1. Pierwsze kroki Podręcznik ten przedstawia wszystkie najważniejsze funkcje programu. Więcej informacji można uzyskać w pomocy online. Przeznaczenie niektórych funkcji jest oczywiste i nie wymaga tłumaczenia. Niniejsza instrukcja nie zawiera informacji o podstawowych funkcjach systemu Windows. Prosimy pamiętać, że ze względu na pewne, wprowadzone w ostatniej chwili, drobne poprawki, niektóre funkcje mogą działać nieco inaczej niż przedstawiono to w tej instrukcji. Informacje o wszystkich zmianach i usprawnieniach programu zawarto w pliku czytajto. txt, który znajduje się na płycie DVD. 1.1 Wymagania systemowe Program działa na komputerach PC z procesorem firmy Intel lub AMD, taktowanym zegarem 300 MHz lub wyższym. Niezbędne jest przynajmniej 64 MB RAM oraz Windows XP (SP 2) lub Windows Pro (SP2). Program nie działa pod Windows 95 i Windows NT. Twój komputer musi posiadać napęd DVD, kartę dźwiękową i kartę graficzną. Fotorealistyczna grafika 3D wymaga zainstalowania DirectX, który znajduje się na płycie DVD z programem. Aby móc w pełni cieszyć się programem, powinieneś posiadać procesor 2.2 GHz lub szybszy, przynajmniej 256 MB RAM, Windows XP, kartę graficzną z 128 MB RAM klasy GeForce5 lub jej odpowiednik, system dźwiękowy zgodny z DirectX oraz Windows Media Player 9. Ostatni z tych komponentów jest wymagany, by móc oglądać filmy naszego szachowego systemu medialnego. Media Player stanowi część nowszych wersji instalacyjnych Windows, ale można go również pobrać ze strony internetowej Microsoft. 1.2 Instalacja Włóż płytę DVD z programem do swojego czytnika DVD. Jeśli nie uruchomi się automatycznie, musisz ręcznie uruchomić znajdujący się na niej program setup.exe. W oknie, które pojawi się na ekranie, kliknij Instaluj. Program zostanie skopiowany i zainstalowany na twoim dysku twardym. Zaleca się użycie domyślnego katalogu instalacji C:\ Program Files\ChessBase\ChessProgram10\, gdyż ułatwi to instalację mogących pojawić się w przyszłości dodatków. Możesz wybrać instalację minimalną, własną lub standardową. Instalacja Własna umożliwia własnoręczne wybranie komponentów, które mają być zainstalowane. 1.3 Numer seryjny Po zewnętrznej stronie okładki tej instrukcji znajduje się numer seryjny. Program poprosi o jego wpisanie po zakończeniu instalacji. Potwierdza on autentyczność programu, dzięki czemu będziesz mógł korzystać z łatek i wsparcia technicznego. Otrzymasz również roczny dostęp do pojedynczego konta na serwerze Playchess (więcej w rozdziale 13). Trzymaj swój numer seryjny w bezpiecznym miejscu. Będzie ci on potrzebny przy kolejnych uaktualnieniach. Nikomu go nie dawaj może to spowodować problemy przy uaktualnieniach lub w czasie gry na serwerze. 1.4 Pierwsze uruchomienie Gdy uruchomisz program, będziesz mieć do wyboru trzy opcje: - Graj: Kliknij tutaj, by uruchomić program szachowy. Fritz to aktualny, domyślny silnik szachowy i interfejs. - Playchess.com: Kliknij tutaj, by przejść na stronę Playchess.com, gdzie możesz grać z ludźmi z całego świata (więcej w rozdziale 13). Gdy po raz pierwszy uruchomisz program, zada ci on kilka pytań dotyczących twojej osoby (imię, miasto, itp.). Z informacji tych korzysta się, gdy komentujesz gry lub rozgrywasz klasyfikowane partie przeciwko programowi. Program chce też wiedzieć, czy jesteś graczem klubowym, czy hobbystą. Jeśli wybierzesz to ostatnie, automatycznie ustawiony zostanie łatwy poziom trudności gry i długi sposób jej zapisu oraz oznakowania planszy. Wraz z uruchomieniem gry zawsze będzie pojawiać się okno startowe chyba, że zaznaczysz opcję Pomiń przy uruchomieniu programu. Jeśli później zechcesz zmienić, można tego dokonać w Narzędzia/Info użytkownika. DirectX W ostatniej fazie instalacji możesz zainstalować DirectX9, dzięki któremu będziesz mógł oglądać fotorealistyczną grafikę szachownicy. 1 Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 1
1.5 Strona internetowa Menu: Pomoc Do ChessBase.com. Uruchamia twoją przeglądarkę internetową, która przenosi cię na stronę domową ChessBase, gdzie znajdują się najnowsze informacje o programie i dodatkowych modułach (jak również informacje ogólne ze świata szachów). Znajdziesz tam dział wsparcia zawierający odpowiedzi na często zadawane pytania, jak również darmowe pakiety ulepszające program oraz nowe silniki szachowe. 1.6 Rejestracja Aby zarejestrować się online, wejdź na stronę www. playchess.com (jak wyżej). Założenie na niej konta jest jednoznaczne z zarejestrowaniem programu. Pamiętaj, że musisz podać numer seryjny programu (Menu: Pomoc Wprowadzenie numeru seryjnego), który znajduje się na zewnętrznej stronie okładki tej instrukcji. Rejestracji możesz też dokonać, korzystając z menu Pomoc Rejestracja. Zostaniesz wówczas przeniesiony na stronę, na której będziesz mógł się zarejestrować jako autentyczny użytkownik i otrzymywać informacje o uaktualnieniach i dodatkach. Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą korzystać z darmowej pomocy technicznej. 2. Obsługa ogólna Funkcje programu można uaktywniać na cztery różne sposoby: - za pomocą menu u góry ekranu - za pomocą przycisków u góry ekranu - klikając w różnych miejscach ekranu prawym przyciskiem myszy - korzystając z klawiatury Kiedy przesuniesz kursor na jakiś przycisk, po krótkiej chwili zostanie wyświetlona informacja o funkcji tego przycisku. Pojawi się ona także u dołu ekranu po lewej. Kliknięcie go lewym przyciskiem myszy spowoduje uruchomienie danej funkcji. Jeśli klikniesz pasek menu prawym przyciskiem myszy, wyświetlone zostanie pole dialogowe, w którym będziesz mógł wybrać, czy chcesz widzieć lub też usunąć wybrane grupy przycisków (lub pasek menu). Możesz też wybrać normalne lub duże przyciski. Przy pewnych funkcjach, których wykonanie zabiera nieco czasu, na przykład automatycznej analizie gier lub grze rozgrywanej przez dwa silniki szachowe, w lewym, górnym rogu ekranu pojawi się specjalny przycisk Stop. Użycie go spowoduje przerwanie działania funkcji automatycznych. 2.3 Kliknięcie prawym przyciskiem myszy To bardzo wygodny sposób uzyskania dostępu do danej funkcji. Jeśli klikniesz prawym przyciskiem myszy w jakimś miejscu ekranu, pojawi się kontekstowe pole dialogowe lub menu, z pomocą których będziesz mógł wybrać daną funkcję. Możesz wypróbować ten system, klikając pasek narzędzi, zegary, szachownicę, notację, okno silnika, itp. 2.4 Klawiatura Najważniejsze funkcje można uruchomić z klawiatury (np.: Ctrl+N to Nowa gra ). Skróty klawiszowe podane są przy poszczególnych funkcjach w menu. 3. Gra przeciwko programowi Po zainstalowaniu programu jest on automatycznie przygotowany do gry przeciwko tobie. Możesz zatem od razu wykonywać posunięcia. 2.1 Menu Wszystkie ważne funkcje można uruchomić za pomocą różnych menu. Niektóre z tych poleceń posiadają podmenu, które pojawiają się automatycznie po najechaniu na nie kursorem. Jeśli dane polecenie menu posiada skrót klawiszowy, jest on podany w tym menu. 2.2 Przyciski Na pasku menu u góry ekranu jest kilka grup przycisków. 2 3.1 Rozpoczęcie nowej gry Menu: Gra Nowa gra. Ustawia na pozycje wyjściowe wszystkie figury tak, byś mógł zacząć nową grę. Możesz rozpocząć gry różnego typu, wybierając je z menu (szachy błyskawiczne, turniej, itp.) Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 2
Dla początkujących przygotowano wiele specjalnych poziomów, opisanych w rozdziale czwartym poniżej. Antyszachy i Szachy 960 to specjalne warianty posiadające własne zasady. 3.2 Obrót szachownicy, zmiana stron Menu: Gra Wykonaj ruch. Program wykona ruch na twoje żądanie. Możesz też nacisnąć klawisz spacji lub kliknąć Idź w oknie silnika. Jeśli zrobisz to w czasie, gdy program myśli o własnym posunięciu, przestanie i wykona najlepsze posunięcie, na jakie wpadł do tej pory. Kliknięcie Wykonaj ruch na początku gry sprawi, że program obróci planszę i zagra pierwsze posunięcie białymi (ty grasz czarnymi u góry planszy). Możesz w dowolnym czasie obrócić planszę, używając komendy Obróć planszę w menu Widok lub naciskając Ctrl+F. 3.3 Ruch figurami - Aby poruszyć figurę, przesuń kursor nad nią, kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, i przesuń ją na nowe pole. Możesz też kliknąć figurę, a następnie pole docelowe (albo najpierw pole docelowe, a później figurę). - Aby wykonać roszadę, przesuń króla o dwa pola w lewo lub w prawo. Wieża zostanie automatycznie przesunięta na swoje pole. - Jeśli możliwe jest bicie w przelocie, powinieneś podać rząd, w którym można je wykonać. - Gdy promujesz piona, otrzymasz do wyboru listę figur. Królową możesz wybrać nawet wtedy, gdy masz już jedną na szachownicy. W rzadkich przypadkach lepiej jest wybrać inną figurę. Program akceptuje tylko dozwolone posunięcia. Jeśli spróbujesz wykonać posunięcie niezgodne z zasadami szachów, figura po prostu wróci na swoje początkowe miejsce. 3.4 Propozycja remisu, rezygnacja Menu: Gra Zaproponuj remis. Kliknij tu, jeśli chcesz zaproponować programowi remis. Program zwykle godzi się, jeśli jego ocena wynosi 0.00 lub mniej. Aby zrezygnować z gry, kliknij Zrezygnuj w menu Gra. Każda z tych funkcji ma swój klawisz. 3.5 Zapisywanie gry Wszystkie gry rozgrywane przeciwko programowi są automatycznie zapisywane do pliku o nazwie autosave.cbh. Możesz w każdej chwili otworzyć tę bazę danych i sprawdzić gry, których sam nie zapisałeś ręcznie. Możesz też samemu dokonać zapisu w oddzielnej bazie danych tak, jak omówione jest to w rozdziale 7, w dalszej części instrukcji. 3.6 Powtarzanie ruchów Możesz się cofnąć i powtórzyć ruchy wykonane w czasie gry, korzystając z klawiatury lub przycisków powtórki znajdujących się na pasku menu. Gdy klikniesz prawym przyciskiem myszy szachownicę (lub obszar dookoła niej), możesz wybrać komendę Strzałki powtórki poniżej szachownicy. Poniżej szachownicy pojawią się wówczas strzałki przypominające te z magnetofonu. Jeśli używasz klawiatury, Home cofnie cię na początek partii, strzałki w lewo / w prawo cofną lub wykonają ruch, natomiast strzałki do góry / na dół pozwolą ci wykonywać ruchy z notacji po prawej stronie szachownicy. 3.7 Powtarzanie gry Menu: Gra Odtwórz. Automatycznie powtórzone zostaną ruchy aktualnej partii. Będziesz mógł określić ich szybkość za pomocą okienka, które pojawi się na ekranie. 3.8 Nawigowanie po partii za pomocą suwaka. Fritz 11 ma nowy, intuicyjny system nawigowania wewnątrz partii. Suwak pod szachownicą można klikać lub przeciągać tak, jak w przypadku odtwarzacza mediów, aby bardzo szybko przenieść się do różnych części rozgrywki. Przydaje się to szczególnie w długich partiach z komentarzem. Możesz zainstalować suwak klikając szachownicę prawym przyciskiem myszy i wybierając opcję Suwak. 3.9 Analiza gry Menu: Narzędzia Analiza Pełna analiza lub Sprawdzanie poprawności. Po rozegraniu partii (lub wczytaniu jej z bazy danych) program może ją dla ciebie zanalizować. Kliknij Analiza Pełna analiza lub Analiza - Sprawdzanie poprawności. W pierwszym przypadku otrzymasz pełną analizę, w drugim program skupi się tylko na poważnych błędach. Wszystko odbywa się z użyciem naturalnego języka. Możesz określić różne parametry analizy w sposób opisany w rozdziale 9. 3.10 Trening kalkulacji Właściwe kalkulowanie wariantów stanowi podstawę dobrej partii szachowej. Szczególnie w spotkaniach zwykłych lub początkujących graczy, na przebieg partii decydujący wpływ mają właśnie błędy w kalkulacjach. Z tego powodu, regularny trening z użyciem nowej funkcji Fritza 11 ulepszy postrzeganie rozkładu sił w czasie partii. 3 Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 3
Trening kalkulacji działa z każdą pozycją na szachownicy. Skorzystaj z menu Narzędzia->Trening->Trening kalkulacji, aby włączyć aplikację. Na ekranie pojawi się okno, w którym można wskazać ruchy bez prawdziwego poruszania bierkami. Należy zauważyć, że w tym trybie nie sprawdza się legalności posunięć. Wygląda to jak normalna partia, w której bierki nie poruszają się, w czasie gdy ty kalkulujesz wariant. Tutaj jednak widać posunięcia w oknie notacji, a naprzód i do tyłu poruszasz się za pomocą klawiszy strzałek. Pozycja szachownicy pozostaje niezmieniona. W trybie treningu kalkulacji dostępnych jest pięć funkcji, z których można korzystać, używając następujących przycisków: 1. Sprawdź legalność sprawdza notację w poszukiwaniu nielegalnych posunięć. 2. Wartość taktyczna wykorzystuje silnik, by sprawdzić wartość taktyczną linii. Może to chwilę zająć. 3. Ewaluacja twoich zdolności kalkulacyjnych za pomocą silnika ocenia jakość twoich kalkulacji i nagradza cię punktami. 4. Nowa kalkulacja kasuje wszystkie poprzednie linie. 5. Opuść trening kalkulacji zamyka obecną sesję i, jeśli masz takie życzenie, dodaje linie kalkulacji do notacji partii. Trening kalkulacji po ewaluacji nagradza 30 punktami. Wskazówka: Możesz korzystać z kalkulacji na serwerze szachowym w czasie transmisji, używając menu Narzędzia -> Trening -> Trening kalkulacji. Polecamy tę opcję szczególnie w czasie transmisji rozgrywek, w których gracze długo rozmyślają nad pozycją na szachownicy. 4. Poziom umiejętności Menu: Pomoc Poziomy. Program potrafi dostosować swoją siłę gry do poziomu każdego zawodnika, poczynając od gracza początkującego, a kończąc na arcymistrzu. Posiada też pewną liczbę funkcji treningowych, z których można korzystać w czasie gry w sposób opisany w rozdziale 5. Gdy przesuniesz kursor na Poziomy, pojawi się podmenu. Ma różne kategorie poziomów gry, takie jak: Szachy błyskawiczne i Długa partia, Przyjaciel, Sparing, Handicap oraz inne, modyfikowalne poziomy gry. Każdy z nich omówiony jest w dalszych rozdziałach tej instrukcji. W szachach błyskawicznych i długich partiach program używa do gry swojej maksymalnej siły. 4.1 Poziomy o ograniczonej sile gry 4.1.1 Fory i zabawa Menu: Gry Poziomy Fory i zabawa. Tutaj możesz ograniczyć siłę i na wiele sposobów zmodyfikować styl gry programu. Przesuwając suwaki, możesz zwiększyć lub zmniejszyć bazową siłę, wymusić atakowanie królem i wymianę figur, wpłynąć na kierunek, w jakim toczyć ma się gra, itp. Opcja Gra fi gurami wpływa na wybór figur, jakich program ma używać. Na tym przykładzie pokazano, by program używał królowej tak często, jak tylko możliwe, podobnie, jak czyni to wielu amatorów. Trening kalkulacji przed ewaluacją tylko długa notacja z nazwami bierek. Suwak Zakres pomyłek (niepokazany) określa wagę, jaką przykłada się do zdefiniowanych działań. Dla przykładu, 0.5 oznacza, że program będzie gotowy poświęcić odpowiednik połowy piona za możliwość wykonania ruchu swoją królową. Zamiast definiowania poziomów handicapu możesz też wybrać wcześniej zdefiniowane poziomy 4 Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 4
o nazwach takich, jak Desperado, Głupek lub Pijak. Każdy ma swój własny styl gry. Przy włączonych poziomach handicapu książka otwarć jest wyłączona. 4.1.2 Przyjaciel Menu: Gra Poziomy Tryb przyjaciela. W tym trybie program automatycznie dostosowuje swój poziom gry do prezentowanego przez jego przeciwnika. Gdy zaczynasz, pyta cię o twój Handicap. Mierzy się go podobnie, jak w golfie i wyraża w dziesiątych częściach piona. Jeśli podasz dużą wartość (np.: 200 dwa piony), program znacząco obniży swoją siłę. Następnie program dostosuje swój handicap, by oddawał twoją realną siłę gry. Z Trybu przyjaciela mogą korzystać zarówno silni, jak i początkujący gracze. 4.1.3 Sparing Menu: Gra Poziomy Sparing. Na tym poziomie program gra dość silnie, ale jednocześnie specjalnie dopuszcza się błędów taktycznych. Mają one taki sam charakter, jak błędy popełniane przez człowieka. Musisz wykonać mądre posunięcie, by wykorzystać taki błąd. Gdy przełączysz się do trybu Sparing, otrzymasz wybór poziomu od bardzo łatwego do bardzo trudnego. Możesz także określić, czy program powinien wskazywać zwycięskie ruchy, tzn. ma wyświetlać pod szachownicą czerwone światło, gdy w danej sytuacji możesz wykonać dobre posunięcie. Zamiast ostrzeżenia program może też wyświetlić w notacji komunikat przegapiłeś coś, abyś później, gdy będziesz analizować grę, wiedział, gdzie przegapiłeś szansę. Sparing jest dobry dla graczy od średnio zaawansowanych aż po najlepszych zawodników klubowych. 4.2 Najsilniejsze poziomy gry Te tryby przeznaczone są głównie dla silnych graczy klubowych i zawodowców. Mają różny sposób pomiaru czasu i można w nich rozgrywać prawie wszystkie gry turniejowe. 4.2.1 Szachy błyskawiczne, szachy szybkie Menu: Gra Poziomy Szachy błyskawiczne. Wyświetla okno dialogowe, z którego możesz wybrać różne formy pomiaru czasu trybów szachy błyskawiczne i szybkie (np.: pięć minut błyskawicznych lub 25 minut partii szachów szybkich). Możesz także użyć Zegara Fischera, który każdej ze stron daje bonusowy czas za każdy ruch (np.: 4+2=cztery minuty na wszystkie ruchy plus dwie dodatkowe sekundy za każdy wykonany ruch). Bonus dla człowieka pozwala ci przydzielić więcej czasu graczowi, który jest człowiekiem. 4.2.2 Długie partie Menu: Gra Poziomy Długie partie. Można tu określić dłuższe limity czasu dla partii turniejowych. Zwykle mają one kilka faz, np.: dwie godziny na pierwszych 40 posunięć, jedna godzina na kolejnych 20 i 30 minut na resztę gry (jest to często stosowane, turniejowe ustawienie czasu). Możesz zmodyfikować każdy z tych przedziałów czasowych lub liczbę przypadających na nie posunięć. Można też wybrać jedno z popularnych ustawień widocznych po lewej stronie. Jeśli czas drugiej i trzeciej fazy ustawisz na zero, zostaną one zignorowane. Zawsze używane jest pierwsze ustawienie. 4.3 Gry klasyfikowane Menu: Plik Nowa Gra klasyfikowana. Program włącza specjalny tryb przeznaczony do rozgrywania poważnych partii turniejowych, w którym otrzymujesz obiektywną ocenę siły swojej gry. W partiach klasyfikowanych nie będziesz mógł cofać ruchów, ani otrzymywać od programu żadnej pomocy. Możesz jedynie zaproponować remis lub zrezygnować. Po rozegraniu pewnej liczby spotkań otrzymasz ocenę swoich dokonań i, jeśli będzie ona pozytywna, nagrodę od komputera w postaci tytułu. W oknie dialogowym partii klasyfikowanych możesz określić siłę gry. Jeśli ustawisz ją na pełną, będziesz grać przeciwko programowi korzystającemu z pełni swoich możliwości, najszybciej będziesz też zdobywać wówczas punkty Elo. Jeśli nie jesteś bardzo dobrym graczem, zalecamy jednak wybór siły gry zbliżonej do twojej. Możesz też wybrać słabszy silnik (więcej w rozdziale 10.1) i obniżyć jego siłę, o ile silnik domyślny jest dla ciebie zbyt trudnym przeciwnikiem. Podwojenie: W partiach klasyfikowanych możesz grać o pieniądze (wirtualne), zaczynając od 100$. Jeśli opcja Dublowanie jest włączona, możesz podwoić stawkę na każdym etapie gry podobnie, jak robi się to w grze backgammon. Kiedy podwoisz swoją stawkę, komputerowy przeciwnik może zrezygnować lub grać dalej przy tej podwojonej stawce. Oczywiście program ma takie same prawa i również może proponować podwojenie stawki w strategicznie ważnych momentach gry. 5 Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 5
4.4 Warianty specjalne 4.4.1 Antyszachy Zwane także Przegrywającymi szachami, Samobójczymi szachami, Zabójczymi szachami lub Zbierz wszystko; jest to jedna z najlepiej znanych odmian tej gry. Zasady są proste: bicie jest obowiązkowe. Jeśli gracz może dokonać zbicia w więcej niż jeden sposób, może wybrać, który ruch chce wykonać. Król nie odgrywa żadnej specjalnej roli i może być zbity tak samo, jak każda inna figura. Nie występuje szach, mat ani roszada. Piony mogą również zamieniać się w króle. Spotkanie wygrywa ten gracz, który jako pierwszy straci wszystkie swoje figury. Jeśli gracz zostaje doprowadzony do pata, również wygrywa. 4.4.2 Szachy 960 To wariant rozdania lub szachów przypadkowych wymyślony przez legendarnego Boba Fischera. Piony ustawia się na tradycyjnym miejscu, w drugim i siódmym rzędzie. Pozostałe figury umieszcza się w pierwszym i ostatnim rzędzie w pseudoprzypadkowy sposób, ale taki sam dla obydwu stron. Są tylko dwa warunki: po każdej stronie króla musi znajdować się wieża, a gońce muszą znajdować się na polach o różnym kolorze. Oznacza to, że jest 960 kombinacji ustawienia startowego, od czego gra wzięła zresztą swoją nazwę. W szachach 960 każda ze stron może w czasie gry dokonać tylko jednej roszady. W roszadzie bierze udział zarówno król, jak i wieża, kończąc ruch na tradycyjnych polach: Kg1-Wf1 lub Kc1-Wd1. Warunki niezbędne do dokonania roszady są podobne jak w tradycyjnych szachach: pola pomiędzy tymi dwiema figurami muszą być puste, a żadna z figur lub pól, po których się poruszają, nie może być atakowana. Oczywiście docelowe pola króla i wieży również muszą być puste. Trzeba zaznaczyć, że czasami król lub wieża nie poruszają się w czasie roszady. Jeśli na przykład białe mają wieżę na d1, a króla na f1, wtedy roszada w lewo oznacza jedynie ustawienie króla na c1. 5. Trener szachowy Program posiada pewną liczbę specjalnych funkcji treningowych służących ci pomocą w czasie gry oraz uczących cię gry w szachy. Większość tych funkcji można znaleźć w menu Pomoc. 5.1 Wyjaśnij wszystkie ruchy Menu: Pomoc Wyjaśnij wszystkie ruchy. Wyświetla nowe okno zawierające listę wszystkich 6 dozwolonych ruchów w danej sytuacji, uszeregowanych według swojej wartości. Pierwsze na liście jest to posunięcie, które program uzna za najlepsze. Lista jest co jakiś czas uzupełniana w miarę, jak proces poszukiwania prowadzony jest coraz głębiej. Przy każdym posunięciu znajduje się krótki opis. Jeśli klikniesz którykolwiek z tych ruchów, program wyświetli (u góry) główny wariant jego rozwoju wraz z końcową oceną. Na szachownicy mogą też pojawić się kolorowe pola i strzałki obrazujące dany przypadek. Możesz dwukrotnie kliknąć dane posunięcie, by je wykonać. Kliknij Wyjaśnij wszystkie ruchy raz jeszcze lub kliknij prawym przyciskiem myszy i kliknij zamknij, by pozbyć się tego okna. 5.2 Zagrożone pola Menu: Pomoc Zagrożone pola. Przedstawia status każdego pola szachownicy. Jeśli pole jest czerwone, oznacza to, że figura jest atakowana i niedostatecznie broniona, lub że jest atakowana przez figurę o mniejszej wartości. Zwykle jest to dość poważny sygnał ostrzegawczy, który oznacza, że musisz podjąć aktywne działania, by zapobiec utracie figury. Jeśli jest żółte, oznacza to, że figura jest atakowana, ale też dostatecznie broniona. Zielony oznacza, że figura ma kontakt z przeciwnikiem, ale jest dobrze broniona. Przy włączonej funkcji Zagrożone pola program będzie pomagać ci także przy posunięciach, które dopiero chcesz wykonać. Gdy klikniesz daną figurę, wszystkie pola, na które może ona wykonać ruch, zostaną oznaczone odpowiednim kolorem: czerwonym dla pól niebezpiecznych, na których prawie na pewno coś stracisz, żółtym dla zagrożonych pól i zielonym dla bezpiecznych. Funkcja Zagrożone pola jest polecana zwłaszcza dla graczy początkujących. Kliknij Zagrożone pola raz jeszcze, by je wyłączyć. 5.3 Nauczyciel pozycji Kolejną przydatną funkcję szkoleniową włącza się, klikając prawym przyciskiem myszy okno notacji i wybierając Pokaż nauczyciela Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 6
pozycji. Uruchamia to specjalny silnik szachowy posiadający rozległą wiedzę szachową. Tworzy on krótki, tekstowy opis aktualnej sytuacji strategicznej na szachownicy. 5.4 Trener patrzy Menu: Pomoc Trener patrzy. Program będzie monitorować twoje ruchy i oferować poradę, jeśli zrobisz błąd. W czasie gry zaoferuje ci subtelną wskazówkę lub jasne wyjaśnienie tego, na czym polega błąd twojego ostatniego posunięcia. Możesz podważyć opinię komputera ( Nie wierzę w to ), albo zgodzić się i po prostu cofnąć ruch ( Okej, cofam ruch ). Jeśli nie chcesz tego rodzaju porad, wyłącz funkcję Trener patrzy. Zawsze możesz to zrobić bezpośrednio w menu Trener. Menu: Narzędzia Opcje Gra. Tutaj możesz określić czułość trenera. Próg określa (w 1/100 piona), jak poważny musi być błąd, by trener interweniował. Czas obliczeń określa długość czasu przeznaczonego na obliczenie porady. 5.5 Szpieg Menu: Pomoc Szpieg. Program wskaże ci czerwoną strzałką, co planuje zrobić w swoim kolejnym posunięciu. Ta funkcja pomaga początkującym i średnio zaawansowanym graczom unikać strat lub szybkiej przegranej. Jest bardzo polecana jako narzędzie treningowe. 5.6 Sprawdź książką otwarć W początkowej fazie gry program gra zgodnie z książką otwarć. Może ona zawierać miliony ustawień i dla każdego z nich program posiada pełne informacje na temat tego, jak dane posunięcia były grane, jak często i z jakim rezultatem. Program przechowuje swoje własne obserwacje związane z rozegranymi wariantami otwarć. Uczy się na podstawie sukcesów i porażek. Możesz skonsultować się z książką otwarć, klikając w oknie notacji zakładkę Książka otwarć (jeśli żadna książka otwarć nie została wczytana, wówczas pojawi się przycisk umożliwiający wybór jednej z nich znajdujących się na twoim dysku twardym). Jej działanie oraz znaczenie wszystkich tych liczb opisane jest w rozdziale 11. Oto, co widać w drzewku książki otwarć: - Ruchy: Czasami posunięcie pojawi się w kolorze szarym, co oznacza, że nigdy nie zostało jeszcze zagrane, ale prowadzi do ustawienia wynikającego z jakiejś innej linii. - N: Łączna liczba partii prowadzących do aktualnego ustawienia na szachownicy oraz liczba partii, w której wykonano każde takie posunięcie. - %: Procentowy wynik osiągnięty przez dane posunięcie, podany zawsze z punktu widzenia strony rozgrywającej. Jeśli liczba gier jest niska, wówczas podana wartość procentowa wyświetlona zostanie w kolorze szarym. - Śr: Średnie Elo dla graczy, który wykonali takie posunięcie. Jeśli tylko mała ich część była klasyfikowana, wówczas liczba ta podana będzie w kolorze szarym. - Wykonanie: Wartość Elo osiągnięta przez każde z posunięć. - Fakt: Waga, jaką każdemu z ruchów przypisuje silnik szachowy. Dokonuje się tego ręcznie (kliknij prawym przyciskiem myszy dane posunięcie i zmień jego wagę ) lub automatycznie przez silnik szachowy, gdy zyskał on już doświadczenie praktyczne przy różnych ustawieniach. Dokładnie jest to opisane w rozdziale 11.6. - Prawdopodobieństwo [%]: Pierwsza wartość jest statystycznym prawdopodobieństwem posunięcia w grze ogólnej, wartość procentowa [%] przedstawia prawdopodobieństwo wykonania tego posunięcia przez program. U dołu okna Książki otwarć znajduje się diagram przedstawiający w procentach zwycięstwa, przegrane i remisy osiągnięte przy podświetlonym posunięciu. 5.7 Dodaj kibica Menu: Silnik Dodaj kibica. W okienku, które pojawia się na ekranie można wybrać dodatkowy silnik. Pojawi się wówczas nowe okienko silnika, w którym będzie on pracować równolegle do tego, który już jest wczytany. Zwany jest kibicem, ponieważ śledzi grę, ale nie wykonuje ruchów. Możesz użyć jednego lub więcej kibiców, by pomogli ci w grze przeciwko głównemu silnikowi lub możesz ich użyć przy ocenie ustawienia, które analizujesz. Kliknij Usuń kibica lub Usuń wszystkich kibiców, by pozbyć się tych dodatkowych silników. Możesz też kliknąć prawym przyciskiem myszy na kibica i Zamknąć go. 7 Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 7
5.8 Asysta w czasie gry Program posiada pewną liczbę specjalnych funkcji szkoleniowych, które pomogą ci w trakcie gry znaleźć dobre posunięcie. Wszystkie można znaleźć w menu Pomoc. 5.8.1 Wskazówka Menu: Pomoc Wskazówka powoduje wyświetlenie specjalnego okna zawierającego obszerną poradę dla aktualnego ustawienia. Możesz klikać przyciski, by dowiedzieć się, które figury przeciwnika atakują twoje figury, które twoje figury są atakowane, a nie są bronione. Plan Fritza przedstawia zagrożenia ze strony przeciwnika, a Sugestia podsuwa konkretne sugestie co do kolejnego posunięcia, jakie powinieneś wykonać. 5.8.2 Podpowiedź Menu: Pomoc Podpowiedź (lub klawisz? ). Program dokona szybkiej analizy, a następnie podpowie ci ruch. Przedstawiony jest on w formie strzałki na szachownicy. 5.8.3 Zagrożenie Menu: Pomoc Zagrożenie (lub Shift-T). Pokazuje bezpośrednie zagrożenie, tzn. co może zrobić przeciwnik, jeśli nie wykonasz żadnego ruchu obronnego (podobnie jak w Planie Fritza wyżej). 5.8.4 Dynamiczne podpowiedzi Menu: Pomoc, Dynamiczne podpowiedzi. W czasie posunięć pojawiają się na szachownicy półprzezroczyste strzałki. Możliwości ataku i obrony widoczne są na każdym polu, na które przesunie się wskaźnik myszy. Pełen opis tej funkcji znajduje się w pliku pomocy. 5.8.5 Wskazówki początkowe Menu: Pomoc, Wskazówki początkowe dostarczają cennych informacji o początku partii, zwanej debiutem lub otwarciem. Jeśli opcja ta zostanie wybrana w chwili otwarcia, program zielonymi strzałkami pokaże najważniejsze posunięcia i pozycje. Należy do tego wczytać książkę otwarć. 6. Ustawienia ekranu i opcje Gdy uruchamiasz program po raz pierwszy, wczytywane są ustawienia fabryczne. Możesz na wiele sposobów zmienić ustawienia ekranu i wiele innych 8 aspektów tego programu. Możesz też wybrać jedno z wielu przygotowanych ustawień dostępnych w menu Okno Ustawienia standardowe. 6.1 Przywróć ustawienia fabryczne Menu: Narzędzia Ustawienia fabryczne. Skorzystaj z tej opcji, gdy całkowicie zmieniłeś wygląd ekranu, a chcesz powrócić do pierwotnych ustawień fabrycznych. Możesz też nacisnąć Alt-T i kliknąć Ustawienia fabryczne, co może być konieczne, gdy wcześniej usunąłeś menu. 6.2 Zmiana ustawień ekranu Poszczególne okna programu ( panele ) można swobodnie zmieniać. Aby zmienić rozmiar okna przesuń kursor nad poziomy lub pionowy pasek rozdzielający. Kursor zamieni się w kursor zmiany rozmiaru. Możesz teraz nacisnąć i przytrzymać lewy przycisk myszy, by zmienić rozmiar okna. Program w podobny sposób może zmienić rozmiar innych elementów, nigdy zatem nie stracisz żadnego okna, ani nie będziesz mieć go częściowo zasłoniętego przez inne okno. Poszczególne panele można również swobodnie rozmieszczać w różnych miejscach ekranu. Przesuń kursor nad dwie równoległe linie poniżej paska rozdzielającego. Kursor zamieni się w dłoń. Naciśnij i przytrzymaj lewy przycisk myszy. Teraz możesz przeciągnąć okno w inne miejsce ekranu. Odblokowywanie okien: w normalnych warunkach program upewnia się, że przesuwasz okno w odpowiednie miejsce. Gdy okno znajdzie się blisko miejsca docelowego, pojawi się szara obwódka, która wskoczy w to miejsce. Możesz jednak odblokować okno, przeciągając je w dowolne miejsce ekranu. Kliknij dwukrotnie pasek u góry okna, by cofnąć je do pierwotnego położenia. Możesz też przesuwać (lub zmienić ustawienie) menu i grup przycisków u góry ekranu. 6.3 Układ wstępny Menu: Okno Układy standardowe. Znajduje się tutaj pewna liczba przygotowanych wcześniej układów, które są przydatne w określonych sytuacjach. Każdy z nich posiada skrót klawiszowy. Przy każdym uruchomieniu programu użyty zostaje układ z poprzedniej sesji. Fritz11_Booklet_PL_2011.indd 8