Preambuła Nieformalne posiedzenie ministrów właściwych do spraw spójności terytorialnej i rozwoju miast Deklaracja Ministrów Ryga, 10 czerwca 2015 W dniu 10 czerwca 2015 roku w Rydze (Łotwa), na zaproszenie łotewskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (UE), odbyło się spotkanie ministrów odpowiedzialnych za kwestie spójności terytorialnej i rozwoju miast. W spotkaniu udział wzięli także komisarz UE ds. polityki regionalnej oraz przedstawiciele Parlamentu Europejskiego (PE), Komitetu Regionów (KR), Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES), Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), a także przedstawiciele z krajów kandydujących do UE, Norwegii i Szwajcarii, odpowiednie organizacje stron zainteresowanych oraz kilku obserwatorów. Miasta różnej wielkości odgrywają znaczącą rolę w rozwoju terytorialnym UE, także w zakresie realizacji celów strategii Europa 2020, ze względu na koncentrację ludności, usług, zasobów mieszkaniowych, działalności gospodarczej i węzłów transportowych. Przede wszystkim to osiedla ludzkie, które powinny być rozwijane w celu poprawy warunków życia i środowiska swoich obecnych i przyszłych obywateli. Z drugiej strony, stoją w obliczu różnych wyzwań, które wymagają celowych i skoordynowanych działań na wszystkich szczeblach zarządzania. Odpowiedzialność za rozwój miast spoczywa głównie na państwach członkowskich. Jednakże polityki Unii Europejskiej również odgrywają ważną rolę w tworzeniu właściwych warunków wstępnych dla europejskich obszarów miejskich, aby mogły sprostać różnym wyzwaniom, a także wzmocnić własny potencjał rozwojowy. W tym kontekście ważne jest opracowanie Agendy Miejskiej na poziomie UE, zmierzającej w kierunku opracowania lepszych polityk na obszarach miejskich, bardziej zharmonizowanych i skutecznych działań w celu wspierania zrównoważonego rozwoju oraz zwiększenia udziału i wkładu obszarów miejskich w osiąganie wspólnych celów UE, wymianę doświadczeń i podnoszenie poziomu wiedzy. Jednocześnie ważne jest zapewnienie, że przyszła Agenda Miejska UE opracowywana będzie w pełnym poszanowaniu zasady pomocniczości i kompetencji na mocy traktatów UE, z uwzględnieniem współpracy międzyrządowej w tym zakresie, zgodnie z ustaleniami konkluzji Rady do Spraw Ogólnych, z dnia 19 listopada 2014 r. Ponadto, w oparciu o konkluzje Rady Europejskiej, przyjęte w dniach 26-27 czerwca 2014 r., oraz zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, Unia musi skoncentrować swoje działania na obszarach, na które ma rzeczywisty wpływ. Należy powstrzymać się od działania w obszarach, w których państwa członkowskie są w stanie w lepszy sposób osiągnąć te same cele. Niniejsza Deklaracja zapewnia wsparcie polityczne dla opracowania Agendy Miejskiej UE, z pełnym poszanowaniem zasad pomocniczości i proporcjonalności oraz uwzględnia 1
dotychczasową międzyrządową współpracę państw członkowskich nad Urban Acquis. Szczególną uwagę zwrócono na wspólny priorytet TRIO prezydencji w Radzie UE (Włochy-Łotwa-Luksemburg) małe i średnie obszary miejskie, jako integralną część Agendy Miejskiej UE, uznając ich znaczącą rolę i potencjał dla zrównoważonego rozwoju terytorialnego i osiągania wspólnych celów europejskich. Ministrowie uznają: 1. Rolę obszarów miejskich we wspieraniu zrównoważonej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii Europejskiej, a także we wdrażaniu Agendy Miejskiej UE oraz unijnych i krajowych polityk. 2. Znaczenie policentrycznej miejskiej struktury UE i jej wkładu w osiąganie celów Agendy Terytorialnej 2020, jak również znaczenie wszystkich typów obszarów zurbanizowanych jako centra usług, możliwości ekonomicznych i kultury dla otaczających je terenów. 3. Znaczenie jakie będą miały obszary miejskie w globalnej Agendzie Rozwoju po 2015 r. oraz w Zrównoważonych Celach Rozwoju, aby uczynić je bezpieczniejszymi, bardziej odpornymi, otwartymi i zrównoważonymi. 4. Starania kolejnych prezydencji w Radzie UE na rzecz wzmocnienia współpracy międzyrządowej w obszarze zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju miast i ich wkład w debatę na temat zrównoważonego rozwoju miast, zmian klimatycznych i efektywności energetycznej, zintegrowanej rewitalizacji obszarów miejskich, wyzwań demograficznych, migracji i mobilności wewnątrz UE, ubóstwa na obszarach miejskich, ubóstwa wśród dzieci oraz wyzwań przed jakimi stoją obszary o słabej dostępności do usług. 5. Prace TRIO prezydencji w Radzie UE (Włochy-Łotwa-Luksemburg) dotyczące małych i średnich obszarów miejskich, uznając ich znaczącą rolę i potencjał dla zrównoważonego rozwoju terytorialnego i osiągania wspólnych celów europejskich, oraz popierają konkluzje dołączone do niniejszej Deklaracji (Aneks I). 6. Ważną rolę Komitetu Regionów, EUROCITIES, Rady Gmin i Regionów Europy, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w wyrażaniu interesów obszarów miejskich i regionów; jak również toczące się prace w ramach URBACT, ESPON, EUKN itp. Ministrowie dostrzegają potrzebę: 7. Podjęcia działań na rzecz opracowania Agendy Miejskiej UE, która będzie brać pod uwagę wymiar miejski w politykach europejskich i krajowych w sposób zintegrowany, aby pomóc w pełni wykorzystać potencjał i wkład obszarów miejskich różnej wielkości, w tym tych małych i średnich, w osiąganie wspólnych celów europejskich i krajowych, z pełnym poszanowaniem zasad pomocniczości i proporcjonalności. 8. Skutecznej koordynacji w ramach Komisji Europejskiej polityk UE, mających wpływ na rozwój obszarów miejskich, odzwierciedlających horyzontalny, międzysektorowy i terytorialny charakter zagadnień miejskich. 9. Poprawy istniejących ram prawnych mających wpływ na rozwój obszarów miejskich i wykorzystania istniejących na szczeblu UE struktur, zamiast tworzenia nowych, w celu promowania skutecznych polityk wspierających zintegrowany i zrównoważony rozwój obszarów miejskich. 2
10. Dobrze skoordynowanych, zintegrowanych i ukierunkowanych terytorialnie polityk dostosowanych do różnych potrzeb obszarów miejskich i ich mieszkańców, w celu wzmacniania potencjału terytorialnego w całej Europie. 11. Spójności pomiędzy kwestiami miejskimi i terytorialnymi, opartej na ważnej roli obszarów miejskich, w tym tych małych i średnich, dla wzmacniania rozwoju terytorialnego. Ministrowie postanawiają: 12. Wesprzeć opracowanie Agendy Miejskiej UE, która: 12.1. powinna być tworzona w ścisłej współpracy między państwami członkowskimi, Komisją Europejską, Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, przedstawicielami regionów, władz miejskich i innymi zainteresowanymi stronami, zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności; 12.2. szanuje różnorodność i specyfikę obszarów miejskich, jak również przyczynia się do odblokowania potencjału wszystkich typów obszarów miejskich, w tym małych i średnich, a także tych najbardziej narażonych i ubogich dzielnic; 12.3. ukierunkowana jest na możliwości jakie obszary miejskie oferują w zakresie szerszego rozwoju terytorialnego, zatrudnienia, wzrostu i innowacji, a nie tylko na rozwiązywanie problemów miejskich; 12.4. promuje wspólne zrozumienie zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju miast, i dąży do zapewnienia dobrej jakości życia i środowiska pracy dla obywateli; 12.5. zapewnia ramy operacyjne i skuteczne instrumenty w celu poprawy uwzględniania wymiaru miejskiego w kształtowaniu polityk na poziomie europejskim, w tym opracowania skuteczniejszych polityk, oceny oddziaływania terytorialnego, łatwiejszego dostępu do środków UE, w tym finansowania Europejskiego Banku Inwestycyjnego, możliwości wymiany wiedzy i najlepszych praktyk, badań i współpracy; 12.6. nie tworzy obciążeń administracyjnych dla władz krajowych, regionalnych lub lokalnych; 12.7. promuje współpracę pomiędzy obszarami miejskimi o różnej wielkości, także współpracę w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych i regionów, w tym obszarów o słabej dostępności do usług i transgranicznych policentrycznych regionów metropolitalnych; 13. Wzmocnić współpracę międzyrządową z zakresu rozwoju terytorialnego i miejskiego, w celu zapewnienia wyraźnego wsparcia na rzecz opracowania i wdrażania Agendy Miejskiej UE. 14. Promować korzystanie z bazy wiedzy i danych z zakresu rozwoju obszarów miejskich na poziomie krajowym, w odniesieniu do różnych rodzajów jednostek miejskich. 15. Wspierać kształtowanie polityk na szczeblu krajowym i regionalnym, które mają wpływ na obszary miejskie, oraz promują zrównoważony i zintegrowany rozwój miast i spójność terytorialną, przyczyniając się do realizacji ogólnych celów strategicznych UE, podnosząc świadomość i wspierając koordynację różnych sektorów. 16. Zgodnie z obowiązującymi ramami prawnymi i instytucjonalnymi w państwach członkowskich, z pomocą odpowiednich środków: 16.1. wspierać skuteczne wielopoziomowe zarządzanie oraz wzmacniać zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w kształtowanie polityk, w tym ich 3
projektowanie, wdrażanie i monitorowanie polityk miejskich i polityk mających wyraźny wpływ na obszary miejskie; 16.2. wspierać potencjał i zdolności władz lokalnych i regionalnych, w tym poprzez większe wykorzystanie, oraz uczestnictwo w programach europejskiej współpracy terytorialnej, aby umożliwić im, tam gdzie jest to celowe, opracowanie i wdrażanie zintegrowanych strategii rozwoju oraz wspierać korzystne warunki współpracy między różnymi obszarami dla zarządzania przestrzennymi współzależnościami i wzajemną komplementarnością; 16.3. wspierać zintegrowane i terytorialnie ukierunkowane działania, które umożliwiają wszystkim typom terytoriów wzmacniać swój potencjał terytorialny i rozwiązywać specyficzne wyzwania, w tym również małym i średnim obszarom miejskim, niezależnie od ich położenia geograficznego. 17. Zapewnić ciągłość w procesie opracowywania Agendy Miejskiej UE podczas nadchodzących prezydencji w Radzie UE oraz określić najważniejsze etapy dla jej opracowania, a także dążyć do osiągnięcia porozumienia politycznego podczas prezydencji holenderskiej w sprawie nadania operacyjnego charakteru Agendy Miejskiej UE. 18. Wnieść wkład w proces przygotowywania Nowej Agendy Miejskiej Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich (UN-Habitat), mającej na celu zapewnienie, że zasady zintegrowanego rozwoju miast oraz przyszłe Zrównoważone Cele Rozwoju odnoszące się do rozwoju obszarów miejskich są dobrze odzwierciedlone w deklaracji Habitat III. Ministrowie zwracają się do Komisji Europejskiej: 19. Aby uczyniła Agendę Miejską UE priorytetem i podjęła konkretne i niezwłoczne kroki w celu: 19.1 poprawy koordynacji i skuteczności polityk i instrumentów UE mających wymiar miejski w celu wspierania zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju miast i ich wkładu w priorytety UE; 19.2. zwiększenia oceny ex-ante wpływu nowych inicjatyw UE i prawodawstwa w odniesieniu do ich skutków terytorialnych i konsekwencji dla władz lokalnych; oraz 19.3. wzmocnienia, konsolidacji i ujednolicenia bazy wiedzy i danych na temat rozwoju obszarów miejskich na szczeblu UE, w odniesieniu do różnych rodzajów jednostek miejskich. 20. Aby inicjowała i ułatwiała wspólne działania, w wybranych priorytetach o charakterze międzysektorowym, określonych i wybranych w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi, Komisją i innymi zainteresowanymi stronami, postępując tak aby: 20.1 wziąć pod uwagę również zalecenia opracowane na poziomie międzyrządowym, między innymi te specyficzne dla małych i średnich obszarów miejskich, kwestii ubóstwa w miastach (w tym w najbardziej ubogich dzielnicach), mobilności wewnątrz UE i negatywnego wpływu migracji; oraz 20.2. korzystać z bazy wiedzy Audytu Miejskiego, URBACT, ESPON i EUKN. 21. Aby monitorowała wkład obszarów miejskich w realizację strategicznych celów Unii Europejskiej, a także składała sprawozdania w sprawie postępów z zakresu działań w obszarze priorytetów międzysektorowych i przekazywała regularnie informację państwom członkowskim w ramach Grupy ds. Rozwoju Miast. Podejmowała działania 4
w zakresie monitoringu na rzecz zminimalizowania obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich. 22. Aby zapewniała, że regulacje oraz instrumenty na poziomie UE są elastyczne i uwzględniają specyfikę terytorialną, co pozwoli państwom członkowskim i regionom w realizacji krajowych i regionalnych strategii i perspektyw, ułatwiając rozwój wszystkich rodzajów terytoriów, w tym małych i średnich obszarów miejskich. Ministrowie zwracają się do władz lokalnych i regionalnych: 23. Zachęcając do aktywnego udziału, w ramach istniejących mechanizmów zarządzania, w opracowaniu Agendy Miejskiej UE poprzez określenie głównych wyzwań i możliwości, które są zarówno zakorzenione w lokalnej rzeczywistości i powszechnie podzielane przez miasta i mniejsze ośrodki miejskie w całej Europie. 24. Biorąc pod uwagę ramy prawne i instytucjonalne w państwach członkowskich, tam gdzie to możliwie i gdzie pozwalają na to środki, aby: 24.1. odgrywać aktywną rolę w rozwoju polityk i w procesie oceny wpływu terytorialnego, gdzie polityki te mają wpływ na obszary miejskie, i w których współpraca europejska ma wyraźną wartość dodaną; 24.2. zapewnić partnerstwo w procesie zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju obszarów miejskich z udziałem lokalnej społeczności i zainteresowanych stron, mające na celu dostarczanie skutecznych rozwiązań urbanistycznych w odpowiedzi na wyzwania, które wykraczają poza granice jednego sektora i granice administracyjne; 24.3. opracować i wdrożyć zintegrowane strategie lokalne z wykorzystaniem podejścia partycypacyjnego, które są zrównoważone i odpowiedzialne w zakresie planowania przestrzennego, z uwzględnieniem lokalnych zasobów i korzystania z istniejących narzędzi do promowania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i otaczających; 24.4. uwzględniać cele strategiczne na rzecz inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu Europy w lokalnych strategiach rozwoju, łącząc strategie i polityki UE z lokalną specyfiką i świadomością obywateli; 24.5. wzmocnić współpracę i tworzyć sieci kontaktów obszarów miejskich, obszarów miejskich i wiejskich, również z partnerami w całej Europie, szukając porównywalnych korzyści i efektu synergii; aby dzielić się dobrymi praktykami w rozwiązywaniu problemów miejskich i wspólnie budować potencjał; uczestniczyć w Sieci Rozwoju Obszarów Miejskich; gdzie pomocne, korzystać z elektronicznego narzędzia na poziomie europejskim jakim są Ramy Referencyjne Miasta Zrównoważonego, opracowane przez państwa członkowskie UE. 24.6. rozważyć dołączenie do inicjatyw na poziomie UE, obejmujących istotne wyzwania miejskie, takich jak na przykład "Deklaracja burmistrzów przeciwko ubóstwu wśród dzieci". 5
Aneks I Uznanie istotnej roli małych i średnich obszarów miejskich w ogólnych procesach rozwoju terytorialnego 1. Istotna rola małych i średnich obszarów miejskich dotychczas była niewystarczająco eksponowana zarówno w polityce jak i w badaniach, które do tej pory koncentrowały się na roli i kwestiach obszarów metropolitalnych i dużych miastach. W Europie 24,2% mieszkańców żyje w małych i średnich obszarach miejskich o liczbie mieszkańców od 5000 do 50.000. W sumie jest to 8350 małych i średnich obszarów miejskich w Europie. 2. Małe i średnie obszary miejskie spełniają ważne funkcje gospodarcze i społeczne będąc centrami pracy, usług publicznych i prywatnych, węzłów komunikacji miejskiej, jak i ośrodków produkcji lokalnej i regionalnej wiedzy, innowacji i infrastruktury dla dużej populacji europejskiej. 3. Małe i średnie obszary miejskie są zatem niezbędne, aby uniknąć wyludniania obszarów wiejskich i miejskich migracji, oraz aby promować bardziej zrównoważony rozwój regionalny. Przyczyniają się również do rozwoju obszarów metropolitalnych będąc połączonymi w policentrycznej sieci. 4. Zauważa się znaczący istniejący i potencjalny wkład małych i średnich obszarów miejskich do wspólnych celów strategicznych UE, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii zatrudnienia, zmian klimatu i zrównoważonego rozwoju energetycznego oraz walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. 5. Wiele potencjalnych małych i średnich obszarów miejskich stoi w obliczu szeregu wspólnych wyzwań, które muszą być adresowane na różnych poziomach zarządzania: spadek liczby ludności i starzenie się społeczeństwa, emigracja młodych ludzi, niski poziom zróżnicowania i aktywności gospodarczej, brak dobrze wykształconych i wykwalifikowanych pracowników, tworzenie miejsc pracy, świadczenia i dostęp do usług, niewystarczająca liczba połączeń transportowych i komunikacyjnych, brak dostępu do środków finansowych i inwestycji kapitałowych, niedostateczna zdolność administracyjna i techniczna, transformacja energii i zmiany klimatu. 6. Małe i średnie obszary miejskie mają istotny potencjał rozwojowy, który powinien być wykorzystany: ogromne możliwości dla zrównoważenia działalności gospodarczej i jakości życia, większą elastyczność do zmian procesów rozwoju i większą otwartość na polityki innowacjne i eksperymenty. 7. Jest to szczególnie ważne dla rozwoju małych i średnich obszarów miejskich aby ukierunkować je na wspieranie dywersyfikacji działalności gospodarczej i inteligentne specjalizacje; znalezienie rozwiązań dla świadczenia wysokiej jakości, dostępnych i opłacalnych usług publicznych; wspieranie powiązań miejsko-miejskich, miejskowiejskich, w tym obszarów o niskiej dostępności do usług i transgranicznej współpracy w obszarach funkcjonalnych oraz na poprawię ich atrakcyjności. Niezbędne w tym zakresie są silne zdolności władz lokalnych i aktywne zaangażowanie społeczności lokalnej i zainteresowanych stron w rozwój terytorium. 6
8. Ważne jest, aby zapewnić środki wsparcia terytorialnego, które są kompleksowe i elastyczne na tyle, aby umożliwić wszelkiego rodzaju obszarom miejskim, wiejskim i obszarom o szczególnych cech geograficznych jak najlepsze wykorzystanie swoich potencjałów terytorialnych. 9. Ze względu na współzależność małych i średnich obszarów miejskich z innymi obszarami oraz ich międzysektorowych wyzwań środki wsparcia muszą być zapewniane w postaci zintegrowanych mechanizmów ukierunkowanych terytorialnie. 7
Aneks II Dokumenty powiązane: Communication from the Commission of 6 May 1997 entitled Towards an urban agenda in the European Union (COM(1997)0197), the Lille Action Programme" adopted at the Informal Council of Ministers responsible for urban affairs held in Lille on 3 November 2000, the "Urban Acquis" adopted at the Informal Council of Ministers responsible for territorial cohesion, held in Rotterdam on 29 November 2004, the "Bristol Accord" adopted at the Informal Council of Ministers on sustainable communities held in Bristol on 6-7 December 2005, the Territorial Agenda of the EU - Towards a More Competitive and Sustainable Europe of Diverse Regions adopted at the Informal Council of Ministers responsible for spatial planning and urban development held in Leipzig on 24-25 May 2007, Leipzig Charter on sustainable European cities, adopted at the Informal Council Meeting of Ministers on urban development of 24-25 May 2007 in Leipzig, the Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the Committee of the Regions and the European Economic and Social Committee entitled "Green Paper on Territorial Cohesion: Turning territorial diversity into strength" dated 6 October 2008 (COM (2008)0616), the Marseille Declaration adopted at the Informal Ministerial Meeting of Ministers responsible for urban development on 25 November 2008, the European Parliament resolution of 24 March 2009 on the Green Paper on Territorial Cohesion and the state of the debate on the future reform of cohesion policy (2008/2174(INI)); the European Parliament report of 24 March 2009 on the urban dimension of cohesion policy in the new programming period (2008/2130(INI)), the Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community, signed at Lisbon, 13 December 2007 and entered into force on 1 December 2009, the Working Document of the Directorate-General for Regional Policy Fostering the urban dimension Analysis of the Operational Programmes co-financed by the European Regional Development Fund (2007-2013) from November 2008; and the Guide from the Commission on "The urban dimension in Community policies for the period 2007 2013" updated in December 2009, the strategy EUROPE 2020, approved by the European Council on 17 June 2010 following the, Commission Communication EUROPE 2020: A strategy for smart, sustainable and inclusive growth dated 3 March 2010 (COM(2010)2020); and the renewed EU Sustainable Development Strategy, adopted by the European Council on 15/16 June 2006, Toledo Declaration, adopted at the Informal Council Meeting of Ministers on urban development of 22 June 2010 in Toledo, 8
Territorial agenda of the EU 2020, agreed at the Informal Ministerial Meeting of Ministers responsible for Spatial Planning and Territorial Development of 19 May 2011 in Gödöllő, European Parliament resolution of 23 June 2011 on the European urban agenda and its future in cohesion policy, Commission s report entitled Cities of tomorrow: Challenges, visions, ways forward, October 2011, the Road map for the implementation of the new Territorial Agenda was adopted during Polish presidency in November 2011, Opinion of the European Economic and Social Committee of 21 September 2011 on Metropolitan Areas and City Regions in Europe 2020 Presidency Conclusions adopted at the Informal Meeting of the Directors General of Territorial Cohesion/Spatial Development and Urban Development on 21 November, 2013 in Vilnius, Commission s report entitled Cities of tomorrow: Investing in Europe, Brussels, 17-18 February 2014, Presidency Conclusions adopted at the Informal Meeting of Ministers responsible for cohesion policy of 24-25 April 2014 in Athens, Opinion of the Committee of the Regions of 25 June 2014 on Towards an Integrated Urban Agenda for the EU, Communication from the Commission of 18 July 2014 on the urban dimension of EU policies key features of an EU urban agenda (COM(2014)0490), General Affairs Council conclusions of Nov 2014, Communication from the Commission of 16 December 2014 entitled Commission Work Programme 2015 (COM(2014)0910), EUROCITIES strategic framework 2014-2020: towards an EU urban agenda for cities, December 2014, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee of the Regions. Commission Work Programme 2015. A New Start (COM (2014)910), Opinion of the European Economic and Social Committee of 22 April 2015 on The urban dimension of EU policies Key features of an EU urban agenda, Vienna Declaration by the Mayors of the EU Capital Cities A strong voice in Europe 21 April 2015, 9