ENERGA Living Lab dla poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii elektrycznej

ENERGA Living Lab dla poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii elektrycznej Podsumowanie I części fazy testowej (kwiecień 2015-wrzesień 2016) Projekt realizowany na zlecenie Enspirion Sp. z o.o. Gdańsk, 30 stycznia 2017 roku Enspirion Sp. z o.o. al. Grunwaldzka 472, 80-309 Gdańsk KRS 0000372150 / NIP 583-311-78-46 / Regon 221152612

2 Inny Format Sp. z o.o. ul. Kaprów 3A/14 80-316 Gdańsk www.innyformat.pl

3 Spis treści Stosowane pojęcia i skróty... 4 Wstęp... 6 1 Projekt ENERGA Living Lab... 7 1.1 Cele projektu... 7 1.2 Etapy realizacji projektu... 7 1.3 Założenia projektu... 8 2 Najważniejsze wyniki... 11 2.1 Zużycie energii elektrycznej... 11 2.2 Wielkość redukcji zużycia energii elektrycznej oraz emisji CO 2... 12 2.3 Dostosowanie struktury zużycia do testowanych Programów Cenowych... 14 2.4 Zachowania uczestników a osiągane efekty... 16 2.5 Ocena testowanych Programów Cenowych... 18 2.5.1 Program Cenowy 1... 19 2.5.2 Program Cenowy 2... 20 2.6 Znaczenie infrastruktury ISD... 21 2.7 Infrastruktura OZE... 23 2.8 Wielkość i struktura oszczędności uzyskanych przez uczestników... 25 2.9 Ocena projektu przez uczestników... 26 2.9.1 Komunikacja w ramach projektu... 26 2.9.2 Ocena innych testowanych narzędzi... 27 2.10 Świadomość energetyczna i ekologiczna uczestników projektu... 28 2.11 Ocena przydatności metodyki Living Lab... 29 3 Rekomendacje... 30

4 Stosowane pojęcia i skróty AMI (Advanced Metering Infrastructure zaawansowane systemy pomiarowe) to nazwa liczników energii elektrycznej pozwalających na zdalny odczyt pomiarów do centralnego systemu. W projekcie dane z liczników zdalnego odczytu są wykorzystywane do wyznaczania poziomu oszczędności oraz dla potrzeb sporządzania raportów zużycia energii. Badania monitorujące badania postaw i opinii uczestników panelu realizowane w trakcie fazy testowania, zaplanowano wywiady ilościowe przeprowadzane w 4.-5. i 9. miesiącu testowania oraz indywidualne wywiady pogłębione. Badanie końcowe badanie postaw i opinii uczestników panelu realizowane po zakończeniu fazy testowania (po 18. miesiącu) w formie wywiadów bezpośrednich. Badanie wstępne badanie postaw i opinii uczestników panelu realizowane na etapie rekrutacji w formie wywiadów bezpośrednich. Dane historyczne o zużyciu udostępniane za zgodą uczestników dane o wielkości zużycia energii elektrycznej w okresie roku poprzedzającego fazę testowania. Na etapie rekrutacji tak dobierano gospodarstwa, aby kompletność tych danych była nie mniejsza niż 90%. ENERGA-Obrót S.A. spółka należąca do Grupy Kapitałowej Energa, odpowiedzialna za sprzedaż energii. ENERGA S.A. spółka zarządzająca Grupą Kapitałową Energa. Enspirion Sp. z o.o. spółka należąca do Grupy Kapitałowej Energa, zajmuje się przede wszystkim agregacją i zarządzaniem redukcją popytu energii elektrycznej, organizator projektu ENERGA Living Lab. GKE Grupa Kapitałowa Energa, jeden z czterech koncernów energetycznych w Polsce. Grupa ISD1 gospodarstwa testujące zarówno Program Cenowy 1 jak i infrastrukturę inteligentnej sieci domowej. W ramach tej grupy 15 uczestników dodatkowo testuje przydomowe odnawialne źródła energii. Grupa ISD2 gospodarstwa testujące zarówno Program Cenowy 2 jak i infrastrukturę inteligentnej sieci domowej. W ramach tej grupy 15 uczestników dodatkowo testuje przydomowe odnawialne źródła energii. Grupa kontrolna grupa gospodarstw domowych, które w trakcie roku poprzedzającego projekt cechowały się podobnymi profilami zużycia co uczestnicy panelu. Dla każdego gospodarstwa z grupy panelowej dobrano od 15 do 20 gospodarstw podobnych. Na podstawie ich zachowań tworzono uśrednione profile kontrolne dla poszczególnych miesięcy fazy testowej. Grupa PC1 gospodarstwa testujące wyłącznie Program Cenowy 1. Grupa PC2 gospodarstwa testujące wyłącznie Program Cenowy 2. Grupa OZE gospodarstwa domowe testujące przydomowe odnawialne źródła energii.

5 Grupa panelowa gospodarstwa domowe, których przedstawiciele podpisali umowy na udział w badaniu i przez 18 miesięcy będą testowali rozwiązania i infrastrukturę ułatwiającą zarządzanie zużyciem energii elektrycznej. ISD (Inteligentna Sieć Domowa) lokalna sieć teleinformatyczna obejmująca zasięgiem gospodarstwo domowe, służąca do efektywnego zarządzania podłączonymi do niej urządzeniami (RTV, AGD, oświetleniem, ogrzewaniem, klimatyzacją, systemem alarmowym itd.) za pomocą zintegrowanego systemu sterowania. Organizator Enspirion Spółka z o.o. odpowiedzialna za realizację projektu ENERGA Living Lab. OZE przydomowe odnawialne źródła energii. W projekcie wykorzystywane są panele fotowoltaiczne oraz mikroelektrownie wiatrowe. PC Wielostrefowe Programy Cenowe uwzględniające różne stawki opłat za energię w zależności od pory dnia i roku. Umożliwiają one obniżenie kosztów energii, przy zwiększeniu jej zużycia w godzinach, w których jest ona najtańsza oraz zmniejszeniu w porach, w których jest najdroższa. PC1 testowany w ramach projektu Program Cenowy 1, cechuje się czterema stawkami za energię zależnymi od pory dnia i roku. PC2 testowany w ramach projektu Program Cenowy 2, cechuje się trzema stawkami za energię zależnymi od pory dnia i roku oraz czwartą, obowiązującą w dni wolne od pracy. Projekt projekt ENERGA Living Lab dla poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii elektrycznej realizowany przez Enspirion Sp. z o.o., współfinansowany ze środków Unii Europejskiej oraz instrumentu LIFE +. Taryfa G11 taryfa jednostrefowa, charakteryzuje się stałą stawką za energię elektryczną i jej dystrybucję, niezależną od pory dnia i tygodnia. Uczestnik przedstawiciel gospodarstwa domowego uczestniczącego w panelu ENERGA Living Lab, który podpisał umowę na udział w badaniu.

6 Wstęp Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu ENERGA Living Lab dla poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii elektrycznej. Projekt był realizowany przez firmę Enspirion Sp. z o. o. i współfinansowany ze środków Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach instrumentu LIFE +. Stworzono pierwsze w Polsce laboratorium nowoczesnej energetyki, tworzone przez i dla mieszkańców. Objęło ono 305 gospodarstw domowych z siedmiu wybranych dzielnic Gdyni, w których zainstalowano liczniki AMI. Przez 18 miesięcy jego uczestnicy testowali rozwiązania cenowe i infrastrukturalne sprzyjające zmianie sposobu zużycia energii elektrycznej. Celem tego dokumentu jest zebranie w jednym miejscu najważniejszych wniosków z analiz przeprowadzanych w ramach projektu. Ich podstawą były dane pozyskiwane w trakcie fazy testowej z różnych źródeł i różnymi metodami. Składają się na nie: dane uzyskane podczas bezpośrednich wywiadów ilościowych i jakościowych z respondentami, informacje o zużyciu energii elektrycznej pochodzące z liczników AMI odnoszące się zarówno do fazy testowej, jak i do okresu sprzed projektu oraz informacje z centralek ISD. Prezentację wyników poprzedza krótkie omówienie założeń i struktury projektu. Dalej pojawiają się wyniki dotyczące dwóch głównych celów projektu: a więc zmiany wielkości zużycia energii elektrycznej wraz z efektem środowiskowym oraz stopnia dopasowania struktury zużycia do testowanych Programów Cenowych. Przeanalizowano także różnice w zachowaniach uczestników, którym w różnym stopniu udało się osiągnąć postawione cele projektu. Omówiono efekty stosowania przez uczestników udostępnionych im narzędzi: Programu Cenowego 1 i Programu Cenowego 2, infrastruktury ISD oraz OZE. Kilka akapitów poświęcono omówieniu wielkości i struktury oszczędności, jakie w trakcie fazy testowej uzyskali uczestnicy. W dalszej kolejności przedstawiono subiektywne oceny projektu formułowane przez panelistów oraz zaobserwowane zmiany w ich świadomości ekologicznej i energetycznej. Całość zamyka ocena przydatności zastosowanej metodyki Living Lab oraz rekomendacje dla realizacji II etapu fazy testowej. Więcej informacji o projekcie ENERGA Living Lab można znaleźć na stronie elivinglab.pl.

7 1 Projekt ENERGA Living Lab Projekt ENERGA Living Lab był realizowany przez Enspirion Sp. z o.o. i współfinansowany ze środków Unii Europejskiej oraz instrumentu LIFE +. To pierwsze w Polsce laboratorium nowoczesnej energetyki, w ramach którego odbiorcy energii elektrycznej w Gdyni testowali pilotażowe rozwiązania służące do zarządzania energią w gospodarstwach domowych. 1.1 Cele projektu Głównym celem projektu ENERGA Living Lab była poprawa jakości środowiska (redukcja emisji CO 2) w wyniku optymalizacji zarządzania energią w domach uczestników. Panel badawczy tworzyło 305 gospodarstw domowych z siedmiu wybranych dzielnic Gdyni wyposażonych w liczniki AMI: Chwarzna, Dąbrowy, Karwin, Redłowa, Śródmieścia, Witomina i Wielkiego Kacka. Przez okres 18 miesięcy uczestnicy projektu testowali pilotażowe rozwiązania cenowe i infrastrukturalne służące do zarządzania zużyciem energii: Wielostrefowe Programy Cenowe uwzględniające różne stawki opłat za energię w zależności od pory dnia i roku. Umożliwiały one obniżenie kosztów energii, przy zwiększeniu jej zużycia w godzinach, w których jest ona najtańsza oraz zmniejszeniu w porach, w których jest najdroższa. Raporty o zużyciu energii elektrycznej spersonalizowane, regularne informacje o koszcie i zużyciu energii w gospodarstwie domowym dostępne w formie elektronicznej na dedykowanym uczestnikom portalu. Innowacyjny system Inteligentnej Sieci Domowej pozwalający na zarządzanie zużyciem energii elektrycznej m.in. poprzez zdalne sterowanie domowymi urządzeniami elektrycznymi. Przydomowe Odnawialne Źródła Energii: 22 zestawy paneli fotowoltaicznych i 8 mini elektrowni wiatrowych. I etap fazy testowej rozpoczął się 1 kwietnia 2015 roku i trwał do 30 września 2016 roku. 1.2 Etapy realizacji projektu Fazę testową poprzedziły działania przygotowawcze, na które składały się: rekrutacja uczestników wraz z towarzyszącą jej kampanią promocyjną oraz montaż infrastruktury badawczej w zrekrutowanych gospodarstwach domowych. Faza testowa trwała 18 miesięcy, od początku kwietnia 2015 roku do końca września 2016 roku. W jej trakcie prowadzono wywiady z uczestnikami i analizowano dane z liczników AMI oraz centralek ISD dotyczące wielkości i struktury zużycia energii elektrycznej. Zachowania uczestników podczas fazy testowej były porównywane do ich zachowań sprzed rozpoczęcia panelu oraz do zachowań grupy kontrolnej. Pozwalało to na ocenę, czy i w jaki sposób zaoferowane narzędzia przyczyniają się do zmiany zachowań. Przez cały okres badania, wśród uczestników prowadzona była kampania informacyjno-edukacyjna, mająca na celu wsparcie ich w dostosowywaniu struktury zużycia energii do testowanych Programów Cenowych. Filarem

8 tych działań były raporty o zużyciu energii, które każdy uczestnik otrzymywał raz w miesiącu. Zawierały one spersonalizowaną informację na temat wielkości i struktury zużycia energii elektrycznej w danym gospodarstwie domowym. W ramach działań edukacyjnych do uczestników kierowano newsletter dystrybuowany drogą elektroniczną oraz drukowane materiały edukacyjne. Stosowano również finansowe bodźce motywacyjne, polegające na wypłacie wynagrodzenia dla uczestników w przypadku, gdy dostosowując swoje zużycie do testowanego programu cenowego uda im się uzyskać oszczędności względem taryfy G11. 1.3 Założenia projektu Testowane Programy Cenowe Każde z gospodarstw testowało jeden z dwóch Programów Cenowych. W obu rozkład tańszych i droższych godzin zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. Miały one po trzy warianty: letni, jesienno-wiosenny oraz zimowy. Program Cenowy 1 cechował się czterema stawkami za energię elektryczną obowiązującymi w różnych porach doby. Najniższa stawka: 0,28 zł/kwh obowiązywała zawsze nocą, między 22:00 a 7:00. Pozostałe trzy stawki (0,44 zł/kwh, 0,69 zł/kwh i 1,20 zł/kwh) przypadały w ciągu dnia, a ich rozkład zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. Co istotne rozkład tańszych i droższych stref był identyczny w dni wolne od pracy i w dni robocze 1. Program Cenowy 2 charakteryzował się różnymi stawkami za energię elektryczną w dni robocze i dni wolne od pracy. W weekendy i święta przez całą dobę obowiązywała jedna, najniższa stawka 0,19 zł/kwh. W dni robocze były trzy różne stawki: 0,39 zł/kwh w nocy, między 22:00 a 7:00; 0,71 zł/kwh w ciągu dnia oraz 1,20 zł/kwh w godzinach szczytowych. Rozkład tych dwóch ostatnich stawek zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. Grupy badawcze W ramach panelu wyróżniono ze względu na testowane narzędzia cztery grupy badawcze: grupa PC1 testowała wyłącznie Program Cenowy 1, grupa ISD1 Program Cenowy 1 wraz z infrastrukturą ISD, grupa PC2 testowała wyłącznie Program Cenowy 2, grupa ISD2 Program Cenowy 2 wraz z infrastrukturą ISD. Grupa kontrolna Zachowania uczestników panelu były porównywane do zachowań gospodarstw z grupy kontrolnej. Została ona dobrana tak, by tworzące ją gospodarstwa były podobne do uczestniczących w panelu pod względem profili zużycia energii. W oparciu o dane historyczne (sprzed rozpoczęcia fazy testowej) opracowano profile zużycia dla wszystkich gospodarstw uczestniczących w panelu. Następnie dla każdego gospodarstwa dobrano 1 Oba Programy Cenowe zostały przedstawione w rozdziale 2.3.

9 z populacji grupę gospodarstw bliźniaczo podobnych pod względem profilu zużycia 2. W oparciu o nią tworzono uśredniony profil kontrolny, do którego porównywano gospodarstwo. Profile uśrednione budowano dla każdego miesiąca w oparciu o 15-20 rzeczywistych profili z odrzuceniem profili skrajnych. Dodatkowo porównano zachowania uczestników z sześciu ostatnich miesięcy fazy testowej do ich zachowań w analogicznych miesiącach z początku fazy testowej tj. kwiecień wrzesień 2016 roku do kwietnia września 2015 roku, a także do zachowań sprzed rozpoczęcia testów. Cele projektu i oczekiwane zachowania uczestników Głównym celem projektu ENERGA Living Lab była redukcja emisji CO 2, w wyniku optymalizacji zarządzania energią w domach uczestników. Z wywiadów z uczestnikami wiemy, że jednym z głównych motywów udziału w projekcie była chęć obniżenia kosztów związanych z zakupem energii elektrycznej. Mogli oni uzyskać to na kilka sposobów: poprzez ograniczenie całkowitej ilości zużywanej energii, przez ograniczenie poboru energii w godzinach, gdy jest ona najdroższa, przez przeniesienie zużycia na godziny najtańsze. Ponadto oczekiwano, że infrastruktura ISD będzie ułatwiać skuteczną realizację tych trzech typów zachowań. Zrealizowane badania W trakcie fazy testowej przeprowadzono szereg badań i analiz. Bazowały one zarówno na danych pozyskanych bezpośrednio od respondentów, jak i danych pośrednich pochodzących z liczników energii AMI oraz centralek ISD. Zrealizowano: Wywiady bezpośrednie PAPI w ramach badania wstępnego, podczas rekrutacji do projektu. 3 tury badania monitorującego realizowanego w formie wywiadów telefonicznych CATI. 3 tury wywiadów jakościowych (grup fokusowych oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych) przeprowadzanych z wybranymi uczestnikami projektu. Badanie końcowe (CATI) bezpośrednio po zakończeniu fazy testowej. Analizę danych dotyczących wielkości i struktury zużycia energii elektrycznej w oparciu o wskazania liczników AMI. Zachowania uczestników porównywano do zachowań grupy kontrolnej, do ich zachowań sprzed fazy testowej oraz w poszczególnych miesiącach fazy testowej. 2 Ich średnie dobowe zużycie różniło się od panelisty maksymalnie o 1%, maksymalne odchylenie dla pojedynczej godziny nie przekraczało 300%, a średnie odchylenie dla godziny nie przekraczało 50%.

10 Analizę danych z centralek ISD dotyczących pracy urządzeń AGD i RTV wpiętych w inteligentną sieć domową. Analizę emisji CO 2 w oparciu o dane o wielkości zużycia energii pozyskane z liczników AMI. Analizę produkcji energii przez testowane przydomowe odnawialne źródła energii. Analizę istotności statystycznej różnic między uczestnikami, którzy osiągnęli cele projektu a uczestnikami, którzy ich nie osiągnęli.

11 2 Najważniejsze wyniki 2.1 Zużycie energii elektrycznej Przeciętne miesięczne zużycie energii elektrycznej gospodarstwa uczestniczącego w panelu wahało się między 210 kwh a 350 kwh. Zależało ono od pory roku, rodzaju testowanego Programu Cenowego oraz wyposażenia lub nie w infrastrukturę ISD. Wykres 1. Ilości energii elektrycznej zużytej przez przeciętne gospodarstwo w poszczególnych grupach badawczych [kwh] PRZECIĘTNE ZUŻYCIE MIESIĘCZNE GOSPODARSTWA 350,00 300,00 250,00 200,00 IV '15 V '15 VI '15 VII '15 VIII '15 IX '15 X '15 XI '15 XII '15 I '16 II '16 III '16 IV '16 V '16 VI '16 VII '16 VIII '16 IX '16 PC1 ISD1 kontr. PC1 kontr. ISD1 [kwh] PRZECIĘTNE ZUŻYCIE MIESIĘCZNE GOSPODARSTWA 350,00 300,00 250,00 200,00 IV '15 V '15 VI '15 VII '15 VIII '15 IX '15 X '15 XI '15 XII '15 I '16 II '16 III '16 IV '16 V '16 VI '16 VII '16 VIII '16 IX '16 PC2 ISD2 kontr. PC2 kontr. ISD2 Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r.

12 2.2 Wielkość redukcji zużycia energii elektrycznej oraz emisji CO2 Wszystkie gospodarstwa panelowe, które ograniczyły zużycie energii elektrycznej względem grupy kontrolnej, zaoszczędziły łącznie 93,3 MWh energii elektrycznej. Wykres 2. pokazuje, że większe oszczędności sumarycznie uzyskały gospodarstwa testujące Program Cenowy 1 (26 MWh w grupie PC1 oraz 25 MWh w grupie ISD1), niższe obie grupy badawcze korzystające z Programu Cenowego 2 (22,5 MWh w grupie ISD2 oraz 19,5 MWh w grupie PC2). Tak niski wynik gospodarstw testujących Program Cenowy 2 bez infrastruktury ISD wynika przede wszystkim z ich zachowań w miesiącach zimowo-wiosennych (XII.2015 III.2016). Widać, że w tym okresie ograniczenia poboru energii elektrycznej były znacznie mniejsze niż w pozostałych grupach badawczych. Wielkość miesięcznych redukcji dla wszystkich oszczędzających gospodarstw waha się pomiędzy 4,5 MWh a 6 MWh. Największe redukcje uczestnicy uzyskiwali w miesiącach letnich (czerwiec-sierpień 2015 oraz lipiecsierpień 2016) oraz zimowych (styczeń-luty 2016), pomimo słabego wyniku grupy PC2 w tym ostatnim okresie. Wykres 2. Wielkość redukcji zużycia energii elektrycznej w poszczególnych grupach badawczych [kwh] 2 000,00 WIELKOŚĆ REDUKCJI ZUŻYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ WZGL. GR. KONTR. 1 500,00 1 000,00 500,00 0,00 IV '15 V '15 VI '15 VII '15 VIII '15 IX '15 X '15 XI '15 XII '15 I '16 II '16 III '16 IV '16 V '16 VI '16 VII '16 VIII '16 PC1 ISD1 PC2 ISD2 IX '16 Na wykresie uwzględniono tylko dane gospodarstw, które zredukowały zużycie energii elektrycznej. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r. Poziom emisji CO 2 jest ściśle związany wielkością zużycia energii elektrycznej. Podczas całej fazy testowej gospodarstwa, które ograniczyły zużycie energii zmniejszyły emisję CO 2 łącznie o 83 tony. Największe oszczędności wygenerowała grupa testująca wyłącznie Program Cenowy 1 (23 tony), najmniejsze grupa testująca wyłącznie Program Cenowy 2 (20 ton). Wykres 3. pokazuje dynamikę narastania ograniczeń emisji CO 2 na przestrzeni 18 miesięcy fazy testowej. Widać, że jest ona podobna dla całego tego okresu w grupach PC1, ISD1 i ISD2. W szczególności nie obserwujemy tu odchyleń związanych z porami roku. Nieco odmienne przedstawia się sytuacja grupy PC2. W okresie zimowo-wiosennym ograniczenia emisji w tych gospodarstwach były niższe niż u pozostałych panelistów.

13 Wykres 3. Skumulowane wartości ograniczenia emisji CO2 w poszczególnych grupach badawczych [tony] 25,00 SKUMULOWANE OGRANICZENIE EMISJI CO2 WZGL. GR. KONTR. 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 IV '15 V '15 VI '15 VII '15 VIII '15 IX '15 X '15 XI '15 XII '15 I '16 II '16 III '16 IV '16 V '16 VI '16 VII '16 VIII '16 IX '16 PC1 ISD1 PC2 ISD2 Na wykresie uwzględniono tylko dane gospodarstw, które zredukowały zużycie energii elektrycznej. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r.

14 2.3 Dostosowanie struktury zużycia do testowanych Programów Cenowych Odpowiednio motywowani, uczestnicy byli w stanie modyfikować swoje zachowania związane ze zużyciem energii elektrycznej przez niemal całą dobę. Obserwowano znaczne obniżki zużycia w godzinach szczytowych niezależnie, czy przypadały one około południa (11:00 13:00), czy po południu (16:00 18:00 lub 17:00 19:00). Największe zmiany zużycia obserwowano jednak w godzinach późnowieczornych. Wykres 4. Dobowe odchylenia w zużyciu energii wzgl. grupy kontrolnej dla przeciętnego gospodarstwa testującego PC1 [Wh] 120 80 40 0 podwyższone zużycie w godzinach o najniższej stawce niższą cenę energii PROGRAM CENOWY 1 - DNI ROBOCZE wielkość zużycia zależna od ceny energii -40-80 [h] wariant letni wariant wiosenno-jesienny wariant zimowy grupa kontrolna [Wh] 120 80 40 podwyższone zużycie w godzinach o najniższej stawce niższą cenę energii PROGRAM CENOWY 1 - DNI WOLNE wielkość zużycia zależna od ceny energii 0-40 -80 [h] wariant letni wariant wiosenno-jesienny wariant zimowy grupa kontrolna Styl linii informuje o wariancie cennika. Kolor o obowiązującej cenie energii. W godzinach czerwonych była ona najdroższa, w ciemnozielonych najtańsza. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r.

15 Wykres 5. Dobowe odchylenia w zużyciu energii wzgl. grupy kontrolnej dla przeciętnego gospodarstwa testującego PC2 [Wh] 120 PROGRAM CENOWY 2 80 40 0-40 -80 [h] wariant letni wariant wiosenno-jesienny wariant zimowy grupa kontrolna Styl linii informuje o wariancie cennika. Kolor o obowiązującej cenie energii. W godzinach czerwonych była ona najdroższa, w ciemnozielonych najtańsza. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r. Uczestnicy bardziej zwiększali zużycie energii w godzinach atrakcyjnych cenowo, niż ją oszczędzali w godzinach szczytowych nadwyżki zużycia względem grupy kontrolnej w pojedynczej godzinie sięgały nawet do 100 Wh, natomiast redukcje wynosiły maksymalnie 66 Wh. Efekty te są zgodne z deklaracjami panelistów: 59,8% twierdziło, że stara się jak najwięcej czynności wykonywać w porze najtańszej, ciemnozielonej, natomiast jedna trzecia przede wszystkim ograniczała zużycie w godzinach najdroższych, czerwonych. Gdyby te zachowania respondentów przenieść na wszystkie gospodarstwa domowe w Polsce zaobserwowalibyśmy obniżenie zapotrzebowania na energię elektryczną w dni robocze latem o godzinie 12:00 o około 660 MW, wiosną i jesienią o godzinie 17:00 o około 560 MW, natomiast zimą o 17:00 o 690 MW. Zapotrzebowanie mocy KSE zmniejszyłoby się w tych porach o około 3%. Zaobserwowane w dni robocze fazy testowej poranne i późnowieczorne szczyty przełożyłby się natomiast na wzrost zapotrzebowania o około 520 MW o godzinie 6:00 oraz o około 1040 MW o godzinie 22:00. Stanowi to odpowiednio 3% i 5,7% zapotrzebowania mocy KSE w tych porach. Większość respondentów (79,4%) deklarowała, że przez cały okres fazy testowej starali się dostosowywać swoje zachowania związane ze zużyciem energii do testowanego Programu Cenowego. Znajduje to odzwierciedlenie w danych o zużyciu. Średni koszt 1 kwh wyliczony według PC dla ostatnich 6 miesięcy fazy testowej (lato 2016 roku) był w poszczególnych grupach badawczych podobny lub niższy, niż dla pierwszych 6 miesięcy fazy testowej (lato 2015 roku). Widać, że przy odpowiedniej motywacji odbiorcy indywidualni są w stanie trwale zmieniać zwyczaje związane ze zużyciem energii elektrycznej.

16 2.4 Zachowania uczestników a osiągane efekty Jak już wspomniano, organizator oczekiwał, że uczestnicy projektu będą ograniczali zużycie energii elektrycznej oraz dostosowywali strukturę zużycia do testowanego Programu Cenowego, przenosząc pobór energii z godzin szczytowych w pozostałe pory doby. Wykres 6. prezentuje efekty zachowań uczestników panelu w trakcie całej fazy testowej. Dla każdego gospodarstwa oznaczono, czy w porównaniu do swojego bliźniaka z grupy kontrolnej zużyło ono więcej czy mniej energii oraz czy struktura zużycia była lepiej, czy gorzej dopasowana do testowanego cennika. Ten drugi parametr jest przedstawiony za pomocą średniej ceny 1 kwh im niższa tym lepsze dopasowanie. Wykres 6. Różnica w średniej ilości zużytej energii [w kwh] oraz średniej rzeczywistej cenie 1 kwh uzyskanej przez poszczególnych uczestników panelu w trakcie fazy testowej w stosunku do ich bliźniaków z grupy kontrolnej 31,6% lepiej dopasowani zużywają więcej 250 200 150 17,3% gorzej dopasowani zużywają więcej 100 50 0-0,25 zł -0,20 zł -0,15 zł -0,10 zł -0,05 zł 0,00 zł 0,05 zł 0,10 zł 0,15 zł 0,20 zł 0,25 zł 0,30 zł 0,35 zł 38,2% lepiej dopasowani zużywają mniej -50-100 -150 PC1 - cała faza testowa ISD1 - cała faza testowa PC2 - cała faza testowa ISD2 - cała faza testowa 13% gorzej dopasowani zużywają mniej Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r. Ponad dwie trzecie (69,8%) uczestników dopasowało w pewnym stopniu strukturę zużycia energii do testowanego Programu Cenowego. Połowa (51,2%) ograniczyła zużycie energii elektrycznej. Nieco ponad jednej trzeciej (38,2%) udało się zrealizować oba te cele. Przeprowadzono szereg analiz sprawdzających, jakimi cechami i zachowaniami różniły się grupy osiągające pożądane zachowania od pozostałych. Przede wszystkim należy podkreślić, że realizacja celów projektu nie wiązała się w sposób istotny statystycznie z cechami demograficznymi uczestników (wiek, płeć, poziom wykształcenia), ani charakterystyką gospodarstw domowych (wielkość, liczba dzieci, powierzchnia lokalu, poziom dochodów). Na osiągane efekty nie wpływała też ocena stopnia dopasowania testowanego cennika do prowadzonego trybu życia. Co więcej uczestnicy, którzy osiągnęli założone cele nie różnili się od pozostałych pod względem deklarowanej skłonności do zmiany taryfy ma wielostrefową lub chęci udziału w podobnym projekcie w przyszłości.

17 Istotne statystycznie różnice dotyczyły jedynie deklarowanego przez uczestników sposobu modyfikowania zachowań związanych ze zużyciem energii elektrycznej. W gospodarstwach o dobrym dopasowaniu zużycia częściej to jedna osoba dbała o dostosowanie zachowań do testowanego Programu Cenowego, a pozostałe nie zwracały na to uwagi. Uczestnicy z tej grupy oceniali także, że comiesięczny raportu o zużycie nie wpływa raczej na ich zachowania. W gospodarstwach gorzej dopasowanych, uczestnicy deklarowali, że wszyscy domownicy w miarę możliwości angażowali się w projekt, a po każdym raporcie zastanawiają się, co jeszcze mogą zmienić w swoich zachowaniach. W gospodarstwach, które ograniczyły zużycie energii, uczestnicy częściej deklarowali, że na początku projektu starali się dopasować do Programu Cenowego, a aktualnie nie zwracają na to uwagi. Mieszkańcy gospodarstw, w których zużycie wzrosło częściej deklarowali, że cały czas starają się dostosowywać swoje zachowania do cennika. Uczestnicy, którzy osiągnęli oba cele projektu częściej deklarowali, że przede wszystkim starają się ograniczać zużycie energii w godzinach najdroższych, a większość działań związanych z dostosowaniem się do cennika podjęli na początku projektu. W grupie, która nie osiągnęła żadnego z celów projektu odwrotnie uczestnicy koncentrowali się raczej na przenoszeniu czynności domowych na godziny najtańsze i ciągłym dostosowywaniu się do cennika. Choć różnice te mogą wydawać się paradoksalne, widać tu prawidłowość. Lepsze efekty osiągano w tych gospodarstwach domowych, w których na początku projektu trafnie zdefiniowano optymalną z punktu widzenia testowanego Programu Cenowego zmianę zachowań, a potem w trakcie fazy testowej była ona konsekwentnie utrzymywana.

18 2.5 Ocena testowanych Programów Cenowych Zaoferowane uczestnikom Programy Cenowe różniły się między sobą pod względem potencjału w obniżaniu wysokości rachunku. Nałożenie ich na dane historyczne (sprzed fazy testowej) pokazuje, że oba są korzystniejsze dla klientów niż taryfa G11, natomiast oszczędności uzyskiwane w ramach Programu Cenowego 2 są średnio o 50% wyższe niż uzyskiwane w Programie Cenowym 1. Wykres 7. Średnia cena 1 kwh uzyskiwana przez gospodarstwa domowe przed fazą testową według stawek Programu Cenowego 1, Programu Cenowego 2 oraz taryfy G11. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; maj 2016 r. Niezależnie od rodzaju testowanego Programu Cenowego uczestnicy najbardziej polubili wersję letnią cennika, najgorzej oceniany był wariant jesienno-wiosenny. Prawdopodobnie wynikało to z umiejscowienia godzin szczytowych. W wariantach jesienno-wiosennym oraz zimowym najwyższa cena energii obowiązywała między 16:00 a 18:00 (lub 17:00 a 19:00), a więc w porze obiadowej. Latem w tych godzinach energia była stosunkowo tania (obowiązywała strefa jasnozielona), a szczyt przypadał między 11:00 a 13:00. Pewne znaczenie może mieć też fakt, że wariant letni Programów Cenowych był pierwszym, z którym zetknęli się uczestnicy, a także najdłużej obowiązywał. Prawie połowa (41%) uczestników deklarowała, że rozważa zmianę taryfy G11 na taryfę dwustrefową. Zaobserwowano w tym zakresie pewne zróżnicowanie między grupami badawczymi. Przede wszystkim nieco więcej zwolenników zmiany taryfy było wśród uczestników testujących Program Cenowy 2 (43,8% wobec 36,4% wśród testujących PC1). Wynikało to w znacznym stopniu z większego zadowolenia z testowanego cennika. Większą skłonność do zmiany taryfy przejawiali też uczestnicy z gospodarstw wyposażonych w ISD (47,5% wobec 32,7% wśród testujących wyłącznie PC). Prawdopodobnie wiązało się to z większą otwartością tych osób na nowinki technologiczne i chęcią wypróbowywania nowych rozwiązań.

19 2.5.1 Program Cenowy 1 Program Cenowy 1 sprzyjał ograniczeniu zużycia energii elektrycznej. Przy tym, w gospodarstwach testujących wyłącznie cennik, to ograniczenie było zdecydowane większe niż w gospodarstwach wyposażonych dodatkowo w ISD wynosiło odpowiednio 2,6% oraz 0,3%. Program Cenowy 1 był dość niejednoznaczny pod względem możliwości dopasowania struktury zużycia do struktury cennika. Dla gospodarstw testujących wyłącznie cennik było to bardzo trudne. Wśród wszystkich grup badawczych grupa PC1 uzyskała najgorszy stopień dopasowania (mierzony rzeczywistą ceną 1 kwh). I to pomimo tego, że dwie trzecie tworzących ją gospodarstw dopasowało się lepiej niż ich odpowiednicy z grupy kontrolnej. Gospodarstwa testujące Program Cenowy 1 wraz z ISD uzyskały natomiast największy stopień dopasowania mierzony zarówno rzeczywistym kosztem 1 kwh, jak i odsetkiem gospodarstw dopasowanych lepiej, niż grupa kontrolna (75,3%). Ta trudność w dopasowaniu się do Programu Cenowego 1 mogła wynikać z jego większej złożoności każdej doby obowiązywały cztery różne stawki za energię. Dla porównania, w Programie Cenowym 2 w ramach jednej doby roboczej mieliśmy trzy różne stawki, czwarta obowiązywała wyłącznie w dni wolne od pracy. W efekcie uczestnicy testujący wyłącznie Program Cenowy 1 w miarę upływu fazy testowej rezygnowali ze ścisłego dopasowania się do cennika i ograniczali zużycie przez większą część dnia roboczego oraz w godzinach popołudniowych dni wolnych od pracy. W zamian zwiększali je w godzinach późnowieczornych lub wcześnie rano, w zielonych strefach cenowych. Prawdopodobnie ten mechanizm odpowiadał także za tak znaczne ograniczenie całkowitego zużycia energii. Program Cenowy 1 był w ocenie połowy testujących go uczestników umiarkowanie dopasowany do ich rytmu życia. Średnio co trzecia osoba uznała go za dość dobrze lub dobrze dopasowany. W gospodarstwach testujących wyłącznie cennik za najbardziej niewygodne uznano drogie godziny popołudniowe (66,7% osób), za najkorzystniejsze najtańsze godziny wieczorne i nocne (łącznie 60% osób). W gospodarstwach

20 wyposażonych dodatkowo w ISD opinie na temat korzystnych i niekorzystnych godzin były znacznie bardziej rozproszone. 2.5.2 Program Cenowy 2 Program Cenowy 2 prowokował uczestników do zwiększania zużycia energii elektrycznej. Działo się tak ze względu na bardzo niską cenę energii obowiązującą przez całą dobę w dni wolne od pracy. W tym czasie paneliści zużywali dużo więcej energii niż gospodarstwa z grupy kontrolnej. Nadwyżki te znacznie przekraczały oszczędności wygospodarowane w dni robocze. Program Cenowy 2 został przez uczestników oceniony wyżej niż PC1. Trzy czwarte testujących wyłącznie cennik i połowa testujących także ISD uznała go za dość dobrze lub dobrze dopasowany do ich trybu życia. Najwygodniejsze były oczywiście dni wolne od pracy z najniższą stawką za energię ceniła je sobie ponad połowa uczestników. Za najmniej wygodne wszyscy zgodnie uznali drogie godziny popołudniowe.

21 2.6 Znaczenie infrastruktury ISD Z dużą złożonością Programu Cenowego 1 bardzo dobrze radzili sobie uczestnicy wyposażeni dodatkowo w infrastrukturę inteligentnej sieci domowej. ISD ułatwiała dopasowanie do cennika. Widać to bezpośrednio w gwałtownych zmianach wielkości zużycia występujących w grupie ISD1 na styku godzin, w których zmieniała się cena energii elektrycznej. Takiego wpływu nie zaobserwowano w odniesieniu do Programu Cenowego 2 gospodarstwa z grupy ISD2 uzyskały podobne dopasowanie do cennika, jak gospodarstwa z grupy PC2. Zjawisko to ilustruje Wykres 8. Przykładowo przestawiono tam różnice w zużyciu energii dla miesięcy letnich w 2016 roku, ale prawidłowość ta utrzymywała się przez cała fazę testową. Wykres 8. Różnice w ilości energii elektrycznej zużytej przez przeciętne gospodarstwo względem grupy kontrolnej [Wh] 160 120 80 40 0-40 -80-120 -160 DNI ROBOCZE (LATO 2016) gwałtowne zmiany wielkości zużycia między godzinami o różnej cenie energii elektrycznej PC1 ISD1 gr. kontr. [h] [Wh] 160 120 80 40 0-40 -80-120 -160 DNI ROBOCZE (LATO 2016) zmiany wielkości zużycia między godzinami o różnej cenie energii elektrycznej PC2 ISD2 gr. kontr. [h] Na dole wykresów naniesiono godziny obowiązywania poszczególnych stawek za energię elektryczną w PC1. Ciemnozielona strefa charakteryzuje się najniższą stawką, czerwona najwyższą. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r.

22 Niezależnie od rodzaju testowanego Programu Cenowego infrastruktura ISD nie sprzyjała ograniczaniu zużycia energii elektrycznej. Zużycie w gospodarstwach testujących ISD porównane do zużycia grupy kontrolnej lub zużycia sprzed fazy testowej, było wyższe niż w gospodarstwach testujących wyłącznie Programy Cenowe. Infrastruktura ISD nie wpływała bezpośrednio na stopień dopasowania struktury zużycia do testowanych Programów Cenowych nie odnotowano istotnych różnic w tym zakresie pomiędzy gospodarstwami, w których znaczna część zużycia była kontrolowana w ramach ISD a gospodarstwami, gdzie ten udział był niski. Urządzenia domowe, które były zarządzane za pośrednictwem inteligentnych sieci domowych można podzielić na trzy grupy: lodówki, zestawy telewizyjne i piece, które cechują się jednostkowym wysokim zużyciem energii, ale ze względu na swoją specyfikę ich czas pracy nie był dostosowywany do struktury Programów Cenowych; pralki, zmywarki, zestawy komputerowe i piekarniki elektryczne charakteryzują się średnim jednostkowym zużyciem energii i były urządzeniami, których pracę uczestnicy najczęściej próbowali dopasować do testowanych Programów Cenowych; odkurzacze, żelazka i czajniki to urządzenia, które ze względu na niskie jednostkowe zużycie, miały niewielki wpływ w całość zużycia energii. Uczestnicy projektu bardzo cenili sobie możliwość przetestowania infrastruktury ISD. Niemal połowa (40%) osób z grup ISD deklarowała, że ta możliwość jest mocną stroną projektu i istotną korzyścią z udziału w nim. Dla podobnego odsetka było to jeden z motywów udziału w projekcie. Prawie trzy czwarte uczestników, którzy testowali infrastrukturę inteligentnej sieci domowej, po zakończeniu projektu pozostawiło ją w swoich gospodarstwach domowych. Ich zdaniem dobrze sprawdziła się w ich domach, umożliwiała wygodne, zdalne sterowanie urządzeniami i pozwalała na kontrolę zużycia energii i stałe monitorowanie pracy sprzętów domowych. Dodatkowo ułatwiała oszczędzanie energii elektrycznej. Jedna trzecia tych osób planowała dalszą rozbudowę tej infrastruktury. Powodem zwrotu ISD były przede wszystkim zbyt wysokie koszty jej pozostawienia (kwota podatku) i przekonanie, że korzyści z jej użytkowania w tym uzyskiwane oszczędności były zbyt małe, by to zrekompensować.

23 2.7 Infrastruktura OZE Ilość energii produkowanej średnio miesięcznie przez panele fotowoltaiczne zależy od pory roku i wahała się od kilkunastu kwh w miesiącach zimowych do około 130 kwh w miesiącach letnich. W maju i czerwcu, gdy ta produkcja była najwyższa, a jednocześnie poziom zużycia energii przez gospodarstwa domowe był stosunkowo niski, energia z OZE mogłaby pokryć 33,7% zapotrzebowania. Natomiast w miesiącach zimowych jej udział był śladowy. Wykres 9. Ilość energii wyprodukowanej z OZE, zwróconej do sieci oraz energii pobranej z sieci w gospodarstwach testujących panele fotowoltaiczne [w kwh]. 500 PANELE FOTOWOLTAICZNE 400 300 200 100 0 XII 2015 I 2016 II 2016 III 2016 IV 2016 V 2016 VI 2016 VII 2016 VIII 2016 IX 2016 energia z OZE energia z OZE oddana do sieci energia pobrana z sieci W momencie oddawania raportu nie były dostępne dane dotyczące ilości energii oddanej do sieci we wrześniu 2016 r. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=22; styczeń 2017 r. Panele fotowoltaiczne większość energii produkują w godzinach rannych i południowych, czyli w porach gdy wykorzystanie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych jest umiarkowane. W efekcie nie cała wyprodukowana przez OZE energia była zużywana, znaczna jej część trafiała z powrotem do sieci. Ponieważ wydajność paneli silnie zależy od pory roku, proporcja energii pobranej z sieci oraz energii wyprodukowanej z OZE, wahała się w poszczególnych miesiącach. Ilustruje to Wykres 10. Zimą na każde 100 kwh zużytej energii, 99 kwh pochodziło z sieci a 1 kwh z paneli fotowoltaicznych. Jednocześnie kolejne 2 kwh wyprodukowane przez panele były do sieci oddawane. W miesiącach najbardziej słonecznych (maj, czerwiec) na każde 100 kwh zużytej energii przypadało 87 kwh pobranych z sieci oraz 13 kwh wyprodukowanych przez panele. Natomiast kolejne 31 kwh wytworzone przez panele było do sieci oddawane. Widać wyraźnie, że większa część produkcji energii przez OZE nie była wykorzystywana w gospodarstwach domowych, ale zwracana do sieci.

24 Wykres 10. Proporcje energii pobieranej z sieci i produkowanej z OZE oraz energii oddawanej do sieci w poszczególnych miesiącach fazy testowej. 100,0% PANELE FOTOWOLTAICZNE 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% -20,0% -40,0% XII 2015 I 2016 II 2016 III 2016 IV 2016 V 2016 VI 2016 VII 2016 VIII 2016 zużyte z OZE zużyte z sieci oddane z OZE do sieci W momencie oddawania raportu nie były dostępne dane dotyczące ilości energii oddanej do sieci we wrześniu 2016 r. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=22; styczeń 2017 r. Zdecydowana większość gospodarstw domowych, w których testowano OZE, zdecydowała się na ich pozostawienie po zakończeniu projektu. Co więcej w jednej trzeciej z nich planowano rozbudowę instalacji. Osoby, które zwróciły OZE organizatorowi, zwykle korzystały z mikroturbin wiatrowych, które ich zdaniem były zbyt awaryjne.

25 2.8 Wielkość i struktura oszczędności uzyskanych przez uczestników Na poziomie grup badawczych we wszystkich miesiącach fazy testowej rachunki wyliczone według stawek Programów Cenowych były niższe niż obliczone na podstawie taryfy G11. Wielkość oszczędności była różna dla różnych grup badawczych oraz w poszczególnych miesiącach. Przeciętnie wyniosła około 13% w grupach testujących PC1 oraz około 16% w grupach korzystających z PC2. Na oszczędności te składały się trzy elementy: Efekt Programu Cenowego, czyli korzystniejsza niż w taryfie G11 struktura cennika. Udział tego czynnika w całości oszczędności wahał się w zależności od grupy badawczej między 63,3% a 103% 3. Dopasowanie struktury zużycia energii do struktury cennika, odpowiadało w poszczególnych grupach badawczych za 19,2%-30,4% uzyskanych oszczędności. Najskuteczniej robiła to grupa ISD1. Różnica w ilości zużytej energii względem grupy kontrolnej była najbardziej niejednoznacznym czynnikiem. W grupach testujących Program Cenowy 1, które w trakcie fazy testowej zużyły mniej energii niż grupa kontrolna, jego udział w uzyskanych oszczędnościach wynosił przeciętnie 2,2% w grupie ISD1 oraz 17,5% w grupie PC1. W gospodarstwach testujących Program Cenowy 2, które zużyły więcej energii niż gospodarstwa z grupy kontrolnej, podwyższone zużycie obniżało uzyskane oszczędności średnio o 9,3% w grupie PC2 i aż o 24,9% w grupie ISD2. Tabela 1. Wielkość i struktura oszczędności w wysokości rachunku uzyskanych przez poszczególne grupy panelowe grupa oszczędności w wysokości rachunku uzyskane wzgl. taryfy G11 oszczędności wynikające ze struktury PC / udział w całości oszczędności oszczędności wynikające z wielkości zużycia / udział w całości oszczędności oszczędności wynikające z dopasowania struktury zużycia / udział w całości oszczędności PC1 13,5% 8,5% 63,3% 17,5% 2,4% 19,2% 2,6% ISD1 12,5% 8,4% 67,4% 2,2% 0,3% 30,4% 3,8% PC2 17,3% 15,7% 90,4% -9,3% -1,6% 18,9% 3,3% ISD2 15,6% 16,1% 103,0% -24,9% -3,9% 21,9% 3,4% panel łącznie 14,7% 12,2% 82,6% -4,8% -0,7% 22,2% 3,3% Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r. 3 Ten wynik dotyczy grupy ISD2. Oszczędności z tytułu korzystnej struktury Programu Cenowego 2 są wyższe niż całość oszczędności uzyskanych przez uczestników. Wynika to z tego, że zużywają oni na tyle więcej energii niż grupa kontrolna, że jej koszt jest wyższy niż oszczędności z tytułu dopasowania do PC i tym samym zmniejsza on korzyści wynikające ze struktury PC2.

26 2.9 Ocena projektu przez uczestników Projekt ENERGA Living Lab został bardzo pozytywnie oceniony przez uczestników: 91,4% chętnie weźmie udział w podobnym projekcie w przyszłości; 94,6% wskazało mocne strony projektu; jedna trzecia (32,1%) nie potrafiła wskazać jego słabych stron. Dodatkowo 6,7% wyraziło żal, że projekt się zakończył, nie ma kontynuacji, a w ofercie Grupy ENERGA nie ma testowanych Programów Cenowych. Rysunek 1. Mocne i słabe strony projektu oraz korzyści z udziału w nim możliwość poznania ISD motywowanie do zmiany zachowań wiedza o zużyciu energii oszczędności dostosowywanie się do cenników wypróbowanie ISD ograniczenie zużycia energii ISD w korzystnej cenie zmiana sposobu wypróbowanie OZE korzystania z AGD i RTV brak słabych stron komunikacja z organizatorami trudności w dopasowaniu się do cennika trudności w komunikacji z organizatorem brak kontynuacji projektu i taryf atrakcyjne ceny energii raporty o zużyciu energii elektrycznej innowacyjność dobry projekt wiedza o zużyciu energii opóźniony początek projektu problemy techniczne zbyt mało elementów ISD w zestawie bardziej ekologiczne zachowania wzrost wiedzy energetycznej mocne strony projektu słabe strony projektu korzyści z udziału brak mocnych stron Wielkość czcionek jest wprost proporcjonalna do liczby wskazań danej kategorii. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; listopad 2016 r. 2.9.1 Komunikacja w ramach projektu Uczestnicy projektu bardzo dobrze (63,4%) lub dobrze (25,9%) oceniali komunikację z organizatorem. Przede wszystkim chwalono szybkie i sprawne rozwiązywanie problemów, przypominanie o raportach dotyczących zużycia energii i informowanie o nowościach oraz wykorzystywanie różnych form komunikacji, dzięki czemu uczestnicy mogli korzystać z kanałów najbardziej im odpowiadających.

27 2.9.2 Ocena innych testowanych narzędzi W trakcie trwania projektu organizatorzy udostępniali uczestnikom różnego rodzaju narzędzia wspierające realizację celów projektu. Najczęściej wykorzystywane i najlepiej oceniane były comiesięczne raporty o zużyciu energii oraz magnesy prezentujące Program Cenowy. Z obu korzystała zdecydowana większość panelistów i ponad połowa korzystających uznała je za przydatne. Nieco rzadziej wykorzystywane były aplikacje: Strażnik taryf i dashboard pozwalający na tworzenie własnych raportów o zużyciu energii. Sięgnęło po nie po kilkanaście procent uczestników, zdecydowanie częściej z grup testujących ISD. Ponad jedna trzecia użytkowników Strażnika taryf i jedna piąta użytkowników dashboardu uznała je za przydatne. Wśród narzędzi ocenianych jako mało przydatne znalazły się: portal projektu (choć korzystała z niego większość uczestników) oraz znacznie rzadziej wykorzystywane forum, przewodnik po ISD oraz symulator ISD. Wykres 11. Stopień wykorzystania i ocena przydatności narzędzi udostępnianych uczestnikom projektu K: % korzystających P: % uznających za przydatne 80% uznaje za przydatne K: 84% P: 64% magnes 60% raporty o zużyciu K: 96% P: 57% K: 18% P: 38% dashboard 40% 1,20 K: 13% P: 21% Strażnik taryf korzysta 20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% symulator ISD K: 16% P: 11% przewodnik po ISD K: 23% P: 6% forum projektu K: 37% P: 11% 0% portal projektu K: 72% P: 12% Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; listopad 2016 r.

28 2.10 Świadomość energetyczna i ekologiczna uczestników projektu Po zakończeniu fazy testowej uczestnicy projektu cechowali się bardzo wysokim poziomem świadomości energetycznej i ekologicznej. Niemal wszyscy (98,6%) znali co najmniej kilka sposób oszczędzania energii w domu, dla porównania wśród ogółu Polaków taką wiedzę miała połowa. Co więcej 92,7% deklarowało, że stara się zawsze lub często oszczędzać energię elektryczną w swoim domu (wśród ogółu Polaków odsetek oszczędzających wynosił 80%). Zdecydowana większość uczestników uważała, że ich zachowania mają wpływ na środowisko naturalne, przede wszystkim na poziom emisji CO 2 oraz ograniczenie zużycia surowców ze źródeł nieodnawialnych. Część panelistów (po 17%) spontanicznie wskazywała ograniczenie zużycia energii oraz wzrost wiedzy i świadomości energetycznej jako korzyści, które odnieśli z udziału w projekcie. Już przed rozpoczęciem fazy testowej większość uczestników wymieniała żarówki na energooszczędne, wyłączała nieużywane sprzęty elektryczne, a przy zakupie nowych urządzeń sięgała po modele o wyższej klasie energetycznej. W trakcie fazy testowej większość skoncentrowała się na dostosowywaniu godzin korzystania ze sprzętów AGD i RTV do testowanego cennika oraz wyłączaniu nieużywanych urządzeń. W stosunku do deklaracji przed rozpoczęcia fazy testowej widać wyraźnie zwiększenie się grupy osób, które wyłączały z sieci urządzenia pozostające w trybie stand-by. Wykres 12. Działania proekologiczne podejmowane przez uczestników przed rozpoczęciem i w trakcie projektu dostosowanie godzin korzystania do PC wyłączanie urządzeń aktualnie nieużywanych wyłączanie stand-by wymiana żarówek na energooszczędne zakup nowych energooszczędnych urządzeń korzystanie z urządzeń na baterie wymiana sprawnych urządzeń na energooszczędne rezygnacja z niektórych urządzeń elektrycznych zmiana ogrzewania eletrycznego na inne 22,3% 19,4% 17,4% 13,4% 20,3% 12,9% 2,6% 44,2% 67,4% 54,0% 36,6% 95,1% 86,4% 85,3% 93,1% 84,3% przed rozpoczęciem projektu w trakcie projektu 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; listopad 2016 r. Stosunkowo niewielka grupa uczestników (19,6%) wiedziała, jaką ilość energii zużywa przeciętnie jej gospodarstwo domowe. Niemal wszyscy natomiast wiedzieli, na jaką kwotę opiewa średni rachunek za prąd.

29 Użytkownicy zdecydowanie częściej analizowali rachunki za energię elektryczną pod kątem ich wysokości, a nie ilości zużytej energii. Ta postawa zmieniała się jednak wraz z wykorzystaniem bardziej zaawansowanych rozwiązań. Wśród uczestników testujących infrastrukturę ISD wielkość zużycia energii potrafiła podać średnio co czwarta osoba, a w grupie korzystających z OZE niemal co trzecia. 2.11 Ocena przydatności metodyki Living Lab Do realizacji projektu wybrana została nowatorska metodyka Living Lab żywego laboratorium. Jej podstawowym założeniem jest weryfikacja testowanych narzędzi w warunkach rzeczywistych, a nie jak w tradycyjnym podejściu w laboratoriach. Oznacza to, że nowe technologie i produkty przeznaczone dla użytkowników energii elektrycznej testowane są przez nich samych, w środowisku rzeczywistego zastosowania tych rozwiązań, czyli w domach. Dzieląc się swoimi doświadczeniami, spostrzeżeniami i obserwacjami na temat testowanych narzędzi uczestnicy mają aktywny wkład w ich rozwój. Zastosowanie metodyki Living Lab na potrzeby testów dedykowanych sektorowi energetycznemu wymagało stworzenia odpowiednich narzędzi informatycznych, umożliwiających prowadzenie niezawodnej komunikacji z uczestnikami oraz skuteczne badanie ich opinii. Wykorzystanie tej metodyki podczas stosunkowo długiej fazy testowej (1,5 roku) pozwoliło na obserwowanie rzeczywistych, codziennych zachowań uczestników. Dzięki temu można było sprawdzić, na jakim poziomie utrzymywała się ich motywacja po mobilizacji związanej z rozpoczęciem projektu. Co więcej możliwe było porównanie zachowań uczestników w okresie wiosenno-letnim na początku fazy testowej i w analogicznych miesiącach pod koniec fazy testowej. Zaproponowane warunki badawcze były dla uczestników na tyle atrakcyjne, że aktywnie uczestniczyli w projekcie do samego końca. Poziom dopasowania zużycia do testowanych cenników pod koniec fazy testowej były zbliżony do poziomu dopasowania w pierwszym półroczu testów. Zdecydowana większość potrafiła wskazać mocne strony projektu i zadeklarowała chęć udziału w podobnym badaniu w przyszłości. Formuła Living Lab przyczyniła się także do wzrostu świadomości energetycznej i rozbudzenia zainteresowania innowacyjnymi rozwiązaniami z tego obszaru. Niemal połowa uczestników rozważała po zakończeniu projektu zmianę taryfy jednostrefowej na wielostrefową. Większość testujących infrastrukturę ISD i OZE pozostawiła te urządzania w swoich gospodarstwach domowych. Jedna trzecia spośród nich planuje dalszą rozbudowę tych instalacji.

30 3 Rekomendacje Przedstawione poniżej rekomendacje dotyczą II etapu fazy testowej oraz ewentualnego prowadzenia w przyszłości projektów podobnych do ENERGA Living Lab lub zawierających elementy przetestowane w ramach tego projektu: motywowanie uczestników do zmiany wielkości lub struktury zużycia energii elektrycznej, monitorowanie zużycia energii, porównywanie go do grupy kontrolnej, testowanie infrastruktury ISD lub OZE, wykorzystywanie metodyki Living Lab. 1. W projektach polegających na testowaniu przez uczestników narzędzi ułatwiających zarządzanie zużyciem energii elektrycznej, na etapie projektowania należy starannie zaplanować zarówno harmonogram udostępniania testowanych narzędzi, jak i gromadzenia i analizowania danych dotyczących efektów tego testowania oraz udostępniania uczestnikom informacji zwrotnych. 2. Pomiar efektów warto oprzeć na analizie danych pochodzących z kilku źródeł: bezpośrednich informacji od respondentów (wywiady ilościowe lub jakościowe), informacji o zużyciu energii elektrycznej pochodzących z liczników oraz innych istotnych źródeł np. centralek ISD. Należy przy tym odpowiedzieć sobie na pytania: czy testowane przez odbiorców narzędzia mają potencjał pozwalający na taką zmianę zachowań, której efekty mogą być widoczne w wielkości i strukturze zużycia energii oraz po jakim czasie tych efektów należy oczekiwać. 3. Faza testowa powinna trwać na tyle długo, by uczestnicy zdążyli zapoznać się z testowanym narzędziem i zoptymalizować jego wykorzystanie. Pomiar efektów powinien więc następować w okresie od kilku do kilkunastu tygodni po wprowadzeniu lub modyfikacji testowanego narzędzia. 4. Faza testowa trwająca co najmniej 12 miesięcy pozwala na obserwację zachowań uczestników w różnych porach roku. Jest to o tyle ważne, że zarówno wielkość zużycia energii jak i dobowy profil zużycia różnią się istotnie w zależności od pory roku. Wydłużenie fazy testowej ponad rok pozwala na lepsze zaobserwowanie trwałości wprowadzonych zmian. Możliwe jest porównywanie zachowań uczestników w analogicznych miesiącach z początku i końca fazy testowej. 5. Fazę testową powinien poprzedzać czas, w którym uczestnicy będą mogli wdrożyć testowane narzędzie (ewentualna instalacja lub wdrożenie techniczne, zapoznanie się z możliwościami narzędzia, próba optymalizacji jego wykorzystania). W miarę możliwości warto monitorować proces wdrażania i o ile zachodzi taka potrzeba oferować uczestnikom wsparcie na tym etapie (informacyjne, techniczne itp.). 6. W projektach, w których faza testowa trwa co najmniej kilka miesięcy zmiany w zachowaniach uczestników należy obserwować przez ich porównanie do zachowań grupy kontrolnej utworzonej z gospodarstw bliźniaczo podobnych do uczestniczących w projekcie. Może to być grupa gospodarstw równoliczna w stosunku do grupy uczestników, w której każdemu uczestnikowi odpowiada jedno gospodarstwo o identycznej wielkości i strukturze zużycia. Bądź grupa