Zatrudnienie w sektorze rybołówstwa EMPLOYMENT IN THE FISHERIES SECTOR 1 KOMISJA EUROPEJSKA Dyrekcja Generalna do Spraw Rybołówstwa i Gospodarki Morskiej
Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Oto numer bezpłatny: 00 800 6 7 8 9 10 11 Spis treści Od redakcji......................................................................................................... 3 1. Rybołówstwo przegląd UE.......................................................................... 4 2. Różnice regionalne.......................................................................................... 7 3. Morska flota rybacka...................................................................................... 9 4. Przetwórstwo i akwakultura........................................................................ 10 1 Bardzo wiele informacji na temat Unii Europejskiej znajduje się w Internecie. Dostęp można uzyskać przez serwer Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2006. ISBN 92-79-02168-0 Wspólnoty Europejskie, 2006 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. Printed in Belgium DRUK NA PAPIERZE BIAłYM BEZCHLOROWYM.
2 Od redakcji Komisja Europejska opublikowała nowe badanie na temat bieżącej sytuacji w sektorze rybołówstwa w Unii Europejskiej. Raport prezentuje dane dotyczące zatrudnienia w sektorze rybołówstwa oraz jego trzech podsektorach (połowy, przetwórstwo rybne i akwakultura) w 25 państwach członkowskich UE oraz 121 regionach nadmorskich NUTS-2 ( 1 ), a także wskaźniki zatrudnienia według płci i rodzaju połowów, z podziałem na przybrzeżne i morskie. Raport ten zwraca także uwagę na poziomy dochodów i objaśnia główne tendencje, które wyznaczają perspektywy zatrudnienia w przemyśle. Pokazuje, że głównymi problemami sektora rybołówstwa są rosnące koszty paliwa, brak załóg i ograniczenia kontyngentu ze względu na malejące zasoby. Z drugiej strony najważniejsze problemy nękające przemysł przetwórczy to dostawy surowców, względnie wysokie koszty robocizny i rosnąca konkurencja ze strony towarów dodatkowo importowanych do UE. W Unii Europejskiej liczba rybaków spada od przełomu 1996/1997 roku o około 4 5% na r o k. W wielu krajach floty rybackie notują niedobór pracowników od drugiej połowy lat 90. XX wieku. Ogólnie problem niedoboru rozwiązano, zmniejszając rozmiar załogi do minimum wymaganego przepisami bezpieczeństwa i przepisami technicznymi. W niektórych obszarach właściciele większych statków rybackich zakontraktowali zagraniczne załogi z krajów z poza UE. Jest to praktyka szczególnie rozpowszechniona w szeregu specyficznych regionów europejskich, takich jak Grecja, gdzie większość trawlerów obsadzonych jest Egipcjanami, południowe Włochy, gdzie zatrudniono znaczną liczbę Tunezyjczyków, oraz południowa Hiszpania, gdzie liczne są załogi marokańskie. Ponadto załogi flot morskich pracujące na wodach tropikalnych nienależących do UE często składają się z lokalnych rybaków (takich jak Mauretańczycy, Senegalczycy). Fakt zatrudniania zagranicznych załóg wynika nie tylko z niedoboru lokalnej siły roboczej, ale także z potrzeby ograniczenia kosztów. Zapotrzebowanie na siłę roboczą w pierwszej kolejności uzależnione jest od rozmiaru i składu floty. Celem reformy Wspólnej Polityki Rybołówstwa, uzgodnionej w 2002 roku, jest zabezpieczenie zrównoważonego rozwoju w sektorze rybołówstwa pod względem społecznym, gospodarczym i środowiskowym. Nowe podejście do wieloletniego zarządzania zasobami poprzez plany naprawcze i plany zarządzania powinno w dłuższym okresie przyczynić się do lepszej ochrony poziomu zatrudnienia w tym sektorze. ( 1 ) Skrót od Nomenclature of Territorial Units for Statistics-2 (nazewnictwo jednostek terytorialnych dla celów statystycznych 2). 3
4 1. Rybołówstwo przegląd UE Jak zmieniają się czasy: na przełomie 2002 i 2003 roku całkowite zatrudnienie w sektorze rybołówstwa wynosiło około 421 000. Z tego jedną trzecią stanowiły kobiety, zatrudnione głównie w sektorze przetwórstwa rybnego, a 205 000 (prawie wyłącznie) mężczyźni zatrudnieni w załogach statków rybackich. Spośród tych 205 000 rybaków prawie 95 000 pracowało na pokładach statków przybrzeżnych, a 110 000 zasilało flotę morską. Jednak od tego czasu liczba rybaków spada o około 4,5% na rok i obecnie 25 państw członkowskich UE zatrudnia zaledwie ok. 190 000 195 000 rybaków. Na przełomie 2002 i 2003 roku około 20% pracowników pokładowych zatrudnionych było w niepełnym wymiarze godzin, głównie w przypadku rybołówstwa przybrzeżnego. Liczba osób pracujących w sektorze rybołówstwa jest największa w basenie Oceanu Atlantyckiego i Morza Śródziemnego odpowiednio 42% i 28% całkowitego poziomu zatrudnienia w sektorze rybołówstwa. Hiszpania, Grecja i Włochy zatrudniają prawie 60% osób pracujących przy połowach. Liczba rybaków jest także znacząca we Francji i Portugalii, z kolei przemysł przetwórstwa rybnego zatrudnia najwięcej osób w Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii, a w mniejszym zakresie w Niemczech i Polsce. Akwakultura ma największe znaczenie we Francji i Hiszpanii. Wysoka populacja wielu regionów NUTS-2 zmniejsza względną zależność tych obszarów od rybołówstwa. Bezspornie hiszpańska Galicia jest najważniejszym regionem rybackim w UE pod względem liczby osób zatrudnionych w sektorze. Posiada także jeden z najwyższych wskaźników zależności od rybołówstwa. Pozostałe regiony, które notują wskaźniki zależności wyższe niż 1% (ponad 5000 pracowników w sektorze rybołówstwa) to Francja (Bretania, Poitou-Charentes, Basse-Normandie), Wielka Brytania (północno-wschodnia Szkocja), Estonia, Litwa, Portugalia (Algarve) i Polska (Pomorskie). Wysoką zależność prezentuje także kilka niewielkich regionów NUTS-2 w Grecji. Jednak w sektorze rybołówstwa istnieją wyraźne różnice w strukturze zatrudnienia. W basenie Morza Północnego i Bałtyku około 30% osób pracujących w sektorze rybołówstwa stanowią załogi statków rybackich, z kolei 65% osób zatrudnionych jest w sektorze przetwórczym i około 5% w akwakulturze. Jednak połowy morskie są znacznie bardziej istotne w basenie Oceanu Atlantyckiego i Morza Śródziemnego, gdzie względny udział wynosi odpowiednio 46% i 76%. Obszary Oceanu Atlantyckiego posiadają także znaczący sektor przetwórstwa rybnego, ale przetwórstwo śródziemnomorskie zatrudnia zaledwie 14% ogólnej liczby pracowników. Akwakultura w basenie Oceanu Atlantyckiego daje zatrudnienie 22% pracowników przemysłu rybołówczego, z kolei w rejonie śródziemnomorskim proporcja ta wynosi 10%. Połowy, przetwórstwo rybne i akwakultura stawić muszą czoła kilku podstawowym wyzwaniom. Połowy narażone są rosnące koszty paliwa, niedobór pracowników i ograniczenia co do kontyngentów, z kolei przetwórstwo cierpi na brak surowców, wysokie koszty robocizny i konkurencję ze strony towarów importowanych spoza UE. Z drugiej strony akwakultura narażona jest na rosnącą konkurencję ze strony importu, obniżone ceny na niektóre gatunki, surowsze regulacje środowiskowe i konflikty dotyczące przestrzeni. 5
6 Zatrudnienie w podziale na kraje i sektory rybołówstwa, 2002 2003 Państwo członkowskie Zatrudnienie ogółem (*1000) Sektor rybołówstwa ogółem Sektor rybołówstwa jako % zatrudnienia ogółem Połowy Przetwórstwo Austria* 3736 734 0,0% 234 500 Belgia* 4070 1743 0,0% 666 993 84 Cypr 327 1175 0,4% 926 122 127 Czechy 4701 2267 0,0% 100 2167 Dania 2707 14 060 0,5% 4258 8948 854 Estonia 594 6700 0,0% 2500 4100 100 Finlandia 2365 274 0,5% 900 1339 501 Francja** 24 584 64 712 0,3% 21 436 21 676 21 600 Grecja 4042 37 701 0,9% 30 196 3360 4145 Hiszpania* 16 695 87 310 0,5% 53 849 27 000 11 928 Holandia 8121 9049 0,1% 2547 6382 120 Irlandia 1797 10 584 0,6% 5147 3439 1998 Litwa 1433 6565 0,4% 2550 3700 315 Luksemburg Łotwa* 1007 10 580 1,1% 3670 6484 426 Malta* 148 1441 1,0% 1303 33 105 Niemcy* 35 927 16 409 0,1% 1972 11 404 3033 Polska 13 617 19 923 0,1% 4500 13 423 2000 Portugalia 5118 33 229 0,6% 20 457 6300 6472 Słowacja 2162 1180 0,1% 947 233 Słowenia 897 623 0,1% 132 237 254 Szwecja* 4314 3955 0,1% 1912 1843 200 Węgry* 3922 1680 0,0% 150 1530 Wielka Brytania 28 696 33 534 0,1% 11 774 18 180 3580 Włochy 22 054 47 957 0,2% 38 157 6708 3092 Ogółem 193 034 421 318 208 852 147 102 65 365 mężczyźni 310 152 200 231 64 944 44 978 kobiety 111 165 8621 82 158 20 386 Akwakultura Basen Oceanu Atlantyckiego Morze Północne Morze Bałtyckie Basen Morza Śródziemnego 2. Różnice regionalne Morze Północne W sektorze rybołówstwa w obszarze Morza Północnego zatrudnionych jest około 51 800 osób, z czego 15 100 przy połowach, 36 100 w przetwórstwie rybnym i 1600 w akwakulturze. Najwięcej pracowników w sektorze rybołówstwa zatrudniają Dania i północno-wschodnia Szkocja. Dania, północno-wschodnia Szkocja, Bremen i East Riding to cztery obszary o najwyższej liczbie osób zatrudnianych przy przetwórstwie. Morze Bałtyckie W sektorze rybołówstwa w basenie Morza Bałtyckiego zatrudnionych jest około 54 400 osób, z czego 17 200 przy połowach, 33 500 w przetwórstwie i 3 700 w akwakulturze. Około 70% wszystkich osób zatrudnionych w sektorze rybołówstwa znaleźć można w nadbrzeżnych regionach Łotwy. 7 * 2004-2005 ** w tym terytoria zamorskie
8 Basen Oceanu Atlantyckiego W atlantyckiej części sektora rybołówstwa zatrudnionych jest 179 000 osób, z czego 82 900 przy połowach, 55 800 w przetwórstwie rybnym i 40 100 w akwakulturze. Pod względem zależności najistotniejszym terenem rybołówstwa jest Galicia (4,1%, 45 500 ludzi), a siedem innych obszarów notuje zależność na poziomie 1% 2%. Trzy obszary notują wskaźnik zależności od rybołówstwa morskiego powyżej 1%: Azory (3,4%), Galicia (1,9%) i Algarve (1,0%). W 11 regionach sektor rybołówstwa zatrudnia ponad 5000 osób. Pod względem zatrudnienia w sektorze przetwórstwa rybnego istotną rolę odgrywa Bretania (7400 osób), z kolei akwakultura jest głównym pracodawcą w Galicii, Poitou- Charentes i Algarve. 3. Morska flota rybacka 9 Basen Morza Śródziemnego Śródziemnomorski sektor rybołówstwa zatrudnia około 118 000 osób, z czego 89 800 pracuje przy połowach, 16 300 w przetwórstwie rybnym i 11 800 w akwakulturze. Osiem regionów notuje wskaźnik zależności dla całego sektora rybołówstwa powyżej 1%. Siedem z tych regionów znajduje się w Grecji. Zależność jest szczególnie wysoka w Voreio Agaio (6,6%), Ionia Nisia (3,4%) i Notio Agaio (3,3%). Zdecydowana większość tych osób zatrudniona jest w rybołówstwie morskim. Przetwórstwo rybne i akwakultura mają tam drugorzędne znaczenie. Zatrudnienie na statkach rybackich w byłych krajach UE-15 spadło z około 240 000 w 1998 roku do około 190 000 w 2003 roku, czyli o 21%. Biorąc pod uwagę powyższą tendencję, szacuje się, że w 2005 roku 25 państw członkowskich UE zatrudniało około 190 000 rybaków pokładowych. Rzeczywiste poziomy zatrudnienia na pokładzie floty UE są wynikiem zapotrzebowania na rybaków z jednej strony oraz ich dyspozycyjności (podaż siły roboczej) z drugiej strony. Zapotrzebowanie na rybaków uzależnione jest od rozmiaru floty, poziomu siły roboczej niezbędnej przy stosowanej technologii oraz rentowności statków. Wiele osób pracujących w sektorze rybołówstwa znaleźć można na Sycylii (12 000), w Katalonii (6800) i Puglii (6400). Są to także obszary o najwyższej liczbie pracowników w sektorze przetwórstwa rybnego. Chęć pracy na statkach rybackich (podaż siły roboczej) wyznacza złożona interakcja czynników społecznych i gospodarczych. Główną przyczyną pozornie zmniejszającego się zainteresowania pracą na statkach rybackich są niższe wynagrodzenia, niekorzystny wizerunek sektora, słabsze perspektywy zostania w przyszłości właścicielem statku, lepsze możliwości zatrudnienia poza sektorem rybołówstwa, zanik tradycyjnego stylu życia oraz większe upodobanie do lądowego życia społecznego. W związku z tym od wielu lat spada liczba zapisów do szkół rybołówstwa.
Floty rybackie w wielu krajach doświadczają poważnego, strukturalnego niedoboru załóg, mimo że liczba statków w 15 państwach członkowskich UE spadła z 95 000 w 1998 roku do 83 000 w 2005 roku, czyli o 24%. 10 4.Przetwórstwo i akwakultura 11 Całkowity poziom zatrudnienia w sektorze przetwórstwa rybnego utrzymywał się na właściwie niezmiennym poziomie przez ostatnie dziesięć lat, pomimo że jego sytuacja jest różna w poszczególnych państwach członkowskich i segmentach. Zatrudnienie spadło szczególnie w sektorach, które przetwarzają produkty z dostaw lokalnych. Jednak rosnące zapotrzebowanie konsumentów na wysokiej jakości owoce morza w UE przyczyniło się do powstania nowych możliwości rozwoju. Ta część sektora narażona jest na problemy związane z kosztami robocizny, dostawami surowców oraz konkurencją ze strony importu i spadkiem średniego rozmiaru przedsiębiorstw. Rynek owoców morza UE rośnie o około 1,5% na rok, ale ponad 50% konsumpcji ryb w UE zależy od towarów importowanych z krajów trzecich. Stwarza to nowe możliwości dla przetwórstwa i handlu, szczególnie w odniesieniu do innowacyjnych produktów generujących wartość dodaną, które nadają się do produkcji mrożonek oraz są korzystne dla zdrowia. W UE istnieje ogólny ruch w kierunku wartości dodanej oraz odejście od podstawowego przetwórstwa, które można wykonywać znacznie taniej poza Unią. Rośnie konkurencja dla surowców i jednocześnie import z krajów o niższych kosztach siły roboczej i konsolidacja dużych europejskich sieci detalicznych obniżają poziomy cen i marże zysków. Średni rozmiar wielu przetwórców rybnych w UE jest względnie niewielki większe sieci detaliczne wymagają dostaw wystarczających ilości standardowych produktów po konkurencyjnych cenach, co wymaga ciągłej poprawy produktywności i wydajności. Globalna konkurencja dotycząca surowców zmusza firmy do koncentracji na globalnym pozyskiwaniu źródeł, a wielu przetwórców jest zbyt małych, aby wdrożyć w pełni rozwiniętą, innowacyjną strategię produktu i procesu, która jest niezbędna, aby spełnić wymagania największych klientów, obejmujące także rygorystyczne normy środowiskowe i jakościowe. W tym kontekście wyraźnie widać, że małe przedsiębiorstwa narażone są na istotne niedogodności w porównaniu do swoich większych konkurentów. W związku z tym oczekiwać można
Komisja Europejska Zatrudnienie w sektorze rybołówstwa Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich 12 większej konsolidacji przemysłu przetwórstwa rybnego w UE, a także przeniesienia części zatrudnienia do krajów oferujących tanią siłę roboczą. Całkowita produkcja akwakultury w UE wzrosła z 1,1 mln ton w 1994 roku do 1,4 mln ton w 1998 roku, ale od tego czasu utrzymuje się na mniej więcej tym samym poziomie. Wzrost ten w całości wynikał z kultury morskiej. W reszcie świata produkcja akwakultury wzrosła dwukrotnie w okresie od 1993 2003 roku. Sektor ten zatrudnia około 65 400 osób w UE. Całkowity poziom zatrudnienia pozostaje względnie stabilny, chociaż wystąpiły pewne przesunięcia na poziomie krajowym. Produktywność siły roboczej wzrasta o około 3% rocznie, a podstawowymi produktami akwakultury w UE są ryby (pstrąg, łosoś, strzępiel, morlesz) i mięczaki (omułki, ostrygi i małże). Całkowita wartość unijnej produkcji w ramach akwakultury wzrosła o 49 % w okresie od 1993 do 2003 roku, tzn. do 2,8 mld euro. Akwakultura stanowi około 17% wolumenu i 27% wartości całkowitej produkcji sektora rybołówstwa w UE, a najważniejsze w tej dziedzinie kraje to Hiszpania, Francja, Włochy, Wielka Brytania i Grecja, które odpowiadały za około 80% produkcji w 2003 roku. Są to także kraje o najwyższym poziomie zatrudnienia w sektorze akwakultury. 2006 16 str. 14,8 x 21 cm ISBN 92-79-02168-0 SPRZEDAŻ I PRENUMERATA Odpłatne publikacje, wydane przez Urząd Oficjalnych Publikacji, dostępne są w naszych biurach sprzedaży w różnych częściach świata. Jaka jest procedura nabycia dowolnej publikacji? MPo otrzymaniu listy biur sprzedaży należy wybrać odpowiednie biuro i skontaktować się z nim w celu złożenia zamówienia. Jak dotrzeć do listy biur sprzedaży? Można ją przejrzeć na stronie internetowej Urzędu http://publications.europa.eu Bądź wysłać faksem zamówienie pod numer (352) 2929-42758, aby otrzymać jej wersję papierową. Głównymi wyzwaniami, przed którymi stoi unijna akwakultura, są malejące ceny ze względu na znaczną konkurencję globalną, ograniczoną dostępność powierzchni na obszarach nadbrzeżnych oraz złożone przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego.
KL-76-06-076-PL-C