Ćwiczenia laboratoryjne z technologii kosmetyków / Elwira Lasoń [et al.]. Kraków, 2013 Spis treści Stosowane skróty 14 1. Wstęp 15 2. Otrzymywanie olejków eterycznych na drodze destylacji z parą wodną 17 2.1. Wstęp teoretyczny 17 2.1.1. Charakterystyka olejków eterycznych 17 2.1.2. Metody izolacji olejków eterycznych 19 2.1.3. Destylacja z parą wodną 19 2.1.4. Olejek goździkowy (Oleum Caryophylli) 20 2.1.5. Olejek miętowy (Oleum Menthae Piperitae) 22 2.1.6. Zastosowanie olejków w kosmetyce 23 2.2. Część doświadczalna 23 2.2.1. Materiały stosowane do badań 23 2.2.2. Aparatura 24 2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 24 2.2.3.1. Olejek goździkowy 24 2.2.3.1.1. Próby sprawdzające jakość olejku miętowego goździkowego 24 2.2.3.1.2. Rozdzielnia eugenolu od acetyloeugenolu 25 2.2.3.2. Olejek miętowy 25 2.2.3.2.1. Próby sprawdzające jakość olejku miętowego 25 2.2.4. Badanie ekstraktów chloroformowych olejków eterycznych 25 2.3. Część badawcza 26 2.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 26 3. Izolacja olejku eterycznego z materiału roślinnego metodą hydrodestylacji 27 3.1. Wstęp teoretyczny 27 3.2. Część doświadczalna 28 3.2.1. Materiały stosowane do badań 28 3.2.2. Aparatura 28 3.2.3. Wykonanie ćwiczenia 29 3.2.3.1. Charakterystyka olejku anyŝkowego (Oleum Anisi) 29 3.2.3.1.1. Próby sprawdzające jakość olejku anyŝkowego 30 3.3. Część badawcza 30 3.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 31
4. Wyodrębnianie substancji czynnych z surowców roślinnych na drodze ekstrakcji w aparacie Soxhleta 32 4.1. Wstęp teoretyczny 32 4.2. Część doświadczalna 34 4.2.1. Materiały stosowane w badaniach 34 4.2.2. Aparatura 34 4.2.3. Stosowane techniki analityczne 34 4.2.4. Wykonanie ćwiczenia 35 4.3. Część badawcza 35 4.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 36 5. Ekstrakcja substancji aktywnych z surowców roślinnych w układzie perkolatorów 37 5.1. Wstęp teoretyczny 37 5.2. Część doświadczalna 38 5.2.1. Surowce stosowane w badaniach 38 5.2.2. Aparatura 38 5.2.3. Wykonanie ekstrakcji 39 5.3. Część badawcza 40 5.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 40 6. Ekstrakcja substancji aktywnych z wodnych odwarów roślinnych typu ciecz-ciecz 41 6.1. Wstęp teoretyczny 41 6.2. Część doświadczalna 43 6.2.1. Materiały stosowane do badań 43 6.2.2. Aparatura 43 6.2.3. Wykonanie ćwiczenia 43 6.2.3.1. Przygotowanie odwaru z ziół 43 6.2.3.2. Reakcje na sprawdzenie obecności flawonoidów w odwarze roślinnym 44 6.2.3.2.1. Reakcja z kwasem solnym i opiłkami magnezu 45 6.2.3.2.2. Reakcje na sprawdzenie obecności antocyjanów w odwarze roślinnym 45 6.2.3.2.3. Reakcja na obecność antocyjanów z kwasem solnym i wodorotlenkiem sodu 45 6.2.3.4. Ekstrakcja ciągła cieczy cięŝszych cieczami lŝejszymi 46 6.2.3.5. Ekstrakcja ciągła cieczy lŝejszych cieczami cięŝszymi 47 6.3. Część badawcza 47 6.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 47 7. Rozdzielanie barwników metodą chromatografii kolumnowej 48 7.1. Wstęp teoretyczny 48 7.1.1. Rozdzielanie barwników metodą chromatografii kolumnowej 50 7.2. Część doświadczalna 51
7.2.1. Materiały stosowane do badań 51 7.2.2. Aparatura 51 7.2.3. Wykonanie ćwiczenia 52 7.2.3.1. Przygotowanie kolumny 52 7.2.3.2. Rozdział mieszaniny barwników I lub II 53 7.3. Część badawcza 53 7.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 54 8. Identyfikacja barwników za pomocą chromatografii cienkowarstwowej 55 8.1. Wstęp teoretyczny 55 8.1.1. Dobór rozpuszczalnika 55 8.1.2. Wykonanie chromatografii i identyfikacji barwników 56 8.2. Część doświadczalna 58 8.2.1. Materiały stosowane do badań 58 8.2.2. Aparatura 58 8.2.3. Wykonanie ćwiczenia 58 8.2.3.1. Rozdział na płytkach mieszaniny barwników I lub II 58 8.3. Część badawcza 59 8.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 59 9. Oczyszczanie lanoliny 60 9.1. Wstęp teoretyczny 60 9.2. Część doświadczalna 62 9.2.1. Oczyszczanie lanoliny 62 9.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 62 9.2.1.2. Aparatura 62 9.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 62 9.2.2. Badania właściwości fizykochemicznych lanoliny 63 9.2.2.1. Oznaczenie liczby kwasowej (LK) 63 9.2.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 64 9.2.2.1.2. Aparatura 65 9.2.2.1.3. Wykonanie oznaczenia 66 9.2.2.2. Oznaczenie liczby zmydlania (LZ) 64 9.2.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 64 9.2.2.2.2. Aparatura 64 9.2.2.2.3. Wykonanie oznaczenia 64 9.2.2.3. Oznaczenie liczby jodowej (LJ) 65 9.2.2.3.1. Materiały stosowane w badaniach 65 9.2.2.3.2. Aparatura 65 9.2.2.3.3. Wykonanie oznaczenia 65 9.2.2.4. Oznaczenie liczby estrowej (LE) 66 9.2.2.5. Oznaczenie intensywności zapachu 66 9.2.2.5.1. Wykonanie oznaczenia 66 9.3. Część badawcza 66
9.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 67 10. Alkohole lanolinowe 68 10.1. Wstęp teoretyczny 68 10.2. Część doświadczalna 69 10.2.1. Hydroliza lanoliny 70 10.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 70 10.2.1.2. Aparatura 70 10.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 70 10.2.2. Ekstrakcja hydrolizatom lanolinowego w ekstraktorze ciecz-ciecz 71 10.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 71 10.2.2.2. Aparatura 71 10.2.2.3. Wykonanie ekstrakcji 71 10.2.3. Pomiar intensywności i odcienia barwy 72 10.2.3.1. Materiały stosowane w badaniach 72 10.2.3.2. Aparatura 72 10.2.3.3. Wykonanie i metodyka prowadzenia badań 72 10.3. Część badawcza 74 10.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 74 11. Oznaczanie właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów ziołowych metodami chemicznymi 75 11.1. Wstęp teoretyczny 75 11.1.1. Utleniacze i antyutleniacze 75 11.1.2. Działanie ochronne antyoksydantów 76 11.1.3. Oznaczanie właściwości antyoksydantów 76 11.1.3.1. Metody SET 77 11.1.3.2. Metody HAT 77 11.1.3.3. Inne metody 78 11.2. Część doświadczalna 79 11.2.1. Materiały stosowane w badaniach 79 11.2.2. Aparatura 79 11.2.3. Wykonanie ćwiczenia 79 11.2.3.1. Sporządzanie buforu PBS i ekstraktu ziołowego 79 11.2.3.2. Pomiar fluorescencji 80 11.3. Część badawcza 80 11.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 80 12. Badanie lipofilowości kwasu askorbinowego 81 12.1. Wstęp teoretyczny 81 12.2. Część doświadczalna 83 12.2.1. Materiały stosowane w badaniach 83 12.2.2. Aparatura 83 12.2.3. Wykonanie ćwiczenia 84 12.2.4. Opracowanie wyników 84
12.3. Część badawcza 86 12.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 86 13. Otrzymywanie emulsji kosmetycznych 87 13.1. Wstęp teoretyczny 87 13.1.1. Charakterystyka emulsji kosmetycznych 87 13.1.2. Ocena produktu finalnego 89 13.2. Część doświadczalna 90 13.2.1. Krem ochronny do rąk 90 13.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 90 13.2.1.2. Aparatura 91 13.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 91 13.2.2. NawilŜający krem ziołowy 91 13.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 91 13.2.2.2. Aparatura 92 13.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 92 13.2.3. Szałwiowy krem do twarzy przeznaczony dla cery tłustej i zanieczyszczonej 93 13.2.3.1. Materiały stosowane w badaniach 93 13.2.3.2. Aparatura 93 13.2.3.3. Wykonanie ćwiczenia 93 13.2.4. Oczyszczające mleczko rumiankowo-miodowe dla cery delikatnej 94 13.2.4.1. Materiały stosowane w badaniach 94 13.2.4.2. Aparatura 94 13.2.4.3. Wykonanie ćwiczenia 95 13.2.5. Badanie właściwości emulsji kosmetycznych 95 13.2.5.1. Badanie typu emulsji metodą rozcieńczeń 95 13.2.5.2. Badanie stabilności emulsji - test zmiennych temperatur 95 13.2.5.3. Badanie ph emulsji 96 13.2.5.4. Ocena właściwości organoleptycznych preparatu 96 13.3. Część badawcza 96 13.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 97 14. Dobór emulgatora do opracowanej receptury emulsji kosmetycznej 98 14.1. Wstęp teoretyczny 98 14.2. Część doświadczalna 101 14.2.1. Materiały stosowane w badaniach 101 14.2.2. Aparatura 101 14.2.3. Wykonanie ćwiczenia 101 14.3. Część badawcza 103 14.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 103 15. Sporządzanie maści 104 15.1. Wstęp teoretyczny 104
15.1.1. Podział maści 104 15.1.2. Metody sporządzania maści 105 15.1.2.1. Przygotowanie podłoŝa 105 15.1.2.1.1. PodłoŜa maściowe 105 15.1.2.2. Przygotowanie substancji leczniczej 106 15.1.2.3. Wprowadzenie substancji czynnej do podłoŝa 106 15.1.2.4. Homogenizacja maści 106 15.1.2.5. Opakowanie i przechowywanie maści 106 15.2. Część doświadczalna 107 15.2.1. Materiały stosowane do badań 107 15.2.2. Aparatura 107 15.2.3. Wykonanie ćwiczenia 108 15.2.3.1. Przygotowanie ekstraktów ziołowych 108 15.2.3.2. Receptury podłoŝy maściowych i maści 108 15.3. Część badawcza 112 15.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 112 16. Badanie wchłaniania substancji aktywnych z maści metodą membranową 113 16.1. Wstęp teoretyczny 113 16.2. Część doświadczalna 115 16.2.1. Materiały stosowane do badań 115 16.2.2. Aparatura 115 16.2.3. Wykonanie ćwiczenia 115 16.2.3.1. Otrzymanie maści z ekstraktem ziołowym 115 16.2.3.2. Badanie przenikalności substancji aktywnych z maści 116 16.3. Część badawcza 116 16.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 117 17. Sporządzanie preparatów do makijaŝu oczu 118 17.1. Wstęp teoretyczny 118 17.1.1. Cienie do powiek 118 17.1.2. Tusze do rzęs 119 17.2. Część doświadczalna 120 17.2.1. Materiały stosowane do badań 120 17.2.2. Aparatura 121 17.2.3. Wykonanie ćwiczenia 122 17.3. Część badawcza 123 17.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 123 18. Otrzymywanie kosmetyków do ochrony i pielęgnacji ust 124 18.1. Wstęp teoretyczny 124 18.1.1. Kredki do ust 124 18.1.2. Błyszczyki 125 18.1.3. Konturówki 125
18.2. Część doświadczalna 126 18.2.1. Materiały stosowane do badań 126 18.2.2. Aparatura 127 18.2.3. Wykonanie ćwiczenia 127 18.3. Część badawcza 128 18.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 128 19. Otrzymywanie kosmetyków do makijaŝu twarzy 129 19.1. Wstęp teoretyczny 129 19.2. Część doświadczalna 130 19.2.1. Materiały stosowane do badań 130 19.2.2. Aparatura 131 19.2.3. Wykonanie ćwiczenia 131 19.3. Część badawcza 132 19.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 133 20. Otrzymywanie kosmetyków do pielęgnacji paznokci 134 20.1. Wstęp teoretyczny 134 20.2. Część doświadczalna 135 20.2.1. Materiały stosowane do badań 135 20.2.2. Aparatura 136 20.2.3. Wykonanie ćwiczenia 136 20.3. Część badawcza 137 20.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 137 21. Preparaty dezodorujące 138 21.1. Wstęp teoretyczny 138 21.2. Część doświadczalna 139 21.2.1. Antyperspirant w kulce 139 21.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 139 21.2.1.2. Aparatura 140 21.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 140 21.2.2. Puder dezodorujący do stóp 141 21.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 141 21.2.2.2. Aparatura 141 21.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 141 21.3. Część badawcza 141 21.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 142 22. Otrzymywanie i badanie szamponów 143 22.1. Wstęp teoretyczny 143 22.2. Część doświadczalna 145 22.2.1. Szampon ziołowy na bazie mydła (I) 145 22.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 145 22.2.1.2. Aparatura 146
22.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 146 22.2.2. Szampony na bazie alkilosiarczków (II, III) 146 22.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 146 22.2.2.2. Aparatura 147 22.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 147 22.2.3. Badanie właściwości szamponów 147 22.2.3.1. Pomiar napięcia powierzchniowego 147 22.2.3.1.1. Materiały stosowane w badaniach 147 22.2.3.1.2. Aparatura 148 22.2.3.1.3. Wyznaczanie gęstości roztworów szamponów 148 22.2.3.1.4. Wykonanie pomiaru napięcia powierzchniowego szamponów 148 22.2.3.2. Pomiar ph 150 22.2.3.2.1. Materiały stosowane w badaniach 150 22.2.3.2.2. Aparatura 151 22.2.3.2.3. Wykonanie pomiaru 151 22.2.3.3. Objętość i stabilność piany 151 22.2.3.3.1. Materiały stosowane w badaniach 151 22.2.3.3.2. Aparatura 151 22.2.3.3.3. Wykonanie oznaczenia 151 22.3. Część badawcza 158 22.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 158 23. Otrzymywanie kompozycji zapachowych 153 23.1. Wstęp teoretyczny 153 23.2. Część doświadczalna 157 23.2.1. Materiały stosowane w badaniach 157 23.2.2. Aparatura 157 23.2.3. Wykonanie ćwiczenia 157 23.2.4. Stosowane techniki analityczne 158 23.3. Część badawcza 158 23.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 158 24. Mydła i preparaty do kąpieli 159 24.1. Wstęp teoretyczny 159 24.2. Część doświadczalna 161 24.2.1. Mydło alkaliczne 161 24.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 161 24.2.1.2. Aparatura 162 24.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 162 24.2.1.4. Stosowane techniki analityczne 162 24.2.1.4.1. Oznaczenie alkaliczności 162 24.2.1.4.2. Oznaczanie zawartości gliceryny 163 24.2.1.4.3. Obliczenia 164 24.2.2. Sole do kąpieli 166 24.2.2.1. Sól do kąpieli I 166
24.2.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 166 24.2.2.1.2. Sprzęt laboratoryjny 166 24.2.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 167 24.2.2.2. Sól do kąpieli II 167 24.2.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 167 24.2.2.2.2. Szkło laboratoryjne 167 24.2.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 167 24.2.2.3. Sól do kąpieli III 167 24.2.2.3.1. Materiały stosowane w badaniach 167 24.2.2.3.2. Szkło laboratoryjne 168 24.2.2.3.3. Wykonanie ćwiczenia 168 24.2.2.4. Sól do kąpieli IV 168 24.2.2.3.1. Materiały stosowane w badaniach 168 24.2.2.3.2. Szkło laboratoryjne 168 24.2.2.3.3. Wykonanie ćwiczenia 168 24.3. Część badawcza 169 24.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 169 25. Mleczka, lotiony 170 25.1. Wstęp teoretyczny 170 25.1.1. Mleczka 170 25.1.2. Lotiony i toniki 171 25.2. Część doświadczalna 171 25.2.1. Mleczko ziołowo-miodowe dla delikatnej cery, łagodzące podraŝnienia 171 25.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 171 25.2.1.2. Aparatura 172 25.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 172 25.2.2. Tonik dla cery normalnej 172 25.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 172 25.2.2.2. Aparatura 172 25.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 173 25.2.2.4. Stosowane techniki analityczne 173 25.2.2.4.1. Badanie ph papierkiem wskaźnikowym (mleczko, tonik) 173 25.2.2.4.2. Badanie typu emulsji metodą rozcieńczeń (mleczko) 173 25.2.2.4.3. Badanie wybranych właściwości fizyko- -chemicznych wg normy BN-67 6145-18 (mleczko) 173 25.2.2.4.4. Ocena właściwości sensorycznych (mleczko, tonik) 174 25.3. Część badawcza 175 25.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 175 26. Preparaty do pielęgnacji jamy ustnej 176 26.1. Wstęp teoretyczny 176 26.1.1. Pasty do zębów 176 26.1.2. Płyn do płukania jamy ustnej 177
26.2. Część doświadczalna 178 26.2.1. Pasta do zębów 178 26.2.1.1. Materiały stosowane w badaniach 178 26.2.1.2. Aparatura i szkło laboratoryjne 179 26.2.1.3. Wykonanie ćwiczenia 179 26.2.1.4. Stosowane techniki analityczne 179 26.2.1.4.1. Oznaczenie zawartości fluoru metodą potencjometryczną 179 26.2.2. Płyn do płukania jamy ustnej 181 26.2.2.1. Materiały stosowane w badaniach 181 26.2.2.2. Aparatura i szkło laboratoryjne 181 26.2.2.3. Wykonanie ćwiczenia 181 26.3. Część badawcza 181 26.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 182 27. Mikrokapsułkowanie 183 27.1. Wstęp teoretyczny 183 27.2. Część doświadczalna 185 27.2.1. Materiały stosowane do badań 185 27.2.2. Aparatura 185 27.2.3. Wykonanie ćwiczenia 186 27.3. Część badawcza 186 27.3.1. Morfologia zsyntezowanych kapsułek 186 27.3.1.1. Morfologia zsyntezowanych kapsułek 186 27.3.1.2. Uwalnianie olejku 187 27.1.1.3. Zdolność pęcznienia 187 27.4. Zagadnienia wymagane do zaliczenia ćwiczenia 187 28. Aneks 188 28.1. Surowce roślinne stosowane w kosmetykach 188 28.1.1. Polifenole 189 28.1.1.1. Flawonoidy 189 28.1.1.2. Antocyjany 191 28.1.1.3. Związki fenolowe 192 28.1.1.4. Garbniki 194 28.1.2. Sterole 195 28.1.3. Saponiny 196 28.1.4. Triterpeny 197 28.1.5. Karotenoidy 198 28.1.6. Związki kumarynowe 201 28.1.7. Alkaloidy 201 28.1.8. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe 202 28.1.9. Olejki eteryczne 203 28.1.10. Gorycze 204 28.1.11. Pektyny 204 28.1.12. Śluzy 205
28.1.13. Przygotowanie wyciągów roślinnych 206 28.2. Słowniczek stosowanych pojęć i surowców 207 Literatura 218 oprac. BPK