Załącznik nr 8 ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI WYMAGANY NA KONKURS POLONISTYCZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 Motyw przewodni: Odpowiednie dać rzeczy słowo Opracowano na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977) I. W zakresie odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji uczniowie winni wykazać się umiejętnością: 1. odbierania komunikatów pisanych, mówionych, w tym nadawanych za pomocą środków audiowizualnych rozróżniania informacji przekazanych werbalnie oraz zawartych w dźwięku i obrazie; 2. określania tematu i głównej myśli tekstu; 3. identyfikowania nadawcy i odbiorcy wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza); 4. identyfikowania wypowiedzi jako tekstu informacyjnego, literackiego, reklamowego, publicystycznego (artykułu, wywiadu, reportażu); 5. rozpoznawania form gatunkowych (zaproszenia, życzenia i gratulacji, listu, zawiadomienia i ogłoszenia, instrukcji, w tym przepisu, notatki do kroniki); 6. odróżniania zawartych w tekście ważnych informacji od informacji drugorzędnych; 7. wyszukiwania w tekście informacji wyrażonych wprost i pośrednio (ukrytych) oraz cytowania odpowiednich fragmentów tekstu; 8. rozumienia dosłownego i przenośnego znaczenia wyrazów w wypowiedzi; 9. wyciągania wniosków wynikających z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznawania w nim prawdy lub fałszu oraz intencji wypowiedzi takich jak: aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja); 10. rozpoznawania wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; 11. dostrzegania w wypowiedzi ewentualnych przejawów agresji i manipulacji; 12. rozpoznawania wypowiedzi argumentacyjnej, wskazywania tezy, argumentów i wniosków; 13. rozpoznawania różnic między fikcją a kłamstwem; 14. odróżniania informacji o faktach od opinii; 15. dostrzegania relacji między częściami składowymi wypowiedzi (tytułem, wstępem, rozwinięciem, zakończeniem, akapitami); 16. posługiwania się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń: sytuowania ich w przestrzeni, umieszczania dat w przedziałach czasowych, porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej oraz porządkowania informacji w zależności od ich funkcji w przekazie; 17. korzystania z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego, słowniku wyrazów bliskoznacznych i antonimów, poprawnej polszczyzny, frazeologicznym, wyrazów obcych oraz szkolnym słowniku terminów literackich w formie książkowej i elektronicznej. 1
II. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczniowie winni wykazać się umiejętnością: 1. przedstawienia propozycji odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnienia jej; 2. uwzględniania w interpretacji potrzebnych kontekstów, np. biograficznego, historycznego; 3. rozpoznawania problematyki utworu; 4. przedstawiania najistotniejszych treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście; 5. określania czasu i miejsca akcji, wskazywania głównych bohaterów, omawiania akcji, wyodrębnia wątków i wydarzeń; 6. odróżniania fikcji artystycznej od rzeczywistości i realizmu od fantastyki; 7. charakteryzowania i oceniania bohaterów w tym postaci mówiącej w utworze; 8. rozróżniania narracji pierwszoosobowej i trzecioosobowej oraz określania ich funkcji w utworze; 9. rozpoznawania przyczyn i skutków wydarzeń i zjawisk 10. wyrażania swojego stosunku do postaci. 11. dostrzegania swoistości artystycznej dzieła; 12. wskazywania funkcji użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor, porównań, epitetów), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych); 13. odróżniania wiersza rymowanego i nierymowanego (białego); 14. omawiania funkcji elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego); 15. wskazywania elementów dramatu, takich jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog; 16. formułowania pytań do tekstu; 17. wyodrębniania elementów składających się na widowisko teatralne (gry aktorskiej, reżyserii, dekoracji, charakteryzacji, kostiumów, rekwizytów); 18. wyodrębniania elementów dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusza, reżyserii, ujęcia, gry aktorskiej); 19. wskazywania cech charakterystycznych przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), nazywania ich tworzywa (ruchomych obrazów, warstwy dźwiękowej); 20. rozpoznawania czytanego utworu jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść (historyczną, obyczajową, przygodową, detektywistyczną, fantastycznonaukową, fantasy) opowiadanie, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks; 21. przypisywania utworu do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat); 22. odbierania tekstów kultury na poziomie dosłownym i przenośnym; 23. objaśniania morału bajki oraz samodzielnego formułowania przesłanie baśni; 24. odnajdywania w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązań do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; 25. uwzględniania w analizie specyfiki tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne. 26. odczytywania wartości pozytywnych i ich przeciwieństw wpisanych w teksty kultury (np. przyjaźń wrogość, miłość nienawiść, prawda kłamstwo, wierność zdrada, patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, piękno brzydota) oraz określania postaw z nimi związanych. 2
27. omawiania na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowych, ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzegania i poddawania refleksji uniwersalnych wartości humanistycznych. III. W zakresie świadomości językowej uczniowie winni wykazać się umiejętnością: 1. dostrzegania różnic pomiędzy literą i głoską, dzielenia wyrazów na sylaby; 2. rozpoznawania podstawowych funkcji składniowych wyrazów użytych w wypowiedzeniach (różnych rodzajów podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników i przydawki); 3. rozpoznawania w tekście zdań pojedynczych nierozwiniętych i rozwiniętych, pojedynczych i złożonych (współrzędnie i podrzędnie), równoważników zdań, rozróżniania rodzajów zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowych równoważników zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumienia ich funkcji w wypowiedzi; 4. rozpoznawania w wypowiedziach podstawowych części mowy (rzeczownika, czasownika, przymiotnika, przysłówka, liczebnika, zaimka, przyimka, spójnika) i wskazywania różnic między nimi; 5. rozpoznawania w tekście form przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych rozumienia ich funkcji w wypowiedzi, odróżniania tematu fleksyjnego od końcówki; 6. odróżniania czasowników dokonanych i niedokonanych; rozpoznawania trybów i stron (czynnej i biernej) czasownika oraz imiesłowów wyjaśniania ich funkcje w tekście; 7. rozpoznawania tematu słowotwórczego i formantu w wyrazach pochodnych i wskazywania funkcji formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym. 8. rozróżniania i poprawnego zapisywania zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących; 9. stosowania poprawnych form gramatycznych wyrazów odmiennych; 10. poprawnego stopniowania przymiotników i przysłówków i używania ich we właściwych kontekstach; 11. wykorzystywania wiedzy o: a. wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych, b. różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych, c. zapisie nie z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami, d. sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych; 12. poprawnego używania znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika, średnika; 13. rozumienia pojęcia stylu, rozpoznawania stylu potocznego, urzędowego, artystycznego i naukowego; 14. rozpoznawania wyrazów wieloznacznych i rozumienia ich znaczenia w tekście; 15. sprawnego posługiwania się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; 16. precyzyjnego wysławiania się; dobierania synonimów i antonimów dla wyrażenia zamierzonych treści; 17. stosowania związków frazeologicznych i rozumie ich znaczenie; 18. przekształcania zdań złożonych w pojedyncze i odwrotnie, a także zdań w równoważniki zdań i odwrotnie, części zdania pojedynczego w zdania podrzędne 3
i odwrotnie, przekształcania konstrukcji strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamieniania form osobowych czasownika na imiesłowy i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamieniania mowy niezależnej na zależną; 19. wprowadzania do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi; 20. wykorzystywania wykrzyknika jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosowania wołacza w celu osiągnięcia efektów retorycznych; 21. dostrzegania zróżnicowania słownictwa rozpoznawania słownictwa ogólnonarodowego i słownictwa o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy), wyrazów rodzimych i zapożyczonych (obcych) rozumienia ich funkcji w tekście; IV. W zakresie tworzenia wypowiedzi uczniowie winni wykazać się umiejętnością: 1. umiejętnością redagowania na temat, ze świadomością celu i adresata wypowiedzi pisemnych w następujących formach gatunkowych: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list prywatny i oficjalny, notatka do kroniki, urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis postaci, krajobrazu, zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, opis sytuacji i przeżyć, ogłoszenie, notatka, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowywania odmiany i stylu języka do gatunku, w którym się wypowiada; 2. stosowania w wypowiedzi pisemnej odpowiedniej kompozycji i układu graficznego zgodnego z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydzielania akapitów); 3. umiejętnością celowego stosowania środków językowych (sprawnością stylistyczną) 4. sporządzania planu odtwórczego wypowiedzi (ramowego i szczegółowego) oraz planu twórczego własnej wypowiedzi; 5. wyróżniania części tekstu zgodnie z jego strukturą (akapit, tytuł); 6. dobierania właściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych; 7. zadawania pytań, udzielania odpowiedzi i prezentowania własnego zdania i uzasadniania go; 8. stosowania formuł grzecznościowych; 9. tworzenia spójnych tekstów na tematy związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury; 10. dostosowywania sposobu wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu; 11. świadomego posługiwania się różnymi formami językowymi; 12. dbanie o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną, Ponadto obowiązuje znajomość tekstów wymienionych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum zgodny z rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977). Literatura zalecana: 1. Kaniewski Jerzy, Od czytania do pisania. Interpretacja tekstu literackiego w szkole średniej, Warszawa 2002. 4
2. Kuziak Michał, Rzepczyński Sławomir, Jak pisać? Bielsko-Biała 2005. 3. Literatura i nauka o języku. Encyklopedia szkolna, Warszawa 1995. 4. Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998. 5. Tomczyk Marta, Trener. Liceum poziom rozszerzony. Jak czytać wiersze?, Bielsko- Biała 2007 (szczególnie rozdział II). 6. Llosa Mario Vargas, Listy do młodego pisarza, Kraków 2012. 7. Eco Umberto, Wyznania młodego pisarza, Warszawa 2011. 8. Banach Andrzej, Pismo i obraz, Kraków 1966. 9. Banach Andrzej, Nauka pisania, Kraków 1971. 5