Opracowali: dr Mariusz Sołtysik mgr Violetta Sołtysik Konspekt 5 - Konsumpcja zrównoważona Scenariusz do wykorzystania na lekcji geografii, biologii, przyrody, godzin wychowawczych oraz w trakcie realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych. Cele przekazanie informacji na temat rozwoju zrównoważonego i konsumpcji zrównoważonej zapoznanie z przykładami zachowań zgodnych z zasadami konsumpcji zrównoważonej kształtowanie proekologicznych wzorów konsumpcji Cele w kształcenia kategoriach operacyjnych Cel poznawczy Poziom zapamiętania: uczeń wymienia najważniejsze zasady rozwoju zrównoważonego. Poziom zrozumienia: uczeń wyjaśnia znaczenie przestrzegania zasady konsumpcji zrównoważonej w codziennym życiu. Poziom stosowania w sytuacjach typowych: uczeń wskazuje znaczenie segregacji odpadów dla środowiska naturalnego, sposoby oszczędzania energii i wody w życiu codziennym. Cel praktyczny: Poziom umiejętności: uczeń wskazuje sposoby praktycznej realizacji zasad rozwoju zrównoważonej w życiu codziennym. Cel motywacyjny: Poziom uczestnictwa w działaniu: uczeń staje się świadomym konsumentem i czuje się bardziej odpowiedzialny za swoje zachowania proekologiczne Metody i formy pracy Praca w grupach, prezentacja, interpretacja, elementy wykładu Materiały potrzebne do realizacji lekcji Tablica, ewentualnie flipchart lub duże arkusze papieru, tablice z definicjami i zasadami zrównoważonego rozwoju
Przebieg zajęć: 1. Uczniowie zapoznają się z definicjami i zasadami rozwoju zrównoważonego i uświadamiają sobie, że środowisko, gospodarka i człowiek są integralnymi częściami i wpływają na siebie wzajemnie. 2. Nauczyciel podaje definicję konsumpcji zrównoważonej i uczniowie wspólnie zastawiają się, co znaczy postawa egocentryczna i ekocentryczna w codziennych zachowaniach np. codzienne zużywanie wody i energii elektrycznej, kupowanie towarów. Nauczyciel bądź uczeń zapisuje podane przykłady w podwójnej tabeli (Postawa EGO- i Postawa EKO-). 3. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na grupy i każda z grup zastanawia się i podaje konkretne przykłady codziennych zachowań proekologicznych, które mogą odciążyć środowisko np. jak można oszczędzać wodę, jak zużywać mniej energii w domu, czy segregacja odpadów to dobry pomysł i dlaczego, gdzie i jak często robią zakupy i czy to ma znaczenie. 4. Następnie grupy prezentują swoje wyniki. Nauczyciel pomaga przeanalizować otrzymane przykłady zachowań w wymiarze gospodarczym, społecznym i ekologicznym. 5. Zadanie domowe: Jak JA mogę pomóc środowisku? Materiał dla nauczyciela Konsumujemy teraz więcej niż niegdyś. Jesteśmy coraz bogatsi. Bez wielu rzeczy nie jesteśmy teraz w stanie wyobrazić sobie życia. Posiadamy samochody, komputery, telefony komórkowe, wiele rzeczy, bez których świetnie obywaliśmy się jeszcze 20-30 lat temu. Jemy teraz więcej mięsa, jeździmy coraz dalej. Komfort naszego życia szybko rośnie. Jednocześnie ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do czystej wody. Klęski żywiołowe ciągle istnieją i pochłaniają coraz więcej ofiar. Istnieją choroby, których wciąż nie umiemy leczyć, a które codziennie zabijają wielu ludzi. Ruch konsumencki w Polsce jest wciąż w fazie rozwoju, podczas gdy w wielu innych krajach odgrywa on bardzo ważną rolę w kształtowaniu trendów społeczno-gospodarczych. Wiele światowych koncernów wolałoby zapomnieć o organizacjach takich jak Clean Clothes Compaign, GREENPEACE czy WWF (World Wide Fund for Nature). To pod wpływem działań tego typu organizacji z sukcesem rozwijają się na świecie takie inicjatywy, jak etyczne fundusze inwestycyjne czy też idea społecznej odpowiedzialności biznesu. Problem nadmiernej, niezrównoważonej konsumpcji w Polsce dotyka nas powoli coraz bardziej. Istnieją już pewne symptomy, jak choćby wzrost ilości odpadów, czy problemy transportowe dużych miast, które świadczą o tym, że konsumpcjonizm może być groźny społecznie. Na szczęście, nie ulega też wątpliwości, że w państwach Unii Europejskiej, a w tym i w Polsce, jest coraz wyższy poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa, w tym świadomości związanej z zagrożeniami wynikającymi z nadmiernej konsumpcji. Wciąż jednak jest tu wiele do zrobienia. 2
Rozwój zrównoważony Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, a utworzone zostało przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczało ono sposób gospodarowania lasem, polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie został zlikwidowany, by mógł się zawsze odbudować. Określenie sustainable czyli zrównoważony zostało w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku wprowadzone do debaty politycznej. Obecnie definicja zrównoważonego rozwoju nie ogranicza się wyłącznie do sfery leśnictwa. Zrównoważony rozwój stanowi ważny element systemu prawa międzynarodowego. Do najważniejszych dokumentów prawnomiędzynarodowych, ujmujących problematykę zrównoważonego rozwoju, należą: Agenda 21, Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska. Według raportu Gro Harlem Brundtland, kluczowe są tu dwa pojęcia: koncepcja podstawowych potrzeb oraz idea ograniczonych możliwości, a zwłaszcza wytrzymałości światowego systemu ekologicznego. Według tego raportu na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to znaczy taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie. Definicja wg komisji Brundtland brzmi następująco: Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie zagrażając możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Definicja ta opiera się na dwóch podstawowych pojęciach pojęciu potrzeb oraz ograniczeń. Jeśli chodzi o potrzeby, to chodzi tu w szczególności o zaspokojenie podstawowych potrzeb osób najbiedniejszych, którym należy nadać najwyższy priorytet. Co do ograniczeń, to mowa tu o ograniczeniach narzuconych zdolności środowiska do zaspokojenia potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń przez stan techniki i organizacji społecznej. Zgodnie z tą opinią, w celu zapewnienia dalszej egzystencji życia na Ziemi i możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb wszystkich ludzi i przyszłych generacji, należy zadbać o zrównoważony rozwój wszelkich dziedzin życia i ludzkiej działalności. Definicja rozwoju zrównoważonego zawarta w normach i dokumentach Narodów Zjednoczonych: "Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój, który zaspokaja podstawowe potrzeby wszystkich ludzi oraz zachowuje, chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu Ziemi, bez zagrożenia możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń i bez przekraczania długookresowych granic pojemności ekosystemu Ziemi. Zrównoważony rozwój oznacza, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans, przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego, m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych. W Polsce zasada zrównoważonego rozwoju zyskała rangę konstytucyjną została zapisana w art. 5 3
konstytucji RP a definicja zrównoważonego rozwoju znalazła się w ustawie Prawo Ochrony Środowiska. Rozwój zrównoważony to "taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń." W języku potocznym pojęcie to zyskuje w zależności od kontekstu nieco inne znaczenia: często używane jest jako synonim zachowań "proekologicznych", zaś w środowiskach biznesowych jest utożsamiane z sukcesem i innowacyjnością. Zasady rozwoju zrównoważonego: Najszerszą definicję zrównoważonego rozwoju stanowi 27 Zasad Zrównoważonego Rozwoju, zamieszczonych w dokumencie podpisanym przez ministrów większości krajów, nazwanym podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju - "Deklaracją z Rio. Konferencja Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój odbyła się w dniach od 3 do 14 czerwca 1992r. Zasady przyjęte w Karcie Ziemi uwzględniają cztery łady: ład środowiskowy, gospodarczy, społeczny i instytucjonalno- polityczny. Sformułowane zasady mają charakter zaleceń, których realizacja przyczyni się do wprowadzenia koncepcji rozwoju zrównoważonego w życie. Do ładu środowiskowego odnosi się aż 18 spośród 27 zasad Karty. Do ładu gospodarczego odnosi się pośrednio i bezpośrednio 11 zasad. Do ładu społecznego odnosi się bezpośrednio 11 zasad. Zasada 1. Istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą. Zasada 2. Państwa, w zgodzie z Kartą Narodów Zjednoczonych i zasadami prawa międzynarodowego, mają suwerenne prawo do korzystania ze swych zasobów naturalnych stosownie do ich własnej polityki dotyczącej środowiska i rozwoju oraz są odpowiedzialne za zapewnienie, że działalność prowadzona w ramach ich prawa lub kontroli, nie spowoduje zniszczeń środowiska naturalnego innych państw lub obszarów znajdujących się poza granicami narodowych regulowań prawnych. Zasada 3. Prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby sprawiedliwie połączyć rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych generacji. Zasada 4. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego. Zasada 5. Wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować w zasadniczym zadaniu wykorzenienia ubóstwa, jako niezbędnego wymogu zrównoważonego rozwoju, aby zmniejszyć różnice w poziomie życia i dążyć do zaspokojenia potrzeb większości ludzi na świecie. Zasada 6. Wyjątkowa sytuacja i potrzeby krajów rozwijających się, szczególnie tych najmniej 4
rozwiniętych oraz najbardziej podatnych na zagrożenia środowiskowe, powinny otrzymać specjalne przywileje. Międzynarodowe działania w dziedzinie ochrony środowiska i rozwoju powinny także brać pod uwagę interesy i potrzeby wszystkich krajów. Zasada 7. Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi. Ze względu na różny wkład w zniszczenie środowiska naturalnego na Ziemi państwa ponoszą wspólną, lecz zróżnicowaną odpowiedzialność. Kraje rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, o czym świadczy nacisk, jakie ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska na Ziemi, technologii i środków finansowych, którymi dysponują. Zasada 8. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój i wyższą jakość życia dla wszystkich ludzi, państwa powinny zredukować bądź wyeliminować nie zrównoważone systemy produkcji lub konsumpcji oraz promować odpowiednią politykę demograficzną. Zasada 9. Państwa powinny współpracować w celu wzmocnienia wewnętrznych możliwości budowania zrównoważonego rozwoju przez wymianę naukowej i technologicznej wiedzy oraz poprzez usprawnienie procesu rozwoju, przystosowania, rozpowszechniania i transferu technologii, włączając w to nowe technologie i innowacje. Zasada 10. Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna. Obejmuje to informacje dotyczące substancji niebezpiecznych i działalności w obrębie społeczności, jak również możliwość udziału w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny ułatwić, jak również podnieść świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze. Zasada 11. Państwa powinny wprowadzić efektywne prawo środowiskowe. Standardy środowiskowe, cele i priorytety zarządzania powinny odzwierciedlać środowiskowe i rozwojowe cele, dla których są stosowane. Standardy przyjęte przez niektóre kraje mogą być nieodpowiednie, powodując powstanie niesprawiedliwych, ekonomicznych i społecznych kosztów w innych krajach, a w szczególności w krajach rozwijających się. Zasada 12. Państwa powinny współpracować w celu promowania wspierającego i otwartego międzynarodowego systemu ekonomicznego, co mogłoby prowadzić do wzrostu gospodarczego i osiągnięcia zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach, a także w celu lepszego rozwiązywania problemów degradacji środowiska. Działania polityki handlowej dla celów środowiskowych nie powinny stanowić środków samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeń w międzynarodowym handlu. Należy uniknąć jednostronnych działań zajmujących się wyzwaniami środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu prawnego kraju importującego. 5
Środowiskowe działania zajmujące się trans granicznymi i globalnymi problemami środowiska powinny opierać się na zasadzie międzynarodowego konsensusu. Zasada 13. Państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń bądź innego rodzaju zanieczyszczeń środowiska. Państwa powinny także prowadzić współpracę w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób, tak aby wypracować międzynarodowe prawo uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiskowych, spowodowane działalnością w obrębie ich systemu prawnego, bądź kontrolę na obszarach nie objętych przez jurysdykcję. Zasada 14. Państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu przemieszczaniu i transferowi do innych państw działalności bądź substancji powodujących poważne zniszczenie dla środowiska lub szkodliwych dla zdrowia ludzkiego. Zasada 15. Wszystkie państwa powinny szeroko zastosować zapobiegawcze podejście w celu ochrony środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości. Tam gdzie występują zagrożenia poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami, brak całkowitej naukowej pewności nie może być powodem opóźniania efektywnych działań, których realizacja prowadziłaby do degradacji środowiska. Zasada 16. Narodowe władze muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować wewnątrzpaństwowe pokrycie kosztów naprawy środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, biorąc pod uwagę podejście, że zanieczyszczający, generalnie, powinien ponosić wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając na uwadze interes publiczny oraz niezakłócony międzynarodowy handel i proces inwestowania. Zasada 17. Ocena oddziaływania na środowisko, jako narodowy instrument, musi zostać zastosowana dla zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i są przedmiotem podjęcia decyzji przez kompetentne narodowe władze. Zasada 18. Państwa powinny natychmiast powiadomić inne kraje o jakiejkolwiek katastrofie lub innych niebezpieczeństwach, co do których można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i szkodliwe efekty dla środowiska w tych państwach. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować wszelkie wysiłki, aby pomóc państwu dotkniętemu nieszczęściem. Zasada 19. Państwa powinny zapewnić wczesne i aktualne powiadomienie i odpowiednią informację potencjalnie zagrożonym państwom, na temat wydarzeń, które mogą mieć znacząco niekorzystne trans graniczne efekty, powinny one konsultować się, z tymi państwami we wczesnej fazie i dobrej wierze. Zasada 20. Kobiety odgrywają żywotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju. Stąd też ich pełny udział jest ważnym aspektem dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. Zasada 21. Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinny zostać zmobilizowane w celu rozwijania światowego partnerstwa, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich. Zasada 22. Ludność tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju, ze względu na ich wiedzę i tradycję. Państwa powinny rozpoznać i właściwie podtrzymywać ich tożsamość, kulturę, i zainteresowania oraz umożliwić im 6
efektywny udział w osiąganiu zrównoważonego rozwoju. Zasada 23. Chronione powinno być środowisko i zasoby naturalne należące do ludzi uciskanych, znajdujących się pod jakąkolwiek dominacją bądź okupacją. Zasada 24. Działania wojenne nieodłącznie związane są z niszczeniem zrównoważonego rozwoju. Dlatego te ż państwa powinny respektować międzynarodowe prawo, które zapewnia ochronę środowiska w czasie zbrojnego konfliktu, oraz powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju, tam gdzie to jest konieczne. Zasada 25. Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne. Zasada 26. Państwa powinny rozwiązywać wszystkie swoje spory środowiskowe na drodze pokojowej i przy użyciu odpowiednich środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych. Zasada 27. Państwa i ludzie powinni współpracować w dobrej wierze w duchu partnerstwa przy wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i w dalszym rozwoju prawa międzynarodowego w procesie osiągania zrównoważonego rozwoju. Konsumpcja zrównoważona Przez lata wypracowano liczne definicje tego pojęcia. Jedna z definicji (przyjęta przez UNESCO): Zrównoważona konsumpcja łączy szereg praktyk społecznych, gospodarczych i politycznych na poziomie jednostek, gospodarstw domowych, wspólnot, środowisk biznesowych i rządów, które zmierzają do: redukcji bezpośrednich skutków ekologicznych procesów produkcji, użytkowania i utylizacji dóbr i usług; zapewnienia wszystkim możliwości spełnienia podstawowych potrzeb konsumpcyjnych związanych z kluczowymi dobrami i usługami, takimi jak: żywność, woda, ochrona zdrowia, edukacja i schronienie; zwiększania szans na zrównoważony rozwój w krajach Południa; rozwoju konsumpcji dóbr i usług, które mają pozytywny wpływ na zdrowie i pomyślność kobiet i dzieci; rozwoju i stosowania urządzeń pozwalających na oszczędność energii i wody; rozwoju transportu publicznego i transportu pro-ekologicznego; rozwoju ekologicznych dóbr i usług dostosowanych do globalnych wymagań ochrony środowiska; promowanie stylów życia kładących większy nacisk na spójność społeczną, tradycje lokalne i wartości niematerialne. Wyróżniono pięć kluczowych zagadnień określających koncepcję zrównoważonej konsumpcji: 1) zaspokajanie podstawowych ludzkich potrzeb (a nie pragnień związanych z zaspokajaniem zachcianek), 2) przedkładanie jakości życia nad warunki materialne, 7
3) minimalizacja zużycia zasobów naturalnych, produkcji odpadów i zanieczyszczeń, 4) uwzględnianie cyklu życia produktów (ich wpływu na środowisko w procesach produkcji i likwidacji) przy podejmowaniu decyzji konsumenckich, 5) podejmowanie wszelkich działań z myślą o przyszłych pokoleniach. Istotnym warunkiem praktycznej realizacji koncepcji zrównoważonej konsumpcji jest reorientacja zachowań konsumenckich, zachęcanie konsumentów do zmiany jakości życia - zmiany postawy egocentrycznej na ekocentryczną i dokonywania wyborów uwzględniających potrzeby innych ludzi oraz ochronę środowiska naturalnego. Egocentryzm- konsumenci realizują swoje potrzeby bez zwracania uwagi na konsekwencje swoich wyborów. Ekocentryzm - konsumenci wykazują troskę o siebie, swoją rodzinę, innych ludzi i środowisko. Podstawą praktycznego wdrożenia zasad zrównoważonej konsumpcji jest edukacja. Nauczając o zrównoważonej konsumpcji, należy też brać pod uwagę fakt, iż stanowi ona element szerszej dyskusji dotyczącej jakości życia wszystkich mieszkańców Ziemi. Jakość życia zależy od wielu czynników materialnych, takich jak dostępność i użytkowanie zasobów na poziomie globalnym, regionalnym i gospodarstw domowych, lecz także od czynników niematerialnych takich jak indywidualne wartości, normy społeczne i wybory etyczne. Zrównoważona konsumpcja realizowana w praktyce, na szczeblu lokalnym obejmuje: w wymiarze gospodarczym: uzasadniony zysk finansowy, uczciwe zarobki i praca w bezpiecznych warunkach; w wymiarze społecznym: uczestnictwo w publicznym podejmowaniu decyzji, praca na rzecz społeczności lokalnej oraz równe traktowanie kobiet i mniejszości; w wymiarze ekologicznym: możliwość wpływu na czystość powietrza, wody i ziemi, na ochronę roślin i zwierząt oraz na zdrowie lokalnej społeczności. Ale jak te zagadnienia odnoszą się do tego, co robimy w naszym codziennym życiu i w naszych domach? Praktyczna realizacja zasad zrównoważonej konsumpcji może odbywać się na poziomie gospodarstw domowych, szkół i społeczności lokalnych i przedsiębiorstw. Obszarami takich działań na rzecz zrównoważonej konsumpcji mogą być: racjonalne i oszczędne zużywanie wody w życiu codziennym, oszczędzanie energii związanej z ogrzewaniem domu, właściwym wykorzystaniem grzejników, temperaturą pomieszczeń, energooszczędną instalacją centralnego ogrzewania, izolacją termiczną domu, energooszczędne szyby okienne, uszczelnione okna i drzwi, wybór energii ze źródeł odnawialnych, budowa ekologicznych domów itp. Może to być także: systematyczne segregowanie odpadów, unikanie nadmiaru opakowań, wybór towarów w opakowaniach mniej szkodliwych dla środowiska, przydatnych do recyklingu, a także unikanie kupowania artykułów, zawierających substancje toksyczne, a po wykorzystaniu stanowiących niebezpieczne odpady, świadoma konsumpcja to też dokonywanie świadomych zakupów produktów żywnościowych jak i przemysłowych. Na przykład, gdy zastanawiamy się nad zainstalowaniem w domu paneli słonecznych jako 8
energooszczędnej technologii (to wymiar ekologiczny), możemy także rozważyć, czy kupić model wyprodukowany w kraju, czy też importowany (ma to wymiar gospodarczy), oraz jak wpłynie to na przyzwyczajenia związane z kąpielą członków rodziny (wymiar społeczny). Także, gdy np. rozważamy kwestię zakupu organicznych owoców i warzyw, aby chronić naturę i zdrowie swojej rodziny (wymiar ekologiczny i społeczny), możemy również zastanowić się nad tym, kto jest producentem, czy transport jest związany z dużymi kosztami (wymiar ekologiczny i gospodarczy), oraz czy istnieje możliwość zakupu wprost ze źródła, od miejscowego rolnika (wymiar ekonomiczny i społeczny). Wszystko jest ze sobą powiązane. Dziesięć przykazań zrównoważonej konsumpcji wg International Institute for Environment and Development (Międzynarodowego Instytutu Środowiska i Rozwoju) Zrównoważoną konsumpcję określamy jako strategię kształtowania popytu zmierzającą do wykorzystania zasobów środowiska i usług gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb i podniesienia jakości życia wszystkich, przy jednoczesnym odtworzeniu kapitału przyrodniczego dla przyszłych pokoleń. Strategia składa się z następujących kluczowych elementów: 1. Zmiany strukturalne: Jest to strategia długofalowych zmian strukturalnych, polegających na przejściu od gospodarki i stylu życia związanych z przemysłem do zrównoważonych, czyli idąca dalej niż przyrostowa poprawa efektywności. 2. Sprawiedliwa konsumpcja: W strategii podkreśla się znaczenie sprawiedliwej konsumpcji, a nie tylko ekologizacji zamożności. 3. Nacisk na usługi: Strategia skupia się na relacjach między zasobami środowiska a usługami, jakich wymaga spełnienie wszystkich potrzeb i podniesienie jakości życia (m.in. pod względem sposobu odżywiania, mieszkania, mobilności, czasu wolnego). 4. Zmiana możliwości rynkowych dla przedsiębiorców: Strategia wymaga od przedsiębiorców wprowadzania na rynek nowej generacji zrównoważonych dóbr i usług i rozszerzenia ich odpowiedzialności, tak aby objęła oddziaływania powodowane przez cały okres życia dóbr i usług. 5. Działania po stronie popytu: Strategia stosuje działania po stronie popytu w celu zapewnienia korzyści społecznych, gospodarczych i ekologicznych w całym łańcuchu produktowym. 6. Wzorce i czynniki sprawcze: Strategia zajmuje się wzorcami i czynnikami sprawczymi, takimi jak dochody, czynniki demograficzne, technologia, kultura i wartości, sposoby użytkowania ziemi i polityka społeczna oraz zachowaniami konsumentów. 7. Priorytet dla Północy: Punktem wyjścia jest potrójny imperatyw zmiany wzorców konsumpcji na Północy, wynikający z 1) wysokich bezpośrednich kosztów ekologicznych konsumpcji na Północy, 2) znaczenia jej konsumpcji dla handlu z innymi regionami oraz przepływu do nich kapitału inwestycyjnego i technologii, a także 3) znaczenia zmiany stylu życia na Północy jako przykładu dla ekologizacji Południa. 8. Wspólna troska, odmienne reakcje: W coraz większym stopniu zrównoważona konsumpcja stanowi przedmiot troski w różnych krajach, bogatych i biednych. Natomiast mają one odmienne priorytety, 9
więc działania muszą być osadzone w różnorodnych warunkach kulturowych. 9. Konsumpcja indywidualna a zbiorowa: Strategia uznaje indywidualny i zbiorowy wymiar konsumpcji w supermarkecie i w bibliotece. 10. Oparcie na wartościach: Strategia opiera się na wartościach etycznych i dąży do pobudzenia większej odpowiedzialności za wybór w zakresie konsumpcji. Program działań ONZ jako cele do osiągnięcia zrównoważonej konsumpcji (wg Raportu w sprawie rozwoju ludzkości, 1998): 1.Zapewnienie wszystkim możliwości spełnienia minimalnych potrzeb konsumpcyjnych. 2.Rozwijanie eko-efektywnych dóbr i usług. 3.Wyeliminowanie przewrotnych subsydiów i zmiana systemu bodźców. 4.Wzmocnienie działań społeczeństwa w ochronie konsumenta. 5.Wzmocnienie międzynarodowych mechanizmów zmierzających do ograniczenia globalnych skutków konsumpcji. 6.Tworzenie silnych sojuszy między ruchami konsumenckimi, ruchami walczącymi z ubóstwem i ruchami ekologicznymi. 7.Przyczynianie się do synergii między działaniami społeczeństwa obywatelskiego, sektora prywatnego i władz. Bibliografia: 1. Our Common Future, Raport Brundtland http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.htm 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska: Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 3. Raport w sprawie rozwoju ludzkości (Human Development Report), 1998 4. Tadeusz Borys, Wskaźniki ekologicznego rozwoju, Warszawa Białystok, 2005 5. Berdo Jan, 2006 Zrównoważony rozwój: w stronę życia w harmonii z przyrodą. 6. Kozłowski Stefan, W drodze do ekorozwoju, Warszawa 1997 PWN, 7. Kozłowski Stefan, Ekorozwój wyzwanie XXI wieku, Warszawa 2000 PWN, Warszawa 2002 PWN (dodruk), 8. Kozłowski Stefan, Przyszłość ekorozwoju, Lublin 2005 KUL; Lublin 2007 KUL (wyd. II rozszerzone) 9. Zbigniew Bukowski, Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń, 2009 10. Edukacja dla zrównoważonego rozwoju http://www.dolceta.eu 11. Maciej Kozakiewicz materiały na http://www.opoka.org.pl 12. http://www.ekologia.pl/ 13. Materiały Instytutu na rzecz Ekorozwoju 10