Informacja dla kadry nadzoru pedagogicznego oraz systemu doskonalenia nauczycieli dot. ORGANIZACJI W SZKOŁACH I PLACÓWKACH WCZESNEGO WSPOMAGANIA ROZWOJU DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH Przepisy prawa oświatowego uprawniające do organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci: 1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) art. 71 b ust. 2a, 2b, 3, 3a; 2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju (Dz. U. Nr 23, poz. 133); 3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46) 1 ust. 3 pkt 1 oraz 5; 4. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400) 14 ust. 4. I. Podstawy prawno-organizacyjne Analiza: 1. Statutu 2. Arkusza organizacji 3. Dokumentacji 1) dziecka 2) rodziny dziecka ASPEKTY PODLEGAJĄCE NADZOROWI 3) zespołu wczesnego wspomagania rozwoju 4) dyrektora 4. Bazy lokalowej i wyposażenia II. Podstawy merytoryczne 1
1. Analiza realizacji indywidualnych programów pracy z dzieckiem i jego rodziną 2. Obserwacja zajęć grupowych 3. Obserwacja zajęć indywidualnych III. Pozostałe aspekty Ad. I Podstawy prawno-organizacyjne 1. Analiza statutu przedszkola, szkoły, ośrodka, poradni psychologicznopedagogicznej Czy statut zawiera zapisy regulujące prowadzenie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w szkole/placówce, w tym: - organizację zajęć wczesnego wspomagania rozwoju z uwzględnieniem miejsca ich prowadzenia, wymiaru godzin, liczby dzieci, które ukończyły 3 rok życia w zajęciach grupowych, czasu trwania zajęć itd., - powołanie zespołu wczesnego wspomagania rozwoju (skład zespołu, kwalifikacje specjalistów), osoby koordynującej pracę zespołu. 2. Analiza arkusza organizacji Czy arkusz organizacji zawiera zapis dotyczący w szczególności liczby specjalistów prowadzących zajęcia wczesnego wspomagania oraz liczby godzin zajęć prowadzonych przez każdego z nich? Komentarz: Zapisy w statucie powinny wynikać z uregulowań prawnych zawartych w rozporządzeniu, o którym mowa na wstępie w pkt 2; Kwalifikacje specjalistów powinny być zgodne z uregulowaniami prawnymi wynikającymi z rozporządzenia, o którym mowa na wstępie w pkt 4. Kwalifikacje powinny być zgodne z niepełnosprawnościami dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju i ich indywidualnymi potrzebami wskazanymi przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne w opiniach o potrzebie wczesnego wspomagania. Zmiany w statucie i arkuszu organizacji dotyczące wczesnego wspomagania rozwoju dzieci powinny być zawarte w aneksach do tych dokumentów, o ile informacje o wczesnym wspomaganiu nie zostały ujęte w dokumentach podstawowych w przypadku statutu sporządzonego w momencie nowo zakładanych: przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni psychologiczno-pedagogicznej, oraz w przypadku arkusza organizacji zatwierdzonego przez organ prowadzący do 30 maja każdego roku. 3. Analiza dokumentacji 1) dziecka objętego wczesnym wspomaganiem rozwoju, 2
w skład której powinny wchodzić m.in.: - opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju wydana przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, - zaświadczenia lekarskie informujące np. o wspomaganiu farmakologicznym i jego skutkach (mogących mieć wpływ na samopoczucie dziecka, jego funkcjonowanie...), - dziennik oddziaływań wspomagających rozwój lub inny dokument potwierdzający przebieg pracy z dzieckiem (realizacja indywidualnego programu), - zeszyt obserwacji lub inny dokument ukazujący przebieg rozwoju dziecka (skuteczność podjętych oddziaływań); 2) pracy z rodziną dziecka, w skład której powinny wchodzić m.in.: - diagnoza środowiska rodzinnego, - zasady i organizacja współpracy z rodzicami (formy i metody), - harmonogram współpracy z rodzicami i rodzeństwem (spotkania, konsultacje), - harmonogram zajęć instruktażowych (np. warsztaty, videotrening, terapia pedagogiczna) dla rodziców i rodzeństwa, - harmonogram zajęć otwartych dla rodziców i rodzeństwa, - terapeutyczny program wspomagania rodziny (formy pomocy udzielane całej rodzinie, wsparcie psychologiczne, pedagogiczne i inne w miarę potrzeb rodziny), - plan pracy zajęć prowadzonych w domu rodzinnym dziecka, w szczególności dziecka w wieku do 3 roku życia; 3) zespołu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, w skład której powinny wchodzić m.in.: - powołanie zespołu wydane przez dyrektora, - wewnętrzne procedury organizacji pracy (funkcjonowania) zespołu - regulamin pracy zespołu, - organizacja pracy zespołu zapewniająca zasadność podejmowanych działań systematyczność, częstotliwość, zmienność działań i elastyczność), - harmonogram konsultacji, superwizji specjalistów, - określenie zakresu obowiązków i odpowiedzialności poszczególnych członków zespołu (kto i za jakie zadanie odpowiada: np. za kontakty z rodzicami, ze służbą zdrowia, za dokumentację); 3
4) dyrektora szkoły/placówki, w skład której powinny wchodzić m.in.: - obowiązki dyrektora jako koordynatora pracy zespołu, - informacja o sposobie sprawowania i dokumentowania przez dyrektora nadzoru pedagogicznego nad zajęciami wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, - informacja o nawiązaniu współpracy (np. zawarcie porozumień) z instytucjami prowadzącymi wczesne wspomaganie rozwoju dziecka oraz informacja o innych instytucjach współpracujących z przedszkolem, szkołą, ośrodkiem czy poradnią - w celu objęcia dziecka całościową, kompleksową opieką (służba zdrowia, pomoc społeczna, inne placówki wspierające rodzinę, organizacje pozarządowe itp.), - informacja o nawiązanej współpracy z uczelniami dot. przedmiotowej problematyki, - plan doskonalenia zawodowego nauczycieli i specjalistów (wspomaganie merytoryczne) w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego Komentarz Wymienione wyżej dokumenty są najważniejsze w przebiegu pracy z małym dzieckiem niepełnosprawnym i jego rodziną. Przedstawiony zestaw jest propozycją i nie wyczerpuje wszystkich możliwości. Prowadzący mogą opracować jeszcze inne dokumenty, które według nich - są niezbędne do sprawnego prowadzenia wczesnego wspomagania rozwoju i jego ewaluacji. Nie są przewidziane wzory dokumentów do obligatoryjnego stosowania. 4. Baza lokalowa i wyposażenie Wyposażenie w sprzęt i środki dydaktyczne powinno być zgodne z potrzebami dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju: odpowiednie sale do zajęć i specjalistyczne gabinety (ilość, rodzaj, wielkość pomieszczeń dostosowanych do potrzeb małego dziecka i dostępność do nich), pomoce dydaktyczne adekwatne do prowadzonych zajęć z dzieckiem i jego rodziną. Inne to np. stół do przewijania, szatnia dla wózków, pokój odpoczynku dla rodzica. Zwrócenie uwagi na estetykę wnętrz i zniesienie barier architektonicznych, a także na dostępność do materiałów informacyjno-dydaktycznych i przepływ informacji (tablice ogłoszeń, ulotki itp.). Komentarz: Należy sukcesywnie, w miarę możliwości finansowych, dążyć do standardowego wyposażenia, zbliżonego do standardu wyposażenia postulowanego w Programie Rządowym Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnego oraz jego rodzinie. Ad II. Podstawy merytoryczne Analiza: 4
1. Opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka pod kątem zawartych w niej zaleceń i ich realizacji; 2. Indywidualnego programu wczesnego wspomagania dziecka i jego rodziny uwzględniającego przede wszystkim: a) diagnozę rozwoju dziecka (wstępna diagnoza psychologiczna), b) wielospecjalistyczną diagnozę funkcjonalną (pogłębiona diagnoza dziecka kompleksowa i interdyscyplinarna opracowana przez cały zespół) - spójność programu z diagnozą funkcjonalną, c) plan terapii dla dziecka i jego rodziny - spójne i integralne oddziaływania, (wskaźniki realizacji, uwagi...), d) procedur ewaluacji indywidualnego programu wczesnego wspomagania rozwoju; (Uwaga! Zwrócenie uwagi na to, czy program wczesnego wspomagania rozwoju został uzgodniony z rodzicami i czy w dokumentach znajduje się ich pisemna zgoda na realizację programu). 3. Pracy zespołu - jej skuteczności w udzielanej dziecku i jego rodzinie pomocy, planowanych dalszych działaniach; 4. Organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w wieku do 3 roku życia w domu rodzinnym (z udziałem rodziców, w szczególności matki, która ma z dzieckiem największą więź emocjonalną); (Uwaga! Należy pamiętać, że rodzina to pełnoprawny i aktywny partner specjalistów w realizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka). Komentarz I: Nadzór pedagogiczny powinien zwrócić szczególną uwagę na działania zespołu wczesnego wspomagania rozwoju związane ze wsparciem rodziny w zaakceptowaniu niepełnosprawności dziecka (pełna akceptacja dziecka niepełnosprawnego przez rodzinę jest szansą na jego lepszy rozwój), wzmacnianiem więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a poszczególnymi członkami rodziny (rodzice, rodzeństwo, pozostali członkowie) motywowaniem rodziny do realizacji, uczestniczenia i kontynuowania w warunkach domowych indywidualnego programu wczesnego wspomagania. Bardzo ważnym elementem pomocy dla rodziny są grupy wsparcia (dzielenie się rodziców obserwacjami, doświadczeniami, wzajemna pomoc, wspieranie w rozwiązywaniu problemów itd.). Praca z rodziną powinna być systematyczna i prowadzona na bieżąco. Komentarz II: Zespół wczesnego wspomagania powinien pamiętać o swoim podstawowym i najważniejszym zadaniu tj. o udzielaniu pomocy i fachowego wsparcia rodzinom małych dzieci niepełnosprawnych, o nauczeniu rodziny postępowania z dzieckiem, o wyposażeniu rodziców i rodzeństwa w umiejętności niezbędne do prowadzenia wczesnego wspomagania, do systematycznego stymulowania rozwoju dziecka niepełnosprawnego. Optymalne rozwiązanie to ścisła, zintegrowana współpraca członków zespołu. 5
Komentarz III: Dyrektor koordynuje pracę zespołu. Może też upoważnić inną osobę do koordynowania, ale zawsze jest tą osobą, która czuwa nad prawidłową realizacją wczesnego wspomagania rozwoju. Obowiązkiem dyrektora jest również dbanie o prawidłowe stosunki interpersonalne na różnych płaszczyznach: dziecko nauczyciel, dziecko rodzic, nauczyciel rodzic, dziecko nauczyciel rodzic pozostali pracownicy itd. Ad. III Pozostałe aspekty Należy zwrócić uwagę na: - czas oczekiwania dziecka i jego rodziny na udział we wczesnym wspomaganiu rozwoju, - odnotowywanie pozytywnych doświadczeń w celu ich wymiany i upowszechniania, - kompletowanie problemów, z jakimi spotykają się organizatorzy wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu wypracowania odpowiednich rozwiązań, - promocję przedszkola, szkoły, ośrodka, poradni psychologiczno-pedagogicznej (foldery, plakaty, ulotki dostępne w szpitalach na oddziałach położniczych, oddziałach patologii ciąży, OIOM-ach dla noworodków, poradniach D, przychodniach lekarskich, żłobkach, przedszkolach, parafiach; strona internetowa; współpraca z mediami promująca ideę wczesnego wspomagania rozwoju dziecka itd.), - gromadzenie materiałów dokumentujących przebieg pracy z dzieckiem i jego rodziną (nagrania video, wytwory pracy dzieci wystawy itp.), monitorowanie w celu modyfikacji programu), - publikacje dla rodziców, nauczycieli, specjalistów, - inne. W oparciu o materiał wypracowany przez wizytatorów kuratoriów oświaty oraz doradców metodycznych podczas zajęć warsztatowych na kursie doskonalącym pn. Ocena rozwoju i funkcjonowania małych dzieci z różnego rodzaju niepełnosprawnościami oraz wspomaganie tego rozwoju (2005 r.) opracowała Grażyna Kowalczyk Pracownia Wspomagania Rozwoju i Integracji CMPPP Uwaga! Ministerstwo Edukacji Narodowej uznało Informacje... za istotną pomoc dla wizytatorów kuratoriów oświaty nadzorujących realizowanie zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. 6