Wstęp 5 1. Działalność wystawiennicza 7 2. Publikacje 8 3. Działalność naukowa 10 4. Działalność edukacyjna 14 5. Zbiory 22 6. Inwentaryzacja, wypożyczenia 24 7. Dokumentacja zbiorów: naukowa/ewidencyjna i wizualna 26 8. Zastosowanie technik informatycznych 28 9. Konserwacja 30 10. Ochrona budynków i muzealiów standardy zabezpieczenia 32 11. Współpraca z zagranicą, goście z zagranicy, inne formy współpracy z muzeami i innymi instytucjami 34 12. Działalność promocyjna 36 13. Frekwencja 37 14. Pracownicy 42 15. Korzystanie z usług firm zewnętrznych 43 16. Informacja nt. umów, zobowiązań prawnych, finansowych 44 17. Przedsięwzięcia realizowane z programów MKiDN 45 18. Inne ważne 46 Ilustracje 47
Wstęp Działalność Państwowego Muzeum na Majdanku obfitowała w 2010 roku w ważne wydarzenia i projekty, które szczegółowo opisuje prezentowane sprawozdanie. Dokumentuje ono także mniej spektakularną, ale równie istotną codzienną pracę kadry muzealnej związaną z realizacją podstawowych zadań statutowych instytucji. Przedstawia również rezultaty naszych starań wykraczających poza przyjęty plan pracy, których celem była poprawa zaplecza technicznego Muzeum, przeprowadzenie konserwacji większej liczby muzealiów czy organizacja niestandardowych programów edukacyjnych. Niewątpliwie najbardziej znaczącym osiągnięciem w roku sprawozdawczym było urządzenie ścieżki historycznej zatytułowanej Konzentrationslager Lublin 1941-1944. Składa się ona z 17 szklanych tablic na konstrukcji metalowej, prezentujących fotografie archiwalne i teksty informacyjne opracowane w języku polskim, angielskim i hebrajskim. Plansze objaśniają najważniejsze dla historii obozu obiekty i miejsca. Trasa rozpoczyna się u stóp Pomnika Walki i Męczeństwa, prowadzi następnie wzdłuż zachodniej granicy b. obozu więźniarskiego, a kończy w pobliżu Mauzoleum. Ścieżka została zaprojektowana w taki sposób, aby harmonizowała z otoczeniem i umożliwiała samodzielne zwiedzanie ekspozycji historycznej. Dużym sukcesem było także utworzenie dzięki uzyskaniu specjalnej subwencji ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pracowni digitalizacji wyposażonej w nowoczesny sprzęt do cyfryzacji zbiorów. W ramach tego zadania Muzeum zakupiło system bazodanowy Archiwista. Umożliwia on kompleksowe zarządzanie danymi występującymi w dokumentach poobozowych i przekrojowe wyszukiwanie informacji o więźniach. Komputerowe bazy i zeskanowane archiwalia będą stopniowo udostępniane na portalu internetowym Muzeum i w terminalach znajdujących się w Centrum Obsługi Zwiedzających. Na odrębne wymienienie zasługują ponadto dwa kolejne projekty również sfinansowane ze środków pozyskanych przez PMM w drodze konkursów zorganizowanych przez MKiDN. Pierwszy to pełna konserwacja 127 muzealiów ze zbioru tekstyliów obozowych, natomiast drugi to realizacja międzynarodowego projektu edukacyjnego pt. Młodzi dla pamięci. Shoah i jego upamiętnianie w perspektywie międzynarodowej z udziałem studentów z Polski, Niemiec, Ukrainy i Izraela. Wzorem lat ubiegłych okazale prezentuje się dorobek wydawniczy. Spośród 14 wydanych nakładem PMM pozycji wymienić należy przede wszystkim monografię obozu zagłady w Bełżcu, która ukazuje jego dzieje w oparciu o szeroką bazę źródłową. Przy tej okazji warto wspomnieć, że za jedną z wcześniejszych książek, pracę zbiorową pt. Erntefest 3-4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, Muzeum otrzymało w 2010 roku nagrodę Wawrzyn Pawła Konrada przyznawaną przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie. 5
Zwrócić jeszcze trzeba uwagę na współpracę zagraniczną. Pracownicy PMM wygłosili za granicą 15 referatów, Muzeum zaś przeprowadziło 16 seminariów z udziałem grup międzynarodowych i współtworzyło kilka wydarzeń muzealnych odbywających się poza jego siedzibą. Jednym z nich była międzynarodowa konferencja pt. Kompleks obozowy Lublin-Majdanek a wymiar sprawiedliwości zorganizowana w Wiedniu we współpracy z Zentrale österreichische Forschungsstelle Nachkriegsjustiz i wiedeńską Stacją Naukową PAN. Warto dodać, że materiały z tej konferencji zostaną w tym roku wydane w niemieckojęzycznej publikacji przygotowywanej przez partnera austriackiego w kooperacji z PMM. W 2010 r. kontynuowaliśmy modernizację i remonty budynków muzealnych na Majdanku i w Bełżcu. Zmodernizowaliśmy też wewnętrzną sieć hydrantową i część infrastruktury drogowej PMM. Pracami objęto chodnik prowadzący od budynku Centrum Obsługi Zwiedzających do Pomnika Walki i Męczeństwa, drogę i chodnik na odcinku od wejścia na ekspozycję do skrzyżowania z drogą prowadzącą do Mauzoleum, a także ścieżkę dla zwiedzających na III polu więźniarskim. Głównym punktem obchodów Dni Majdanka w roku sprawozdawczym była publiczna debata zatytułowana Co dalej z Majdankiem?. Celem tego interesującego panelu dyskusyjnego, w którym uczestniczyli przedstawiciele władz i środowiska kulturalnego Lublina, było zwrócenie uwagi na problemy i wyzwania, przed jakimi staje Muzeum na Majdanku w obliczu konieczności rozbudowy infrastruktury muzealnej, a także znalezienie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób władze Lublina i regionu mogą wspierać działalność i rozwój Muzeum. Kradzież napisu z bramy b. obozu Auschwitz i pożar baraku na Majdanku, który miał miejsce w nocy z 9 na 10 sierpnia 2010 r., boleśnie pokazały, że konieczne jest pilne zwiększenie nakładów finansowych na ochronę wielkoobszarowych muzeów pamięci. W związku z tym Minister Kultury przyznał PMM dotację inwestycyjną w wysokości 1,5 mln zł na budowę niezbędnej infrastruktury technicznej i systemu sygnalizacji pożaru. Aby kompleksowo rozwiązać problem zabezpieczenia obiektów i zbiorów muzealnych, Muzeum złożyło dodatkowo wniosek o łącznej wartości 4 mln zł w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego pn. Utworzenie systemu monitoringu, bezpieczeństwa i informacji turystycznej w Państwowym Muzeum na Majdanku wraz z oddziałem w Bełżcu etap II. Na koniec warto skrótowo przedstawić frekwencję. W 2010 r. Państwowe Muzeum na Majdanku odwiedziło ok. 135 tys. osób. Podobnie jak w latach poprzednich goście z zagranicy stanowili blisko połowę zwiedzających, najwięcej w tej grupie było obywateli Izraela (39 tys. osób). Cieszy nas poza tym systematyczny wzrost liczby osób odwiedzających portal internetowy Muzeum. W minionym roku bowiem zarejestrowaliśmy 324 313 wejść na naszą stronę internetową. Tomasz Kranz Dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie 6
1. Działalność wystawiennicza 1.1 Ekspozycje stałe Ścieżka historyczna Konzentrationslager Lublin 1941-1944 Czynna: od 16 września 2010 r. Frekwencja do 31 grudnia 2010 r.: 28 850 osób. Ekspozycja składa się z 17 tablic informacyjnych, ustawionych na terenie Muzeum w miejscach ważnych dla historii obozu, m.in. w pobliżu placu selekcyjnego, rowów egzekucyjnych i pól więźniarskich. Tablice zostały zaprojektowane tak, by jak najmniej ingerować w przestrzeń historyczną, zawierają teksty w trzech językach (polskim, angielskim, hebrajskim) i fotografie archiwalne z lat 1943-1945. Scenariusz: T. Kranz, D. Olesiuk, B. Siwek-Ciupak, M. Wiśnioch Na ekspozycji historycznej w trzech barakach (nr 45, 14 i 15) ustawiono szklane tablice informacyjne z tekstami w j. polskim, angielskim i hebrajskim, poświęconymi zagadnieniu grabieży, warunków bytowych i struktury narodowościowej więźniów obozu. Na wystawie historycznej Majdanek w systemie obozów koncentracyjnych wykonano prace uzupełniające związane z montażem i demontażem 286 muzealiów historycznych, wymieniono zniszczone podpisy, zdjęcia i plansze informacyjne (plan Muzeum, regulamin zwiedzania i cennik). Na wystawie Elementarz wymieniono odtwarzacze CD. Do wystawy Shrine, która od 1 kwietnia 2010 r. jest udostępniana zwiedzającym codziennie (dotychczas można ją było zwiedzać wyłącznie po wcześniejszym zgłoszeniu), wykonano replikę Księgi Klepsydr. W ramach modernizacji ekspozycji w baraku nr 45 poprawiono oświetlenie poszczególnych plansz i makiety, zainstalowano dwie mapy: Lubelszczyzna pod okupacją niemiecką 1939-1944 i Lublin w okresie okupacji niemieckiej 1939-1944. W baraku nr 41 (wystawa puszek po cyklonie B) oraz w pomieszczeniu z podwoziem, piecem i skrzynią wozu w budynku krematorium za V polem zainstalowano szklane zasłony mające na celu zabezpieczenie eksponatów przed próbami zniszczenia i kradzieży. 1.2 Wystawy czasowe 6 Krajowe 5 Dowody zbrodni depozyty pamięci. Konserwacja przedmiotów i dokumentów z obozu koncentracyjnego na Majdanku Czynna: 1 lutego 15 lipca 2010 r. Kontynuacja prezentacji wystawy z 2009 r. Frekwencja: 3268 osób. Każda ofiara ma swoje imię Czynna: 17 marca 2010 r. 7 marca 2011 r. Frekwencja do 31 grudnia 2010 r.: 22 930 osób. Wystawa dokumentalna prezentowana w Muzeum Miejscu Pamięci (MMP) w Bełżcu, zorganizowana dla upamiętnienia 68. rocznicy pierwszych deportacji do obozu zagłady w Bełżcu, poświęcona ofiarom obozu. Do przygotowania wystawy wykorzystano ankiety, zdjęcia i listy przekazane do MMP w Bełżcu przez członków rodzin ocalałych z Holokaustu. Zaprezentowano biogramy 27 osób pochodzących z trzech dystryktów: lubelskiego, galicyjskiego i krakowskiego oraz z terenów III Rzeszy i ziem wcielonych. Scenariusz: E. Koper Wybór materiału ilustracyjnego, opracowanie graficzne wystawy: K. Kokowicz Leszek Mądzik. Pokoje pamięci Brunona Schulza Czynna: 19 30 kwietnia 2010 r. Frekwencja (wystawa udostępniana po wcześniejszym zgłoszeniu): 50 osób. Kontynuacja prezentacji wystawy-performance przygotowanej w listopadzie 2009 r., będącej autorską interpretacją życia i twórczości Brunona Schulza. Scenariusz: L. Mądzik Majdanek inspiracje fotograficzne Czynna: 23 lipca 2 września 2010 r. Frekwencja: 1761 osób. Wystawa fotograficzna przygotowana we współpracy z redakcją gazety Moje Miasto Lublin. Zaprezentowane zostały najciekawsze zdjęcia wykonane w czasie pleneru fotograficznego, który odbył się w listopadzie 2009 r. na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku z inicjatywy portalu Moje Miasto. Kurator: M. Wiśnioch 7
Pamiętaj o Majdanku działalność Muzeum na Majdanku w świetle plakatów i afiszy z lat 1944-1948 Czynna: 16 września 2010 r. 23 kwietnia 2011 r. Frekwencja do 31 grudnia 2010 r.: 2503 osoby. Na wystawie zaprezentowano dwadzieścia pięć plakatów i afiszy wydanych przez Państwowe Muzeum na Majdanku i Towarzystwo Opieki nad Majdankiem w latach 1944-1948. Przedstawione eksponaty dokumentują pierwsze formy upamiętniania ofiar obozu oraz trudności, z jakimi musiało zmierzyć się Muzeum w początkach swojej działalności. Scenariusz: D. Olesiuk Opracowanie graficzne: K. Kokowicz Zagraniczne 1 Tor. Logistyka rasistowskiego obłędu Czynna: 19 maja 31 października 2010 r., przygotowana przez Centrum Dokumentacji Terenu Zjazdów Partyjnych NSDAP w Norymberdze we współpracy m.in. z Muzeum na Majdanku i MMP w Bełżcu. Wystawa podejmowała problematykę udziału Kolei Trzeciej Rzeszy w zagładzie Żydów. Ponadto celem przedsięwzięcia było przedstawienie miejsc pamięci powstałych w Polsce i Niemczech, które prezentowane były przy użyciu kamer i bezpośrednich łączy internetowych umożliwiających transmisję online widoku m.in. Muzeum na Majdanku i MMP w Bełżcu (do stycznia 2011 r.). Koordynacja prac i uzgodnienia techniczne ze strony Muzeum na Majdanku i MMP w Bełżcu E. Bąbol, T. Hanejko, J. Stasiak 2. Publikacje 2.1 Publikacje wydane nakładem Muzeum 14 Katalogi wystaw 1 Listy z Majdanka. Obóz koncentracyjny w świetle grypsów katalog do wystawy z 2008 r. poświęconej nielegalnej korespondencji prowadzonej przez więźniów Majdanka. Opr. D. Olesiuk. Wyd. II zmienione, ss. 60, nakład 500 egz. Prace naukowe 3 T. Kranz, Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Wyd. II poprawione, ss. 134, nakład 1000 egz. T. Kranz, The extermination of Jews at Majdanek concentration camp. Wyd. II poprawione, ss. 128, nakład 1000 egz. R. Kuwałek, Obóz zagłady w Bełżcu, ss. 296, nakład 1000 egz. Informatory muzealne 7 El Museo Nacional de Majdanek. Opr. K. Czuryszkiewicz, T. Kranz. Folder informacyjny wersja hiszpańska, format 125x250, nakład 500 egz. Государственный Музей Майданек. Opr. K. Czuryszkiewicz, T. Kranz. Folder informacyjny wersja rosyjska, format 125x250, nakład 500 egz. Staatliches Museum Majdanek. Bildungsangebot. Opr. E. Bąbol, W. Wysok. Broszura prezentująca ofertę edukacyjną PMM wersja niemiecka, format 200x200, nakład 300 egz. The State Museum at Majdanek. Educational Activity. Opr. E. Bąbol, W. Wysok. Broszura prezentująca ofertę edukacyjną PMM wersja angielska, format 200x200, nakład 500 egz. Majdanek niemiecki obóz koncentracyjny. Opr. A. Wójtowicz. Składanka prezentująca obiekty muzealne PMM wersja polska, format 208x692, nakład 2750 egz. 8
Przewodnik po wystawie i terenie Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu. Opr. E. Koper, J. Joniec. Składanka prezentująca ekspozycję stałą oraz symbolikę pomnika MMP w Bełżcu wersja polska, format 125x250, nakład 1000 egz. Informator o ofercie edukacyjnej Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu. Opr. E. Koper, T. Hanejko. Broszura prezentująca ofertę edukacyjną MMP w Bełżcu wersja polska, format 125x250, nakład 400 egz. Informatory i foldery do wystaw 2 Shrine instalacja artystyczna w hołdzie bezimiennym ofiarom Majdanka. Informator w wersji polsko-angielskiej. Tekst i projekt graficzny: K. Kokowicz. Zdjęcia: J. Stasiak. Format: 125x250, nakład 1000 egz. Pamiętaj o Majdanku działalność Muzeum na Majdanku w świetle plakatów i afiszy z lat 1944-1948 folder informacyjny do wystawy. Opr. D. Olesiuk. Format A5, nakład 500 egz. Inne 1 Młodzi dla Pamięci. Shoah i jego upamiętnienie w perspektywie międzynarodowej. Dobre praktyki realizacji projektu praktyczny poradnik dla osób i instytucji zajmujących się pozaszkolną edukacją historyczną w miejscach pamięci w wymiarze międzynarodowym. Tekst: W. Wysok, E. Bąbol (PMM) J. Krauze, T. Klimowicz (Stowarzyszenie Studnia Pamięci w Lublinie), W. Kutnik (stażysta w PMM). Publikacja na nośniku CD, nakład 200 egz. 2.2 Publikacje pracowników wydane poza miejscem pracy 12 M. Grudzińska Recenzja: E. Kurek, Poza granicą solidarności: Stosunki polsko-żydowskie 1939-1945, Warszawa 2008, w: Zeszyty Oświęcimskie, t. 26 (2010), s. 295-304. Żołnierze polskiego Września na Majdanku (współautor: V. Rezler-Wasilewska, CMJW w Łambinowicach), w: Między Wehrmachtem a SS. Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych, red. nauk. V. Rezler-Wasilewska, Opole 2010, s. 23-37. T. Kranz Pedagogika pamięci, Nigdy więcej, nr 18/2010, s. 35-36. T. Kranz, W. Wysok Zur Bildungsarbeit mit Schulklassen in der KZ-Gedenkstätte Majdanek [Praca edukacyjna z klasami szkolnymi w Muzeum na Majdanku] artykuł do niemieckojęzycznej publikacji: N. H. Weber, H. F. Rathenow red., Nationalsozialismus und Holocaust. Historisch-politisches Lernen in der Lehrerbildung. W. Lenarczyk Recenzja: Besatzung, Kollaboration, Holocaust. Neue Studien zur Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden. Mit einer Reportage von Wassili Grossman, J. Hürter, J. Zaruski red., München 2008, w: Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 2010, t. VI, s. 350-352. Rencenzja: Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933-1945, t. 1-2, München 2007-2008, w: Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 2010, t. VI, s. 353-358. D. Libionka Der polnische Untergrundstaat und die Vernichtung der Juden in den eingegliederten Gebieten, w: J. A. Młynarczyk, J. Boechler red., Der Judenmord in den eingegliederten polnischen Gebieten 1939-1945, Osnabrück 2010, s. 369-387. Zagłada Żydów, w: P. Machcewicz, K. Persak red., II wojna światowa, Warszawa 2010, s. 187-222. 9
Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie Żydów, [członek zespołu redakcyjnego] wybór i opr. zespół pod kierunkiem A. Skibińskiej i R. Szuchty, Warszawa 2010. B. Siwek-Ciupak Dwa obozy radzieckich jeńców wojennych na Majdanku, w: Między Wehrmachtem a SS. Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych, red. nauk. V. Rezler-Wasilewska, Opole 2010, s. 38-60. Przyczynek do badań nad transportami Polaków z KL Lublin/Majdanek do KL Auschwitz-Birkenau ze szczególnym uwzględnieniem więźniów z Lubelszczyzny, w: Zeszyty Oświęcimskie t. 26 (2010), s. 185-192. W. Wysok Majdanek: pedagogika pamięci, w: Sztuka-Przestrzeń-Pamięć. Strategie artystyczne i kulturalno-pedagogiczne w miejscach pamięci po byłych obozach koncentracyjnych, Bildungsverbund für Internationale Jugendbegegnungsstätte Sachsenhausen e.v., wydanie polsko-niemieckie, 2010, s. 39-40. Publikacje w przygotowaniu 5 M. Grudzińska Opowieść o doświadczeniu zeznanie przed komisją historyczną czy wywiad biograficzny? Relacje audio i wideo w zasobie Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku, artykuł do wydawnictwa: Homo Narrator. Badanie opowieści o doświadczeniu. Materiały pokonferencyjne. Druk w 2011 r. Zbiór nagrań dźwiękowych w zasobie Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku artykuł do XXV tomu Zeszytów Majdanka. Druk w 2011 r. T. Kranz Majdanek zur Geschichte des deutschen Konzentrationslagers in Lublin [Majdanek z historii niemieckiego obozu koncentracyjnego w Lublinie] artykuł do wydawnictwa zbiorowego w języku niemieckim pt. Kompleks obozowy Lublin-Majdanek a wymiar sprawiedliwości, przygotowywanego we współpracy z austriackim ośrodkiem badawczym Centrale österreichische Forschungsstelle Nachkriegsjustiz. Druk w 2011 r. Majdanek niemiecki obóz koncentracyjny w Lublinie artykuł do publikacji zbiorowej w języku włoskim pt. Włosi deportowani na Majdanek przygotowywanej pod red. A. Filippi i L. Ferracin. Druk w 2011 r. J. Joniec Największe cmentarzysko Holokaustu na Roztoczu. Lokalizacja i topografia obozu zagłady w Bełżcu w świetle wykopalisk archeologicznych i relacji świadków artykuł do wydawnictwa pokonferencyjnego Roztocze i jego mieszkańcy historia i kultura. Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL w Tomaszowie Lubelskim. Druk w 2011 r. 3. Działalność naukowa 3.1 Priorytety badawcze XXV tom Zeszytów Majdanka. Publikacja zebranych materiałów w 2011 r. Praca nad projektem Więźniowie Majdanka losy największych grup więźniarskich. Prace nad projektem badawczym poświęconym działalności obozu zagłady w Bełżcu zakończone wydaniem monografii obozu. 10
3.2 Sesje, konferencje, seminaria zorganizowane na terenie Muzeum Nie organizowano na terenie Muzeum. Referaty wygłoszone w siedzibie Muzeum L. Kocyba, D. Olesiuk Problemy i historia konserwacji drewnianej zabudowy byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku w latach 1944-2009 referat z prezentacją dla studentów Wydziału Architektury Politechniki Lubelskiej, 23 stycznia. 3.3 Wykłady pracowników wygłoszone na konferencjach poza Muzeum Krajowe 25 E. Bąbol 2 Praca edukacyjna z reliktami w Państwowym Muzeum na Majdanku na przykładzie dziennika Jadwigi Ankiewicz referat wygłoszony na konferencji naukowej Twarze Ludobójstwa. Nazistowskie obozy na ziemiach polskich oraz sympozjum naukowym Auschwitz i Holokaust na tle zbrodni ludobójstwa w XX wieku w dniach 28 czerwca 1lipca w Oświęcimiu. Działalność edukacyjna Państwowego Muzeum na Majdanku wystąpienie podczas seminarium dla edukatorów z muzeów i miejsc pamięci zorganizowanym przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Oświęcimiu w dniach 5-8 grudnia. M. Grudzińska 4 Zasób Archiwum PMM wykład i prezentacja dla Koła Naukowego Studentów Archiwistyki UMCS w Lublinie w dniu 28 kwietnia. Dni otwartych drzwi najcenniejsze skarby Archiwum wykład i prezentacja w ramach konferencji Forum Pamięci w Muzeum Stutthof w Sztutowie w dniu 4 września. Żołnierze polskiego Września na Majdanku wykład i prezentacja w ramach konferencji Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych w Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu w dniu 18 października. Opowieść o doświadczeniu zeznanie przed komisją historyczną czy wywiad biograficzny? Relacje audio i wideo w zasobie Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku referat podczas konferencji pt. Homo narrator. Badanie opowieści o doświadczeniu w Spale w dniach 3-5 listopada. J. Joniec 2 Największe cmentarzysko Holokaustu na Roztoczu. Topografia obozu zagłady w Bełżcu w świetle wykopalisk archeologicznych i relacji świadków referat wygłoszony podczas konferencji Roztocze i jego mieszkańcy historia i kultura w Muzeum Kresów w Lubaczowie w dniach 18-19 czerwca. Eksterminacja Żydów rzeszowskich w obozie zagłady w Bełżcu referat zaprezentowany na Uniwersytecie Rzeszowskim na zaproszenie Koła Naukowego Studentów Kulturoznawstwa oraz Pracowni Historii i Kultury Żydów Uniwersytetu Rzeszowskiego w dniu 6 grudnia. E. Koper 1 Wokół żydowskiej tradycji dnia codziennego i świątecznego wykład wygłoszony na Uniwersytecie Rzeszowskim na zaproszenie Koła Naukowego Studentów Kulturoznawstwa oraz Pracowni Historii i Kultury Żydów Uniwersytetu Rzeszowskiego w dniu 6 grudnia. 11
T. Kranz 1 Pedagogika pamięci. Założenia, cele, metody wykład podczas seminarium dla edukatorów z muzeów i miejsc pamięci zorganizowanego przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Oświęcimiu w dniach 5-8 grudnia. R. Kuwałek 6 Sprawiedliwi pamięć po II wojnie światowej udział w panelu dyskusyjnym w ramach konferencji zorganizowanej w Krakowie przez Instytut Studiów Strategicznych, poświęconej pamięci o Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata w dniu 28 czerwca. Getta na okupowanych ziemiach polskich oraz Obozy zagłady Akcji Reinhardt 2 wykłady w ramach Letniej Szkoły Nauczania o Holokauście zorganizowanej przez Centrum Badań nad Zagładą przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w dniach 1-4 lipca. Zagłada Żydów na Lubelszczyźnie wykład wygłoszony w ramach seminarium dla nauczycieli francuskich zorganizowanego w Lublinie przez Memorial de la Shoah (Paryż) w dniu 22 sierpnia. Polacy i Żydzi na Lubelszczyźnie w czasie okupacji nazistowskiej w świetle wspomnień ocalonych Żydów wykład wygłoszony na konferencji poświęconej Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata w Polsce i na Ukrainie, zorganizowanej przez Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN w Lublinie w dniu 6 września. Nowe badania nad obozem zagłady w Bełżcu wykład wygłoszony podczas konferencji Nowe badania nad Zagładą zorganizowanej przez Państwowe Muzeum na Majdanku, Zakład Kultury i Historii Żydów UMCS oraz Stowarzyszenie Studnia Pamięci w Lublinie w dniu 3 listopada. W. Lenarczyk 1 Erntefest 3-4 listopada 1943 referat wygłoszony w ramach sympozjum Twarze ludobójstwa. Nazistowskie obozy na ziemiach polskich w Oświęcimiu w dniu 28 czerwca. D. Libionka 1 Pomoc Żydom referat wygłoszony podczas międzynarodowej konferencji Polscy Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata oraz udział w panelu dyskusyjnym pt. Sprawiedliwi żywa historia w Krakowie w dniu 28 maja. Ł. Myszala 1 Workcamp w miejscu pamięci jako forma edukacji poszerzona o możliwość obcowania z reliktami referat na I seminarium polskich muzeów martyrologicznych Forum Pamięci zorganizowanym w ramach obchodów rocznicy pierwszego transportu więźniów do obozu Stutthof oraz wybuchu II wojny światowej, w dniu 4 września w Sztutowie. B. Siwek-Ciupak 2 Dwa obozy jeńców radzieckich na Majdanku referat wygłoszony w ramach konferencji Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych w Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu w dniu 18 października. Więźniowie narodowości ukraińskiej w obozie na Majdanku wykład w ramach polsko-ukraińskiego seminarium zorganizowanego przez PMM i Centrum Nauczania o Holokauście w Kijowie, wygłoszony w dniu 17 sierpnia na UMCS w Lublinie. M. Wiśnioch 1 Mieszkańcy pow. bialskopodlaskiego w obozie koncentracyjnym na Majdanku referat wygłoszony podczas konferencji Dzień Pamięci Podlaskich Ofiar Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych zorganizowanej przez redakcję Głosu Podlasia i Oddział Polskiego Związku b. Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych w Białej Podlaskiej w dniu 18 kwietnia w Białej Podlaskiej. 12
A. Wójcik 2 Zasób Archiwum PMM wykład i prezentacja dla Koła Naukowego Studentów Archiwistyki UMCS w Lublinie w dniu 28 kwietnia. Prezentacja zasobu archiwalnego PMM oraz działalności informacyjnej archiwum prezentacja podczas konferencji Służba informacyjna i archiwalna w polskich instytucjach muzealnych w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu w dniach 18-19 listopada. W. Wysok 1 Idealne oprowadzanie w miejscach pamięci czy to jest możliwe? udział w panelu dyskusyjnym podczas seminarium dla edukatorów z muzeów i miejsc pamięci zorganizowanym przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Oświęcimiu w dniach 5-8 grudnia. Zagraniczne 15 T. Kranz 2 Muzea w miejscach pamięci. Perspektywy rozwoju wykład na polsko-austriackiej konferencji naukowej Miejsca pamięci i muzea w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Stan faktyczny i perspektywy rozwoju zorganizowanej przez Stację Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu w dniach 9-10 września. Obóz koncentracyjny na Majdanku. Historia i zbrodnie wykład podczas polsko-niemiecko-austriackiej konferencji Kompleks obozowy Lublin-Majdanek a wymiar sprawiedliwości zorganizowanej przez Stację Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu w dniach 28-29 października. R. Kuwałek 6 Upamiętnienia miejsc po obozach zagłady w Bełżcu i Sobiborze po 1945 r. wystąpienie podczas ukraińsko-polsko-francuskiej konferencji zorganizowanej w Czerniowcach na Ukrainie w dniach 17-20 maja. Stosunki polsko-żydowskie w czasie okupacji niemieckiej, Zagłada w dystrykcie Galicja w świetle wspomnień i relacji Żydów polskich, Miejsca pamięci w Polsce po II wojnie światowej 3 wykłady wygłoszone w ramach polsko-ukraińskiego seminarium zorganizowanego przez Państwowe Muzeum na Majdanku i Centrum Nauczania o Holokauście w Kijowie, 14-20 sierpnia. Byłe obozy koncentracyjne i obozy zagłady na ziemiach polskich jako miejsca pamięci o zagładzie Żydów referat wygłoszony podczas konferencji zorganizowanej przez Instytut Yad Vashem pt. Aftermath of Holocaust in Poland w Jerozolimie w dniach 1-6 października. Pamięć o Holokauście w Polsce na przykładzie Muzeum na Majdanku i w Bełżcu wykład wygłoszony podczas seminarium zorganizowanego przez Centrum Nauczania o Holokauście w Kijowie na Ukrainie w dniu 17 grudnia. D. Libionka 1 Postawy Polaków wobec Żydów w okresie niemieckiej okupacji w świetle najnowszych badań wykład wygłoszony podczas seminarium dla nauczycieli: Shoah jako przedmiot edukacji historyczno-politycznej z perspektywy niemieckiej i polskiej w Berlinie w dniu 29 kwietnia. D. Olesiuk 1 Między konserwacją a rekonstrukcją: kształtowanie krajobrazu historycznego na przykładzie Państwowego Muzeum na Majdanku wykład na polsko-austriackiej konferencji naukowej Miejsca pamięci i muzea w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Stan faktyczny i perspektywy rozwoju zorganizowanej przez Stację Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu w dniach 9-10 września. 13
W. Wysok 5 KL Lublin a nazistowska polityka eksterminacyjna wobec Polaków i Żydów, Niemieckie plany germanizacyjno-kolonizacyjne na Wschodzie na przykładzie Zamojszczyzny 2 referaty wygłoszone podczas seminarium Okupacja niemiecka na Lubelszczyźnie w latach 1939-1944 dla przedstawicieli władz Kościoła Ewangelickiego w Bonn w dniach 25 lutego 2 marca. Tragiczne losy dzieci Zamojszczyzny referat wygłoszony w Weimarze w ramach cyklu spotkań poświęconych losom dzieci w obozach koncentracyjnych, zorganizowanego przez Fundację Miejsc Pamięci Buchenwald i Mittelbau-Dora, Krajową Centralę Politycznego Kształcenia w Turyngii, Stowarzyszenie Wspierające Muzeum w Buchenwaldzie i miasto Weimar w dniu 5 listopada. Wyzwania i perspektywy polskich muzeów-miejsc pamięci na przykładzie Majdanka, Bełżca i Sobiboru, Majdanek: miejsce historyczne i miejsce pamięci 2 referaty wygłoszone podczas seminarium edukacyjnego, którego celem było przygotowanie uczniów ze szkoły Friedrich-von-Bodelschwingh-Schulen Bethel do udziału w warsztatach historycznych zaplanowanych w PMM na 2011 r. Bielefeld, 21-25 listopada. Inne M. Grudzińska Opracowanie projektu antologii wspomnień b. więźniów pt. Obóz koncentracyjny na Majdanku w świetle wspomnień byłych więźniów. A. Wójcik W ramach prac nad Informatorem o zasobie archiwalnym Państwowego Muzeum na Majdanku sporządzono opisy do 19 zbiorów i zespołów znajdujących się w zasobie Archiwum PMM. Oprócz podstawowego opisu archiwalnego Informator zawiera opis dziejów i charakterystykę każdego zbioru lub w przypadku zespołów archiwalnych także opis dziejów aktotwórcy, np. PCK, OPUS. Całość jest poprzedzona wstępem zawierającym krótki zarys dziejów Państwowego Muzeum na Majdanku. 4. Działalność edukacyjna 4.1 Liczba przeprowadzonych lekcji muzealnych w 2010 r. 63 (w 2009 r. 69) W tym: Archiwum 1, Centrum Obsługi Zwiedzających 22, M. Wiśnioch 3, Dział Edukacji 25, Dział Muzealiów 5, MMP w Bełżcu 7 Lekcje muzealne zorganizowano na następujące tematy: Losy małoletnich więźniów Majdanka dzieci żydowskie, polskie i białoruskie w KL Lublin 21 lekcji dla 573 osób, uczniów: szkół podstawowych nr 20 i nr 32 w Lublinie, gimnazjów nr 18 i 19 w Lublinie, gimnazjów w Końskowoli, Pionkach, Wildze, Krzczonowie, Zespołu Szkół Leśnych w Biłgoraju, Gimnazjum w Świdniku, Gimnazjum im. S. Batorego w Lublinie, Gimnazjum i LO w Puławach, LO we Włodawie i wolontariuszy z Polski i Niemiec E. Bąbol (6), K. Czuryszkiewicz (4), J. Laskowska (5), A. Wójtowicz (4), M. Wiśnioch (1), Ł. Myszala (2). Leczenie czy eksterminacja? Z historii szpitala w obozie koncentracyjnym na Majdanku 2 lekcje dla 35 uczniów z Gimnazjum w Końskowoli i Gimnazjum nr 3 w Lublinie A. Wójtowicz (1), J. Laskowska (1). Byliśmy tylko numerami relikty obozowe a społeczność więźniarska byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku 5 lekcji dla 125 uczniów z gimnazjów w Lublinie i Piasecznie E. Bąbol (3), K. Czuryszkiewicz (1), A. Wójtowicz (1). Mówię wszystkim, którzy mnie chcą słuchać obóz na Majdanku w relacji wideo świadka historii 9 lekcji dla 236 osób z Gimnazjum w Lublinie i VI Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie i w Lubartowie (A. Wójtowicz). 14
Przecież część serca pozostała tam, na Majdanku rzeczywistość obozowa w dzienniku Jadwigi Ankiewicz 3 lekcje dla 79 osób: uczniów gimnazjum w Pionkach oraz gimnazjum nr 11 i 19 w Lublinie (E. Bąbol). Wspólna wszystkim w obozie była zawsze myśl jedna przetrwać, żyć i przeżyć obóz twórczość artystyczna w obozie koncentracyjnym na Majdanku jako forma samoobrony psychicznej więźniów 2 lekcje dla 42 uczniów gimnazjum nr 3 w Lublinie i koła teatralnego z Narola (J. Laskowska). Różne losy podobne marzenia. Więźniowie i obóz na Majdanku w relacjach wideo świadków historii lekcja dla 22 uczniów z Gimnazjum z Włodawy (J. Laskowska). Świat za drutami lekcja z wykorzystaniem nagrań wideo więźniów obozu na Majdanku 4 lekcje muzealne dla 89 osób z lubelskich gimnazjów (E. Bąbol). Majdanek miejsce historyczne, miejsce pamięci 2 lekcje dla 90 uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 32 im. Pamięci Majdanka (M. Wiśnioch). Los kobiet na Majdanku w świetle dokumentów archiwalnych 1 lekcja przeprowadzona dla 8 uczniów ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci i Młodzieży Niesłyszącej i Słabo Słyszącej w Lublinie (M. Grudzińska). Zbiory historyczne Państwowego Muzeum na Majdanku 5 lekcji dla 29 osób: wolontariuszy pracujących w Muzeum, uczestników workcampu organizowanego przez Stowarzyszenie Jeden Świat, studentów III roku Dziennikarstwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, stażystów z Narodowego Centrum Kultury (W. Zlot 3, M. Jabłońska 1). Kolekcja oraz konserwacja zbiorów PMM 1 lekcja dla 15 osób (grupa polsko-niemiecka) zorganizowana wspólnie przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście i Państwowe Muzeum na Majdanku (W. Zlot). Historia Shoah antysemityzm, narodowy socjalizm, prześladowanie, Zagłada 2 lekcje zrealizowane dla 77 uczniów I LO w Zamościu i Gimnazjum Publicznego w Bełżcu (E. Koper). Wokół żydowskiej tradycji dnia codziennego i świątecznego 2 lekcje muzealne zrealizowane dla 68 uczniów I LO w Zamościu i Zespołu Szkół nr 10 w Toruniu (E. Koper). Żyć obok siebie kształtowanie stosunków polsko-żydowskich na przestrzeni wieków 2 lekcje dla 42 uczniów Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Żołyni i Liceum Katolickiego w Zamościu (E. Koper). Funkcjonowanie obozu zagłady w Bełżcu lekcja muzealna dla 31 uczniów Liceum Ogólnokształcącego im. ONZ w Biłgoraju (T. Hanejko). Prezentacje zbiorów muzealnych 15 Prezentacje zasobu archiwalnego 12 Prezentacje zbiorów historycznych 3 4.2 Cykliczne programy edukacyjne organizowane przez Muzeum W sprawozdaniu uwzględniono regularnie powtarzane projekty tematyczne i realizowane w ramach stałej współpracy z wybranymi instytucjami oraz przedsięwzięcia organizowane co roku w związku z obchodami Dni Pamięci. Obchody Dni Pamięci 2 Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu (27 stycznia). Uczestnicy: byli więźniowie obozu na Majdanku, przedstawiciele środowisk żydowskich z Lublina oraz uczniowie lubelskich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Program: multimedialna prezentacja i wykład pt. Majdanek jako miejsce Shoah, prezentacja filmu dokumentalnego Erntefest w relacjach więźniów na temat egzekucji z 3 listopada 1943 r., w której rozstrzelano 18 400 żydowskich więźniów Majdanka oraz złożenie hołdu i modlitwa za ofiary Holokaustu. 15
Dzień Pamięci o Holokauście (19 kwietnia). Uczestnicy: młodzież szkolna z Lublina. Warsztaty historyczne pt. Żywa pamięć o Shoah. Majdanek we wspomnieniach byłych więźniów : zajęcia dotyczące historii byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku, warsztaty fotograficzne i prezentacja wyników prac na wystawie fotograficznej w szkole (W. Wysok). Warsztaty historyczne dla grup polskich 3 Źródła historyczne jako świadectwo przeszłości (5 i 12 maja). Uczestnicy: uczniowie szkół gimnazjalnych z Lublina. Program: zajęcia przygotowujące do udziału w lekcji muzealnej nt. dziennika byłej więźniarki Majdanka Jadwigi Ankiewicz. Cel warsztatów: omówienie z uczniami różnych typów źródeł: dokument, fotografia, relikt, wspomnienia, ankieta, gryps, kartka pocztowa, dziennik obozowy (E. Bąbol). Peer Education (kwiecień-czerwiec). Uczestnicy: uczniowie klas licealnych z Lublina. Program: warsztaty przygotowujące młodzież do oprowadzania młodszych kolegów po wystawie historycznej na podstawie wcześniejszej analizy materiałów w archiwum i bibliotece Muzeum na Majdanku, głównie wspomnień więźniów i opracowań naukowych (E. Bąbol). Warsztaty historyczne cykliczne (13 grudnia). Uczestnicy: studenci historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Program: Obozy zagłady Akcji Reinhard Bełżec, Sobibór, Treblinka, Symbolika pomnika, Życie Żydów w getcie przemyskim oraz zapoznanie z ekspozycją stałą MMP w Bełżcu (E. Koper, T. Hanejko). Warsztaty historyczne dla grup zagranicznych i międzynarodowych 5 Historia KL Lublin: pamięć dialog przyszłość (25-26 stycznia). Uczestnicy: uczniowie z Lublina i z Fürstenwalde. Program: projekcja filmu dokumentalnego o historii KL Lublin, zwiedzanie terenu byłego obozu na Majdanku oraz praca w mieszanych grupach eksperckich nad tematyką wybranych aspektów z dziejów KL Lublin (W. Wysok, współpraca E. Bąbol). Konfrontacje z przeszłością spotkania z teraźniejszością (2-13 lutego). Uczestnicy: uczniowie z Gesamtschule Waltrop. Program: opracowanie wybranych tematów seminaryjnych dotyczących m.in. pracy przymusowej w KL Lublin, profilu i motywów sprawców, ruchu oporu na Majdanku, obozu dla kobiet, procesu w Düsseldorfie i psychicznych następstw pobytu więźniów w obozach koncentracyjnych na podstawie różnych materiałów dydaktycznych, jak opracowania naukowo-popularne, filmy dokumentalne i wspomnienia byłych więźniów spotkanie ze świadkiem historii Zdzisławem Badio (W. Wysok). Topografia Zagłady (3-9 czerwca). Uczestnicy: uczniowie z gimnazjum im. Georga Büchnera w Darmstadt. Program: projekcje filmów dokumentalnych o historii KL Lublin i obozu zagłady w Sobiborze, wyjazdy studyjne do byłych niemieckich obozów śmierci w Bełżcu i Sobiborze, a także do getta tranzytowego w Izbicy, wykłady oraz prace w archiwum Muzeum na Majdanku, dotyczące losów deportowanych do dystryktu lubelskiego żydowskich obywateli Darmstadt, polskich więźniów politycznych, warunków bytowych, sztuki obozowej, charakterystyki sprawców (W. Wysok). Lubelszczyzna w niemieckiej polityce okupacyjnej 1939-1944 (20-25 września). Uczestnicy: młodzież z Düsseldorfu. Program: tematyczne zwiedzanie Lublina pod kątem okupacji niemieckiej i muzeów-miejsc pamięci na Majdanku i Sobiborze oraz samodzielna praca w archiwum i bibliotece Muzeum na Majdanku (W. Wysok, H. Steinert, współpraca E. Bąbol). Pamiętać dla przyszłości (5-6 października). Uczestnicy: uczniowie z Lublina i z Schermbeck (Nadrenia Północna-Westfalia). Program: zwiedzanie wystawy historycznej, obejrzenie filmu dokumentalnego o historii KL Lublin oraz korzystanie z archiwum i biblioteki Muzeum na Majdanku (W. Wysok, E. Bąbol). Workcamp 3 Zachować pamięć (10 czerwca). Uczestnicy: uczniowie z Lemgo (Niemcy) i z jednego z lubelskich liceów. Program: zwiedzanie byłego obozu na Majdanku, praca w archiwum i bibliotece Muzeum oraz wykonanie prac porządkowych na terenie pól więźniarskich polegających na oczyszczeniu umywalni obozowych (W. Wysok, E. Bąbol, M. Lindenberg). Prace przy oczyszczaniu Pomnika Walki i Męczeństwa (15 czerwca). Uczestnicy: uczniowie Katolickiego Liceum im. św. Teresy w Lublinie (K. Czuryszkiewicz). 16
Workcamp w miejscu pamięci (14-18 sierpnia). Uczestnicy: wolontariusze z Polski i Niemiec. Program projektu: zajęcia edukacyjne związane z historią obozu koncentracyjnego, wykonanie prac porządkowych polegających na oczyszczeniu pozostałości umywalni na II polu więźniarskim (Ł. Myszala, M. Sagmüller). Pobyty i podróże studyjne dla grup polskich i zagranicznych 10 Pobyt poświęcony tematom: Obozy zagłady Akcji Reinhardt: Bełżec, Sobibór, Treblinka podobieństwa oraz różnice, Historia Shoah antysemityzm, narodowy socjalizm, prześladowanie, Zagłada, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozcyją historyczną MMP w Bełżcu (6 stycznia). Uczestnicy: uczniowie I LO im. Jana Zamoyskiego w Zamościu współpraca cykliczna (T. Hanejko, E. Koper). Odpowiedzialność sądowa niemieckich przedsiębiorstw za zbrodnie wojenne (1 lutego). Uczestnicy: uczniowie z Katolickiego LO im. św. Teresy w Lublinie. Program: praca z dokumentami archiwalnymi, zwiedzanie wystawy muzealnej, dyskusja na temat udziału przedsiębiorstw przemysłowych w produkcji wojennej i eksploatacji ekonomicznej więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku (M. Wiśnioch). Śladami Holokaustu na Lubelszczyźnie (30 stycznia 2 lutego). Uczestnicy: młodzież związkowa z Österreichische Gewerkschaftsjugend z Wiednia. Program: podróż studyjna do miejsc związanych z zagładą Żydów europejskich, kluczowe zagadnienia z historii Holokaustu budowa i funkcjonowanie obozów Akcji Reinhardt na Majdanku, w Treblince, Bełżcu i Sobiborze (W. Wysok). Funkcjonowanie obozu zagłady w Bełżcu, Postawa mieszkańców Bełżca wobec obozu zagłady, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (24 marca). Uczestnicy: uczniowie Gimnazjum Publicznego w Łaszczówce (T. Hanejko, E. Koper). Funkcjonowanie obozu zagłady w Bełżcu, Getto żydowska dzielnica mieszkaniowa jako pośrednia forma zagłady, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (31 marca). Uczestnicy: uczniowie I LO im. Władysława Jagiełły w Krasnymstawie (T. Hanejko, E. Koper). Więźniowie Sonderkommando w obozach zagłady, Getto żydowska dzielnica mieszkaniowa jako pośrednia forma zagłady, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (31 marca). Uczestnicy: uczniowie Zespołu Szkół nr 2 im. Bartosza Głowackiego w Krasnymstawie (T. Hanejko, E. Koper). Funkcjonowanie obozu zagłady w Bełżcu, Akcje wysiedleńcze ludności polskiej Powstanie Zamojskie, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (8 kwietnia). Uczestnicy: uczniowie Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Krasnobrodzie (T. Hanejko, E. Koper). Żydzi na Zamojszczyźnie w okresie okupacji, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (22 kwietnia). Uczestnicy: uczniowie I LO im. Jana Zamoyskiego w Zamościu (E. Koper, J. Joniec). Trudna przeszłość (6-12 maja). Uczestnicy: słuchacze Krajowej Szkoły Policji w Hamburgu. Program: podróż do miejsc pamięci w Polsce, zwiedzanie Muzeum na Majdanku, Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu oraz miejscowości związanych ze zbrodniczą działalnością 101. Batalionu Policji w Hamburgu Józefów, Końskowola (W. Wysok, U. Grill-Kiefer). Czym była Akcja Reinhardt, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (8 czerwca). Uczestnicy: studenci historii Akademii Podlaskiej w Siedlcach (J. Joniec). Seminaria edukacyjne i szkolenia organizowane przez PMM 4 Seminarium szkoleniowe dla przewodników muzealnych (6-7 lutego). Uczestnicy: studenci UMCS i KUL. Referowane tematy: Śmiertelność w KL Lublin, Społeczność więźniarska Majdanka W. Lenarczyk; Polityka nazistowska wobec Żydów europejskich na tle zagłady żydowskich więźniów w obozie na Majdanku D. Libionka; Geneza i funkcje obozu koncentracyjnego na Majdanku, Ruch oporu w KL Lublin B. Siwek-Ciupak; Metodyczno-dydaktyczne aspekty oprowadzania po wystawie historycznej w Muzeum na Majdanku W. Wysok. 17
Historia i pamięć (27 czerwca 2 lipca). Uczestnicy: wolontariusze Akcji Znak Pokuty/Służba dla Pokoju. Cel: zapoznanie wolontariuszy z Niemiec z przebiegiem i konsekwencjami okupacji niemieckiej na Lubelszczyźnie. Program: zwiedzanie Majdanka, Izbicy i Zamościa oraz spotkanie z byłym więźniem KL Lublin Zdzisławem Badio (W. Wysok, M. Lindenberg i M. Sagmüller). Historyczno-dydaktyczne konteksty upamiętnienia ofiar zbrodni nazistowskich (24 lipca 1 sierpnia). Uczestnicy: studenci z Kolonii. Program: poznanie historii niemieckiej polityki okupacyjnej w Generalnym Gubernatorstwie wobec ludności polskiej i żydowskiej na przykładzie dystryktu lubelskiego (Majdanek, Bełżec, Sobibór), jak również form upamiętnienia ofiar zbrodni nazistowskich (W. Wysok). Pamięć i edukacja o zbrodniach nazistowskich z perspektywy muzealnej i szkolnej (5 października). Uczestnicy: nauczyciele. Cel: wymiana opinii o dotychczasowych doświadczeniach w obszarze współpracy między Muzeum na Majdanku a szkołami z województwa lubelskiego. Program: prezentacja nowych lekcji muzealnych z wykorzystaniem nagrań wideo z byłymi więźniami KL Lublin oraz podjęcie dyskusji o nowych wyzwaniach edukacyjnych z perspektywy pracownika Muzeum i nauczyciela (W. Wysok, E. Bąbol, A. Wójtowicz). 4.3 Edukacyjne wydarzenia jednorazowe Warsztaty fotograficzne 1 Patrząc ich oczyma (27 kwietnia). Uczestnicy: osoby związane z działalnością Studia Fotograficznego 5i6 w Lublinie. Program: warsztaty fotografii afektywnej poświęcone upamiętnieniu ofiar byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Cel: wizualizacja przeszłości w formie fotografii czarno-białej (W. Wysok). Warsztaty historyczne 3 Ks. prof. Roman Archutowski w obozie koncentracyjnym na Majdanku (12 kwietnia) zajęcia zorganizowane dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego im. bł. ks. R. Archutowskiego w Warszawie. Program obejmował wykład wprowadzający Losy duchowieństwa polskiego w latach niemieckiej okupacji, projekcję filmu dokumentalnego o obozie koncentracyjnym, zwiedzanie Majdanka oraz ceremonię modlitewną za kapłanów i innych więźniów zmarłych i pomordowanych w obozie (M. Wiśnioch). Źródła do nauczania o zagładzie Żydów na okupowanych ziemiach polskich w praktyce szkolnej (19 czerwca) udział W. Wysoka w warsztatach edukacyjnych zorganizowanych przez Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów we współpracy z Lubelskim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie. Cel: prezentacja publikacji Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów oraz omówienie możliwości wykorzystania źródeł historycznych w pracy szkolnej z uczniami. Młodzi dla Pamięci Shoah i jego upamiętnienie w perspektywie międzynarodowej (21-30 sierpnia). Uczestnicy: młodzież z czterech krajów: Polski, Izraela, Ukrainy i Niemiec. Projekt zorganizowany został we współpracy z lubelskim Stowarzyszeniem Studnia Pamięci. Program: poszukiwanie nowatorskich form i metod realizacji edukacji historycznej w autentycznych miejscach pamięci związanych z masową eksterminacją Żydów w latach II wojny światowej, wypracowanie postawy otwartości na alternatywne sposoby postrzegania historii, przybliżenie uczestnikom warsztatów doświadczeń historycznych innych narodów oraz analiza sposobów upamiętniania Holokaustu w krajach, z których pochodzą (W. Wysok, T. Klimowicz, J. Krauze Stowarzyszenie Studnia Pamięci, współpraca: E. Bąbol, K. Kokowicz, W. Kutnik, K. Banach, M. Maruszak). Program został w całości sfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Edukacja+. Pobyty studyjne dla grup polskich 8 Czym była Akcja Reinhardt, Obozy zagłady Akcji Reinhardt: Bełżec, Sobibór, Treblinka, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (6 lipca). Uczestnicy: wolontariusze Zamojskiego Centrum Wolontariatu (T. Hanejko, E. Koper, J. Joniec). Eksterminacja Żydów w obozach Akcji Reinhardt oraz Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (21 września). Uczestnicy: uczniowie Gimnazjum nr 7 im. Bartosza Głowackiego w Krakowie, (E. Koper, J. Joniec). Wokół żydowskiej tradycji dnia codziennego i świątecznego, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (30 września). Uczestnicy: uczniowie z XIX LO w Lublinie (E. Koper, J. Joniec). 18
Czym była Akcja Reinhardt, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z wystawą historyczną MMP w Bełżcu (7 lipca). Uczestnicy: młodzież z I LO im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu (E. Koper, J. Joniec). Funkcjonowanie obozu zagłady w Bełżcu, Symbolika upamiętnienia i zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (10 listopada). Uczestnicy: uczniowie z I LO im. Jana Zamojskiego w Zamościu (T. Hanejko, J. Joniec). Wokół żydowskiej tradycji dnia codziennego i świątecznego, Symbolika upamiętnienia oraz zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (26 listopada). Uczestnicy: młodzież z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Kostki Starowieyskiego w Łaszczowie (E. Koper, J. Joniec). Więźniowie Sonderkommando w obozach zagłady, Symbolika upamiętnienia oraz zapoznanie z ekspozycją historyczną MMP w Bełżcu (30 listopada). Uczestnicy: studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych w Tomaszowie Lubelskim (T. Hanejko, J. Joniec). Czym była Akcja Reinhardt, Los ludności żydowskiej na Zamojszczyźnie w okresie okupacji (10 grudnia). Uczestnicy: uczniowie II LO im. M. Konopnickiej w Zamościu (E. Koper, J. Joniec). Podróże studyjne dla grup zagranicznych i międzynarodowych 2 Miejsca świadkowie Zagłady (14 kwietnia). Uczestnicy: pracownicy austriackiej organizacji Zentrale Österreichische Forschungsstelle Nachkriegsjustiz z Wiednia zajmującej się badaniem powojennych procesów przeciwko nazistowskim zbrodniarzom. Program: zwiedzanie Muzeum na Majdanku oraz innych byłych nazistowskich obozów śmierci i gett: Bełżec, Treblinka, Izbica (E. Bąbol, M. Sagmüller i M. Lindenberg). Pobyt studyjny młodzieży z Turynu (13-17 września). Cel: poznanie historii obozu koncentracyjnego na Majdanku oraz okupacji niemieckiej na Lubelszczyźnie podczas II wojny światowej, przegląd dokumentów archiwalnych, szczególnie dotyczących Włochów deportowanych do KL Lublin. W ramach podróży młodzież zwiedziła Lublin, muzeum b. hitlerowskiego obozu zagłady w Sobiborze, Włodawę i Kazimierz Dolny (M. Jabłońska). Inne 2 Praktyki translatorskie (4-22 października). Uczestnicy: 7 studentek germanistyki UMCS. Opiekun: W. Wysok. Program: tłumaczenie tekstów związanych z historią obozu koncentracyjnego na Majdanku. Przetłumaczone materiały obejmowały wybrane relacje oraz protokoły przesłuchań byłych więźniów obozów koncentracyjnych, a także nadzorców i nadzorczyń SS ze zbiorów archiwalnych Muzeum na Majdanku. Konkurs wiedzy na temat Społeczność żydowska mojego miasta i regionu dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej z województw: lubelskiego, podkarpackiego i małopolskiego. Cel: promowanie wiedzy na temat historii regionu (E. Koper, J. Joniec). Referaty wygłoszone w ramach projektów edukacyjnych R. Kuwałek 4 Stosunki polsko-żydowskie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej, Akcja Reinhardt zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Getta tranzytowe w dystrykcie lubelskim 3 referaty wygłoszone podczas polsko-niemiecko-holenderskiego seminarium i podróży studyjnej poświęconym Akcji Reinhardt na Lubelszczyźnie w dniach 11-16 października w Lublinie. Bełżec jako miejsce pamięci wykład w ramach projektu Młodzi dla Pamięci. Shoah i jego upamiętnienie w perspektywie międzynarodowej w dniach 21-30 sierpnia. W. Lenarczyk 1 Między formą a treścią. Sposoby upamiętniania więźniów Majdanka wykład w ramach projektu Młodzi dla Pamięci. Shoah i jego upamiętnienie w perspektywie międzynarodowej w dniach 21-30 sierpnia. 19
A. Wójtowicz 1 Pamięć i edukacja o zbrodniach nazistowskich z perspektywy muzealnej i szkolnej referat na seminarium edukacyjnym dla nauczycieli 5 października. W. Wysok 6 Niemiecka polityka wysiedleń na Zamojszczyźnie a Generalny Plan Wschodni, Zagłada Żydów europejskich w obozach Akcji Reinhardt 2 wykłady dla niemieckiej grupy studyjnej z Krajowej Szkoły Policji w Hamburgu wygłoszone w dniach 8-9 maja. Zbiorowa pamięć przeszłości i jej funkcje wykład w ramach projektu Młodzi dla Pamięci. Shoah i jego upamiętnienie w perspektywie międzynarodowej w dniach 21-30 sierpnia. Działalność pedagogiczna Muzeum na Majdanku i jej dydaktyczno-metodyczne założenia wykład dla polskich i niemieckich multiplikatorów wygłoszony 9 września podczas realizacji drugiej części projektu Tor. Niemiecka polityka okupacyjna na Lubelszczyźnie w kontekście funkcjonowania obozu koncentracyjnego na Majdanku 2 referaty dla studentów Instytutu Politologii KUL w dniu 10 grudnia. Praktyki, staże, wolontariat 39 osób Praktyki studenci i absolwenci UMCS i KUL w Lublinie z następujących kierunków: kulturoznawstwo, nauki polityczne, germanistyka, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, pedagogika, socjologia, historia; Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu; młodzież z Austrii (Niemals Vergessen) i Niemiec (Akcja Znak Pokuty i Uniwersytet w Lipsku). Staże z Narodowego Centrum Kultury 4 osoby. Wolontariat 7 osób. Spotkania z byłymi więźniami obozu koncentracyjnego na Majdanku (Zdzisław Badio i Stanisława Kruszewska) 9 Zdzisław Badio spotkania z młodzieżą z Niemiec (Waltrop, Hamburg i wolontariusze Akcji Znak Pokuty/Służba dla Pokoju z Berlina) oraz młodzieżą szkół lubelskich i studentami pedagogiki KUL w Lublinie. Stanisława Kruszewska spotkania z młodzieżą szkolną z Lublina i Chełma. Odczyty 22 M. Wiśnioch 6 Lubelszczyzna w niemieckiej polityce okupacyjnej 1939-1944 ; Funkcje obozu koncentracyjnego na Majdanku w perspektywie planów III Rzeszy w latach 1941-1944 ; Odpowiedzialność sądowa niemieckich przedsiębiorstw za eksploatację ekonomiczną więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku ; Mieszkańcy gminy Mełgiew w obozie koncentracyjnym na Majdanku ; Odczyty wygłoszono dla uczniów Gimnazjum w Mełgwi, Liceum Ekonomicznego i Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie, studentów pedagogiki KUL. W. Wysok 16 KL Lublin jako obóz wielofunkcyjny (dla grup studyjnych z Waltrop i Fürstenwalde); Rola KL Lublin w niemieckiej polityce okupacyjnej w dystrykcie lubelskim (dla grup studyjnych z Darmstadt, Fürstenwalde, Düsseldorfu i wolontariuszy Akcji Znak Pokuty/Służba dla Pokoju z Niemiec); Getto jako instrument eksterminacji na przykładzie getta tranzytowego w Izbicy (dla grupy studyjnej z Darmstadt i wolontariuszy Akcji Znak Pokuty/Służba dla Pokoju z Niemiec); Likwidacja getta w Lublinie i początki Akcji Reinhardt (dla grup studyjnych z Waltrop, Schleswig-Holstein i wolontariuszy Akcji Znak Pokuty/Służba dla Pokoju z Niemiec); Sobibór i Bełżec jako obozy Akcji Reinhardt (dla grup studyjnych z Wiednia i Darmstadt); Mechanizm zagłady w obozie śmierci w Bełżcu (dla grupy studyjnej z Darmstadt); Niemiecka polityka kolonizacji i germanizacji na Zamojszczyźnie (dla grupy studyjnej z Waltrop); KL Lublin i jego funkcje (dla uczniów z Marienschule w Bielefeld). 20