Dlaczego należy dzieciom wytyczać granice? 1. Granice pomagają dzieciom w odkrywaniu świata. Dają odpowiedź na pytania: Co jest w porządku, a co nie. Kto tu naprawdę dowodzi. Jak daleko mogę się posunąć. Co się stanie jeśli posunę się za daleko. 2. Granice określają ścieżkę akceptowanych zachowań. Jeśli granice są jasno określone i niezmienne, dzieciom łatwiej jest poznać ścieżkę i nią podążać. 3. Granice określają związki miedzy ludźmi. Informacje zebrane przez dzieci w doświadczaniu granic pozwalają im odkryć, jaką maja siłę w relacjach z dorosłymi i w jakim stopniu kontrolują sytuację. 4. Granicę wspomagają rozwój dziecka. Dają informację dzieciom i rodzicom z czym sobie dzieci radzą, a z czym jeszcze nie. 5. Granice dają poczucie bezpieczeństwa. Dzieci chcą, aby ich rodzice byli w rzeczywistości rodzicami, oczekują, aby wytyczali oni jasne i stabilne granice. Liczą na to, aby wytyczając im granice dali silny przekaz: Jestem twoim rodzicem. Jestem silny i odpowiedzialny. Możesz liczyć na to, ze poprowadzę cię we właściwym kierunku. 6. Wytyczanie granic musi być procesem dynamicznym. Dzieci rosną i zmieniają się, potrzebują możliwości poznawania świata i ćwiczenia posiadanych umiejętności oraz kształtować poczucie odpowiedzialności. Rodzice musza zatem wytyczać takie granice, aby wspierać naturalny rozwój dziecka, dostosowując je poszerzając w miarę jak dzieci wykazują gotowość do przyjęcia na siebie zwiększonej odpowiedzialności i wolności. GRANICE POWINNY BYĆ NA TYLE MOCNE, ABY UKIERUNKOWYWAĆ BADANIA DZIECKA, A JEDNOCZEŚNIE NA TYLE ELASTYCZNE, ABY UMOŻLIWIĆ IM ROZWÓJ I ZMIANY. 1
Modele wytyczania granic 1. Granice zbyt restrykcyjne (nadmierna kontrola, zbyt mała swoboda, by testować i odkrywać) Efekt: zły wpływ takich granic na wyniki w nauce i poczucie odpowiedzialności, prowokują do buntu 2. Granice zbyt szerokie (niedostateczna kontrola) Efekty: źle wpływa na efekty w nauce i poczucie odpowiedzialności ponieważ dziecko nie ponosi konsekwencji swoich niewłaściwych wyborów, u dziecka nie wykształca się poczucie odpowiedzialności. Prowokuje nadmierne testowanie. 3. Granice niestabilne. Nietrwała wolność zależna np. od humoru rodzica. Efekt: negatywne wyniki w nauce i brak poczucia odpowiedzialności (przecież kiedyś mi wolno było). Prowokuje testowanie i bunt. Dziecko robi to na co ma ochotę i sprawdza jaki będzie efekt. 4. Granice zrównoważone (zrównoważona kontrola). Wolność oparta na odpowiedzialności. Dziecku dajemy ograniczony wybór i konsekwencje, których przestrzegamy. Efekt: skłania do nauki i poczucia odpowiedzialności, uczy współpracy. Trzy modele wychowawcze Podejście Podejście przyzwalające demokratyczne Wolność bez granic Wolność w ramach granic Rozwiązywanie Rozwiązywanie problemów poprzez problemów poprzez perswazję i współpracę odpowiedzialność Jedna strona wygrywa, druga przegrywa Obie strony wygrywają Podejście restrykcyjne/autorytarne Granice bez wolności Rozwiązywanie problemów siłą Jedna strona wygrywa, druga przegrywa. 2
Interakcja restrykcyjna Zachowanie rodzica Dochodzenie Obrażanie, pomniejszanie Ośmieszanie Konsekwencja Groźby Okazywanie gniewu Wyciągnięcie surowych konsekwencji Surowa kara Zachowanie dziecka Dzieci kłócą się Oskarżenia i wzajemne obwinianie się Dalsze oskarżenia i obwinianie się Zemsta: przezywanie Przykre uwagi, dalsza zemsta Odbywanie kary 3
Podejście restrykcyjne Przekonania rodziców Władza i kontrola nad sytuacją Proces rozwiązywania problemów Czego uczą się dzieci Jak dzieci reagują Jeśli nie boli, dziecko się nie uczy, dzieci nie będą szanowały twoich zasad, jeśli nie boja się twoich metod. Panowanie nad dziećmi jest moim zadaniem. Rozwiązywanie problemów moich dzieci jest moim zadaniem. Cała w rękach rodziców. Problemy rozwiązywane SA siłą, wrogość, rodzice rozwiązują wszystkie problemy i podejmują wszystkie decyzje. Rodzice kierują procesem i kontrolują go. Rodzice SA odpowiedzialni za rozwiązywanie problemów swoich dzieci. Bolesnych zasad komunikowania i rozwiązywania problemów. Gniewem, uporem, zemstą, buntem, wycofaniem, podporządkowaniem pełnym lęku. 4
Podejście przyzwalające Schemat interakcji przyzwalającej Zachowanie rodzica Niejasne polecenie Powtarzanie Nawoływanie do współpracy Powtarzanie i przypominanie Dalsze prośby Wygłaszanie kazań Proponowanie rozwiązania Frustracja i dramatyzowanie Konsekwencja Poczucie winy, wycofanie konsekwencji Wymuszanie obietnicy, targowanie się Kolejne prośby Poddanie się, rezygnacja. Zachowanie dzieci Dzieci się kłócą Dzieci ignorują rodzica, wyłączają się Wzajemne oskarżenia Wzajemne kłótnie Protesty Łamanie obietnicy Kłótnia trwa 5
Podejście przyzwalające Przekonania rodziców Władza i kontrola nad sytuacją Proces rozwiązywania problemów Czego uczą się dzieci Jak dzieci reagują Dzieci będą współpracować, jeśli zrozumieją, ze wspólpraca jest właściwym rozwiązaniem. Moim zadaniem jest służenie dzieciom i sprawianie, by były one szczęśliwe. Konsekwencje, które powodują zdenerwowanie dziecka, nie mogą być skuteczne. Cała w rękach dzieci. Przez perswazję. Jedna strona przegrywa, druga wygrywa. Rodzice rozwiązują większość problemów. Zasady są dla innych, nie dla mnie, robie to na co mam ochotę. Rodzice służą dzieciom. Rodzice są odpowiedzialni za rozwiązanie większości problemów swoich dzieci. Zależności, braku szacunku, skupiania się na sobie. Sprawdzaniem granic. Podważają i ignorują zasady i autorytety. Ignorują to co się do nich mówi. Wyczerpują rodziców utarczkami słownymi. 6
Podejście demokratyczne (wolność w ramach granic) Schemat interakcji demokratycznej Zachowanie rodzica Informuje o stałej granicy Wyraża wiarę w zdolności dzieci do rozwiązania problemu Zarządza ochłoniecie Przedstawienie możliwości wyboru zachowań Wyznacza określone możliwości wyboru z logicznymi konsekwencjami Zachowanie dzieci Dzieci kłócą się Koniec przepychanek Odzyskana kontrola Rozpoczynają rozwiązanie problemów Dzieci wybierają współpracę 7
Podejście demokratyczne Przekonania rodziców Władza i kontrola nad sytuacją Proces rozwiązywania problemów Czego uczą się dzieci Jak dzieci reagują Dzieci są zdolne do rozwiązywania problemów na własną rękę. Dzieci powinny mieć możliwość wyboru oraz ucznia się przez konsekwencje tych wyborów. Skutecznym sposobem motywowania do współpracy jest zachęta. Dzieci otrzymują tyle władzy i kontroli by potrafiły sobie z nimi odpowiedzialnie poradzić. Oparty na współpracy. Strategia bez przegranych. Oparty na wzajemnym szacunku. Dzieci są aktywnymi uczestnikami procesu rozwiązywania problemów. Odpowiedzialności, współpracy, niezależności, szacunku dla zasad i autorytetów, samokontroli. Więcej współpracy, mniej sprawdzania granic. Samodzielne rozwiązywanie problemów. Poważnie traktują słowa rodziców. 8
Podejście mieszane restrykcyjno przyzwalające Uprzejma prośba Zachowanie rodzica Powtarzanie Przypominanie Racjonalne przekonywanie Targowanie się Wygłaszanie kazań Namawianie Gniewne oskarżenia Oskarżanie i narzekanie Krytyki Groźby W 50% przypadków poddaje się W 50% stosuje restrykcyjną konsekwencję Zachowanie dzieci Dzieci kłócą się Ignorowanie Dalsze ignorowanie Spieranie się Ignorowanie Obraźliwe uwagi, bunt Stawia na swoim Przestaje zachowywać się niewłaściwie 9
Skuteczne uczenie zasad Dzieci uczą się na konkretach. Ich przekonania i poglądy dotyczące naszych zasad oparte są w głównej mierze na tym, czego doświadczają bardziej niż na tym, co słyszą. Kiedy to co mówimy pozostaje w zgodzie z tym, co robimy, dzieci nabierają zaufania do naszych słów i uczą się stojących za nimi zasad. Granice stałe czy ruchome? Granice ruchome: kiedy nie znaczy tak. Ruchome granice są nieskuteczne ponieważ nie pozwalają osiągnąć żadnego z podstawowych celów wychowawczych. Nie powstrzymują niewłaściwych zachowań, nie zachęcają do zachowania we właściwy sposób, nie przekazują podstawowych informacji na temat reguł i oczekiwań dorosłych. Prowokują testowanie i narastanie niewłaściwych zachowań oraz próbę sił. Ustalając ruchome posłuszeństwo wydaje się być ani oczekiwane ani obowiązkowe. Sposoby wytyczania ruchomych granic. 1. Życzenia, nadzieje, marzenia. 2. Powtarzanie i przypominanie 3. Przemowy, kazania, wykłady 4. Ignorowanie niewłaściwego zachowania 5. Niejasne polecenia. 6. Dawanie złego przykładu 7. Targowanie się 8. Kłótnie i spory 9. Łapówki i nagrody specjalne 10. Brak spójności w podejściu wychowawczym rodziców 11. Nieskuteczne egzekwowanie zasad Nieskuteczne komunikaty werbalne przykłady Chyba już czas na kąpiel nie sadzisz. Może raz na jakiś czas spróbowałbyś być miły No już zachowuj się jak człowiek Nie widzisz, ze rozmawiam przez telefon. Weź się w garść Nie podoba mi się twoja postawa Byłoby dobrze gdybyś wcześniej odrabiał lekcje 10
Byłoby ci milo gdybym ci wciąż przerywała Przestań zachowywać się jak idiota. Spróbuj choć trochę współpracować Dość już tego Nieskuteczne komunikaty zawarte w działaniu. Pozwalanie dzieciom by pozostawiały po sobie bałagan Sprzątanie bałagany pozostawionego przez dzieci Ubierania dzieci, które potrafią już to robić same Ignorowanie niewłaściwego zachowania w nadziei, ze minie samo Ignorowanie niewłaściwego zachowania w przypływie dobrego humoru Granice stałe Sposoby określania stałych granic 1. Komunikat powinien dotyczyć zachowania przestań mi przeszkadzać 2. Bądź bezpośredni konkretny wróć o siódmej 3. Mów normalnym głosem. 4. Dokładnie określaj konsekwencje. 5. Popieraj słowa działaniem Komunikaty zniechęcające Nie możesz choć raz zrobić tego, o co cię proszę Pokaz mi, ze masz rozum i raz dla odmiany potrafisz dokonać właściwego wyboru. Czy traktowanie mnie z szacunkiem to dla ciebie zbyt wiele Tylko na to cię stać Nie wierzę własnym oczom! Raz w życiu postanowiłeś wykonać to, co do ciebie należy. Zrób tak jeszcze raz, tylko spróbuj. W każdej rodzinie trafi się jeden idiota. To dopiero było mądre Wiedziałem, ze jeśli na moment zostawię cię samego, to zaraz wpakujesz się w jakieś kłopoty. Komunikaty zachęcające Zachęcanie do podejmowania lepszych decyzji - co zamierzasz zrobić następnym razem 11
Zachęcanie do właściwych działań - dziękuję.. Zachęcanie do współpracy docenianie wysiłków dzieci Podoba mi się, jak ładnie sobie z tym poradziłeś Twój pokój bardzo ładnie dziś wygląda Z twoja pomocą jest mi znacznie łatwiej Niezła robota Wiedziałam, ze mogę na ciebie liczyć Dziękuje, naprawdę bardzo mi pomogłeś. Zachęcanie do niezależności - dobra robota, wiedziałem, że sobie z tym poradzisz, na pewno ci się uda, dalej, śmiało. Komunikaty zachęcające Zachęcają do współpracy Motywują i dają poczucie siły Wyrażają szacunek, zaufanie i poparcie Stwarzają relacje oparte na współpracy Zaspokajają potrzebę przynależności, kompetencji i poczucia własnej wartości Skupiają się na decyzjach i działaniach. Komunikaty zniechęcające Prowokują do oporu i rewanżu Zniechęcają i upokarzają Pomniejszają poczucie własnej wartości Tworzą relacje oparte na wrogości Są odbierane jako atak na własną osobę. Skupiają się na wartości i umiejętności dziecka. Uczenie umiejętności rozwiązywania problemów 1. Dawanie przykładu właściwego zachowania a) daj przykład właściwego zachowania, którego chcesz nauczyć dziecko b) Zachęć dziecko by spróbowało jeszcze raz, pokazując właściwe zachowanie c) Zachęcaj do starań i rozwijania umiejętności. 2. Spróbuj jeszcze raz Po dokonaniu przez dziecko drobnego wykroczenia, wytyczamy dziecku wyraźna granicę i zachęcamy dziecko do właściwego zachowania za pomocą słów spróbuj jeszcze raz. 3. Odkrywanie możliwości wyboru a) Zapytaj dziecko o inne możliwości wyboru rozwiązania problemu lub bardziej skutecznego sposobu poradzenia sobie z dana sytuacją 12
b) Zachęć dziecko do wykorzystania jednej z najlepszych możliwości wyboru 4. Ograniczony wybór a) ogranicz liczbę przedstawianych możliwości do 2-3 i upewnij się, ze pożądane zachowanie jest jedna z nich. b) Pamiętaj, że możliwości wyboru to twoje granice. Określ je bardzo wyraźnie, nie pozostawiając miejsca na wykręty w przeciwnym wypadku możesz sprowokować testowanie granic. c) Po przedstawieniu ograniczonego wyboru zapytaj dziecko: Co wolisz? To pytanie przenosi odpowiedzialność za podjęcie decyzji i właściwe zachowanie na barki dzieci. d) Kiedy dziecko wyraża zamiar podporządkowania się właściwemu wyborowi, ale tego nie realizuje, następnym krokiem musi być wyciągnięcie logicznych konsekwencji. WYCIĄGANIE KONSEKWENCJI Konsekwencje są jak ściany. Powstrzymują niewłaściwe zachowanie. Dostarczają dzieciom jasnych i ostatecznych odpowiedzi na pytania dotyczące tego, kto kontroluje sytuację i co jest właściwe. Konsekwencje uczą dzieci odpowiedzialności, ponieważ dzięki nim doświadczają one skutków swoich wyborów i zachowań. Sposoby wyciągania konsekwencji 1. Natychmiastowość - najskuteczniejsze konsekwencje musza być wyciągane natychmiast po niewłaściwym zachowaniu. 2. Spójność ( między komunikatem werbalnym, a działaniem, między działaniem jednego rodzica i drugiego, spójność wyciągania konsekwencji przy różnych okazjach). 3. Logiczny związek z nieakceptowanym zachowaniem, które konsekwencje maja powstrzymać. 4. Granice czasowa 5. Dawanie przykładu właściwego zachowania 6. Czyste konto Rodzaje konsekwencji 1. konsekwencje naturalne wynikają z wydarzenia lub sytuacji. Sytuacje, które można wykorzystać jako naturalne konsekwencje a) kiedy cos dzieci niszczą, gubią z powodu niewłaściwego użytkowania lub braku odpowiedzialności- nie naprawiaj, nie odkupuj zniszczonego przedmiotu przynajmniej przez jakiś czas, tak, aby dziecko mogło odczuć stratę. 13
b) Kiedy dzieci zapominają: nie przypominaj, ani nie zdejmuj z nich odpowiedzialności, robiąc za nie to co powinny robić same. c) Kiedy dzieci nie wywiązują się ze swoich obowiązków Konsekwencje logiczne jasne komunikaty zawarte w działaniu Wskazówki dotyczące wyciągania logicznych konsekwencji 1. Mów normalnym tonem 2. Myśl jak najprościej większość niewłaściwych zachowań ma miejsce w sytuacjach angażujących: dziecko i inne dzieci ( konsekwencja logiczna oddzielamy dziecko od dzieci), dziecko i przedmioty (oddzielamy dziecko od przedmiotu), dziecko i działania (oddzielamy dziecko od czynności lub przywileju) 3. Przedstaw dziecku ograniczony wybór, zanim zachowa się ono niewłaściwie. 4. Logiczne konsekwencje powinny być wyciągane natychmiast po niewłaściwym zachowaniu 5. Ustalaj dokładnie czas trwania konsekwencji i czas przeznaczony na np. naprawienie szkody. Kiedy wyciągać logiczne konsekwencje? 1. niewłaściwe użycia zabawek lub innych przedmiotów 2. Bałaganienie 3. Destrukcyjne zachowania 4. Niewłaściwe korzystanie z przywilejów PROCEDURA PRZERWY - powstrzymuje niewłaściwe zachowanie - odsuwa dzieci od negatywnych bodźców - zapewnia czas potrzebny na odzyskanie kontroli nad sobą Wskazówki 1. przedstaw dziecku metodę, zanim zaczniesz ją stosować 2. wybierz odpowiednie miejsce na przerwę (tam gzie jest najmniejszy ruch, najmniej wzmocnień pozytywnych, gdzie jest spokojnie) 3. Pilnuj czasu (procedura przerwy może trwać od 5 do 20 minut) w przypadku działań silnie destrukcyjnych możemy podwoić lub co najwyżej potroić czas trwania przerwy) 14
4. W przypadku tendencji do testowania granic wyznaczamy przerwę za pomocą metody ograniczonego wyboru. 5. Kiedy zasady zostały złamane, natychmiast wyznaczaj przerwę. 6. Po zakończeniu przerwy, dziecko powinno mieć znów czyste konto (pod warunkiem, ze zaprzestało niewłaściwego zachowania). 7. Wprowadzaj przerwy tak często jak to będzie konieczne Kiedy stosujemy przerwy 1. kiedy dziecko testuje granice rodzica. 2. kiedy dziecko zachowuje się bez szacunku. 3. Kiedy dziecko zachowuje się buntowniczo. 4. Kiedy dziecko zachowuje się kłótliwie. 5. Kiedy dziecko zachowuje się agresywnie lub używa przemocy. 6. Kiedy dziecko ma napad gniewu. Dostosowywanie metod wychowawczych do potrzeb nastolatków. 1. Bardziej elastyczne wytyczanie granic. 2. Większy udział w podejmowaniu decyzji. 3. Większa pomoc w odkrywaniu możliwości 4. Wolność, ale tylko w ramach wytyczanych przez dorosłego granicach. 15
Odrabianie lekcji zachwiana równowaga. Zadania rodziców Zadania dziecka Zadania nauczyciela Zadawanie częstych pytań na temat prac domowych. Znajdowanie wymówek dotyczących zadanej pracy Przypominanie dziecku o odrobieniu lekcji. Pytanie czy dziecko odrobiło lekcje. Dodatkowe wyjazdy do szkoły po zadania lub książki, których dziecko zapomniało zabrać. Pomoc polegająca na rozwiązywaniu niektórych zadań. Wygłaszanie kazań lub karanie za niewykonane zadania. Poczucie odpowiedzialności za porażki dziecka. Wysłuchiwanie przypomnień i kazań Czekanie z odrobieniem lekcji do ostatniej chwili Odrabianie lekcji w ruchliwym miejscu, które będzie przyciągało największa uwagę. Udawanie, ze nie rozumie zadań, tak by rodzice zaangażowali się w ich odrobienie. Odrabianie lekcji pospiesznie i powierzchownie, by mieć to jak najszybciej za sobą Obwinianie rodziców i nauczycieli za słabe oceny. Wygłaszanie kazań, przekonywanie i namawianie dziecka do odrabiania lekcji. Częste przypominanie o zadanej pracy. Dawanie dziecku dodatkowych terminów i kolejnych szans nadrobienia zaległości Dawanie łatwiejszych zadań w nadziei, ze zostaną odrobione Proszenie rodziców o większe zaangażowanie. Specjalne nagradzanie dziecka za odrobioną pracę. Poczucie odpowiedzialności za niepowodzenia dziecka. 16
Odrabianie lekcji - system zrównoważony Zadania rodziców Zadania dziecka Zadania nauczyciela Wyznaczenie stałej pory Pilnowanie zadanych Udzielanie wskazówek odrabiania lekcji prac i książek Wyznaczenie stałego miejsca pracy Zapewnienie niezbędnych materiałów i pomocy naukowych Zapewnienie pomocy i rady w określonych granicach. Wyznaczenie logicznych konsekwencji za nieposłuszeństwo i wyciąganie ich w razie potrzeby. Punktualne rozpoczynanie odrabiania lekcji i przeznaczanie na to odpowiedniej ilości czasu. Samodzielne odrabianie lekcji i korzystanie tylko z niewielkiej pomocy. Oddawanie na czas wykonanej pracy Przyjęcie odpowiedzialności za oceny lub inne konsekwencje. Dostarczanie materiałów Zachęcanie do pracy. Udzielanie informacji zwrotnej dotyczącej oddanej pracy. Czas na odrabianie lekcji 1. wybierz porę która będzie obowiązywała stale 2. Wybierz stosunkowa wczesną porę odrabiania lekcji. 3. Jasno określ początek i koniec odrabiania lekcji. 4. wybierz porę, w której będziesz jak najbardziej dostępny. Na podstawie ksiązki Kiedy pozwolić, kiedy zabronić Opracowała Joanna Stroemich - psycholog 17
18