OGÓLNY OPIS INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ORAZ TOWARÓW GIEŁDOWYCH W DOMU MAKLERSKIM CONSUS S.A.

OGÓLNY OPIS INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ORAZ TOWARÓW GIEŁDOWYCH W DOMU MAKLERSKIM CONSUS S.A. (obowiązuje od 02.01.2014r.) Przedstawione poniżej opisy dla poszczególnych towarów giełdowych i instrumentów finansowych przedstawiają tylko wybrane rodzaje ryzyka. Dla Klienta są to najważniejsze rodzaje ryzyka wynikające z zawierania, posiadania i rozliczania transakcji. 1. Rynek uprawnień do emisji gazów cieplarnianych 1.1 Charakterystyka rynku Rynek uprawnień do emisji gazów cieplarnianych dotyczy jednostek wprowadzonych protokołem z Kioto oraz dyrektywą 2003/87/WE z późniejszymi zmianami (EUA, CER, ERU) w ramach wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Ilekroć w regulaminie jest mowa o uprawnieniach do emisji rozumie się przez to uprawnienia do emisji, o których mowa w art. 3 pkt.15 Ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, z dnia 28 kwietnia 2011 r. (Dz. U. z 2011 r. nr 122, poz. 695). 1.2 Instrumenty rynku kasowego 1.2.1 Charakterystyka rynku kasowego uprawnień Przedmiotem obrotu na rynku kasowym są jednostki określone na podstawie dyrektywy 2003/87/WE i 2004/101/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z późniejszymi zmianami. EUA oznacza uprawnienie do wprowadzenia do powietrza gazów cieplarnianych w rozumieniu dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r., ustanawiającej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarniach we Wspólnocie oraz zmieniającej Dyrektywę Rady 96/61/WE. CER oznacza jednostkę poświadczonej redukcji emisji w rozumieniu dyrektywy 2004/101/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie z uwzględnieniem mechanizmów projektowych Protokołu z Kioto. ERU oznacza jednostkę redukcji emisji w rozumieniu dyrektywy 2004/101/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie z uwzględnieniem mechanizmów projektowych Protokołu z Kioto Rynkami obrotu na których odbywa się handel są europejskie giełdy i platformy transakcyjne. Do najpopularniejszych należą Giełda European Energy Exchange w Lipsku, NASDAQ OMX Commodities Europe w Lysaker. 1.2.2 Czynniki ryzyka Ryzyko płynności ryzyko niemożności rozpoczęcia lub zakończenia inwestycji spowodowane niewielką płynnością, czyli brakiem podaży lub popytu dla danego uprawnienia do emisji. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być trudność ze sprzedażą lub zakupem uprawnień do emisji. Ryzyko krótkookresowych zmian cen ryzyko występujące na skutek zmienności nastrojów (często emocjonalnych) panujących na rynku wśród inwestorów. Wynikiem takich działań są nieracjonalne zmiany Dom Maklerski Consus S.A.; ul. Dominikańska 9; 87-100 Toruń Polska; KRS: 0000359260; Sąd Rejonowy w Toruniu, VII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego; NIP: 9562273788; Kapitał zakładowy: 9.000.000 PLN; Kapitał zakładowy opłacony: 9.000.000 PLN; +48 56 664 09 30 +48 56 664 09 29

cen uprawnień. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być podjęcie błędnej decyzji o rozpoczęciu lub zakończeniu inwestycji. Ryzyko kursu walutowego występuje w przypadku inwestycji w innej walucie i związane jest ze zmiennością kursu waluty, w której indeksowana jest inwestycja. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być błędna ocena inwestycji w zakresie rentowności. Ryzyko rynku ryzyko związane z koniunkturą na rynku uprawnień do emisji. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być podjęcie błędnej decyzji o rozpoczęciu lub zakończeniu inwestycji. Ryzyko podatkowe ryzyko zmiany przepisów podatkowych wprowadzającej w przypadku inwestowania w uprawnienia do emisji większe niż dotychczas obciążenia podatkowe, a w rezultacie zmniejszenie rentowności inwestycji. Ryzyko prawne ryzyko związane z niekorzystnymi dla Klientów zmianami regulacji prawnych, którym podlegają uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych lub podmioty prowadzące giełdę, rynek pozagiełdowy albo alternatywny system obrotu. Ryzyko utraty kapitału wiąże się z możliwością utraty zainwestowanego kapitału. Nabycie uprawnień do emisji gazów cieplarnianych wiąże się z ryzykiem utraty nawet do 100% wartości kapitału. Ryzyko wysokości opłat ryzyko zmiany wysokości opłat pobieranych z tytułu transakcji danym prawem do emisji lub jego przechowywania. Ryzyko rozliczenia ryzyko nierozliczenia zawartych transakcji w odpowiednim terminie, wynikające m.in. z zawodności systemów informatycznych bądź innych ograniczeń technicznych, występujących w krajowych rejestrach uprawnień. 1.2.3 Zmienność cen Cena podlega dużej fluktuacji. Jest ona zależna od decyzji podejmowanych przez polityków na szczeblu światowym i europejskim. Na zmienność cen mają także wpływ wprowadzane rozwiązania prawne na gruncie europejskim i krajowym. Ponadto na cenę ma wpływ wielkość ustalonych limitów emisji na poszczególne okresy rozliczeniowe. Na cenę uprawnień ma również wpływ dynamika rozwoju gospodarki poszczególnych krajów europejskich oraz możliwość zmiany paliwa na mniej emisyjne. 1.3 Instrumenty rynku terminowego 1.3.1 Charakterystyka rynku terminowego Przedmiotem handlu na rynku terminowym jest zobowiązanie do wykonania w przyszłości transakcji na określonych dzisiaj warunkach. Największą płynnością w Europie w obrocie instrumentami pochodnymi na uprawnienia do emisji cieszy się giełda ICE Futures Europe. Giełdowe kontrakty terminowe to produkty wystandaryzowane, co oznacza, że organy giełdy określają szczegółowo specyfikację kontraktu terminowego futures, czy kontraktu opcyjnego (w szczególności wielkość, nominał, termin wygaśnięcia, krok notowań, sposób rozliczenia i dostawy). Inwestowanie w kontrakty terminowe umożliwia wykorzystanie mechanizmu dźwigni finansowej. Zakup kontraktu terminowego lub jego sprzedaż powoduje powstanie otwartej pozycji. Nabywca kontraktu otwiera pozycję długą, natomiast sprzedawca kontraktu otwiera pozycję krótką. W przypadku kontraktów futures pozycja długa oznacza zobowiązanie nabywcy do zakupu instrumentu bazowego po cenie określonej w umowie. Nabywca zawierając taki kontrakt oczekuje wzrostu ceny instrumentu bazowego do czasu rozliczenia kontraktu. Pozycja krótka w kontraktach futures oznacza zobowiązanie sprzedawcy do dostarczenia instrumentu bazowego po z góry określonej cenie umownej. Sprzedawca zawierając taki kontrakt oczekuje spadku ceny instrumentu bazowego do czasu rozliczenia kontraktu. 1.3.2 Czynniki ryzyka Ryzyko zmiany ceny instrumentu bazowego Inwestor zajmujący pozycję długą w kontrakcie osiąga zysk, jeżeli cena instrumentu bazowego rośnie. Jeżeli cena instrumentu bazowego spada to inwestor ponosi stratę. Inwestor zajmujący pozycję krótką w kontrakcie osiąga zysk, jeżeli cena instrumentu bazowego spada, natomiast inwestor poniesie stratę, jeżeli cena instrumentu bazowego rośnie. 2

W przypadku opcji ryzyko nabywcy opcji jest dużo mniejsze niż ryzyko wystawcy. W najgorszym przypadku nabywca opcji może stracić tylko premię zapłaconą wystawcy, natomiast strata wystawcy może być dużo większa, a w przypadku opcji kupna, nawet nieograniczona. Ryzyko płynności Inwestor winien liczyć się z ograniczeniem płynności w obrocie niektórymi seriami kontraktów terminowych w obrębie danego standardu. Ryzyko bazy ryzyko związane z różnicą między wyceną kontraktów futures w stosunku do ceny instrumentu bazowego. Ryzyko dźwigni finansowej polega na zwielokrotnieniu wpływu zmiany ceny kontraktu terminowego na wynik finansowy uzyskany przez inwestora. W skrajnej sytuacji strata może przekraczać wartość zainwestowanych początkowo środków. 1.3.3 Zmienność cen Cena kontraktów terminowych jest uzależniona od zmian cen instrumentu bazowego. Na cenę kontraktów terminowych również wpływ ma czas pozostający do terminu wygaśnięcia oraz poziom stóp procentowych. 1.3.4 Obowiązek utrzymania odpowiednich wartości depozytów zabezpieczających Jako zasadę DM Consus przyjmuje, że nie kredytuje otwartych pozycji Klientów w tym również lewarowanych (z dźwignią finansową). W przypadku stosowania dźwigni finansowej, Klient musi się liczyć z koniecznością utrzymywania depozytu zabezpieczającego wyliczanego codziennie zgodnie z sytuacją rynkową. W przypadku gdy notowania instrumentu bazowego zmienią się na niekorzyść z punktu widzenia Klienta, Klient zobowiązany jest do uzupełnienia wielkości depozytu do wartości minimalnej określonej przez DM Consus W przypadku braku uzupełnienia przez Klienta depozytu zabezpieczającego w wymaganej wysokości, DM Consus zastrzega sobie prawo samodzielnego zamknięcia wybranych pozycji Klienta. 2. Rynek praw majątkowych do świadectw pochodzenia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych 2.1. Charakterystyka rynku Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych są zbywalne i stanowią towar giełdowy, o którym mowa w art. 2 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 121, poz. 1019 i Nr 183, poz. 1537 i 1538). Powstają z chwilą zapisania świadectwa pochodzenia po raz pierwszy na koncie ewidencyjnym w rejestrze świadectw pochodzenia prowadzonym przez podmiot prowadzący izbę rozliczeniową transakcji zawieranych na giełdzie towarowej i przysługują osobie będącej posiadaczem tego konta. Obrót świadectwami pochodzenia jest prowadzony przez Towarową Giełdę Energii S.A. 2.2. Czynniki ryzyka Ryzyko płynności ryzyko niemożności rozpoczęcia lub zakończenia inwestycji spowodowane niewielką płynnością czyli brakiem podaży lub popytu dla prawa majątkowego do świadectwa pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być trudność ze sprzedażą lub zakupem praw majątkowych do świadectw pochodzenia. Ryzyko krótkookresowych zmian cen ryzyko występujące na skutek zmienności nastrojów (często emocjonalnych) panujących na rynku wśród inwestorów. Wynikiem takich działań są nieracjonalne zmiany cen praw majątkowych do świadectw pochodzenia. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być podjęcie błędnej decyzji o rozpoczęciu lub zakończeniu inwestycji. Ryzyko rynku ryzyko związane z koniunkturą na rynku praw majątkowych do świadectw pochodzenia. Efektem nieuwzględnienia tego ryzyka może być podjęcie błędnej decyzji o rozpoczęciu lub zakończeniu inwestycji. 3

Ryzyko prawne ryzyko związane z niekorzystnymi dla klientów zmianami regulacji prawnych, którym podlegają prawa majątkowe do świadectw pochodzenia, lub podmioty prowadzące giełdę, rynek pozagiełdowy albo alternatywny system obrotu. Ryzyko utraty kapitału wiąże się z możliwością utraty zainwestowanego kapitału. Nabycie praw majątkowych do świadectw pochodzenia wiąże się z ryzykiem utraty nawet do 100% wartości kapitału reprezentowanego przez prawa majątkowe do świadectw pochodzenia. Ryzyko wysokości opłat ryzyko zmiany wysokości opłat pobieranych z tytułu transakcji danym prawem majątkowym do świadectwa pochodzenia lub jego przechowywania. Ryzyko rozliczenia ryzyko nierozliczenia zawartych transakcji w odpowiednim terminie, wynikające m.in. z zawodności systemów informatycznych bądź innych ograniczeń technicznych występujących m.in. w rejestrze świadectw pochodzenia. 2.3. Zmienność cen Cena podlega dużej fluktuacji. Jest ona zależna od m.in. decyzji politycznych podejmowanych na szczeblu światowym i europejskim. Na zmienność cen mają także wpływ wprowadzane rozwiązania prawne na gruncie europejskim i krajowym. Na cenę praw majątkowych do świadectw pochodzenia ma również wpływ dynamika rozwoju gospodarki, a przez to zapotrzebowanie na energię. 3. Instrumenty Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych 3.1 Charakterystyka rynku Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW) jest spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa. Zadaniem GPW jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. GPW zapewnia koncentrację w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu wyznaczenia kursu i realizacji transakcji. Obowiązujący na GPW system obrotu charakteryzuje się tym, że kursy poszczególnych instrumentów finansowych ustalane są w oparciu o zlecenia kupujących i sprzedających, stąd też zwany jest on rynkiem kierowanym zleceniami. Oznacza to, że w celu ustalenia ceny instrumentu sporządza się zestawienie zleceń zawierających dyspozycje kupna i sprzedaży. Kojarzenia tych zleceń dokonuje się według ściśle określonych zasad, zaś realizacja transakcji odbywa się w trakcie sesji giełdowych. Na GPW są m.in. notowane: akcje, prawa poboru, prawa do akcji, obligacje, instrumenty pochodne (kontrakty terminowe i opcje) 3.2 Instrumenty rynku kasowego 3.2.1 Akcje 3.2.1.1 Charakterystyka rynku akcji Akcje są instrumentami udziałowymi emitowanymi przez podmioty będące spółkami akcyjnymi. Nabywca akcji uzyskuje pewne prawa np. prawo głosu na walnym zgromadzeniu, prawo do dywidendy, prawo udziału w masie likwidacyjnej, prawo poboru. Każda akcja stanowi dowód współwłasności jednakowej części majątku spółki. Akcje mają określoną wartość nominalną, cenę emisyjną, tj. cena sprzedaży akcjonariuszom spółki na rynku pierwotnym oraz cenę rynkową (cenę bieżącą, która zmienia się zgodnie z prawem popytu i podaży). 3.2.1.2 Czynniki ryzyka Są to instrumenty bardziej ryzykowne niż obligacje, stąd inwestor powinien dokonać starannej alokacji i dywersyfikacji portfela akcji. W przypadku inwestycji w te instrumenty finansowe należy się liczyć m.in. z: Ryzykiem emitenta tj. ryzykiem pogorszenia sytuacji finansowej spółki, jakości pracy zarządu, spadku popytu na produkty spółki lub pogorszenie innych czynników wpływających na sytuację ekonomiczną samej spółki. Ryzykiem zmian makroekonomicznych, takich jak tempo wzrostu gospodarczego, wysokość stóp procentowych, poziom inflacji, sytuacja geopolityczna. 4

Ryzykiem krótkookresowych zmian cen ryzyko występujące na skutek zmienności nastrojów (często emocjonalnych) panujących na rynku wśród inwestorów. Wynikiem takich działań są nieracjonalne zmiany cen instrumentów finansowych. Ryzykiem płynności polegającym na braku możliwości sprzedaży lub kupna akcji w krótkim okresie, w znacznej ilości i bez istotnego wpływania na poziom cen rynkowych. Generalnie w przypadku małych obrotów rośnie ryzyko zmienności ceny. Ryzykiem branżowym specyficzne dla danej grupy spółek uwarunkowania ekonomiczno gospodarcze tj. niekorzystne dla branży uwarunkowania finansowe, konkurencja, spadek popytu na produkty skutkujące pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej emitenta lub czynniki niemierzalne związane z określonym zachowaniem inwestorów (grup inwestorów) wynikających z popularyzowanych trendów inwestycyjnych mogących mieć wpływ na przewartościowanie lub niedowartościowanie cen akcji. 3.2.1.3 Zmienność cen Zmienność cen akcji może być duża i jest uzależniona w szczególności od płynności spółki oraz liczby akcji w wolnym obrocie. 3.2.2 Prawa do akcji (PDA) 3.2.2.1 Charakterystyka rynku praw do akcji Prawa do akcji to rodzaj instrumentu finansowego umożliwiającego nabywcom akcji nowej emisji, ich odsprzedanie zanim jeszcze są wprowadzone do obrotu. Istnienie PDA wynika z faktu, że od emisji akcji do ich wprowadzenia do publicznego obrotu upływa dłuższy okres. 3.2.2.2 Czynniki ryzyka Poziom ryzyka związany z inwestowaniem w prawa do akcji jest porównywalny z poziomem ryzyka związanym z inwestowaniem w akcje. Występują ryzyka analogiczne jak w przypadku inwestowania w akcje. Dodatkowo istnieje potencjalne ryzyko niezarejestrowania emisji przez sąd rejestrowy, co związane jest z obowiązkiem wypłaty przez emitenta wpłaconych przez inwestora kwot bez żadnych odsetek. 3.2.2.3 Zmienność cen PDA charakteryzują się znaczącą zmiennością cen, niejednokrotnie wyższą niż zmienność cen akcji tej samej spółki. 3.2.3 Prawa poboru (PP) 3.2.3.1 Charakterystyka rynku praw poboru Prawa poboru instrument finansowy, z którym związany jest przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy. Ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu jako samodzielny papier wartościowy. 3.2.3.2 Czynniki ryzyka Występują ryzyka analogiczne jak w przypadku inwestowania w akcje.są to instrumenty bardziej ryzykowne niż obligacje, stąd inwestor powinien dokonać starannej alokacji i dywersyfikacji portfela. W przypadku inwestycji w te instrumenty finansowe należy się liczyć m.in. z: Ryzykiem emitenta tj. ryzykiem pogorszenia sytuacji finansowej spółki, jakości pracy zarządu, spadku popytu na produkty spółki lub pogorszenie innych czynników wpływających na sytuację ekonomiczną samej spółki. Ryzykiem zmian makroekonomicznych, takich jak tempo wzrostu gospodarczego, wysokość stóp procentowych, poziom inflacji, sytuacja geopolityczna. 5

Ryzykiem krótkookresowych zmian cen ryzyko występujące na skutek zmienności nastrojów (często emocjonalnych) panujących na rynku wśród inwestorów. Wynikiem takich działań są nieracjonalne zmiany cen instrumentów finansowych. Ryzykiem płynności polegającym na braku możliwości sprzedaży lub kupna praw poboru w krótkim okresie, w znacznej ilości i bez istotnego wpływania na poziom cen rynkowych. Generalnie w przypadku małych obrotów rośnie ryzyko zmienności ceny. Ryzykiem branżowym specyficzne dla danej grupy spółek uwarunkowania ekonomiczno gospodarcze tj. niekorzystne dla branży uwarunkowania finansowe, konkurencja, spadek popytu na produkty skutkujące pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej emitenta lub czynniki niemierzalne, związane z określonym zachowaniem inwestorów (grup inwestorów) wynikających z popularyzowanych trendów inwestycyjnych, mogących mieć wpływ na przewartościowanie lub niedowartościowanie cen praw poboru. 3.2.3.3 Zmienność cen Prawa poboru charakteryzują się znaczącą zmiennością cen, niejednokrotnie wyższą niż zmienność cen akcji tej samej spółki. 3.2.4 Obligacje 3.2.4.1Charakterystyka rynku obligacji OBLIGACJE EMITOWANE PRZEZ SKARB PAŃSTWA Obligacje są papierami wartościowymi poświadczającymi wierzytelność, czyli zobowiązanie Skarbu Państwa wobec ich właścicieli na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach. OBLIGACJE INNYCH EMITENTÓW m.in. obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne), obligacje jednostek samorządu terytorialnego (komunalne) oraz listy zastawne. Obligacje są papierami wartościowymi, poświadczającymi wierzytelność, czyli zobowiązanie emitenta wobec ich właścicieli na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach. Wartość nominalna obligacji to przypisana każdej obligacji kwota pieniędzy oznaczająca wielkość udzielonej emitentowi pożyczki z tytułu jej nabycia. Termin wykupu obligacji, inaczej termin zapadalności, oznacza okres od daty emisji do momentu, w którym powinien nastąpić wykup jej wartości nominalnej, czyli zwrot zaciągniętej przez emitenta pożyczki. 3.2.4.2 Czynniki ryzyka OBLIGACJE EMITOWANE PRZEZ SKARB PAŃSTWA Instrumenty te są praktycznie pozbawione ryzyka niedotrzymania warunków (ryzyko emitenta), ryzyka branży oraz ryzyka specyficznego spółki, przez co stanowią najbezpieczniejszy przedmiot inwestycji. Ryzyko stopy procentowej wrażliwość ceny obligacji na zmiany stóp procentowych. Wzrost stóp procentowych powoduje spadek cen obligacji o stałym oprocentowaniu i obligacji dyskontowych. Ryzyko płynności ograniczona możliwość sprzedaży obligacji na rynku bez utraty wartości (negatywnego wpływu na cenę). OBLIGACJE INNYCH EMITENTÓW Ryzyko kredytowe (wypłacalności emitenta) ryzyko niedotrzymania przez emitenta warunków umowy, niewypłacenia w terminie należnych odsetek lub nie spłacenia kapitału. Ryzyko stopy procentowej wrażliwość ceny obligacji na zmiany stóp procentowych. Wzrosty stóp procentowych powoduje spadek cen obligacji o stałym oprocentowaniu i obligacji dyskontowych. 6

Ryzyko płynności ograniczona możliwość sprzedaży obligacji na rynku bez utraty wartości (negatywnego wpływu na cenę). 3.2.4.3 Zmienność cen Dłużne papiery wartościowe charakteryzują się ograniczoną zmiennością cen. 3.3 Instrumenty rynku terminowego 3.3.1 Kontrakty terminowe 3.3.1.1 Charakterystyka rynku kontraktów Przedmiotem kontraktu terminowego jest zobowiązanie do wykonania umowy w przyszłości na wcześniej określonych warunkach. Przedmiotem kontraktu terminowego (instrument bazowy) na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie mogą być: Indeksy Akcje Kursy walut Jest to instrument wystandaryzowany, co oznacza, że władze giełdy określają szczegółowo specyfikację kontraktu (np. wielkość, nominał, termin wygaśnięcia, krok notowań). Inwestowanie w kontrakty terminowe umożliwia wykorzystanie mechanizmu dźwigni finansowej. Zakup kontraktu terminowego lub jego sprzedaż powoduje powstanie otwartej pozycji. Nabywca kontraktu otwiera pozycję długą, natomiast sprzedawca kontraktu otwiera pozycję krótką. Pozycja długa oznacza zobowiązanie nabywcy do zakupu instrumentu bazowego po z góry określonej cenie umownej. Nabywca zawierając taki kontrakt oczekuje wzrostu ceny instrumentu bazowego do czasu rozliczenia kontraktu. Pozycja krótka oznacza zobowiązanie sprzedawcy do dostarczenia instrumentu bazowego po z góry określonej cenie umownej. Sprzedawca zawierając taki kontrakt oczekuje spadku ceny instrumentu bazowego do czasu rozliczenia kontraktu. 3.3.1.2 Czynniki ryzyka Ryzyko niekorzystnej zmiany ceny instrumentu bazowego Inwestor zajmujący pozycję długą w kontrakcie osiąga zysk, jeżeli cena instrumentu bazowego w momencie rozliczenia kontraktu jest wyższa niż cena umowna z uwzględnieniem kosztów zawarcia kontraktu. Jeżeli cena instrumentu bazowego w momencie rozliczenia kontraktu będzie niższa niż cena umowna to inwestor poniesie stratę. Inwestor zajmujący pozycje krótką w kontrakcie osiąga zysk, jeżeli cena instrumentu bazowego w momencie rozliczenia kontraktu jest niższa niż cena umowna, natomiast inwestor poniesie stratę, jeżeli cena instrumentu bazowego w momencie rozliczenia kontraktu będzie wyższa niż cena umowna, po której inwestor zobowiązał się nabyć ten instrument bazowy. Ryzyko płynności Inwestor winien liczyć się z ograniczeniem płynności w obrocie niektórymi seriami w kontraktach terminowych w obrębie danego standardu, jak i pomiędzy różnymi standardami np. kontrakty terminowe na akcje. Ryzyko przyszłego kształtowania się kursu brak pewności co do kierunku kształtowania się ceny kontraktu w przyszłości, potencjalnie skutkujący stratą części bądź całości zainwestowanego kapitału. Ryzyko bazy ryzyko związane z różnicą między wyceną kontraktów futures w stosunku do ceny instrumentu bazowego. Ryzyko dźwigni finansowej polega na zwielokrotnieniu wpływu zmiany ceny na rzeczywistą sytuację inwestora. W skrajnej sytuacji strata może przekraczać wartość zainwestowanych początkowo środków. 7

3.3.1.3 Dźwignia finansowa Mechanizm dźwigni finansowej mechanizm, który pozwala nabyć instrument finansowy (portfel instrumentów finansowych), angażując tylko część (często niewielką nawet rzędu 10%) potrzebnych do tego środków finansowych. Gdyby inwestor nabywał instrument finansowy (portfel instrumentów finansowych) bez dźwigni finansowej, powinien zaangażować 100% wymaganych środków finansowych niezbędnych do nabycia takiego instrumentu. Skutkiem zastosowania dźwigni finansowej może być poniesienie strat przekraczających wartość depozytów zabezpieczających w sytuacji szczególnie niekorzystnych warunków rynkowych. 3.3.1.4 Obowiązek utrzymania odpowiednich wartości depozytów zabezpieczających Jako zasadę DM Consus przyjmuje, że nie kredytuje otwartych pozycji Klientów w tym również lewarowanych (z dźwignią finansową). W przypadku stosowania dźwigni finansowej, Klient musi się liczyć z koniecznością uzupełniania na bieżąco (tj. następnego dnia po dniu, w którym wystąpiło zdarzenie opisane dalej) depozytu zabezpieczającego, w przypadku gdy notowania instrumentu bazowego zmienią się na niekorzyść z punktu widzenia Klienta. DM Consus. zastrzega sobie prawo wezwania Klienta do uzupełnienia depozytu zabezpieczającego lub samodzielnego zamknięcia wybranych pozycji, przynoszących Klientowi stratę. 3.3.1.5 Ryzyko dodatkowych zobowiązań Zobowiązanie dodatkowe powstaje w wyniku niekorzystnej dla inwestora zmiany kursu kontraktu. W procesie codziennych rozrachunków rynkowych (strata jednej strony kontraktu jest zyskiem strony przeciwnej), kwota straty jest pobierana z rachunku inwestora, który poniósł stratę w celu jej przekazania na rachunek inwestora, który osiągnął zysk. Kontrakty terminowe notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. rozliczane są pieniężnie. 3.3.1.6 Zmienność cen Zmienność cen kontraktów terminowych jest wprost uzależniona od zmienności cen/wartości instrumentu bazowego (indeksu, akcji lub kursu walutowego), a na jego cenę ma również wpływ czas pozostający do terminu wygaśnięcia kontraktu. 3.3.2 Opcje 3.3.2.1 Charakterystyka rynku opcji Opcja jest instrumentem finansowym mającym postać umowy zawartej pomiędzy nabywcą (kupującym) a wystawcą (sprzedającym). Opcja daje prawo, ale nie obowiązek do kupna (opcja call) lub sprzedaży (opcja put) instrumentu bazowego po danej cenie (cena wykonania opcji) w określonym czasie w przyszłości. Za to prawo, nabywca opcji z góry płaci premię sprzedawcy opcji (wystawcy). Najczęściej występującymi opcjami na rynkach regulowanych są opcje na indeksy lub wybrane papiery wartościowe (akcje). Na rynku regulowanym w Polsce instrumentem bazowym jest indeks. Opcja jest niesymetrycznym instrumentem pochodnym wystawca opcji oraz jej nabywca nie mają równych praw i obowiązków. Nabywca opcji ma prawo (lecz nie obowiązek) zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego w określonej liczbie, po ustalonej cenie oraz w ściśle określonym terminie w przyszłości. W zamian za prawo płaci premię (tzw. premia opcyjna). Nabywca opcji zawsze kupuje opcję, (zajmuje pozycję długą). Maksymalny zysk nabywcy jest nieograniczony, natomiast maksymalna strata jest ograniczona do wysokości zapłaconej premii. 8

Wystawca opcji przeciwna strona nabywcy ma obowiązek (lecz nie prawo) zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego w określonej liczbie, po ustalonej cenie oraz w ściśle określonym terminie w przyszłości. Wystawca opcji otrzymuje od nabywcy premię (tzw. premia opcyjna). Wystawca opcji zawsze sprzedaje opcję, czyli zajmuje pozycję krótką (short). Maksymalny zysk wystawcy jest ograniczony do wysokości otrzymanej premii, natomiast maksymalna strata może być nieograniczona. Opcja w przeciwieństwie do innych instrumentów ma charakter warunkowy. Realizacja opcji jest uzależniona od zajścia pewnego zdarzenia na rynku. Decyzja o realizacji opcji należy do nabywcy opcji. Opcje notowane są w seriach obejmujących wszystkie opcje danego typu z takim samym terminem wykonania. 3.3.2.2 Czynniki ryzyka Ryzyko niekorzystnej zmiany ceny instrumentu bazowego ryzyko w głównej mierze zależy od oczekiwań zmienności ceny instrumentu bazowego. Ryzyko nabywcy opcji jest dużo mniejsze niż ryzyko wystawcy. W najgorszym przypadku nabywca opcji może stracić premię zapłaconą wystawcy, natomiast strata wystawcy może być nieograniczona. Ryzyko ponoszone przez sprzedającego opcję call jest nieograniczone i realizuje się w przypadku wzrostu ceny instrumentu bazowego określonego w warunkach transakcji. Im wyższa różnica miedzy rynkowa ceną instrumentu bazowego a ceną realizacji określoną w warunkach transakcji, tym większa jest wycena opcji call, a zatem tym wyższa kwota rozliczenia, którą musi pokryć sprzedający opcję w przypadku jej wykonania. Ryzyko ponoszone przez sprzedającego opcję put jest ograniczone jedynie przez ustaloną w umowie wartość instrumentu bazowego i realizuje się w przypadku spadku ceny rynkowej instrumentu bazowego poniżej ceny określonej w umowie. Im wyższa różnica miedzy cena realizacji określoną w umowie, a ceną rynkową, tym większa jest wycena opcji put, a zatem tym wyższa kwota rozliczenia, którą musi pokryć sprzedający opcję w przypadku jej wykonania. Ryzyko mechanizmu dźwigni finansowej, który pozwala nabyć instrument finansowy (portfel instrumentów finansowych), angażując tylko część potrzebnych do tego środków finansowych. Ryzyko płynności Inwestor winien liczyć się z ograniczeniem płynności w obrocie niektórymi seriami opcji. 3.3.2.3 Dźwignia finansowa Mechanizm dźwigni finansowej mechanizm, który pozwala nabyć instrument finansowy (portfel instrumentów finansowych) angażując tylko część (często niewielką nawet rzędu 10%) potrzebnych do tego środków finansowych. Gdyby inwestor nabywał instrument finansowy (portfel instrumentów finansowych) bez dźwigni finansowej, powinien zaangażować 100% wymaganych środków finansowych niezbędnych do nabycia takiego instrumentu. Skutkiem zastosowania dźwigni finansowej może być poniesienie strat przekraczających wartość depozytów zabezpieczających w sytuacji szczególnie niekorzystnych warunków rynkowych. 3.3.2.4 Obowiązek utrzymania odpowiednich wartości depozytów zabezpieczających Jako zasadę DM Consus przyjmuje, że nie kredytuje otwartych pozycji Klientów, w tym również lewarowanych (z dźwignią finansową). W przypadku stosowania dźwigni finansowej, Klient musi się liczyć z koniecznością uzupełniania na bieżąco (tj. następnego dnia po dniu, w którym wystąpiło zdarzenie opisane dalej) depozytu zabezpieczającego, w przypadku gdy notowania instrumentu bazowego zmienią się na niekorzyść z punktu widzenia Klienta. DM Consus. zastrzega sobie prawo wezwania Klienta do uzupełnienia depozytu zabezpieczającego lub samodzielnego zamknięcia wybranych pozycji, przynoszących Klientowi stratę, a których depozyty nie zostały uzupełnione do ustalonych poziomów. 3.3.2.5 Ryzyko dodatkowych zobowiązań Zobowiązanie dodatkowe powstaje w wyniku niekorzystnej dla wystawcy opcji zmiany wyceny opcji. W procesie codziennych rozrachunków rynkowych kwota straty jest pobierana ze środków własnych 9

wystawcy opcji, w celu zabezpieczenia zobowiązań wobec nabywcy opcji. Opcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. rozliczane są pieniężnie. 3.3.2.6 Zmienność cen Zmienność cen opcji jest wprost uzależniona od zmienności cen instrumentu bazowego. Na cenę opcji ma również wpływ czas pozostający do terminu wygaśnięcia. 10