ANALIZA OFERTY LUBELSKICH UCZELNI I MOŻLIWOŚCI JEJ DOSTOSOWANIA DO AKTUALNYCH POTRZEB RYNKU PRACY

Fundacja Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ANALIZA OFERTY LUBELSKICH UCZELNI I MOŻLIWOŚCI JEJ DOSTOSOWANIA DO AKTUALNYCH POTRZEB RYNKU PRACY Raport z badań Opracowanie: dr Robert Furtak dr Marcin Lipowski Lublin 2012

Spis treści Wstęp... 3 Podsumowanie i wnioski... 7 Rozdział I. Analiza ilościowa i jakościowa lubelskich uczelni... 19 1.1. Konkurencyjność lubelskich uczelni na rynku edukacyjnym... 19 1.2. Analiza kierunków studiów lubelskich uczelni wyższych... 28 1.3. Zagraniczni studenci studiujący w Lublinie... 43 1.4. Studia podyplomowe i MBA oferowane przez lubelskie uczelnie... 51 1.4.1. Liczba słuchaczy studiów podyplomowych... 51 1.4.2. Studia podyplomowe oferowane w roku akademickim 2011/12... 56 1.4.3. Studia podyplomowe finansowane z EFS... 57 1.4.4. Studia MBA... 59 1.5. Kierunki studiów prowadzone w języku angielskim... 60 1.6. Kierunki zamówione przez MNiSzW... 61 1.7. Zajęcia z języków obcych i ICT... 62 1.8. Działania podejmowane przez uczelnie na rzecz ułatwienia studentom kontaktu z praktyką... 64 Rozdział II. Atrakcyjność kierunków studiów na lokalnym rynku pracy... 74 Rozdział III. Opinie komercyjnych studentów z zagranicy na temat Lublina i lubelskich uczelni... 85 3.1. Struktura próby badawczej (studenci komercyjni)... 85 3.2. Powody wyboru Lublina i uczelni z Lublina... 87 3.3. Sposób finansowania studiów w Lublinie... 92 3.4. Źródła informacji o Lublinie... 93 3.5. Problemy z adaptacją do życia w Lublinie... 94 3.6. Mocne i słabe strony miasta i uczelni... 96 3.7. Wsparcie ze strony miasta i uczelni... 110 3.8. Stopień zadowolenia ze studiów... 112 3.9. Relacje z polskimi i zagranicznymi studentami... 114 3.10. Opinie na temat możliwości pozostania w Lublinie i rozwoju kariery po studiach... 117 3.11. Wnioski i zalecenia (studenci komercyjni)... 118 1

Rozdział IV. Oferta lubelskich uczelni w ramach programu Erasmus... 122 Rozdział V. Opinie stypendystów programu Erasmus na temat Lublina i lubelskich uczelni... 128 5.1. Struktura próby badawczej (studenci z programu Erasmus)... 128 5.2. Powody wyboru Polski, Lublina i uczelni z Lublina przez studentów z programu Erasmus... 130 5.3. Sposób finansowania studiów w Lublinie... 134 5.4. Problemy z adaptacją do życia w Lublinie... 135 5.5. Mocne i słabe strony miasta i uczelni... 137 5.6. Wsparcie ze strony miasta i uczelni... 146 5.7. Stopień zadowolenia ze studiów wśród studentów z programu Erasmus... 146 5.8. Relacje z polskimi i zagranicznymi studentami... 148 5.9. Opinie na temat możliwości pozostania w Lublinie i rozwoju kariery po studiach... 151 5.10. Wnioski i zalecenia (studenci z programu Erasmus)... 151 Spis tabel... 154 Spis rysunków... 156 Spis załączników... 158 Załączniki... 159 2

Wstęp W ostatnich latach uczelnie wyższe działające w Polsce funkcjonowały w stosunkowo stabilnym, sprzyjającym otoczeniu realizując swoje podstawowe funkcje w obszarze dydaktyki i badań naukowych. Łączna liczba studentów w Polsce rosła rokrocznie do roku akademickiego 2005/2006 włącznie, kiedy osiągnęła poziom 1,954 mln osób, a następnie zaczęła powoli spadać do poziomu 1,841 mln w roku akademickim 2010/2011. W tym samym roku na 460 uczelni wyższych w Polsce 132 były uczelniami publicznymi, które kształciły ponad 68% ogółu studentów. Blisko jedna trzecia studiujących kształciła się w tym samym czasie na uczelniach prywatnych. Liczba prywatnych uczelni w ostatnich dziesięciu latach wzrosła trzykrotnie. Wiele nowo tworzonych szkół wyższych powstało poza tradycyjnymi ośrodkami akademickimi, ułatwiając w ten sposób dostęp do edukacji na poziomie wyższym ludziom w mniejszych miastach lub pochodzących z terenów wiejskich. Polityka państwa prowadzona w tym zakresie miała za zadanie ułatwić podjęcie nauki na poziomie wyższym poprzez lokalizację uczelni bliską miejsca zamieszkania, a tym samym miało to wpłynąć na niższy koszt studiowania. Dzięki temu powstało wiele szkół wyższych w mniejszych miastach, poza tradycyjnymi ośrodkami akademickimi. Lata 2010/2011 to również początek wdrażania reformy szkolnictwa wyższego z jej podstawowymi zmianami, w tym: tworzenie Krajowych Naukowych Ośrodków Wiodących oraz większe niż dotychczas uzależnienie finansowania uczelni od jakości badań naukowych i jakości dydaktyki. Założeniem reformy jest również większa współpraca uczelni z gospodarką, od której uzależniona jest konkurencyjność tej ostatniej. Współpraca z praktyką ma transferować wiedzę badaczy do praktyki rynkowej. Uczelnie uzyskały również możliwość tworzenia autorskich kierunków studiów, dzięki czemu powinno nastąpić większe dostosowanie kształcenia studentów do potrzeb rynku pracy. Następujące zmiany w otoczeniu rynkowym szkół wyższych wydają się kluczowe z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze w nadchodzących latach drastycznie zacznie się zmniejszać liczba kandydatów na studia. Tym samym wzrośnie więc konkurencja między uczelniami o potencjalnych studentów Jednocześnie zmniejszy się zainteresowanie płatnymi studiami na uczelniach 3

niepublicznych. Szacunki wskazują, że liczba osób w wieku 19-24 lata spadnie w okresie pomiędzy 2010 a 2020 rokiem o jedną trzecią. Dziś ta jedna trzecia to wszyscy studenci kształceni w szkołach niepublicznych. Te ostatnie domagają się więc coraz głośniej finansowania prowadzonych studiów stacjonarnych przez państwo na podobnych zasadach, jak ma to miejsce w szkołach publicznych. Z drugiej strony rośnie zainteresowanie polskich uczelni pozyskiwaniem na studia zagranicznych studentów. Po drugie reforma szkolnictwa wyższego kładzie wyraźny nacisk wdrażanej reformy na jakość badań naukowych i współpracę z praktyką. Ma to zmniejszyć dominujący dziś w przychodach szkół wyższych udział finansowania pochodzący z dydaktyki. Silniejsze ośrodki będą, w perspektywie czasu, kumulowały środki na badania naukowe kosztem słabszych uczelni. Źródłem finansowania ma być także współpraca z biznesem, która z jednej strony ma zwiększyć otwartość uczelni na potrzeby przedsiębiorstw, z drugiej zaś być źródłem finansowania uczelni np. ze sprzedaży patentów. Badanie Analiza oferty lubelskich uczelni i możliwości jej dostosowania do aktualnych potrzeb rynku pracy zostało zlecone przez Urząd Miasta Lublin, Wydział Strategii i Obsługi Inwestorów. Zostało ono zrealizowane w okresie od grudnia 2011 r. do lutego 2012 r. Badanie polegało zarówno na analizie źródeł wtórnych (pochodzących z uczelni, urzędów statystycznych i innych źródeł), jak i pomiarze źródeł pierwotnych (o charakterze jakościowym badanie studentów z zagranicy). Do badania bezpośredniego studentów zagranicznych wykorzystano metodę pogłębionego wywiadu indywidualnego (IDI), założoną odgórnie przez zleceniodawcę projektu. Pogłębiony wywiad indywidualny polega na rozmowie z respondentem na wskazany przez badacza temat. Zadaniem takiej rozmowy jest uzyskanie pogłębionych informacji, które mogą być istotne z punktu widzenia celu badania. Rolą badacza jest zadawanie pytań i zgłębianie poruszanych zagadnień istnieje wtedy szansa poznania trudnych do pomiaru w inny sposób cech i postaw respondentów. Metoda ta jest metodą badań jakościowych daje pogłębione informacje na temat opinii, postaw i zachowań respondentów, ale nie pozwala uogólniać uzyskanych informacji na całą populację, z której została dobrana próba. W przypadku osób z zagranicy studiujących w Lublinie dobór tej metody był właściwym 4

podejściem, ponieważ zbierane informacje byłyby trudne lub niemożliwe do uzyskania przy pomocy metod badań ilościowych z użyciem standardowego narzędzia badawczego w postaci kwestionariusza. W celu właściwego przeprowadzenia procesu badawczego przygotowano materiały dodatkowe dla osób prowadzących wywiady w postaci scenariusza przebiegu wywiadu (załącznik 1), materiałów pomocniczych używanych w trakcie wywiadu oraz instrukcji dla osób prowadzących badanie. Scenariusz wywiadu składał się z trzech części: wprowadzenia, części zasadniczej i zakończenia. Wprowadzenie zawierało wykaz informacji na temat badania, które należało przekazać respondentowi. We wprowadzeniu znalazło się również zalecenie, aby zadać kilka wstępnych pytań w celu zapoznania się z respondentem oraz stworzenia swobodnej atmosfery w trakcie badania. Część właściwa zawierała 24 pytania dotyczące problemów, które powinny być poruszone w czasie rozmowy z respondentem. W scenariuszu poinstruowano również, kiedy osoba prowadząca wywiad powinna wykorzystać materiały pomocnicze (np. karty ze skalami). Z kolei ostatnia część scenariusza, czyli zakończenie zawierała instrukcję na temat tego, jak uzyskać dodatkowe informacje na temat problemów związanych ze studiowaniem w Polsce, Lublinie i na określonej uczelni oraz jak zamknąć wywiad. W czasie wywiadu wykorzystano następujące materiały pomocnicze: krótki kwestionariusz metryczkowy wypełniany przez respondenta przed badaniem (załącznik 2) oraz karty z testami kończenia zdań i skalą pomiarową użytą do precyzyjnego określenia stopnia zadowolenia badanych za studiowania w Lublinie i na wybranej przez siebie uczelni. Test kończenia zdań to metoda projekcyjna pozwalająca wykryć postawy respondentów w stosunku do określonych zagadnień, których mogą sobie oni nie uświadamiać lub starać się je ukryć. Instrukcja dla osób przeprowadzających wywiady opisywała m.in. warunki, w jakich wywiad powinien być przeprowadzony, informowała o konieczności dopytywania i zadawania dodatkowych pytań respondentowi w celu uzyskania pogłębionych danych, zalecała nagrywanie wywiadu oraz sugerowała transkrypcję jego przebiegu w dniu przeprowadzenia. Wszystkie osoby prowadzące wywiady zostały przeszkolone w zakresie wykorzystywanej metody badawczej. 5

Łącznie przeprowadzonych zostało 101 wywiadów ze studentami zagranicznymi studiującymi w Lublinie. Zgodnie z założeniami projektu zbadano 51 osób studiujących na pełnych cyklach studiów ( studenci komercyjni) oraz 50 w ramach programu Erasmus. Wywiady ze studentami zagranicznymi przeprowadzili młodzi ludzie, którzy dzięki temu, że byli w wieku zbliżonym do badanych osób zapewnili większą swobodę gromadzenia danych oraz łatwiej potrafili przełamać różnice kulturowe w czasie kontaktu ze studentami niektórych narodowości. Wszystkie wywiady zostały przeprowadzone w grudniu 2011 r. i styczniu 2012 r. Metodą doboru próby był dobór kwotowy wg narodowości i uczelni wyższej. Poważnym utrudnieniem był termin, w którym badanie miało być przeprowadzone w tym czasie wypadały święta Bożego Narodzenia oraz Nowy Rok. Ponadto duża część respondentów zaczęła przygotowywać się do zbliżającej się sesji. 6

Podsumowanie i wnioski Poniżej zaprezentowano syntetyczne zestawienie wyników przeprowadzonych badań: Rozdział I: Lubelskie uczelnie wyższe, zarówno pod względem liczby studentów, jak i pozycji w rankingach uczelni wyższych, należą do średnich w skali całego kraju. Największa lubelska uczelnia pod względem liczby studentów (UMCS) zajmuje 14 miejsce w Polsce, w rankingach uczelni najlepiej wypada UM, ale jest dopiero 21. Bardzo szybko dystans do lubelskich uczelni nadrabiają uczelnie z Rzeszowa, Kielc czy Białegostoku. Liczba studentów w Lublinie spadła w ostatnich czterech latach o 7,5%, tj. ok. 6.500 osób do 82.225 osób. Spadek dotyczył studentów studiów niestacjonarnych (płatnych), których liczba zmniejszyła się o ponad 7 tys. osób do 28 tys. (aktualnie 34% ogółu studiujących). Uczelniami, które straciły największy odsetek studentów w ostatnich czterech latach są WSPA, UMCS, UP i KUL. W liczbach bezwzględnych najwięcej studentów stracił UMCS 4,3 tys. osób oraz KUL i WSPA obie uczelnie po ok. 1,7 tys. osób. Uczelniami zyskującymi słuchaczy są UM i WSEI obie po ok. 1,1 tys. osób. W przypadku UM za blisko połowę wzrostu odpowiadają studenci zagraniczni. Liczba osób studiujących w Lublinie będzie w najbliższych latach szybko spadać. W oparciu o dane demograficzne dotyczące spadku liczby ludności w województwie lubelskim można przewidywać, że do roku akad. 2019/2020 liczba studentów w Lublinie, w stosunku do aktualnej, zmniejszy się o ok. 29%, będzie to spadek o blisko 24 tys. studentów (do ok. 58.500 osób)! Spadek liczby studiujących w różnym stopniu dotknie poszczególne szkoły wyższe. Należy spodziewać się braku lub niewielkiego oddziaływania na UM, mniejszego wpływy na PL, a ponadprzeciętnego wpływu na liczbę studentów szkół niepublicznych, a spośród publicznych na UMCS i KUL. Najpopularniejszymi kierunkami studiów wybieranych przez studentów są dziś Administracja i Prawo. Oba te kierunki oraz Socjologia należą jednak 7

także do najszybciej tracących studentów. Na przeciwległym biegunie znajdują się kierunki Finanse i rachunkowość oraz Fizjoterapia, które najszybciej zyskują studentów w Lublinie. Obserwowanym zjawiskiem jest zmniejszenie udziału najpopularniejszych kierunków studiów w ogólnej liczbie studiujących. W najbliższych latach trend ten będzie narastał. Najbardziej aktywną uczelnią w uruchamianiu nowych kierunków studiów jest KUL, który uruchomił w ostatnich trzech latach 15 nowych kierunków studiów. Nowym kierunkiem studiów, który cieszy się największą popularnością jest Bezpieczeństwo wewnętrzne (uruchomione przez WSEI). W nowych kierunkach studiów uruchamianych przez uczelnie w ciągu ostatnich czterech lat z małymi wyjątkami brakuje innowacyjnych, specjalnych kierunków tworzonych na podstawie analizy oczekiwań pracodawców. Wiele z nich tworzy konkurencję wewnętrzną w stosunku do uczelni, które już prowadzą dany kierunek. Chodzi w nich bardziej o przyciągnięcie studentów, jak o perspektywę pracy przyjmowanych osób po studiach. Uczelnie Lubina nie proponują studentom części innowacyjnych kierunków oferowanych w innych uczelniach kraju, w tym zakresie lubelskie uczelnie są opóźnione we wprowadzaniu zmian do swojej oferty. Prawdopodobnie w ciągu ośmiu najbliższych lat zlikwidowana zostanie większość obecnych kierunków studiów niestacjonarnych oraz niektórych kierunków studiów stacjonarnych na części uczelni publicznych. Bardzo prawdopodobna jest likwidacja co najmniej jednej z objętych badaniem niepublicznych szkół wyższych w Lublinie. Studenci obcokrajowcy nie zrekompensują uczelniom wyższym spadku liczby polskich studentów, mogą jedynie zmniejszać negatywne skutki niżu demograficznego, aktualnie stanowią oni ok. 2% studentów lubelskich uczelni. Liczba studentów obcokrajowców w Lublinie wynosi aktualnie 1.713 osób, a w ostatnich czterech latach rosła średnio o 19% rocznie, co przy utrzymaniu tego tempa oznacza ich podwojenie w przeciągu najbliższych czterech lat. Spośród studentów zagranicznych kształcących się w Lublinie, najwięcej, bo 57% (977 osób) studiuje na UM. Uczelnia ta ma także jeden z najwyższych 8

wskaźników umiędzynarodowienia studiów w Polsce. Łącznie na UM, UMCS i KUL kształci się blisko 90% ogółu obcokrajowców. Najbardziej popularnymi kierunkami studiów wśród obcokrajowców są kierunek Lekarski oraz Lekarsko- dentystyczny. Niedocenionym z perspektywami rozwoju Zarządzanie. Względnie słabo w pozyskiwaniu studentów zagranicznych radzą sobie PL, UP oraz WSEI. Najwięcej obcokrajowców lubelskich uczelni pochodzi z Ukrainy, Stanów Zjednoczonych, Tajwanu, Norwegii oraz Białorusi. W roku akad. 2010/11 w porównaniu z rokiem akad. 2008/09 liczba słuchaczy studiów podyplomowych w Lublinie wzrosła o 19,34%. Większość słuchaczy studiów podyplomowych z woj. lubelskiego uczęszczała na zajęcia w Lublinie. W roku akad. 2008/09 było to 5.878 osób (3,49% ogółu słuchaczy w Polsce oraz 86,40% słuchaczy w woj. lubelskim), a w kolejnych latach odpowiednio: 9.286 (4,78% i 83,51%) i 7.015 (3,78% i 79,98%). Największy, bo ponad trzykrotny, wzrost liczby słuchaczy studiów podyplomowych (w porównaniu z rokiem poprzednim) odnotowano na WSEI (z 652 w roku akad. 2008/09 do 2.030 osób w roku akad. 2009/10). Niestety w kolejnym roku akademickim liczba słuchaczy na tej uczelni spadła prawie o połowę. Duże wzrosty (a następnie spadki) liczby słuchaczy zaobserwowano również na WSPA (z 749 do 1.338 w roku akad. 2009/10, tj. o 78,64%) oraz na KUL (o 76,76%, z 1.011 do 1.787 słuchaczy w roku akad. 2009/10). Jeżeli chodzi o liczbę kierunków studiów podyplomowych, to liderami są: UMCS (58 kierunków studiów podyplomowych), WSEI (50 kierunków) i WSPA (47 kierunków). Najmniej kierunków studiów podyplomowych oferują: Uniwersytet Medyczny (4 kierunki), Uniwersytet Przyrodniczy (17) oraz WSSP (19). Cudzoziemcy stanowią tylko ok. pół procenta ogółu słuchaczy studiów podyplomowych na lubelskich uczelniach, a ich udział w ogóle słuchaczy ma tendencję spadkową. W analizowanych latach około kilku- kilkunastu procent ogółu słuchaczy studiów podyplomowych na lubelskich uczelniach korzystało z dofinansowania z EFS. 9

Oferta studiów Master of Business Administration jest w Lublinie bardzo uboga. Studia takie prowadzą Politechnika Lubelska, Lubelska Szkoła Biznesu oraz WSPA ( studia podyplomowe na bazie MBA ). Tylko trzy z badanych lubelskich uczelni prowadzą studia w języku angielskim. Są to UMCS (aktualnie jeden kierunek), KUL (uruchomione dwa kierunki) oraz UM (trzy kierunki). W 2009 r. MNiSzW zamówiło sześć kierunków na Politechnice Lubelskiej i jeden na UMCS na łączną kwotę prawie 17 mln zł. W 2010 r. żadnej lubelskiej uczelni nie udało się zdobyć tego rodzaju dofinansowania. Natomiast w 2011 r. Ministerstwo zamówiło na UMCS kierunek Fizyka techniczna, a na WSEI Informatykę. W programach badanych uczelni znajdują się obligatoryjne zajęcia z języków obcych oraz technologii informacyjnych i komunikacyjnych). Zdecydowanie najpopularniejszym językiem jest język angielski ponad 78% ogółu lubelskich studentów uczy się tego języka. Ponadto studenci wszystkich lubelskich uczelni mają możliwość nauki tego języka. Do popularnych języków można również zaliczyć jęz. niemiecki (7,6%) oraz rosyjski (6,4%). Najszerszą ofertę nauki języków mają UMCS i KUL, natomiast na WSNS dostępny jest tylko lektorat z jęz. angielskiego. Tylko nieliczne z badanych szkół wyższych oferują możliwość przystąpienia do międzynarodowych egzaminów certyfikowanych z języków obcych. W ostatnich latach obserwuje się zwiększenie aktywności lubelskich uczelni w zakresie podejmowania działań mających na celu ułatwienie studentom dostępu do staży, praktyk, pracy wakacyjnej, wyjazdów na stypendia itp. Niektóre z badanych uczelni (a ściślej mówiąc wydziały na tych uczelniach) wykorzystują środki z UE w celu uatrakcyjnienia programu nauczania, w tym również ułatwienia studentom kontaktu z praktyką. Rozdział II: Według stanu na dzień 31.05.2011 r. największą liczbę bezrobotnych wśród absolwentów odnotowano w przypadku Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie (1.071 osób ogółem, było to więcej niż w dniu 10

31.05.2010 r. o 231 osób, tj. 27,5%), Uniwersytetu Przyrodniczego 498 osób (więcej niż w roku poprzednim o 99 osób, tj. o 24,8%) oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 403 osoby (więcej niż w maju 2010 r. o 48 osób, tj. 13,5%). Największy odsetek bezrobotnych absolwentów w roku 2009/10 miał Uniwersytet Przyrodniczy (15,4%). Na kolejnych miejscach znalazły się następujące uczelnie: WSSP (12,5%), PL (11,4%) oraz UMCS (10,7%). Najmniejszy odsetek bezrobotnych absolwentów zanotowano na Uniwersytecie Medycznym (tylko 3,4%). Najwięcej bezrobotnych w 2011 r. było po kierunkach: Pedagogika (439 osób), Administracja (422), Rolnictwo (161) i Fizjoterapia (152). Jeżeli chodzi o odsetek bezrobotnych absolwentów w woj. lubelskim w ogólnej liczbie kończących dany kierunek, to w 2011 r. najwyższy wskaźnik odnotowano po następujących kierunkach: Informatyka i ekonometria (61,1%), Finanse i bankowość (51,3%), Malarstwo (36,4%), Archeologia (24,4%), Rolnictwo (20,7%). W przypadku niektórych kierunków w ogóle nie zanotowano bezrobotnych absolwentów. W 2011 r były to następujące kierunki: Kierunek lekarski, Międzywydziałowe indywidualne studia humanistyczne, Międzywydziałowe (międzykierunkowe) studia matematyczno- przyrodnicze, Farmacja, Kierunek lekarsko- dentystyczny, Lotnictwo i kosmonautyka oraz Muzykologia. Rozdział III: W przypadku studentów komercyjnych powody wyboru Polski i Lublina jako miejsca na podjęcie studiów różnią się w zależności od kraju pochodzenia studenta. I tak dla osób z krajów byłego Związku Radzieckiego (np. Ukraina, Litwa, Białoruś) do najważniejszych powodów wyboru Lublina/uczelni z Lublina należą: korzystna lokalizacja, bliskość miejsca zamieszkania, położenie Lublina w Unii Europejskiej, posiadanie polskich korzeni, stosunkowo niski koszt życia i studiowania w Lublinie (w porównaniu z innymi miastami Polski i innymi krajami). Natomiast dla dużej liczby studentów z USA, Europy Zachodniej i Azji głównym motywem przyjazdu do Polski i Lublina były 11

względy finansowe. Do innych przyczyn przyjazdu do Lublina można zaliczyć: rekomendację innych osób lub organizacji (agencji pośrednictwa, innych uczelni), ciekawość, chęć poznania egzotycznego miejsca, łatwość dostania się na studia. Zarówno w przypadku studentów pochodzących z Europy Wschodniej, jak i osób z innych regionów świata podstawowym źródłem finansowania studiów w Lublinie jest pomoc rodziny. Znaczna część respondentów przed przyjazdem do Polski nie miała zbyt głębokiej wiedzy o Lublinie. Parę osób wręcz nic nie wiedziało na temat tego miasta. Stosunkowo duża liczba badanych zdobyła informacje o Lublinie od znajomych lub członków rodziny. Dla wielu osób ważnym źródłem informacji na temat Lublina był Internet. Dosyć często wiarygodnym dla respondentów źródłem informacji o Lublinie i o lubelskiej ofercie edukacyjnej były ich macierzyste szkoły lub uczelnie oraz firmy rekrutacyjne. Podstawowym problemem związanym z adaptacją do życia w Lublinie była bariera językowa. Niektórzy nie potrafią się przystosować do lokalnego jedzenia, pewnym problemem jest również niesprzyjająca pogoda. Najważniejsze zdaniem respondentów wady studiowania w Lublinie to: wspomniane powyżej problemy z komunikacją w jęz. angielskim, słabe skomunikowanie Lublina z innymi miastami Polski oraz innymi krajami, negatywne nastawienie niektórych mieszkańców Lublina do obcokrajowców, agresja pijanych młodych ludzi, ograniczona dostępność i niski standard akademików, biblioteki ubogie w publikacje w obcych językach, brak prawdziwego kampusu i rozproszenie terytorialne budynków uczelni, słaba infrastruktura i ubogie wyposażenie uczelni, studiowanie na mało znanej uczelni, źle funkcjonująca komunikacja miejska, uliczne korki, zły stan infrastruktury drogowej, brzydota wielu miejsc/osiedli w Lublinie, niezbyt dobrze rozwinięta infrastruktura sportowa, uboga oferta gastronomiczna, brak zajęć z Polakami lub osobami z innych krajów, brak zróżnicowanych ofert kulturalno- rozrywkowych (szczególnie w jęz. angielskim). 12

Zalety studiowania w Lublinie to: niskie lub bardzo niskie koszty studiów i życia w Lublinie, studia w UE (dla osób z Europy Wschodniej), mili i pomocni mieszkańcy, relatywnie wysoki poziom nauczania, łatwość dostania się na studia, możliwość studiowania z ludźmi z innych krajów, stosunek wykładowców do studentów. Wielu studentów z krajów zachodnich i Azji ma bardzo ograniczone relacje z polskimi studentami. Przede wszystkim wynika to z istnienia bariery językowej, ale także różnic kulturowych i mentalnościowych, jak również w przypadku Uniwersytetu Medycznego z oddzielnej ścieżki studiów tylko dla studentów z innych krajów. Pomimo tego, że respondenci w trakcie wywiadów skarżyli się na liczne niedogodności związane ze studiowaniem na danej uczelni w Lublinie, ich ogólny poziom zadowolenia ze studiowania na uczelni jest wysoki. Tylko pięciu respondentów twierdziło, że jest ani niezadowolonych, ani zadowolonych ze studiowania na uczelni w Lublinie. Jeszcze bardziej optymistyczne wyniki odnotowano w przypadku oceny poziomu ogólnego zadowolenia ze studiowania w Lublinie. W tym przypadku tylko jedna osoba stwierdziła, że jest ani niezadowolona, ani zadowolona. Dwudziestu siedmiu respondentów to osoby raczej zadowolone, a dwudziestu trzech bardzo zadowolone ze studiowania w Lublinie. Duża liczba studentów z krajów dawnego bloku komunistycznego (głównie Ukraińcy i Białorusini) twierdzi, że chciałaby pozostać w Polsce. Niestety znaczna część z nich zamierza raczej opuścić Lublin i przenieść się do innego miasta. Jeżeli chodzi o studentów z krajów zachodnich i Azji, to prawie żaden z nich nie zadeklarował chęci pozostania po skończeniu studiów w Polsce. Rozdział IV: W roku akad. 2009/10 z programu Erasmus skorzystało ogółem 377 studentów lubelskich uczelni. Najbardziej aktywni, jeżeli chodzi o wyjazdy zagraniczne, byli studenci UMCS oraz KUL (w ramach programu Erasmus za granicę wyjechało odpowiednio 173 i 120 osób). Najmniej osób wyjechało z UP, WSEI, WSSP i WSPA (odpowiednio 8, 7, 4 i 3). 13

Wśród lubelskich studentów największą popularnością, jeżeli chodzi o wyjazdy w ramach programu Erasmus, cieszyły się następujące kraje: Hiszpania (61 osób skorzystało z wyjazdu do tego kraju), Czechy (35), Niemcy (30) i Belgia (27). Do najmniej popularnych krajów należą: Szwecja (4 wyjazdy), Irlandia (2), Islandia (2), Malta (2), Austria (1), Łotwa (1), Cypr (0), Lichtenstein (0), Luksemburg (0) i Rumunia (0). Rozdział V: Jako powód wyboru Polski jako miejsca studiowania pojawiają się podobne wypowiedzi wśród wszystkich respondentów z programu Erasmus najczęściej wymieniane są: zmiana kultury, odmienność Polski od innych rozwiniętych krajów UE, egzotyka, niskie koszty utrzymania w Polsce, polecenia osób znajomych. Wybór Lublina determinowany jest współpracą macierzystej uczelni z konkretną szkołą wyższą właśnie w tym mieście lub brakiem możliwości wyboru innego miasta w Polsce. W tym wypadku Lublin jest często alternatywą niepożądaną, a wybraną z powodu braku możliwości studiowania w innych, bardziej preferowanych miastach Polski. Lublin rzadziej jest świadomym wyborem miejsca studiowania, jeśli już to najczęściej z powodu polecenia przez osoby studiujące wcześniej w tym mieście w ramach programu Erasmus. Podstawowym źródłem informacji o Lublinie przed przyjazdem do Polski są: Internet oraz inne osoby, które były wcześniej w Lublinie. Zagraniczni studenci czytają komentarze na forach internetowych zamieszczane przez wcześniejszych studentów programu Erasmus, przeglądają portale internetowe dla studentów tego programu, poszukują informacji poprzez wyszukiwarki internetowe lub w Wikipedii, na stronach internetowe uczelni, na którą się wyjeżdżają. Poszukiwanie informacji nie dotyczy tylko treści, ale bardzo często również obrazów, zdjęć miejsc w których będzie się studiowało. Głównym źródłem finansowania studiów w Lublinie badanych respondentów są stypendia. Dla 36% badanych stypendium pokrywa od 90 do 100% kosztów studiów za granicą. Kolejnym źródłem finansowania studiów przez badanych 14

jest pomoc rodziny. Studenci Erasmusa deklarują, że rodzina pokrywa 30% kosztów studiów w Polsce. Problemami związanymi z adaptacją do życia w Lublinie były najczęściej: bariera językowa, przejawy zachowań rasistowskich, problemy kulturowe, problemy z jedzeniem, problemy z niższą jakością życia. Spośród wymienionych najbardziej niepokojące są wskazania zachowań agresywnych, w szczególności deklarowane przez osoby narodowości tureckiej. Dotyczą one zachowań nietrzeźwych młodych osób w stosunku do obcokrajowców. Może to tworzyć pewien negatywny, niebezpieczny stereotyp miasta, pomimo że w zdecydowanej większości wypowiedzi badane osoby wskazywały na przyjacielskość, otwartość i chęć niesienia pomocy przez mieszkańców. Pierwsze wrażenia po przyjeździe do Lublina były często negatywne. Dotyczyły one: uciążliwości podróży (PKP, PKS, BUS), wyglądu starych, szarych budynków, pogody (niesprzyjająca zimowa aura), brzydkiego, brudnego otoczenia dworca PKS. Po pierwszych negatywnych skojarzeniach związanych z miastem wiele osób wskazuje, że później ich odbiór tego miejsca bardzo się zmienił na korzyść w stosunku do pierwszego spostrzeżenia. Do najważniejszych zalet studiowania zdaniem respondentów należą: ludzie, życie studenckie i rozrywka. Ludzie - to zwykli mieszkańcy miasta, którzy są mili, uczynni, pomocni. Ludzie to także inni studenci oraz dostrzegana przez badanych atmosfera związana z dużą liczbą młodych ludzi w mieście. Część z badanych zaskakuje to, że rozrywka jest względnie tania w Lublinie w stosunku do ich macierzystego kraju. Wady studiowania w Lublinie to przede wszystkim: pogoda, zły stan chodników i ulic, zbyt mało wydarzeń kulturalnych w języku angielskim, pijani ludzie, zachowania rasistowskie, brudno na ulicach, zbyt słabe oświetlenie ulic, brzydka, smutna architektura, zbyt mało interesujących miejsc do zobaczenia w mieście, niewystarczająca nocna komunikacja miejska, niebezpieczna jazda polskich kierowców, zbyt mało terenów zielonych, parków, brak poczucia bezpieczeństwa w nocy, brak lotniska. W teście kończenia zdań badani najczęściej deklarują, że w Lublinie najbardziej nie lubią: widoku pijanych, agresywnych ludzi oraz rasizmu. Wiele osób było 15

zaczepianych lub było świadkami bójek w klubach lub ich okolicy, co dla większości z nich było przerażające. W takich sytuacjach nie było też nigdy w pobliżu policji. W wypowiedzi badanych pojawił się problem braku jednej strony internetowej, na której można by było znaleźć wszystkie informacje na temat imprez odbywających się w Lublinie, co byłoby ważne dla zagranicznych studentów. Wśród wad studiowania na uczelni wyższej, którą wybrali zagraniczni studenci wymieniali: mało zajęć [rzadziej dużo zajęć], w których uczestniczą studenci, brak kontaktu z polskimi studentami, zły stosunek profesorów do studentów, brak studentów innych narodowości poza Hiszpanami i Turkami, brak znajomości angielskiego wśród wykładowców, zła metodyka nauczania języka polskiego, nauka przedmiotów w języku polskim, którego student nie zna, niski poziom nauczania uczelni, problemy z ułożeniem planu zajęć, mało kreatywny sposób prowadzenia zajęć, biurokracja w administracji uczelni, zaniedbana infrastruktura. Zagraniczni studenci programu Erasmus w zdecydowanej większości są raczej zadowoleni lub bardzo zadowoleni ze studiowania na uczelni, którą wybrali. Taki poziom zadowolenia wskazuje 75% badanych osób. Najwyżej oceniają swoją uczelnię studenci KUL, znacznie gorzej studenci UMCS, najgorzej oceniają swoją uczelnię studenci UP. Z badań wynika wiele wniosków i zaleceń praktycznych. Poniżej zaprezentowano syntetyczne zalecenia dla Urzędu Miasta Lublin, lubelskich uczelni wyższych w zakresie działań zmierzających do przeciwdziałania odpływowi studentów: Uczelnie wyższe muszą kłaść większy nacisk na innowacyjność prowadzonych kierunków studiów, powinny one analizować oczekiwania pracodawców i przyszłych studentów, zestawiać te analizy z panującymi trendami w otoczeniu rynkowym w celu dostosowania programów nauczania do potrzeb istniejącego/przewidywanego rynku pracy. Dopiero od niedawna uczelnie odczuwają skutki niżu demograficznego. Z roku na rok sytuacja będzie się 16

jednak pogarszać. Z dzisiejszego podejścia produktowego, szkoły wyższe muszą przejść do kształcenia pod katem potrzeb rynku i pracodawców. Konieczna wydaje się głębsza współpraca szkół wyższych, niezbędne jest tworzenie silniejszych uczelni akademickich, pogłębianie specjalizacji dziedzinowej, wzmacnianie potencjału naukowego, a nie konkurowanie uruchamianiem takich samych kierunków studiów na różnych uczelniach. Zmniejszenie liczby studentów może prowadzić do konieczności likwidacji niektórych kierunków studiów, a nawet wydziałów. Konkurencja na rynku edukacyjnym wykracza poza Lublin, Polskę i Europę. Poważną kwestią do rozważenia może być połączenie uczelni Lublin nie ma dziś wiodącej uczelni o silnej pozycji w skali całego kraju. Bez tych działań sytuacja może być jeszcze gorsza słabe uczelnie będą dodatkowo tracić studentów na rzecz wiodących ośrodków naukowych w kraju. Jedyną drogą poprawy konkurencyjności szkół niepublicznych jest budowanie uczelni o wyjątkowym, prestiżowym, specjalistycznym charakterze. Miasto powinno wspierać uczelnie zachęcając do silniejszej współpracy, dostarczając obiektywne wyniki badań pracodawców i rynku edukacyjnego, wspierając pozyskiwanie zagranicznych studentów. Rozwój miasta, zdobycie inwestorów, zwiększenie liczby miejsc pracy te działania są również ważnym sposobem przyciągania studentów. Młodzi ludzie wybierają uczelnie także pod kątem możliwości znalezienia pracy w mieście, w którym studiują. Studentom zagranicznym najbardziej przeszkadzają w Lublinie: bariera językowa oraz brak poczucia bezpieczeństwa, w szczególności w godzinach nocnych, w okolicach klubów studenckich. Konieczne jest zintensyfikowanie działań Policji. Niezbędne jest umieszczanie w przestrzeni publicznej i w środkach komunikacji miejskiej większej liczby informacji po angielsku. Studenci z zagranicy powinni mieć możliwość skorzystania z kursu nauki podstaw jęz. polskiego (chodzi o umożliwienie im porozumienia się np. w sklepie, w autobusie). Warto poszerzyć ofertę kulturalną o atrakcje, z których mogliby korzystać osoby nie znające jęz. polskiego. 17

Uczelnie muszą zwracać większą uwagę na integrację studentów z zagranicy z Polakami. Obcokrajowców razi również przestarzała infrastruktura (nawet w samym centrum Lubina) oraz zaniedbana znaczna część miasta (np. okolice dworca PKS). W miarę możliwości należy ubogacać treść portalu www.study.lublin.eu, tak aby kandydaci na studia z zagranicy oraz aktualni studenci- obcokrajowcy mogli znaleźć na nim jak najwięcej, nawet bardzo szczegółowych informacji o Lublinie oraz o życiu i studiach w tym mieście. Dlatego warto zwiększyć środki na jego finansowanie (część z nich powinna pochodzić z budżetów lubelskich uczelni). 18

Rozdział I. Analiza ilościowa i jakościowa lubelskich uczelni 1.1. Konkurencyjność lubelskich uczelni na rynku edukacyjnym Liczba studentów studiujących na polskich uczelniach od kilku lat systematycznie się zmniejsza. Najwięcej osób studiowało w roku akademickim 2005/2006 ogółem 1.953.842 osoby. 1 Liczba studentów w Polsce w latach 2008/2009-2010/2011 zmniejszyła się o ok. 4,5% (tj. o 86,5 tys. osób), osiągając 1,841 mln studiujących osób w roku 2010/2011. 2 Spadek liczby studentów w Polsce związany jest z kilkoma czynnikami. Po pierwsze na rynek dociera niż demograficzny powodujący zmniejszenie się liczby młodzieży w wieku, w którym podejmuje się studia wyższe. 3 Po wtóre studia wyższe przestają powoli być receptą na rozwiązanie problemu bezrobocia w trakcie wchodzenia na rynek pracy. Wreszcie wygasa odsetek osób kształcących się w późniejszym wieku, uzupełniających wykształcenie trudne do zdobycia w czasie, gdy studia wyższe były bardziej elitarne. Warto dodatkowo zauważyć, że współczynnik skolaryzacji netto po okresie szybkiego wzrostu od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie ok. 41%. 4 Co oznacza, że odsetek osób studiujących w wieku, w którym podejmuje się studia pozostaje na tym samym poziomie. Każda z tych tendencji rynkowych będzie się nasilać w najbliższych latach. Wskazuje to przewidywany dalszy głębszy spadek liczby studiujących w skali całego kraju, a także w Lublinie. Lublin jako ośrodek akademicki w Polsce pod względem liczby studentów znajduje się na szóstym miejscu w Polsce, wyraźnie odstając od czterech największych miast: Warszawy, Krakowa, Wrocławia i Poznania, a będąc porównywalnym z Łodzią, Gdańskiem oraz Katowicami. 5 Aktualnie w Lublinie 1 Raport GUS Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., Warszawa 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/publ_e_szkoly_wyzsze_2010.pdf [dostęp 28.12.2011]. 2 Tamże. 3 Dane publikacji Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. pokazują systematyczny spadek liczby osób w wieku 19 lat do roku 2023, odsetek jedenastolatków w stosunku do 19- latków na koniec grudnia 2011 r. wynosił w skali kraju 74,5%, a w województwie lubelskim ok. 71%. Spadek ten wynosi w ciągu najbliższych ośmiu lat ok. 25% w skali całego kraju, a jest nieco większy w województwie lubelskim (29%), co jest determinowane m.in. spadkiem dzietności ludności na terenach wiejskich, odpływem netto mieszkańców województwa lubelskiego w ramach migracji wewnętrznej, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/publ_l_ludnosc_stan_struktura_31_12_2010.pdf. [dostęp: 25.01.2012]. 4 Raport GUS Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., Warszawa 2011, wyd. cyt., [dostęp 28.12.2011]. 5 Tamże. 19