SPIS TREŚCI 1. Metoda Ichimoku Kinkoy Hyo... 3 1.1. Geneza powstania... 3 1.2. Struktura wskaźnika... 3 1.3. Parametryzacja... 6 1.4. Chmura (Kumo)... 6 1.4.1. Definiowanie poziomów wsparcia i oporu w relacji do trendu a szerokość chmury... 7 1.5. Zasady interpretacji wykresów... 8 1.5.1. Przecięcie linii zwrotu z linią bazową... 8 1.5.2. Silny sygnał kupna... 9 1.5.3. Neutralny sygnał kupna... 10 1.5.4. Słaby sygnał kupna... 10 1.5.5. Silny sygnał sprzedaży... 11 1.5.6. Neutralny sygnał sprzedaży... 11 1.5.7. Słaby sygnał sprzedaży... 12 1.6. Sygnały wejścia w pozycję... 12 1.7. Podsumowanie... 15 2. Strategia Geometria + Pinbar/Engulfing Pattern... 17 2.1. Zniesienia Fibonacciego... 17 2.2. Formacja świecowa Pinbar lub Engulfing Pattern... 18 2.3. Założenia strategii... 19 2.4. Strategia krok po kroku... 20 2.5. Przykłady... 22 3. Strategie Harmoniczne... 25 3.1. Formacje harmoniczne... 25 3.2. Strategia Gartley AB=CD... 25 3.2.1. Strategia Gartley AB=CD a inne elementy AT... 25 3.2.2. Strategia Gartley AB=CD Założenia strategii... 27 4. Strategia Fibonacci Pivot Points + Formacja świecowa + Oscylator Stochastyczny... 35 4.1. Fibonacci Pivot Points... 35 4.2. Formacje świecowe... 38 4.3. Oscylator Stochastyczny... 39 4.3.1. Interpretacja wskaźnika... 42 4.3.2. Filtracja za pomocą dwóch przedziałów czasowych... 43 4.4. Strategia... 45 4.4.1. Założenia strategii... 45 4.4.2. Strategia krok po kroku przykład... 45 2
1. Metoda Ichimoku Kinkoy Hyo 1.1. Geneza powstania Technika Ichimoku Kinkoy Hyo, która zdobywa coraz większą popularność na współczesnym rynku finansowym, została opracowana przez japońskiego dziennikarza Goichi Hosodę, który tworzył pod pseudonimem Ichimoku Sanjin. Wraz z grupą studentów, którzy liczyli skomplikowane matematyczne formuły, pracował nad projektem ponad 28 lat. W efekcie Goichi Hosoda zaprezentował metodę opierającą się na pięciu średnich kroczących, która znajduje zastosowanie praktycznie na wszystkich rynkach finansowych: od akcji, poprzez waluty, indeksy, opcje aż po towary (commodities). Samo słowo Ichimoku oznacza jedno spojrzenie, a rysunek stworzony przy zastosowaniu tej techniki zwany: Ichimoku kinkuo-hyou można przetłumaczyć jako jedno spojrzenie na wykres ceny równowagi lub też ujęcie panoramiczne. W 1996 technika ta została odświeżona przez Hidenobu Sasaki z Nikko Citigroup Securities w publikacji pod tytułem Ichimoku Kinko Studies. Z tej techniki korzysta wielu japońskich traderów, a o jej popularności w kraju kwitnącej wiśni może świadczyć fakt, że publikacja z 1996 roku doczekała się już 18 wydań, a przez 9 lat z rzędu była uważana za najlepszą książkę o analizie technicznej. 1.2. Struktura wskaźnika Ichimoku Kinko Hyo składa się z pięciu średnich kroczących. Średnie kroczące służą do pomiaru zasięgu trendu oraz odczytywania dominującej tendencji obecnej na rynku. Generują sygnały o nadchodzących zmianach w kierunkach trendów, jak również identyfikują najlepsze momenty do kupna i sprzedaży instrumentu. Średnie ruchome odznaczają się brakiem wrażliwości na przypadkowe i mało znaczące wahania kursowe. Główną zaletą techniki Ichimoku Kinko Hyo jest fakt, iż dzięki przyspieszaniu, opóźnianiu oraz pozostawaniu bez zmian średnich kroczących, jeden rzut oka na wykres pozwala w relatywnie krótkim czasie wyciągnąć istotne wnioski, co do tego jaką pozycję dzisiaj otworzyć na rynku, czy też może odpuścić sobie inwestowanie na danym instrumencie. W technice Ichimoku wyróżniamy następujące średnie: Tenkan-sen (wykres 1) generowana jest z odczytu najwyższego szczytu i najniższego minimum w ostatnich 7 okresach czasowych. Linia ta przeważnie znajduje się najbliżej ceny ponieważ ze wszystkich linii wskaźnika zbudowana jest na najkrótszym okresie. Tenkan-sen ma najwyższą użyteczność w silnych trendach cenowych, kiedy stanowi opór lub wsparcie. Kijun-sen (wykres 2) generowana jest z odczytu najwyższego szczytu i najniższego minimum w ostatnich 22 okresach czasowych. Kijun-sen stanowi bardziej wiarygodny poziom wsparcia/ oporu niż tenkan-sen i często sprawdza się w średnim terminie. Im dłużej linia ta pozostaje płaska tym mocniejszy jest poziom wsparcia/oporu przez nią generowany i tym bardziej wiarygodne jest wybicie z tego poziomu. 3
Chinkou span (wykres 3) czyli linia ceny zamknięcia przesunięta o 22 okresy w lewo. Linia ta sama w sobie nie generuje sygnałów kupna czy sprzedaży lecz informuje inwestora o typie trendu, z którym ma do czynienia i pozwala na wyznaczenie poziomów wsparcia i oporów. Senkou Span A (wykres 4) jest jedną z dwóch linii tworzących chmurę kumo. Generowana jest z wyliczenia średniej wartości linii tenkan-sen oraz linii kijun-sen z ostatnich 22 okresów. Co więcej Senkou Span A jest przesunięta o 22 okresy do przodu, dlatego można traktować ją jako linię wyprzedzającą. Bardzo ważną funkcją tej linii jest wyznaczanie poziomów wsparć i oporów. Senkou Span B (wykres 5) wraz z wyżej opisaną linią Senkou Span A tworzy chmurę. Senkou Span B wyliczana jest z najdłuższego okresu ze wszystkich linii. Czynnikami składowymi tej linii jest najwyższy szczyt oraz najniższe minimum w ostatnich 44 okresach czasowych. Podobnie jak Senkou Span A jest przesunięta o 22 okresy do przodu i generuje sygnały wsparcia i oporu. Wykres 1 Tenkan-sen Wykres 2 Kijun-sen 4
Wykres 3 Chinkou span Wykres 4 Senkou Span A Wykres 5 Senkou Span B 5
1.3. Parametryzacja Różnica pomiędzy proponowanymi przez nas wartościami, a wartościami sugerowanymi w książkach wynika z faktu, iż niegdyś notowania odbywały się w Japonii przez 6 dni w tygodniu. 9 okresów odpowiadało wtedy okresowi 1,5 tygodnia, 26-okresowi miesięcznemu, a 52-dwóm miesiącom. Ponieważ rynki funkcjonują 5 dni w tygodni, do naszych inwestycji sugerujemy przyjęcie następujących wartości: 6 ilość dni pracujących 5 Tenksan Sen 9 półtora tygodnia 7 Kijun Sen 26 miesiąc 22 Senkou Span B 52 2 miesiące 44 1.4. Chmura (Kumo) Wracając do linii Senkou Span A i Senkou Span B. Obszar pomiędzy liniami Senkou nazywamy Kumo, czyli chmurą. Chmura jest najbardziej charakterystycznym i najczęściej rozpoznawalnym elementem wskaźnika Ichimoku Kinko Hyo. Położenie ceny względem chmury interpretujemy w następujący sposób: Trend wzrostowy ma miejsce wtedy, gdy cena danego waloru znajduje się nad chmurą, Trend spadkowy ma miejsce wtedy, gdy cena danego waloru znajduje się pod chmurą, Brak trendu ma miejsce wtedy gdy cena danego waloru znajduje się w chmurze. Wzrost ceny ponad chmurę w symbolice japońskiej oznacza wyjście słońca i stanowi sygnał kupna, a więc otwarcia pozycji długiej. Spadek ceny poniżej chmury wskazuje na niepogodę (dalsze spadki), sugeruje otwarcie pozycji krótkiej. Wielu traderów korzystających z Ichimoku zaznacza, że warto zastanowić się nad używaniem poziomów dopiero po zamknięciu świecy na interwale D1, a nie od razu w momencie ich wybicia. Aby więc otworzyć pozycję należy zaczekać na cenę zamknięcia na rynku, i dopiero w momencie kiedy zamknięcie dnia wypada ponad lub pod chmurą, należy otworzyć odpowiednią transakcję. 6
1.4.1. Definiowanie poziomów wsparcia i oporu w relacji do trendu a szerokość chmury Kolejnym elementem analizy samej chmury jest jej szerokość. Im chmura jest grubsza, tym większa szansa, że ceny nie zdołają się przez nią przebić. Wielokrotnie zdarza się bowiem, że cena ma siłę by przebić pierwsze ograniczenie chmury, ale nie drugie. Utworzenie formacji świecowej sugerującej zwrot w głębi chmury może być wartościowym sygnałem chmura to strefa potencjalnego zwrotu. Jak widzimy na rysunku rynek dwukrotnie przebijał pierwszy opór w postaci górnego ograniczenia chmury, ale nie miał siły przebić dolnej wstęgi, i rynek powrócił do aktualnie panującego trendu wzrostowego. Chmura w obu przypadkach była stosunkowo szeroka. Kolejna próba (zaznaczone na czerwono) przełamania, nastąpiła w momencie kiedy chmura była cienka i cena bez problemu ją pokonała. Momenty, gdy chmura jest cienka są dla nas istotne są to okresy, w których najbardziej prawdopodobna będzie zmiana trendu. Definiowanie poziomów wsparcia i oporu: W trendzie wzrostowym górna krawędź pierwszy poziom wsparcia dolna krawędź drugi poziom wsparcia W trendzie spadkowym dola krawędź pierwszy poziom oporu górna krawędź drugi poziom oporu Brak trendu Gdy cena porusza się w chmurze, przebicie górnej krawędzi traktowane jest jako sygnał kupna natomiast przebicie dolnej jako sygnał sprzedaży. 7
Sama odległość ceny od chmury nie powinna być czynnikiem, który decyduje o zawieranych przez nas pozycjach w tej metodzie duża odległość nie oznacza, że rynek jest wykupiony/wyprzedany. Jeżeli jednak cena znajduje się daleko od chmury, powinniśmy zwracać dużą uwagę na formacje świecowe sugerujące zwrot. 1.5. Zasady interpretacji wykresów 1.5.1. Przecięcie linii zwrotu z linią bazową Podstawowym zadaniem Techniki Ichimoku jest pokazanie inwestorowi, jaką pozycje na rynku może zająć, rzucając jedno spojrzenie na wykres ceny równowagi. Jedno spojrzenie na wykres ma nam powiedzieć czy aktualnie panujący trend jest wzrostowy, spadkowy lub boczny, a następnie podać nam informację o tym jaki sygnał jest aktualnie generowany przez linie bazową oraz linię zwrotu. W poprzednim rozdziale pokazaliśmy w jaki sposób określić trend który aktualnie jest na rynku (położenie ceny względem chmury). W kolejnym etapie, spoglądając na wykres ceny sprawdzamy położenie linki Tenkan Sen i Kijun Sen względem siebie. Sygnał kupna linia zwrotu Tenkan Sen (czerwona) przecina linię bazową Kijun Sen (niebieska) biegnąc od dołu. Sygnał sprzedaży linia zwrotu Tenkan Sen przecina linię bazową Kijun Sen biegnąc od góry. 8
Na wykresie widzimy momenty przecięcia się linii bazowej z linią zwrotu, w efekcie czego otrzymujemy sygnał kupna lub sygnał sprzedaży. Zasada interpretacji jest więc bardzo zbliżona do sygnałów generowanych przez klasyczne wskaźniki analizy technicznej. Technika Ichimoku Kinko Hyo pozwala nam jednak na selekcję sygnałów na: silne, neutralne oraz słabe. Nie w każdym bowiem miejscu, przecięcie się linii zwrotu z linią bazową, będzie oznaczać dla Nas dobre miejsce na zawarcie transakcji. 1.5.2. Silny sygnał kupna Zgodnie z teorią najsilniejszy sygnał kupna jest generowany w momencie przecięcia linii tenkansen z kijun-sen, gdy przecięcie ma miejsce powyżej chmury. Otrzymujemy wtedy dwa sygnały świadczące o dalszym wzroście ceny na rynku. Fakt, iż jesteśmy ponad chmurą mówi nam, iż dany instrument (jego cena) jest w trendzie wzrostowym, a dodatkowo otrzymujemy sygnał kupna, a więc sygnał kontynuacji trendu wzrostowego, wygenerowany przez przecięcie się linii. 9
1.5.3. Neutralny sygnał kupna Neutralny sygnał kupna jest generowany w momencie przecięcia linii tenkan-sen z kijun-sen gdy przecięcie ma miejsce w chmurze. W takiej sytuacji należy ostrożniej podejmować decyzje inwestycyjne. Otrzymujemy bowiem sygnał kupna wynikający z przecięcia się linii, ale jesteśmy w trendzie bocznym (horyzontalnym). Potencjalnie jest szansa na większe zyski w przypadku potwierdzenia się sygnału i wybicia górą z chmury, ale istnieje ryzyko, iż cena danego instrumentu odbije się od górnej krawędzie chmury i cena zacznie zniżkować. Jeżeli jednak chcemy wejść w pozycję, warto sprawdzić położenie linii Chinkou Span względem ceny, o czym więcej w kolejnym rozdziale. 1.5.4. Słaby sygnał kupna Jeżeli sygnał kupna z przecięcia linii Tenkan Sen przez Kijun Sen generowany jest pod chmurą to praktycznie inwestor może oczekiwać największej stopy zwrotu z danej transakcji, lecz ryzyko przy takim sygnale jest dużo wyższe niż w przypadku silnych oraz neutralnych sygnałów. Otrzymujemy bowiem sprzeczną informację. Jesteśmy w trendzie spadkowym, a otrzymujemy sygnał kupna. Zalecamy więc przeczekanie sytuacji na danym rynku i nie zawieranie transakcji. Należy bowiem pamiętać, iż główną zasadą na której opiera się metoda Ichimoku jest inwestowanie zgodnie z trendem. Termin ceny podlegają trendom, można rozumieć jako moment, gdy na danym rynku zaczyna się hossa, historyczne stopy zwrotu przyciągają nowych inwestorów, chcących je osiągnąć. Tym samym zapewniają oni dalszy popyt i cena kontynuuje dotychczasową tendencję. Analogiczne mechanizmy łańcuchowe występują przy spadkach, dlatego powstało pojęcie trendu. Określa ono zjawisko utrzymywania się tego samego kierunku zmiany cen przez pewien czas. Wyróżniamy trend: wzrostowy - kolejne szczyty i dołki na coraz wyższych poziomach, spadkowy - kolejne szczyty i dołki na coraz 10
niższych poziomach. Technikę Ichimoku polecamy tylko osobom grającym zgodnie z trendem, nie tym którzy inwestują pod prąd. 1.5.5. Silny sygnał sprzedaży Wszystkie powyższe założenia oraz definicje możemy zastosować w trendzie spadkowym. Tutaj również sygnały Ichimoku dzielimy na trzy kategorie: sygnał silny, neutralny oraz słaby. Silny sygnał otrzymujemy w momencie kiedy linia tenkan-sen przecina linię kijun-sen biegnąc od góry, pod chmurą. Otrzymujemy bowiem wtedy sygnał sprzedaży w momencie kiedy rynek jest w trendzie spadkowym. 1.5.6. Neutralny sygnał sprzedaży Jest generowany w momencie przecięcia linii w chmurze. Analogicznie jak przy sygnałach wzrostowych zalecamy ostrożne podejście do rynku. 11
1.5.7. Słaby sygnał sprzedaży Słaby sygnał do otwarcia krótkiej pozycji, czyli inwestowania na spadek ceny danego instrumentu, jest generowany kiedy linia tenkan-sen przecina linię kijun-sen biegnąc od góry nad chmurą. Tutaj ponownie mamy sprzeczne informacje, czyli jesteśmy w trendzie wzrostowym (cena jest nad chmurą) a otrzymujemy sygnał sprzedaży. Informacja dla Nas nie wchodzimy w ten rynek. 1.6. Sygnały wejścia w pozycję W kolejnym rozdziale, omówimy konkretne przypadki, w którym momencie należy wejść w rynek, i jakich dodatkowych potwierdzeń powinniśmy szukać, aby nasze przewidywania co do kierunku, 12
w którym podąży cena były jak najtrafniejsze. W poprzednich rozdziałach poznaliśmy w jaki sposób podzielić sygnały na silne, neutralne oraz słabe. Musimy uwzględnić: 1. Poziom ceny względem chmury. 2. Relację Kijun Sen i Tenkan Sen względem chmury. 3. Chinkou Span. Dodanie linii Chinkou Span jako potwierdzenia sygnałów transakcyjnych spowoduje, że dokonamy mniej transakcji, ale ich skuteczność będzie wyższa. Jak w każdej strategii inwestycyjnej warto bowiem zminimalizować szumy i mylące sygnały do minimum. Idealną sytuacją jest, gdy wykres ceny znajduje się na poziomach, dla których wszystkie metody wskazują jednoznacznie na długą lub krótką pozycję. Taką sytuację mamy np. gdy linia zwrotu przecięła ostatnio linię bazową od dołu, znajdujemy się ponad Kumo, a linia opóźniona przecięła od dołu wykres cenowy. Linia opóźniona pokazuje nam bowiem jak rozwinęła się sytuacja rynkowa w analizowanym okresie. Nie jest ona sygnałem samym w sobie, lecz dodatkowym potwierdzeniem innych sygnałów. Jak już wspominaliśmy jest to linia, która na wykresie jest opóźniona o 22 okresy czasowe w stosunku do ceny bieżącej. Patrząc na wykres Ichimoku, często jest elementem, którzy dostrzegamy na samym końcu. Chinkou span jednak jest jednym z najważniejszych elementów strategii. W połączeniu z sygnałami linii opóźnionej sygnały z techniki Ichimoku Kinko Hyo interpretujemy na kilka sposobów: a) Jeżeli położenie ceny względem chmury oraz przecięcie się linii Kijun Sen i Tenkan Sen generują nam sygnał kupna (silny bądź neutralny), dodatkowym potwierdzeniem wejścia w transakcje będzie przecięcie wykresu cenowego linią opóźnioną biegnącą od dołu. 13
Na wykresie widzimy modelowy przykład wejścia w długą pozycję: 1. Wykres ceny jest ponad chmurą, a więc jesteśmy w trendzie wzrostowym. 2. Linia zwrotu Tenkan Sen (czerwona) przecina linię bazową Kijun Sen (niebieska) biegnąc od dołu generując nam sygnał kupna. 3. Linia Chinkou span przecina cenę od dołu, w górę, potwierdzając nam trend wzrostowy panujący na rynku. b) Jeżeli położenie ceny względem kumo oraz przecięcie się linii Kijun Sen i Tenkan Sen generują nam silny bądź neutralny sygnał sprzedaży, dodatkowym potwierdzeniem wejścia w transakcje będzie przecięcie wykresu cenowego linią opóźnioną biegnącą od góry. Na wykresie widzimy modelowy przykład wejścia w pozycje krótką: 1. Wykres ceny jest pod chmurą, a więc jesteśmy w trendzie spadkowym. 2. Linia zwrotu Tenkan Sen (czerwona) przecina linię bazową Kijun Sen (niebieska), biegnąc od góry i generując nam sygnał sprzedaży. 3. Linia Chinkou span przecina cenę od góry, w dół, potwierdzając nam trend spadkowy panujący na rynku. Podobnie jak w poprzednim przykładzie (wzrostowym), mamy tutaj sytuację, przedstawiającą najsilniejsze sygnały, które najczęściej pojawiają się właśnie po krótkich korektach na rynku. Jak możemy zauważyć technika Ichimoku modelowo pokazała nam sytuację, gdzie mieliśmy długoterminowy trend który trwał od pewnego czasu, na rynku pojawiła się korekta, realizacja zysków, a następnie dzięki wykorzystaniu naszej strategii powracamy do inwestowania zgodnie z panującym trendem długoterminowym. 14
c) Jeżeli otrzymujemy sygnał kupna w oparciu o wybicie się ceny ponad chmurę (wyjście słońca), a linie tenkan sen i kijun sen nie wskazują nam żadnej informacji, dodatkowym potwierdzeniem będzie położenie linii chinkou span. Jeżeli w momencie powstania sygnału transakcyjnego, linia opóźniona znajduje się nad ceną to dokonujemy transakcji, ponieważ jesteśmy w trendzie wzrostowym. Jeśli chikou span znajduje się pod ceną, wtedy nie dokonujemy transakcji, ponieważ pomimo sygnału kupna, chinkou span pokazuje trend spadkowy. Przykład ten ma odwrotne zastosowanie w przypadku sygnału sprzedaży. W momencie kiedy cena wybija nam się dołem z chmury (niepogoda), wtedy konieczne jest, aby linia chinkou span znalazła się pod ceną. Na wykresie został przedstawiony moment wejścia w pozycję krótką na rynku USD/PLN. Po wybiciu dołem z chmury, czekamy na zamknięcie świecy danego dnia. Ponieważ cena zamknięcia wypada poza chmurą, świadczy to o potencjalnym zwrocie na rynku. Potwierdzenie znajdujemy na linii chinkou span, która jest pod wykresem ceny. Przypominamy, iż wykres linii opóźnionej jest przesunięty o 22 dni robocze. 1.7. Podsumowanie W poszczególnych rozdziałach poznaliśmy wszystkie najważniejsze elementy, które mają nam pokazać w jaki sposób wykorzystać strategię Ichimloku Kinko Hyo do naszych codziennych inwestycji: poznaliśmy w jaki sposób otworzyć transakcję, jakie elementy sprawdzić i jakie sygnały wskazują nam na inwestycje na wzrosty a jakie na spadki idealna sytuacja rynkowa ma miejsce, gdy linia opóźniona, linia bazowa + linia zwrotu oraz chmura jednoznacznie wskazują na wzrosty lub spadki 15
w rozdziale 3.1 omówiliśmy zasady ustawiania S/L, a więc w jaki sposób zabezpieczyć się przed błędnym sygnałem i ewentualnie wyjść z transakcji z jak najmniejszą startą należy pamiętać, iż Ichimoku zostało stworzone do analizy dłuższych okresów i najlepiej sprawdza się na interwałach D1 (wykres dzienny) i H4 (wykres 4 godzinny). Jest więc doskonałym narzędziem dla osób pracujących, nie mających czasu na dokładną analizę i bieżące śledzenie rynków, tym bardziej iż transakcji zazwyczaj dokonujemy długoterminowo, a sama technika pozwala na złapanie kilkudziesięciu a nawet kilkuset pipsów na rynku do analizy i inwestowania wystarcza poranny rzut oka na wykres, gdyż w tej technice może on nam dużo powiedzieć o potencjalnych scenariuszach na dany dzień. Osoby z pewną wprawą szybko mogą przeanalizować interesujące nas rynki, i w 5 minut ocenić w co warto dziś zainwestować. jest to technika przeznaczona dla osób grających z trendem jedynym minusem strategii jest brak możliwości wyznaczenia T/P (take profit). Aby ustalić potencjalny zasięg trzeba skorzystać z innych narzędzi analizy technicznej np. zasięgów Fibonacciego lub wykorzystać w naszych inwestycjach zlecenie zamykające transakcję trailing stop. 16
2. Strategia Geometria + Pinbar/Engulfing Pattern 2.1. Zniesienia Fibonacciego Zniesienia Fibonacciego (inaczej Poziomy Fibonacciego, zniesienia wewnętrzne, Fibonacci Retracements) to jedno z podstawowych pojęć z zakresu Geometrii Rynku. Pojęcie to mówi o tym, że wykres cenowy, korygując poprzedni ruch na wykresie, wykazuje tendencję do zawracania po zniesieniu danej części poprzedniego odcinka wyrażonej w procentach (np. 61.8%, 70.7%, 78.6% poprzedniego ruchu). Rysunek 1.1. Na powyższym przykładzie widzimy zaprezentowaną opisaną wyżej tendencję. Jeśli przyjmiemy, że niebieski odcinek stanowi punkt odniesienia, nasze umowne 100%, to odcinek czerwony, poruszając się w przeciwną stronę, znosi, czy koryguje odcinek niebieski o 78.6 %. Zakresy procentowe, które uznawane są za najmocniejsze, i na których najczęściej zatrzymuje się cena to np. 61.8, 70.7 i 78.6%. Do mierzenia zniesień Fibonacciego w służy narzędzie: Poziomy Fibonacciego. Rysunek 1.2. Poziomy Fibonacciego rozciągamy między dwoma punktami skrajnymi odcinka, który uznajemy za 100% i narzędzie automatycznie wskazuje wybrane przez nas poziomy zniesień. 17
Rysunek 1.3. Domyślnie ustawione poziomy zniesień można edytować, dopisując własne wartości. Rysunek 1.4. 2.2. Formacja świecowa Pinbar lub Engulfing Pattern a) Pinbar 18
b) Engulfing Pattern Engulfing pattern o wymowie prowzrostowej Kolejna świeca otwiera się poniżej zamknięcia czarnej (luka cenowa), jednak inwestorzy nie są w stanie kontynuować zniżki, tym samym luka cenowa zostaje domknięta, a silne wzrosty windują ceny powyżej otwarcia poprzedniej świecy. Wzrostowa świeca obejmuje całym swym korpusem poprzednią spadkową, a najsilniejsza wymowa formacji występuje, gdy druga świeca jest świecą marubozu. Engulfing pattern o wymowie prospadkowej Kolejna świeca otwiera się powyżej zamknięcia białej (luka cenowa), jednak inwestorzy nie są w stanie kontynuować zwyżki, tym samym luka cenowa zostaje domknięta, a silne spadki sprowadzają ceny poniżej otwarcia poprzedniej świecy. Spadkowa świeca obejmuje całym swym korpusem poprzednią wzrostową, a najsilniejsza wymowa formacji występuje, gdy druga świeca jest świecą marubozu. 2.3. Założenia strategii Strategia ma zastosowanie na wykresie pary walutowej USDCAD Stosuje się ją na interwale godzinowym (H1) Dany poziom cenowy obserwuje się dodatkowo na interwale trzydziestominutowym (M30) oraz piętnastominutowym (M15) Inwestor poszukuje kolejnych zniesień Fibonacciego danego ruchu cenowego kolejno 61,8, 70.7 oraz 78.6% (inwestor otwiera transakcję nie więcej niż 3 razy w przypadku danego ruchu cenowego, przekroczenie zniesienia 78.6% unieważnia cały setup transakcyjny) Na podanych poziomach inwestor oczekuje na pojawienie się formacji Pinbara lub Engulfing Pattern Pozycje otwiera się na wybiciu z formacji świecowej Stop Loss ustawia się po drugiej stronie formacji świecowej, 1 pips poza knotem świecy Take Profit ustawia się na szczycie poprzednio znoszonego odcinka Tak szybko jak to możliwe poziom StopLoss przestawia się na break even 19
2.4. Strategia krok po kroku 1) Odnajdujemy ruchy falowe na wykresie H1 w tym celu można nanieść linie na wykres lub skorzystać ze wskaźnika ZigZag. 2) Nanosimy narzędzie zniesienie Fibonacciego na bieżącą falę Na wykresie widać jedynie trzy poziomy zniesienia Fibonacciego. Pozostałe poziomy zostały usunięte, aby wykres zachował przejrzystość. 3) Zaznaczamy strefę wejścia Zaznaczamy strefę wejścia, wykorzystując prostokąt. Obszar widoczny na wykresie będzie informował nas o możliwości zajęcia pozycji. Otwarcie pozycji powinno nastąpić minimalnie po 20
dotarciu ceny do pierwszego poziomu zniesienia 61.8 oraz utworzeniu w tym obszarze formacji świecowej wykorzystywanej w strategii. 4) Obserwujemy instrument na trzech interwałach czasowych w oczekiwaniu na formację świecową Jednoczesna obserwacja trzech interwałów pozwala na otwarcie pozycji w optymalnym momencie. Z reguły im większy interwał, tym formacja ma większe znaczenie. 5) Po odnalezieniu formacji świecowej (Pinbar lub Engulfing) definiujemy wielkość pozycji oraz ustalamy 3 poziomy zlecenia: Entry, Stop Loss, Take Profit Wchodzimy na rynek przy użyciu zlecenia Buy Stop lub Sell Stop. Otwarcie pozycji długiej (Buy Stop) następuje po wybiciu z formacji świecowej 1 pips nad ceną maksymalną formacji. Stop Loss ustawiamy 1 pips poniżej ceny knota formacji świecowej. Take Profit ustawiamy 3 pipsy poniżej szczytu danego zniesienia. Dla pozycji krótkich otwarcie pozycji następuje w sposób analogiczny. 21
6) Czekamy na zamknięcie pozycji. Po realizacji zlecenia analizujemy przebieg danej transakcji oraz zgodność zawarcia z planem strategii Zawierane transakcje w prezentowanej strategii będą charakteryzowały się większym stosunkiem zysku do ryzyka. Oznacza to, że nawet w przypadku, gdy skuteczność naszych transakcji będzie mniejsza niż 50%, strategia pozwoli na osiąganie zysków w długim terminie. 2.5. Przykłady Przykład 1 Wykres H1. Przykład prezentuję rzadką sytuację, w której zawarcie transakcji może być mniej korzystne niż strategia zakłada. Zysk na tej transakcji byłby znacznie mniejszy niż stratą, którą inwestor by poniósł. W tym przypadku należało transakcji nie zawierać. Przykład 2 22
Wykres H1. Po osiągnięciu poziomu 78.6% zniesienia, kurs utworzył formację Pinbara. W dalszych godzinach kurs poruszał się w konsolidacji. W tym przypadku zysk w stosunku do ryzyka osiągnął wartość ponad 3,5. Przykład 3 Powyższy wykres przedstawia wykres 15-minutowy. Po otwarciu pozycji zleceniem Buy Stop, kurs delikatnie zniżkował. Następnie nastąpiło zamknięcie pozycji na poziomie Take Profit. Po osiągnięciu poziomu lokalnego szczytu wystąpiła silna zniżka kursu, która w kilka godzin odebrałaby cały wypracowany zysk. Przykład 4 Wykres H1. Na wykresie widać kształtowanie się formacji Pinbar (pierwsza świeca w czerwonym kole). Dla tej formacji nie nastąpiło wybicie dołem, dlatego transakcja nie zostałaby zawarta. Kolejna świeca również uformowała Pinbara i w tym przypadku należałoby złożyć zlecenie. Przykład 5 23
Wykres 15-minutowy. Po wybiciu z formacji objęcia bessy nastąpił silny ruch na południe. Po kilku świecach widać silną korektę spadków w postaci dużej białej świecy. Następnie kurs USDCAD kontynuował zniżkę osiągając poziom Take Profit. Przykład 6 Wykres 30-minutowy. Powyższa sytuacja zakończyła się stratą. Należy pamiętać, aby za każdym razem ustawiać zlecenie Stop Loss, które ochroni nas przed nadmierną stratą. W ten sposób jesteśmy chronieni przed dużym obsunięciem kapitału poprzez automatyczną realizację zlecenia. 24
3. Strategie Harmoniczne 3.1. Formacje harmoniczne Formacje harmoniczne są kształtami pojawiającymi się na wykresie ceny. Pozwalają precyzyjnie określić punkty zwrotne na rynku i umożliwiają precyzyjne określenie momentu wyjścia z rynku. Oprócz samych kształtów, istotne w formacjach harmonicznych są geometryczne relacje pomiędzy poszczególnymi ruchami składającymi się na daną formację. Pierwszą i najbardziej znaną formacją harmoniczną jest Gartley 222. Formacja opracowana przez H. M. Gartleya i po raz pierwszy zdefiniowana w książce Profits in the Stock Market z 1935 roku, na jej 222 stronie. Rozwinięta poprzez zastosowanie zniesień Fibonacciego oraz sprecyzowanie sposobu gry, przez Larry ego Pesavento w książce Fibonacci Ratios with Pattern Recognition. 3.2. Strategia Gartley AB=CD Jest strategią, która ma zastosowanie do rynku spadkowego oraz rynku wzrostowego Jest do zastosowania na dowolnym instrumencie finansowym Może być zastosowana na dowolnym interwale czasowym Może być stosowana bez określania bieżącego trendu rynkowego Definiuje miejsce otworzenia pozycji Pokazuje potencjalne miejsca wyjścia z pozycji Pokazuje gdzie ustawić zlecenie obronne Musi być połączona z systemem zarządzania kapitałem Jak każda formacja techniczna opiera się na prawdopodobieństwie, dlatego nie sprawdza się w 100% 3.2.1. Strategia Gartley AB=CD a inne elementy AT Do zastosowania strategii inwestycyjnej inwestor powinien posiadać podstawową wiedzę z zakresu następujących zagadnień. 1. Impulsy/Korekty 2. Formacje Świecowe 3. Geometria Rynkowa (mierzenie odcinków zniesieniami Fibonacciego) 4. Zarządzanie Kapitałem ad 1. Impuls/korekty Stosując strategię opartą na formacjach harmonicznych, kluczowym jest dokonanie podziału wykresu na zbiór odcinków. Podzielony wykres będzie się składał z impulsów i korekt. Rynki poruszają się w trendach. Wszystkie ruchy na wykresie w tym samym kierunku co trend są 25
nazywane impulsami, natomiast wszystkie ruchy przeciwne do trendu są korektami. Poniżej prosty przykład rozróżnienia impulsów i korekt. ad 2. Formacje Świecowe Formacje są bardzo skutecznym weryfikatorem ważnych miejsc zwrotnych na wykresie cenowym i tak będziemy je stosować. Jeżeli formacja składa się z pojedynczej świecy, to dokonujemy transakcji na otwarciu następnej, jeżeli formacja jest dwuświecowa to inwestujemy na otwarcie 3 świecy.formacje mogą nas informować o bieżącej sytuacji na rynku (przewaga popyt/podaż), tym samym pełnią funkcje monitoringową. Wybrane Formacje Świecowe zapowiadające odwrócenie trendu pojawiające się na szczytach: Spadająca gwiazda Gwiazda wieczorna Objęcie bessy Zasłona ciemnej chmury 26
Wybrane Formacje zapowiadające odwrócenie trendu pojawiające się na dołkach: Młot Gwiazda poranna Objęcie hossy Przenikanie ad 4. Stop Loss / Zarządzanie Kapitałem Zlecenie Stop Loss ma za zdanie ograniczyć ryzyko inwestycyjne związane z zawieraniem transakcji, którego nie da się wyeliminować, można go jednak kontrolować. Jako inwestor daj sobie szansę na rynku, to znaczy nie inwestuj więcej niż 20 % swojego kapitału w jedną transakcję. Ryzyko starty zaś na jednej transakcji powinno się mieścić w przedziale od 1% do 5% zainwestowanego kapitału. 3.2.2. Strategia Gartley AB=CD Założenia strategii Formacja Gartley AB=CD pattern wzrostowy Warunki: 1) AB=CD 2) Punkt D nie może znaleźć się poniżej pkt 0 27
Formacja Gartley AB=CD pattern spadkowy Warunki: 1) AB=CD 2) Punkt D nie może znaleźć się powyżej pkt 0 Przykład transakcji na rynku EUR/JPY Na rynku EUR/JPY możemy wyróżnić formację Gartleya AB=CD, gdzie spełnione są warunki otwarcia pozycji. Po pierwsze mamy układ odcinków 0ABCD, gdzie odcinek AB jest równy CD oraz na końcu formacji pojawiła się formacja młota (fioletowe kółko). Po wyrysowaniu się układu oraz formacji świecowej zajmujemy pozycję. Ustawienie zlecenia obronnego na rynku EUR/JPY 28