POWIATOWY URZĄD PRACY W P I L E OCENA SYTUACJI NA RYNKU PRACY POWIATU PILSKIEGO DOKONANA METODĄ ANALIZY PORTFELOWEJ WG STANU NA DZIEŃ 0.09.00 R. Piła, listopad 00 rok
WPROWADZENIE Bezrobocie i sytuację na lokalnym rynku pracy ocenia się szeregiem wskaźników, które obrazują poszczególne cechy tego rynku. Są to między innymi: stopa bezrobocia, wskaźnik bezrobocia rejestrowanego, wskaźnik bezrobocia długotrwałego, wskaźnik napływu do bezrobocia i wskaźnik odpływu z niego. Wylicza się też wskaźniki informujące o strukturze bezrobocia, takie jak udział poszczególnych kategorii bezrobotnych w całej populacji (ze względu na wiek, wykształcenie, płeć, staż pracy itp.). Wskaźniki te służą do badania wybranej cechy zjawiska bezrobocia. Dzięki nim możemy stwierdzić, czy np. stopa bezrobocia wzrosła czy zmalała, czy udział osób długotrwale bezrobotnych jest większy czy mniejszy w ujęciu przestrzennym i dynamicznym. Zestawiając je ze sobą dokonujemy także analizy sytuacji na badanym terenie. Ze względu na nieporównywalność poszczególnych wskaźników pojawiła się potrzeba zastosowania metody pozwalającej na wykorzystanie przy ocenie sytuacji na danym rynku pracy równocześnie kilku różnorodnych trudno porównywalnych mierników. W tym celu wykorzystano metodę analizy portfelowej wywodzącej się z badań marketingowych, gdzie jest ona wykorzystywana do określenia pozycji firmy na rynku w celu opracowania dla niej strategii. Jest to metoda graficzna, pozwalająca oznaczyć położenie obiektu na odpowiednio skonstruowanej skali współrzędnych. W niniejszym opracowaniu wykorzystano tę metodę do porównania rynków pracy gmin powiatu pilskiego w oparciu o wybrane cechy diagnostyczne.
Schemat postępowania przy stosowaniu analizy portfelowej przedstawia się następująco:. Wybór różnorodnych cech diagnostycznych w możliwie pełny sposób obrazujących sytuację badanego obiektu.. Normalizacja tych cech. Polega ona na przekształcaniu ich rzeczywistych wartości w wartości unormowane (porównywalne) w przedziale <0;>.. Graficzne przedstawienie pozycji obiektu na diagramie i ocena jego sytuacji na tle pozostałych obiektów.. Podział obiektów na klasy. CEL ANALIZY Przystępując do opracowania analizy założyliśmy sobie dokonanie oceny sytuacji na lokalnym rynku pracy dziewięciu jednostek administracyjnych wchodzących w skład powiatu pilskiego i porównanie tych jednostek. ETAPY ANALIZY Analizę przeprowadzono w oparciu o dane liczbowe charakteryzujące bezrobocie powiatu i poszczególnych jednostek wg stanu na 0.09.00 roku. Posługiwaliśmy się też danymi statystycznymi z okresu trzech kwartałów br. Analizę przeprowadzono w IV etapach. I etap analizy wybór cech diagnostycznych. Podobnie jak we wcześniej opracowanych analizach tego typu przez Wojewódzki Urząd Pracy w Pile w latach 997 i 998 oraz w analizie naszego Urzędu z ubiegłego roku, również obecnie wybraliśmy cztery cechy
diagnostyczne odzwierciedlające istotne aspekty funkcjonowania rynku pracy poszczególnych jednostek. Cechami tymi są: X wskaźnik bezrobocia rejestrowanego, czyli procentowy stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych wg stanu na 0.09.00 roku, do ludności w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten ma charakter szacunkowy, ponieważ urząd dysponuje danymi statystycznymi co do ludności w wieku produkcyjnym na dzień grudnia 000r. X odsetek osób długotrwale bezrobotnych (powyżej miesięcy) w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych wg stanu na 0.09.00 roku, X wskaźnik płynności, tj. iloraz liczby bezrobotnych wyrejestrowanych w ciągu okresu od stycznia do końca września 00 roku do liczby bezrobotnych zarejestrowanych w tym okresie, X wskaźnik odpływu do pracy, tj. stosunek liczby bezrobotnych, którzy podjęli pracę w ciągu okresu od stycznia do końca września 00 roku do liczby zarejestrowanych bezrobotnych według stanu na grudnia 000r. Wartości powyższych wskaźników dla badanych jednostek administracyjnych przedstawiono w tablicy. Z wybranych do badań cech diagnostycznych wskaźnik bezrobocia rejestrowanego (X) i odsetek długotrwale bezrobotnych (X) są destymulantami, bowiem wzrost ich wartości świadczy o pogarszaniu się sytuacji na rynku pracy. Dwie pozostałe, czyli wskaźnik płynności (X) i wskaźnik odpływu do pracy (X) są stymulantami. Im wyższe są ich wartości, tym sytuacja na rynku pracy jest lepsza. II etap analizy normalizacja cech diagnostycznych. Wybrane do badania zmienne mierzą różne zjawiska występujące na rynku pracy i pomimo tego, że wszystkie mają charakter wskaźników, nie mogą być bezpośrednio porównywalne. Dlatego wartości wszystkich zmiennych diagnostycznych (x) przekształcono w postać zmiennych znormalizowanych (u) posługując się następującymi wzorami: - dla stymulant - dla destymulant u = x x x x max min min x x u = x x max min min
gdzie: x zaobserwowany poziom wskaźnika w danej jednostce; x min najniższy z zaobserwowanych we wszystkich jednostkach poziom wskaźnika; x max najwyższy z zaobserwowanych we wszystkich jednostkach poziom wskaźnika. Minimalne i maksymalne wartości zmiennych diagnostycznych dla gmin powiatu pilskiego przedstawiono w tablicy. Zastosowany sposób normalizacji sprawia, że niezależnie od tego czy cecha ma charakter stymulant czy destymulant, liczbę 0 uzyskuje zawsze jednostka najgorsza, natomiast liczbę jednostka najlepsza pod względem właściwości charakteryzowanej przez daną zmienną. Wartości unormowane badanych zmiennych obliczone dla wszystkich jednostek zawiera tablica. III etap analizy prezentacja graficzna. Graficzna prezentacja sytuacji na rynku pracy w powiecie pilskim została dokonana za pomocą diagramu, którego podstawą jest kwadrat o boku równym. Każdej krawędzi kwadratu przyporządkowana jest jedna ze zmiennych, które po normalizacji przyjmują wartości z przedziału <0;> (rys.). Każda jednostka przedstawiona jest na diagramie w postaci figury. Położenie tej figury wyznaczają obliczone dla badanej jednostki wartości zmiennych unormowanych. Teoretycznie można przyjąć, że istnieje jednostka najlepsza pod każdym względem, dla której każda ze zmiennych unormowanych przyjmuje wartość, zostanie ona wówczas przedstawiona graficznie jako punkt M, znajdujący się w prawym górnym rogu kwadratu. Podobnie jednostka najgorsza pod każdym względem znajdzie miejsce w lewym dolnym rogu kwadratu w punkcie 0. Te dwa skrajne punkty stanowią odniesienie dla oceny poszczególnych jednostek. 5
Lokalizacja figury przedstawiającej daną jednostkę w poszczególnych ćwiartkach kwadratu związana jest z poziomem poszczególnych zmiennych, tak jak to pokazano na rys.. Rys.. Interpretacja ćwiartek diagramu Obserwacja rozmieszczenia figur na diagramie pozwala podzielić badane jednostki na cztery typy charakteryzujące się sytuacją na rynku pracy odpowiadającą poszczególnym ćwiartkom diagramu. Jako kryterium przyjęto położenie środka figury (S). 6
Jako granicę poszczególnych ćwiartek, rozróżniającą wysoki i niski poziom wskaźników przyjęto wartość zmiennych unormowanych u = 0.5. Jest to połowa unormowanego obszaru zmienności wskaźnika, a nie średnia dla powiatu pilskiego. Prezentację graficzną poszczególnych jednostek administracyjnych powiatu pilskiego przedstawiają rys. do 0. Podział jednostek wg typu określonego sytuacją na rynku pracy przedstawia tablica 5. IV etap analizy ostatni etap analizy to podział jednostek na klasy w oparciu o poziom syntetycznego miernika sytuacji na rynku pracy (SM). Znajdujące się na diagramie figury przedstawiają poziom czterech cech diagnostycznych. Przyjmuje się, że środek prostokąta (S) stanowi uogólnienie poziomu wszystkich cech danej jednostki. Odległość środka figury (S) od punktu M odpowiadającego sytuacji jednostki posiadającej najkorzystniejszy poziom wszystkich wskaźników jest syntetycznym miernikiem sytuacji na rynku pracy. Im krótsza jest ta odległość, tym sytuacja jest korzystniejsza. Wyznaczanie syntetycznego miernika sprowadza się do znalezienia długości odcinka prostej (SM). Współrzędne środka figury ustala się na podstawie następujących wzorów: S u = u Odległość punktu S do punktu M oblicza się korzystając ze wzoru określającego długość odcinka SM: S u = u SM = ( S) + ( S ) Poziomy syntetycznego miernika sytuacji na rynku pracy obliczone dla każdej jednostki zawarte są w tablicy. 7
Chcąc podzielić jednostki powiatu pilskiego na klasy o podobnym poziomie miernika syntetycznego zastosowano metodę trzech średnich. Cztery klasy ustalono w oparciu o średnią wartości miernika (M dla powiatu pilskiego 76), średnią dla jednostek o mierniku niższym niż 76 i średnią dla jednostek o mierniku wyższym od 76. Wyniki grupowania zawiera poniższe zestawienie. Jednostki powiatu pilskiego według poziomu syntetycznego miernika Sytuacja (względem pozostałych jednostek) sytuacji na rynku pracy w dniu 0.09.00 r. Wartość SM Jednostki powiatu pilskiego bardzo dobra < 0 m Piła. dobra 0 76 dostateczna 76 07 m i gm. Ujście gm. Miasteczko Kraj. m i gm. Wyrzysk, gm. Białośliwie gm. Kaczory niedostateczna > 07 m i gm Wysoka gm. Szydłowo m i gm Łobżenica 8
WNIOSKI: Analiza rozmieszczenia obrazów graficznych charakteryzujących poszczególne jednostki na diagramie pozwala na dokonanie podziału ich na cztery typy (tablica 5). W ćwiartce I kwadratu gdzie mieszczą się jednostki o stosunkowo najkorzystniejszych wartościach badanych zmiennych - znalazły się miasto Piła, miasto i gmina Ujście oraz gmina Miasteczko Krajeńskie. Są to jednostki o niskich wartościach destymulantów oraz względnie wysokich wartościach stymulantów. Badając sytuację w tych jednostkach w oparciu o wielkość SM otrzymujemy kolejność: miasto Piła SM gmina Miasteczko Kraj. SM 5 miasto i gmina Ujście SM 5 Zwraca uwagę fakt, że najlepszą sytuację względem wszystkich badanych jednostek ma miasto Piła. W drugiej ćwiartce usytuowała się Łobżenica. Posiada ona relatywnie najgorsze wskaźniki długotrwałego bezrobocia i odpływu do pracy oraz jeden z najgorszych wskaźników bezrobocia rejestrowanego. Ich niekorzystne wartości sprawiają, że mimo najwyższego ze wszystkich jednostek wskaźnika płynności syntetyczny miernik (SM) dla Łobżenicy wynosi.07 i jest najwyższy w powiecie. Do trzeciego typu jednostek zakwalifikować można gminę Kaczory oraz miasto i gminę Wyrzysk. Mamy tam do czynienia z względnie wysokim wskaźnikiem bezrobocia rejestrowanego i niezłym wskaźnikiem odpływu do 9
pracy przy względnie niskich wartościach wskaźnika długotrwałego bezrobocia i wskaźnika płynności. Porównując obie jednostki w oparciu o poziom syntetycznego miernika SM podkreślić należy, że jest on znacznie korzystniejszy dla gminy Kaczory. W ostatniej ćwiartce kwadratu znalazły się trzy jednostki: gmina Szydłowo, gmina Białośliwie oraz miasto i gmina Wysoka. Jednostki znajdujące się w tej części to takie, gdzie kumulują się z różnym natężeniem wszystkie negatywne cechy opisujące zjawisko bezrobocia. Mamy tu do czynienia z wysokimi poziomami destymulantów i niskimi wartościami stymulantów. Jednocześnie badając wielkości syntetycznego miernika SM w przypadku tych jednostek zauważamy, że są one i tak niższe (a więc bardziej korzystne) jak SM dla miasta i gminy Łobżenica. Obraz uzyskany w wyniku przeprowadzonej analizy portfelowej powiatowego rynku pracy potwierdza wcześniej dokonywane przez nas oceny. Jednostki ze wschodniej części powiatu a więc miasto i gmina Łobżenica, miasto i gmina Wysoka, miasto i gmina Wyrzysk, gmina Białośliwie cechują stosunkowo najmniej korzystne wartości badanych wskaźników opisujących bezrobocie, a co za tym idzie najgorsza sytuacja ze wszystkich jednostek objętych badaniem. Podobna sytuacja ma miejsce w gminie Szydłowo. Sytuację na tych rynkach pracy determinuje ich rolniczy charakter, sąsiedztwo z powiatami uznanymi za zagrożone szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym (Nakło n/not., Złotów). Sytuacja w gminie Szydłowo, która leży w bezpośrednim sąsiedztwie Piły to efekt jej rolniczego charakteru oraz likwidacji w przeszłości sektora Państwowych Gospodarstw Rolnych. 0
Względnie lepiej sytuacja przedstawia się w samej Pile oraz w gminach do niej przyległych i posiadających dobre połączenia komunikacyjne z Piłą. Są to miasto i gmina Ujście, gmina Kaczory i gmina Miasteczko Krajeńskie. Proces pogarszania się sytuacji na powiatowym rynku pracy następował nieodłącznie z pogarszaniem się koniunktury gospodarczej w całym kraju i powiązany był ze znacznym zmniejszeniem wielkości środków Funduszu Pracy, jakie Urząd mógł przeznaczyć na łagodzenie tych zjawisk. Spowodowało to zmniejszenie liczby aktywizowanych bezrobotnych w ramach środków Funduszu Pracy z.6 osób w 999r. do.767 osób w 000r. W bieżącym roku liczba ta ulegnie dalszemu zmniejszeniu. Przewidujemy, że będzie to około.050 bezrobotnych. Jednocześnie obserwuje się znaczne zmniejszenie aktywności gospodarczej na terenie wszystkich gmin powiatu, co skutkować będzie w najbliższym czasie dalszym pogorszeniem sytuacji na lokalnym rynku pracy.
Tablica CECHY DIAGNOSTYCZNE Wyszczególnienie X wskaźnik bezrobocia rejestrowanego X odsetek długotrwale bezrobotnych X wskaźnik płynności X wskaźnik odpływu do pracy miasto Piła gmina Szydłowo 9,6 7,90 0 5,7 8, 5,7 gmina Kaczory,,6 7 miasto i Gmina Ujście,5,5 7,9 miasto i gmina Wyrzysk,5 7,6 8 6,95 gmina Białośliwie,7 5,0 7,7 miasto i gmina Wysoka 5, 5,99 0 miasto i gmina Łobżenica 6, 58,95 0,00 gmina Miasteczko Krajeńskie 8,,80 Powiat pilski,6,8 7,85
Tablica MINIMALNE I MAKSYMALNE WARTOŚCI ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH DLA POWIATU PILSKIEGO według stanu na 0.09.00 r. Symbol Zmienna X min X max X max - X min Pilski X Wskaźnik bezrobocia rejestrowanego 9,6 Piła 8, Szydłowo 8,8,6 X Odsetek pozostających w bezrobociu ponad m-cy 7,90 Piła 58,95 Łobżenica 5,8 X Wskaźnik płynności 7 Kaczory Łobżenica 7 X Wskaźnik odpływu do pracy 0,00 Łobżenica 5,7 Piła 5,7 7,85 Tablica ZMIENNE UNORMOWANE DO ANALIZY PORTFELOWEJ Wyszczególnienie U U U U miasto Piła 00 00 76 00 gmina Szydłowo 0,000 gmina Kaczory 8 88 0,000 6 miasto i gmina Ujście 70 88 5 miasto i gmina Wyrzysk 0, 5 0,059 7 gmina Białośliwie 8 0,07 miasto i gmina Wysoka 76 8 miasto i gm. Łobżenica 0,000 00 0,000 gmina Miasteczko K. 66 Powiat pilski 7 0 09
Tablica OBLICZENIA DOTYCZĄCE SYNTETYCZNEGO MIERNIKA SYTUACJI NA RYNKU miasto Piła Wyszczególnienie (U+U)/ Współrzędne (U+U)/ Odległość od punktu M SM 88 00 gmina Miasteczko K. 7 90 5 miasto i gmina Ujście 9 5 gmina Kaczory 0,09 0 miasto i gmina Wyrzysk gmina Białośliwie 0, 8 miasto i gmina Wysoka 9 5 70 gmina Szydłowo miasto i gmina Łobżenica Powiat 8 0, 8 0,000 7 0 06 76
Tablica 5 PODZIAŁ JEDNOSTEK WEDŁUG TYPU OKRESLONEGO SYTUACJĄ NA RYNKU PRACY Typ Współrzędne środka figury I S >; S > Wysokie: Zmienne diagnostyczne - wskaźnik płynności - wskaźnik odpływu do pracy Niskie: II S >: S < Wysokie: - wskaźnik bezrobocia rejestr. - % długotrwale bezrobotnych - % długotrwale bezrobotnych - wskaźnik płynności Niskie: III S <; S > Wysokie: - wskaźnik bezrobocia rejestr. - wskaźnik odpływu do pracy - wskaźnik bezrobocia rejestr. - wskaźnik odpływu do pracy Niskie: IV S <; S < Wysokie: - % długotrwale bezrobotnych - wskaźnik płynności - wskaźnik bezrobocia rejestr. - % długotrwale bezrobotnych Niskie: - wskaźnik płynności - wskaźnik odpływu do pracy Jednostka miasto Piła, gmina Miasteczko Kr. miasto i gmina Ujście miasto i gmina.łobżenica gmina. Kaczory, miasto i gmina Wyrzysk gmina Szydłowo, gmina Białośliwie miasto i gmina Wysoka 5
Rys. U - wskaÿnik p³ynnoœci U =00 U =00 SM= Pi³a 0, 0, 0, M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U =76 U =00 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych Rys. 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego U - wskaÿnik p³ynnoœci 0, 0, 0, Szyd³owo M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U =0,000 U = SM=8 U = U = 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego
Rys. U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U =0,000 U =6 U =88 U - wskaÿnik p³ynnoœci SM= U =8 Kaczory 0, 0, 0, M 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych Rys. 5 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego U - wskaÿnik p³ynnoœci Ujœcie 0, 0, 0, M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U = U =5 U =88 U =70 SM=5 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego
Rys. 6 U - wskaÿnik p³ynnoœci 0, 0, 0, Wyrzysk M SM= U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U =0,059 U =0, U =7 U =5 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych Rys. 7 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego U - wskaÿnik p³ynnoœci 0, 0, 0, Bia³oœliwie M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U = U =8 SM=8 U = U =0,07 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego
Rys. 8 U - wskaÿnik p³ynnoœci 0, 0, 0, ob enica M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy Rys. 9 0, 0, 0, 0 U = U =0,000 SM=7 U =0,000 U =00 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego U - wskaÿnik p³ynnoœci 0, 0, 0, 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych Miasteczko Kraj. M U =66 U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U = U = SM=5 U = 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego
Rys. 0 U - wskaÿnik p³ynnoœci Wysoka 0, 0, 0, M U - wskaÿnik odp³ywu do pracy 0, 0, 0, U =76 U = SM=70 U =8 U = 0, 0, 0, U - odsetek d³ugotrwale bezrobotnych 0 0, 0, 0, U - wskaÿnik bezrobocia rejestrowanego