Bezpieczna praca osób niepełnosprawnych 1
Prezentacja obejmuje zagadnienia: I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy III. Typowe bariery przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - przykłady rozwiązań technicznych w likwidacji barier I. Podsumowanie 2
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [1]: 1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.) z przepisami wykonawczymi np.: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 ze zm.). Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.). 3
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [2]: 2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) z przepisami wykonawczymi np.: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz. 1328 ze zm.). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie turnusów rehabilitacyjnych (Dz. U. Nr 230, poz. 1694 ze zm.). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 93). 4
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [3]: Obowiązujące przepisy dotyczące przystosowania miejsc pracy do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych nie regulują tych kwestii w sposób jednoznaczny. Spotykane na rynku pracy orzeczenia o niepełnosprawności postanawiają, np.: Orzeczenie Obwodowej Komisji Lekarskiej ds. Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia ZUS z 1975 r. z postanowieniem uznania i zaliczenia osoby niepełnosprawnej do drugiej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia z wskazaniem do zatrudnienia: praca w warunkach specjalnych. Orzeczenie o Stopniu Niepełnosprawności Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności z 2008 r. z postanowieniem o zaliczeniu osoby niepełnosprawnej do znacznego stopnia niepełnosprawności z przyczynami np.: 10-N, 05-R i wskazaniem dotyczącym odpowiedniego zatrudnienia: praca w warunkach chronionych. 5
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [4]: Orzeczenie MZ ds. Orzekania o Niepełnosprawności z 2009 r. z postanowieniem o zaliczeniu osoby niepełnosprawnej do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z przyczynami np.: 05-R, 09-M i wskazaniem dotyczącym odpowiedniego zatrudnienia: praca na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności. Znane rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności określa jedynie symbole przyczyn niepełnosprawności lub choroby wskazując zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej. Ogólne znaczenie symboli jak poniżej ( 32): 6
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [5]: Praca w warunkach chronionych Postanowienia art. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w kontekście przystosowania stanowisk określają warunki pracy chronionej dotyczące obiektów i pomieszczeń użytkowanych przez zakład pracy w których zatrudniane są osoby niepełnosprawne, o których mowa w art. 28 albo art. 29 i uzyskanie statusu ZPCh albo ZAZ. Warunki te to warunki które odpowiadają przepisom i zasadom bhp, oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, a także pomieszczeń higieniczno - sanitarnych, ciągów komunikacyjnych, - oraz spełniają wymagania dostępności do nich. Kwestię przystosowania stanowisk pracy osób niepełnosprawnych ustawodawca zakreślił w tej ustawie takie stanowiska pracy, które są oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności nie wskazując jednak sposobu przystosowania tych stanowisk. 7
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [6]: Praca w warunkach chronionych cd. W odniesieniu do ZPCh i ZAZ ustawodawca wskazał inspekcję pracy do opiniowania tj. wydawania opinii umocowanych w Kpa w zakresie stwierdzania okoliczności, o których w art. 28 ust. 1, art. 29 ust. 1 ww. ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Inspektor pracy na mocy art. 10 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o PIP prowadzi nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z zatrudnianiem m.in. osób niepełnosprawnych. W ostateczności inspektor pracy po przeprowadzonej kontroli definiuje w trybie art. 33 ust. 1 pkt. 4 ustawy o PIP stosowną opinię tj. wydaje decyzję w powyższych kwestiach. 8
I. Podstawy prawne zatrudniania osób niepełnosprawnych [7]: Przystosowanie refundowanych stanowisk pracy Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w art. 26 ust. 1 definiuje możliwość przystosowywania tworzonych lub istniejących stanowisk pracy przez pracodawcę, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby niepełnosprawne bezrobotne lub pozostające w zatrudnieniu u pracodawcy tj. adaptacji pomieszczeń zakładu pracy, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie w zakładzie pracy. Podobnie, w trybie art. 26e ust. 1 ww. ustawy pracodawca, który przez wskazany powyżej okres zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w Urzędzie pracy jako bezrobotną albo poszukującą pracy niepozostającą w zatrudnieniu, może otrzymać, na wniosek zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej. W tych przypadkach po przeprowadzonej kontroli, inspektor pracy także w trybie art. 33 ustawy o PIP definiuje opinię tj. wydaje postanowienie. W ostatnich latach realizowane były przez Urzędy pracy projekty dotyczące wyposażania z przystosowaniem stanowisk pracy w trybie art. 26e ustawy głównie u pracodawców z tzw. otwartego rynku pracy, ale też realizowane były projekty w ZPCh i w Zakładów Aktywności Zawodowej. 9
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [1]: 1. Ustawa z dnia 7 sierpnia 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.) z przepisami wykonawczymi np.: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 ze zm.) 2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm.) z przepisami wykonawczymi np.: Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 230, poz. 1694 ze zm.) 10
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [2]: Należy też pamiętać, że Dyrektywa Rady 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań dot. znaków bezpieczeństwa i/lub zdrowia w miejscu pracy wskazuje na stosowanie znaków i barw bezpieczeństwa zamieszczonych w normie PN-EN ISO 7010:2012. Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Zarejestrowane znaki bezpieczeństwa. Ta nowa norma zastępuje m.in. normę PN-N-01256-01:1992 - Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa, normę PN-N-01256-03:1993 - Znaki bezpieczeństwa - Ochrona i higiena pracy. Zasady stosowania znaków określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bhp - Zał. nr 1 do rozporządzenia - Szczegółowe zasady stosowania znaków i sygnałów bezpieczeństwa Kształty i kolory znaków zgodne są z ISO 3864-1:2011 Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 1: Zasady projektowania znaków bezpieczeństwa stosowanych w miejscach pracy i obszarach użyteczności publicznej. Symbole graficzne zgodne są z ISO 3864-3:2012 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 3: Zasady projektowania symboli graficznych stosowanych w znakach bezpieczeństwa. 11
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [3]: Techniczne kwestie przystosowywania stanowisk pracy Techniczne kwestie przystosowywania stanowisk pracy dot. bezpieczeństwa pracy zatrudniania osób niepełnosprawnych, to zapewnienie zgodnych z normami prawnymi i normami technicznymi: budynków i pomieszczeń pracy (powierzchnia, kubatura, wysokość, bariery architektoniczne, wymiana powietrza, oświetlenie, ogrzewanie, ochrony przeciwporażeniowej, stan techniczny maszyn i urządzeń technicznych, odpowiednio wyposażonego stanowiska pracy, środki pracy, materiały, narzędzia środowiska pracy np. czynniki szkodliwe bez przekroczeń NDS, NDN, pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych, środków ochrony zbiorowej, środków ochrony indywidualnej. 12
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [4]: Techniczne kwestie przystosowywania stanowisk pracy cd. W kwestiach technicznego bezpieczeństwa pracy zastosowanie mają także inne przepisy prawa krajowego uwzględniające wymagania np. dyrektyw europejskich: w zakresie maszyn i urządzeń technicznych: Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1645) i wydane na jej podstawie rozporządzenie MG z dnia 21 października 2008 r. dotyczące zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228 ze zm.), w zakresie urządzeń poddozorowych: Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (t.j. z 2013 r. Dz. U. poz. 963 ze zm.) i wydane na jej podstawie rozporządzenia, np.: rozporządzenie MG z dnia 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz. U. Nr 79, poz. 849 ze zm.). 13
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [5]: Techniczne kwestie przystosowywania stanowisk pracy cd. w zakresie instalacji i urządzeń energetycznych, np.: rozporządzenie MG, P i PS z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz. U. Nr 89, poz. 828 ze zm.), wydane w drodze delegacji art. 54 ust. 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity z 2012 r. poz. 1059), w zakresie środków ochrony indywidualnej: rozporządzenie MG z dn. 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173) wydane na podstawie art. 9 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1645) Powyższe zagadnienia, to niektóre elementy ogólnego zharmonizowanego bezpieczeństwa pracy. Wiele tych elementów często nie ma zastosowania - nie uczestniczy w przystosowywaniu stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej. 14
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [6]: Przykładowa ocena przystosowania stanowisk pracy Ocena przystosowania stanowiska pracy osoby niepełnosprawne nie korzystającej z wózka inwalidzkiego, zatrudnionej jako pracownik biurowy z korzystaniem z komputera PC + monitor LCD, niszczarki, telefonu, urządzenia wielofunkcyjnego, czajnika do gotowania wody. Pracownik posiada znaczny stopień niepełnosprawności z przyczynami: 05-R, 10-N. Dokonując oceny przystosowania stanowiska pracy pod kątem bezpieczeństwa sprawdzamy spełnienie wymagań przepisów prawa pracy - poszczególnych aspektów prawno technicznych w odniesieniu do określonych ustalonych potrzeb i możliwości osoby niepełnosprawnej. Niezbędnym w tym zakresie będzie zapoznanie się niżej wymienioną dokumentacją dotyczącą osoby niepełnosprawnej, pomieszczenia pracy oraz użytkowanych urządzeń w tym pomieszczeniu, a mianowicie: 15
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [7]: Przykładowa ocena przystosowania stanowisk pracy cd. prawnej ochrony pracy (analogicznie do innych stanowisk pracy): - umowy o pracę, orzeczenia o stopniu niepełnosprawności / grupie inwalidzkiej - wydanego przez lekarza medycyny pracy (ze znajomością orzeczenia) zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do zatrudnienia - szkoleń w dziedzinie BHP - zapoznania z oceną ryzyka zawodowego technicznego bezpieczeństwa pracy (analogicznie do innych stanowisk): - dokumentu potwierdzającego dysponowanie lokalem, pomieszczeniem pracy - dokumentacji potwierdzającej zapewnienie ochrony przeciwporażeniowej - dokumentacji potwierdzającej wymianę powietrza - dokumentacji potwierdzającej zapewnienie wymaganego natężenia oświetlenia 16
II. Wymagania dotyczące technicznego bezpieczeństwa pracy [8]: Przykładowa ocena przystosowania stanowisk pracy cd. Po sprawdzeniu zweryfikowaniu spełnienia powyższego, niezbędne jest dokonanie przeglądu, kontroli stanowiska ze zwróceniem uwagi, czy: - zapewniono na stanowisku pracy dostęp światła dziennego - biurowe urządzenia techniczne spełniają wymagania oceny zgodności (znak CE) - występują bariery na stanowisku pracy, w tym: powierzchnia, wysokość, kubatura - występują bariery w drodze z terenu otoczenia budynku do stanowiska pracy - zapewniono na stanowisku pracy instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy obsługi poszczególnych urządzeń technicznych, udzielania pierwszej pomocy - potwierdzenie przy udziale osoby niepełnosprawnej spełnienia w sposób możliwy jej potrzeb i możliwości wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności Niezbędnym do stwierdzenia, że oceniane stanowisko pracy jest/zostało przystosowane do potrzeb i możliwości osoby niepełnosprawnej będzie usunięcie stwierdzonych w czasie przeglądu - kontroli ewentualnych nieprawidłowości z ww. zakresu badanych zagadnień 17
III. Bariery przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych [1]: Przykład 1: stanowisko pracy: pracownik administracji, II piętro bud. biurowego bez windy osoba niepełnosprawna nie korzysta z wózka inwalidzkiego, chodzika, itp. osoba posiada znaczny stopień niepełnosprawności z przyczyną: 05-R, 10-N Wskazanie dotyczące zatrudnienia: praca w warunkach chronionych [Orz] uprawniony lekarz medycyny pracy potwierdził brak przeciwwskazań osoby niepełnosprawnej do zatrudnienia na stanowisku pracownika administracji wskazanie lekarza: praca w war. chronionych przystosowanie stanowiska do potrzeb osoby niepełnosprawnej, praca przy monitorze w szkłach korekcyjnych Przystosowanie ww. stanowiska pracy polegało na: przymocowaniu do biurka podłokietników wzmacniających podparcie ramion wyposażeniu stanowiska w podnóżek regulowany i podstawkę na dokumenty Powyższe działania ograniczyły obciążenia szkieletowo - mięśniowego poprawiono komfort pracy osoby niepełnosprawnej. 18
III. Bariery przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych [2]: Przykład 2 - opis: stanowisko pracy: menadżer (praca biurowa) lokalizacja stanowiska: parter budynku z prowadzoną działalnością handlową w drodze wejścia do budynku znajduje się chodnik z 8 cm krawężnikiem część higieniczno-sanitarną stanowi: pomieszczenie z umywalką - przedsionek o wymiarach: 1,4 m x 1,2 m pomieszczenie WC o wymiarach: 1,3 m x 1,7 m, osoba niepełnosprawna korzysta z wózka inwalidzkiego, znaczny stopień niepełnosprawności z przyczyną: 05-R, 10-N Brak wskazania dotyczącego zatrudnienia osoby niepełnosprawnej [Orz] uprawniony lekarz medycyny pracy potwierdził brak przeciwwskazań osoby niepełnosprawnej do zatrudnienia na stanowisku menadżera Przystosowanie ww. stanowiska pracy polegało na zlikwidowaniu krawężnika chodnika oraz przebudowaniu dwóch pomieszczeń higieniczno sanitarnych (przedsionek + pomieszczenia WC) w jedno pomieszczenie. 19
III. Bariery przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych [3]: Przykład 2 zdjęcia własne za zgodą zakładu pracy: 20
III. Bariery przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych [4]: Przykład 2 uzyskane efekty: Przystosowanie ww. stanowiska pracy do potrzeb i możliwości osoby niepełnosprawnej polegało na: zlikwidowaniu bariery architektonicznej w drodze z terenu otoczenia do drzwi głównych budynku wykonano mini pochylnię zapewnieniu powierzchni umożliwiającej korzystanie z pomieszczenia higieniczno sanitarnego (WC z umywalką) przebudowano dwa pomieszczenia tworząc jedno o wymaganej powierzchni manewrowej (rozebrano ściankę KG) zapewnieniu osobie poruszającej się na wózku inwalidzkim pochwytów usprawniających korzystanie z pomieszczenia WC z umywalką - zamontowano pochwyty przy umywalce i misce WC. Powyższe działania organizacyjno techniczne zlikwidowały bariery architektoniczne osoby niepełnosprawnej korzystającej z wózka inwalidzkiego - poprawiono komfort jej pracy na stanowisku menadżera. 21
Podsumowanie [1] I. Ocena przystosowania stanowiska określonej osoby niepełnosprawnej - bezpiecznej jej pracy to spełnienie takich samych wymagań prawno technicznych jak dla każdej innej osoby, każdego innego pracownika II. Dodatkową kwestię stanowi pytanie, czy zostały spełnione w sposób możliwy potrzeby osoby niepełnosprawnej wynikające z rodzaju i stopnia niepełnosprawności co dla oceniających (pracodawca) nie jest łatwym zadaniem III. Wskazanym jest by oceny przystosowania stanowisk pracy do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych dokonywał Zespół kompetentnych osób, podobnie jak przy ocenie ryzyka zawodowego stanowiska pracy czynności (PN-N-18002:2011) 22
Podsumowanie [2]: IV. Wskazanym jest korzystanie z dostępnych opracowań w tym zakresie, np.: POPON Przystosowanie stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej. W-wa 2010 Projektowanie obiektów, pomieszczeń oraz przystosowanie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych RAMOWE WYTYCZNE. CIOP PIB Warszawa 2014. Przystosowanie obiektów, pomieszczeń oraz stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych o specyficznych potrzebach DOBRE PRAKTYKI. CIOP PIB Warszawa 2014 Od strony formalno-prawnej warto pamiętać też o postanowieniu par. 42 ogólnych przepisów bhp, gdzie postanowiono: Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę Dziękuję za uwagę Józef Fijołek St. Inspektor pracy, Specjalista - OIP Warszawa 23