Michał Thlon Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA "Perspektywy i wyzwania dla rozwoju produkcji trzody chlewnej w Polsce. Unijne i krajowe bariery o charakterze formalno prawnym" 8 listopada 2016 roku UKŁAD TYTUŁ Podtytuł

2 PLAN PREZENTACJI Transatlantyckie stosunki gospodarcze Zakres i przebieg negocjacji umowy o wolnym handlu i inwestycjach TTIP Stan negocjacji porozumienia TTIP w zakresie rolnictwa

3 TRANSATLANTYCKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (1) - RAMY INSTYTUCJONALNE Koncepcja liberalizacji handlu w wymiarze transatlantyckim nie jest zagadnieniem nowym. Główne inicjatywy poprzedzające negocjacje TTIP Data Nazwa porozumienia 1990 Deklaracja Transatlantycka 1995 Nowa Agenda Transatlantycka 1998 Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze 2002 Pozytywna agenda gospodarcza 2005 Inicjatywa na rzecz wspierania transatlantyckiej integracji gospodarczej i wzrostu 2007 Ramowy program wspierania transatlantyckiej integracji gospodarczej

4 TRANSATLANTYCKIE STOSUNKI GOSPODARCZE (2) POZIOM WYMIANY HANDLOWEJ (2014) USA największy importer towarów z UE mld euro, czyli 18 proc. całkowitego eksportu UE USA dostarczyły do UE towary o wartości 205 mld euro, co stanowi 12 proc. unijnego importu. USA wyprzedziły Rosję na liście zagranicznych dostawców Unii, przesuwając się z trzeciej na drugą pozycję (po Chinach). UE ma stałą nadwyżkę w handlu z USA w 2014 r. dodatnie saldo wyniosło 106 mld euro.

5 OBROTY HANDLOWE UNII EUROPEJSKIEJ ZE STANAMI ZJEDNOCZONYMI (W MLD EURO)

6 PRZYCZYNY ROZPOCZĘCIA NEGOCJACJI TTIP(1) Niepowodzenie negocjacji wielostronnych w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO). Runda negocjacji rozpoczęta w 2001 r. i nie zakończona do dzisiaj zwana rozwojową (Doha Development Agenda, DDA) jest najdłużej trwającą serią rokowań handlowych w całej historii WTO

7 PRZYCZYNY ROZPOCZĘCIA NEGOCJACJI TTIP(2) Rosnące znaczenie w gospodarce światowej tzw. gospodarek wschodzących (m.in. krajów BRICS)

8 PRZYCZYNY ROZPOCZĘCIA NEGOCJACJI TTIP(3) Skutki kryzysu finansowego i gospodarczego. Udział UE w globalnych obrotach towarami zmniejszył się z 38,6 proc. w 2007 r. do 32,2 proc. w 2014 r., Udział USA z 11,2 proc. do 10,7 proc. w tym samym czasie. Dla porównania udział Chin wzrósł w tym okresie z 7,7 proc. do 11,4 proc.

9 ZAKRES NEGOCJOWANEJ UMOWY TTIP Oficjalne rokowania dotyczące TTIP rozpoczęły się 8 lipca 2013 r. w Waszyngtonie. Mimo tego, że nazwa negocjowanej umowy odnosi się do handlu i inwestycji to w rzeczywistości jej zakres jest znacznie szerszy.

10 KTO NEGOCJUJE UE Komisja Europejska pod przewodnictwem komisarza ds. handlu konsultując się z państwami członkowskimi na forum Komitetu ds. Polityki Handlowej oraz Rady ds. Zagranicznych. USA Po stronie amerykańskiej negocjacje prowadzi zespół pod przewodnictwem Biura Przedstawiciela ds. Handlu USA Na czele Biura stoi przedstawiciel ds. Handlu który jest członkiem gabinetu rządu i głównym doradcą prezydenta, negocjatorem i rzecznikiem w prawach handlowych.

11 PRZEBIEG NEGOCJACJI (1) Kilka miesięcy przed rozpoczęciem negocjacji europejski komisarz ds. handlu wskazał na konieczność prowadzenia negocjacji w formule tajności tłumacząc to obawami o zewnętrzne naciski. 5 lipca 2013 r. wystosowano do strony amerykańskiej pismo dotyczące dyskrecji prowadzonych rozmów, zawierające informujące o przedsięwziętych przez UE środkach ostrożności mających zapobiec ewentualnym przeciekom

12 PRZEBIEG NEGOCJACJI (2) Początkowym rundom negocjacyjnym towarzyszyły dodatkowe wydarzenia, które sprawiły, że zasady transparentności rokowań stały się jeszcze bardziej kontrowersyjne. Strona amerykańska wezwała publicznie do przyznania korporacjom większej roli w stanowieniu norm regulacyjnych zarówno na terenie UE i USA W odpowiedzi Komisja Europejska zaproponowała utworzenie Rady Współpracy Regulacyjnej, której zadaniem byłoby nadzorowanie realizacji istniejących zobowiązań deregulacyjnych Zgodnie z ta koncepcją UE i USA mają się wzajemnie informować o planowanych działaniach mogących wpływać na handel między nimi za pomocą tak zwanego systemu wczesnego ostrzegania. Po ostrzeżeniu druga strona mogłaby następnie przedstawić swoje stanowisko na temat planowanych działań. Co więcej, strona planująca nowe przepisy byłaby zobowiązana do przedstawienia analizy skutków zmian na handel oraz odbyć konsultacje z przedstawicielami grup, na których interesy mogą mieć one wpływ.

13 PRZEBIEG NEGOCJACJI (3) 29 lipca 2014 r. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich wszczął dochodzenie wobec Komisji Europejskiej dotyczące przejrzystości i udziału społeczeństwa w zakresie negocjacji w sprawie TTIP stwierdzając, że wynik negocjacji może mieć znaczny wpływ na życie obywateli. Celem rozpoczętego dochodzenia było dopilnowanie, aby obywatele mogli na bieżąco śledzić postępy prowadzonych rozmów i mieć wpływ na ich wynik

14 W wyniku postepowania Rzecznik przedstawił Komisji rekomendacje odnoszące się do wspólnych tekstów negocjacyjnych, bardziej aktywnego ujawniania dokumentów dotyczących TTIP. Wskazano również, że agendy unijne powinny podawać do powszechnej wiadomości informacje o spotkaniach z przedstawicielami biznesu i organizacji pozarządowych oraz przesyłanych im dokumentach.

15 Nowo powołana unijna komisarz odpowiedzialna za negocjacje Cecilia Malmström w ramach nowej polityki przejrzystości zapowiedziała pogłębiony dialog ze społeczeństwem i ujawniała otrzymany od państw członkowskich mandat negocjacyjny

16 Komisja Europejska ogłosiła zmianę przyjętej pierwotnie formuły negocjacji i deklaracji o podjęciu konsultacji społecznych oraz zwiększeniu transparentności całego procesu.

17 ZAPYTANIE PUBLICZNE CORPORATE EUROPE OBSERVATORY (CEO) prośba o informację publiczną do jednej z agend Komisji Europejskiej dotyczącą szczegółów spotkań przedstawicieli Komisji z przedstawicielami przemysłu tytoniowego w kontekście negocjacji TTIP

18 Dokumenty rzeczywiście ujawniono w ramach tzw. częściowego dostępu

19 Dopiero 2 grudnia 2015 r. na mocy porozumienia Komisji Europejskiej z Parlamentem Europejskim europosłowie uzyskali możliwość dostępu do wszystkich kategorii poufnych dokumentów dotyczących TTIP

20 W przypadku amerykańskiej grupy negocjacyjnej obowiązują odmienne standardy. W jej skład wchodzi ponad 600 konsultantów wyznaczonych przez korporacje dysponujących nieograniczonym dostępem do dokumentów

21 Transparentność prowadzonych rokowań została zaburzona również przez jednostronność przekazu w wydaniu negocjujących stron. Liczba konferencji i seminariów, które odbyły się w sprawie TTIP jest znacząca, strona Komisji Europejskiej dedykowana wyłącznie TTIP rozrasta się z każdą nową rundą negocjacyjną. Całkowity brak informacji na stronach Komisji czy nawet polskiego Ministerstwa Gospodarki raportów, które byłyby sprzeczne z oficjalną tezą o pozytywnym wpływie TIPP na gospodarki UE i USA.

22 Negatywną opinię zawiera np. raport sporządzony przez naukowców z Tufts University wskazujący, że TTIP doprowadzi w Europie do zmniejszenia PKB, utraty ok. 600 tys. miejsc pracy, spadku przychodów budżetowych i wzrostu finansowej niestabilności.

23 STAN NEGOCJACJI POROZUMIENIA TTIP W ZAKRESIE ROLNICTWA Obrót produktami rolnymi to: 5,3% całkowitego eksportu unijnego do USA i 5,1% całkowitego amerykańskiego eksportu do krajów UE

24 Z uwagi fakt newralgiczności tego sektora związanej chociażby z bezpieczeństwem żywności znaczenie negocjacji dotyczącej liberalizacji handlu w tym zakresie ma bardzo duże znaczenie

25 W obszarze rolniczym amerykańskie cele negocjacyjne są bardzo ofensywne. Jak wynika z oficjalnych stanowisk przedstawicieli Stanów Zjednoczonych ich główny cel jest jednoznaczny: w pełni wykorzystać potencjał eksportowy amerykańskich produktów rolnych poprzez zniesienie ceł i kontyngentów stanowiących przeszkodę dla eksportu

26 strona amerykańska próbuje blokować kwestię eksportu produktów przemysłu samochodowego z krajów Wspólnoty chcąc wymusić ustępstwa w zakresie amerykańskich produktów rolnych. spornym obszarem w tym zakresie jest przede wszystkim europejska zasada ostrożności Mimo że Komisja Europejska publicznie wyraża wolę utrzymania zasady ostrożności to z dokumentacji wynika, ze zapis ten został wykreślony. Nie przesądza to na tym etapie o końcowym rozstrzygnięciu tej kwestii, aczkolwiek stanowi sygnał ostrzegawczy wskazujący kierunek w którym zmierzają dalsze negocjacje Różnice widać choćby w przypadku stosowania niektórych hormonów przy produkcji mięsa, sprzedaży produktów genetycznie modyfikowanych, czy używania określonych pestycydów. Przykładem może być wykorzystanie neonikotynoidów, pestycydów toksycznych dla pszczół całkowicie zakazanych w UE, natomiast w warunkach amerykańskich ograniczenia w ich stosowaniu dotyczą jedynie trzech spośród pięćdziesięciu stanów. Aktualnie 82 substancje tego typu już zabronione na obszarze UE są nadal dopuszczone do obrotu w USA.

27 Farmakologia weterynaryjna wypracowała wiele różnorodnych środków, które przyspieszają wzrost masy ciała hodowanych zwierząt, wpływają na poprawę mięsności czy też oddziaływują np. na mleczność krów. W wielu przypadkach ich zastosowanie nie pozostaje neutralne dla zdrowia konsumentów. Z tego samego powodu antybiotyki, podawane w paszach dla zwierząt jako stymulatory efektywności produkcji, są w Europie od wielu lat zabronione, co oznacza, że. można je stosować tylko w przypadku, kiedy zwierzę jest chore w postaci leku lub paszy leczniczej. Na rynku amerykańskim nie funkcjonują szczegółowe rozwiązanie regulujące tą kwestię

28 Podobna sytuacja dotyczy stosowania hormonu wzrostu dla bydła, stymulującego przyrost masy mięśniowej. Na terenie UE obowiązuje całkowity zakaz jego stosowania podczas gdy w USA jest on powszechnie stosowany bez warunku identyfikacji zwierząt którym go podano. Stosowanie hormonów w hodowli zwierząt dotyczy nie tylko bydła, W USA w produkcji trzody na dużą skalę stosowana jest, zakazana w UE raktopamina. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności w 2009 r. dokonał oceny raktopaminy, a szczególnie jej potencjalnego wpływu na układ sercowonaczyniowy u ludzi, stwierdzając, że nawet najmniejszy poziom pozostałości hormonu może zagrażać najbardziej podatnym osobom

29 WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (1): 1. mimo sprzeciwu strony amerykańskiej UE nie zmieni swojego stanowiska w sprawie dopuszczenia na rynek europejski wieprzowiny zawierającej pozostałości raktopaminy; 2. zwiększony zostanie bezcłowy kontyngent na amerykańską wieprzowinę wolną od rektopaminy. Rozwiązanie to jest wysoce prawdopodobne z uwagi na ustalenia zawarte w opublikowanej 29 lutego 2016 r. umowie CETA w ramach której zatwierdzono zwiększony bezcłowy kontyngent na kanadyjską wieprzowinę; 3. wołowina jest zaliczana przez stronę europejską do tzw. produktów o szczególnej wrażliwości, wydaje się, że w tym przypadku nie dojdzie do zniesienia ograniczeń dotyczących hormonów lub stymulatorów wzrostu w hodowli bydła.

30 WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (2): 4. KWESTIA GMO. Wartą uwagi kwestią jest również zagadnienie związane z żywnością modyfikowaną genetycznie. Wprawdzie mandat, który otrzymała Komisja Europejska od państw członkowskich do negocjowania umowy TTIP nie obejmuje tej kwestii to jednak warto zwrócić uwagę, że w USA nie ma obowiązku oznaczania żywności wyprodukowanej przy wykorzystaniu produktów modyfikowanych genetycznie.

31 WNIOSKI DOTYCZĄCE NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH USTALEŃ KOŃCOWEJ WERSJI TTIP (3): 5. Kwestia ISDS. Stanowisko negocjatorów unijnych wskazuje, że propozycja UE podąża w kierunku zreformowania pierwotnej koncepcji arbitrażu. Według tej koncepcji ISDS miałby zostać zastąpiony nowym systemem ICS (Investment Court System). Konsultacje publiczne, które Komisja Europejska przeprowadziła w tej sprawie, pokazały ogromną niechęć do klauzuli ISDS. Istotą reformy są takie elementy jak: zwiększenie przejrzystości postępowania, większe zabezpieczenie prawa do wprowadzania regulacji, poprawa funkcjonowania trybunałów, czy unikanie konfliktu interesów. DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA Duża część pozwów jest obsługiwana przez garstkę międzynarodowych kancelarii prawnych, w tym: Freshfields Bruckhaus Deringer (Wielka Brytania), White & Case (USA) King & Spalding (USA). Niewielka elitarna grupa 15 prawników rozstrzygała w 55% upublicznionych sporów inwestycyjnych

32 PODSUMOWANIE Negocjacje porozumienia TTIP są dotychczas nierozstrzygnięte, nie ma jeszcze ostatecznej wersji skonsolidowanego tekstu, którą można by obiektywnie ocenić. Opublikowane dokumenty i przecieki ze stołu rokowań wskazują, że strona amerykańska pod wpływem miejscowych korporacji twardo domaga się zapisów, które są z uwagi na sprzeciw społeczny są praktycznie nie do zaakceptowania w Europie. Kwestia BREXITu Obecnie przedmiotem rokowań jest tekst umowy w którym stanowiska stron są zbieżne w połowie zapisów. Zakończenie negocjacji prawdopodobnie nie nastąpi zbyt szybko. Tym bardziej, że najbardziej drażliwe kwestie nie zostały dotychczas uzgodnione. Krytyka umowy pojawia się również po stronie amerykańskiej, co jest szczególnie widoczny w wystąpieniach kandydatów na prezydenta USA D. Trumpa i H. Clinton. Warto pamiętać, że w momencie kiedy negocjatorzy ustalą ostateczna wersje dokumentu, zostanie ona skierowana do Rady Europejskiej, skąd trafi pod obrady i głosowanie Parlamentu Europejskiego. Następnie umowa będzie musiała zostać ratyfikowana przez wszystkie 28 państw UE.

33 SUPLEMENT W oficjalnym tłumaczeniu umowy CETA na język polski został błędnie przetłumaczony fragment artykułu 25., dotyczący produktów biotechnologicznych chodzi o artykuł 25.2, podpunkt d, który w oryginalnej wersji brzmi: to engage in regulatory cooperation to minimise adverse trade impacts of regulatory practices related to biotechnology products. W oficjalnej, polskiej wersji umowy CETA, znalazło się tłumaczenie, zmieniające zupełnie sens tego zapisu: uczestnictwa we współpracy regulacyjnej mającej na celu minimalizację niekorzystnego wpływu wymiany handlowej na praktyki regulacyjne związane z produktami biotechnologicznymi. Prawidłowe tłumaczenie to uczestnictwa we współpracy regulacyjnej mającej na celu minimalizację niekorzystnego wpływu praktyk regulacyjnych na handel produktami biotechnologicznymi

34 SUPLEMENT WNIOSKI Z CETA (1) * Zdanie Europejskiej Komisji CETA daje jasno do zrozumienia, że UE i Kanada zachowują prawo do regulacji. Próba obiektywnej oceny Komisja Europejska powołuje się na preambułę umowy CETA, w której strony po prostu uznają, że zapisy tej umowy zabezpieczają prawo do regulacji Jednak, w przeciwieństwie do głównej części tekstu, preambuła nie jest wiążąca. W rozdziale CETA poświęconym inwestycjom nie wspomina się o prawie do regulacji. Dalsze odniesienia można znaleźć jedynie w rozdziałach dotyczących pracy i środowiska naturalnego, jednak także one nie zawierają jednoznacznego stwierdzenia potwierdzającego prawo do regulacji. W rzeczywistości rozdział dotyczący środowiska skutecznie ogranicza to prawo, wymagając, aby polityki środowiskowe były wdrażane w sposób zgodny [ ] z umową. *na podstawie Traidcraft 2015, Międzynarodowe umowy inwestycyjne pod lupą

35 SUPLEMENT WNIOSKI Z CETA (2) Zdanie Komisji Europejskiej Sprawiedliwe i równe traktowanie Jasna, zamknięta lista precyzyjnie definiuje ten standard bez pozostawiania niepożądanej swobody interpretacji sędziom arbitrażowym. Próba obiektywnej oceny W umowie CETA lista ta nie jest wyraźnie zamknięta. Wcześniejsze podobne próby podczas pracy nad umową NAFTA w dużej mierze zawiodły. Co więcej, wielu inwestorów opiera swoje roszczenia na dokładnie tych samych przypadkach wymienionych w CETA jako potencjalne naruszenia standardu sprawiedliwego i równego traktowania, szczególnie dotyczy to arbitralności i dyskryminacji. Dodatkowo, CETA wyraźnie odnosi się do uzasadnionych oczekiwań inwestorów, które rządy mogły stworzyć poprzez konkretne deklaracje i tym samym celowo otwiera furtkę umożliwiającą szerokie interpretowanie standardu sprawiedliwego i równego traktowania, np. założenia, że obowiązkiem państwa jest utrzymanie stabilnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej.

36 SUPLEMENT WNIOSKI Z CETA (3) Zdanie Komisji Europejskiej CETA jest pierwszą umową, która zawiera wiążący kodeks postępowania dla sędziów arbitrażowych występujących w sporze według mechanizmu ISDS. Kodeks jest oparty na regułach etycznych Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawników (IBA) i podlega dalszym rewizjom. Zapobiega konfliktom interesów. Próba obiektywnej oceny CETA nie zawiera wiążącego kodeksu postępowania dla sędziów arbitrażowych angażujących się w rozstrzyganie sporów inwestor przeciw- państwu. Zamiast tego tekst stanowi jedynie, że sędziowie arbitrażowi powinni stosować się do wytycznych Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawników (IBA), które można zastąpić lub uzupełnić właściwym kodeksem postępowania, który zostanie opracowany w ciągu dwóch lat po wejściu CETA w życie. Jednak Wytyczne IBA dotyczące konfliktu interesów są niewiążącym i w dużej mierze nieskutecznym narzędziem dobrowolnej auto-regulacji, skonstruowanym przez i dla przemysłu arbitrażowego. Nie zapobiegły powstaniu elitarnego klubu kancelarii prawnych i prawników koncentrujących dużą część działalności przemysłu arbitrażowego. Ponieważ treść przewidywanego kodeksu postępowania, który miał zastąpić lub uzupełnić wytyczne IBA, pozostaje nieznana, niemożliwe jest twierdzenie, że kodeks ten zapobiegnie konfliktom interesów.

37 SUPLEMENT WNIOSKI Z CETA (4) Zdanie Komisji Europejskiej CETA nie chroni tzw. firm fasadowych. Aby kwalifikować się jako inwestor, konieczne jest prowadzenie rzeczywistych operacji gospodarczych na terytorium kraju jednej ze stron. Próba obiektywnej oceny W ramach CETA tylko przedsiębiorstwa prowadzące znaczące działania gospodarcze w krajach pochodzenia są uznawane za inwestorów objętych standardami ochrony, przewidzianymi w umowie. Zapis ten pozornie ma na celu ograniczenie procederu zakładania firm fasadowych, aby zyskać dostęp do trybunałów arbitrażowych (tzw. treaty shopping). Jednak klauzula ta jest prawdopodobnie nieskuteczna z powodu niezwykle szerokiej definicji inwestycji zawartej w umowie, m.in. obejmującej akcje, obligacje i pożyczki. W konsekwencji przykładowo firma fasadowa założona w Kanadzie i posiadająca kilka akcji firmy brytyjskiej mogłaby kwalifikować się jako inwestor prowadzący znaczące działania gospodarcze kwalifikujące go do tego, aby zaskarżyć Wielką Brytanię przed trybunałem arbitrażowym.

38 SUPLEMENT WNIOSKI Z CETA (5) Zdanie Komisji Europejskiej Umowa przewiduje także możliwość stworzenia mechanizmu apelacji. Próba obiektywnej oceny Podobnie jak w przypadku przewidywanego kodeksu postępowania, możliwość stworzenia mechanizmu apelacji została przeniesiona na okres późniejszych konsultacji w ramach specjalnego komitetu, który zostanie utworzony w ramach CETA. Komitet ten miałby decydować czy, i jeśli tak, na jakich warunkach można stworzyć mechanizm apelacji. Wydaje się nieprawdopodobne, że tak się kiedykolwiek stanie, biorąc pod uwagę fakt, że negocjatorom CETA nie udało się osiągnąć porozumienia ws. organu apelacyjnego po kilku latach negocjacji

39 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr Michał Thlon Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie michal.thlon@uek.krakow.pl