ŚLĄSKIE MONETY HABSBURGÓW FERDYNAND II KATALOG Piotr Kalinowski KALETY 2006
Słowo wstępu Katalog, który macie Państwo przed sobą powstał na podstawie wydanego w 1988 dzieła Ivo Halački Mince Ziemí Koruny České. W katalogu tym zamieszczono monety (jak również medale talarowe) wybite przez śląskie mennice ( i Kłodzko) oraz przez mennice obce, ale na których uwzględniono śląską tytulaturę (Dux Silesiae). Katalog został ułożony nominałowo. Przy większości monet podano ich ceny w euro osiągane współcześnie na aukcjach zarówno stacjonarnych jak i internetowych (dane pochodzą z portali Coinarchives, WCN, Auero, e-bay, i Allegro). Wszystkie uwagi do wyszukanych odmian, układu katalogowego czy wyceny można składać pod adresem pk99@op.pl Piotr Kalinowski
FERDYNAND II Ferdynand II Habsburg (ur. 9 lipca 1578 w Grazu, zm. 15 lutego 1637 w Wiedniu) król Czech w latach 1617-1637 i Węgier w latach 1618-1637, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego w latach 16191637 z dynastii Habsburgów. Syn arcyksięcia austriackiego Karola Styryjskiego (syna cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki) oraz księżniczki bawarskiej Marii Wittelsbach. Ojciec cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda III Habsburga, królowej polskiej Cecylii Renaty Habsburg oraz wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i biskupa wrocławskiego Leopolda Wilhelma Habsburga. Ferdynand II Habsburg był synem Karola Styryjskiego, regenta Styrii, Karyntii i Karnioli. Jako arcyksiążę Styrii został wybrany na króla Czech przez parlament czeski w roku 1617. Czesi szybko mieli pożałować tego wyboru Ferdynand był zagorzałym katolikiem i nie zamierzał respektować swobód wyznaniowych zagwarantowanych Czechom listem majestatycznym cesarza Rudolfa II. Miał powiedzieć: Wolę rządzić raczej pustynią niż krajem pełnym heretyków. Był też zdecydowanym zwolennikiem absolutyzmu, który wkrótce zaczął wprowadzać w życie. Nie liczył się ze stanowiskiem możnowładców, doprowadził do zamknięcia kilku zborów kalwińskich, a czary goryczy dopełnił zakaz obrad parlamentu. W odpowiedzi na to Czesi, mimo ostrzeżeń ze strony cesarza Macieja, 22 maja 1618 roku deputowani zebrali się w Pradze i wraz z tłumem prażan zdobyli zamek na Hradczanach. Dzień później doszło do słynnej drugiej defenestracji praskiej wyrzucenia przez okna zamkowe urzędników
cesarskich Wilhelma von Slavatę i Jarosława von Martinica, oskarżonych o łamanie listu majestatycznego. Zwołane naprędce Stany Generalne zdetronizowały Ferdynanda, a na jego miejsce wybrały Fryderyka V, elektora Palatynatu, zwanego później zimowym królem. Jego panowanie było bardzo krótkie połączone siły Ferdynanda i Ligi Katolickiej rozgromiły armię czeską 8 listopada 1620 roku w trwającej dwie godziny bitwie pod Białą Górą, a Praga znów dostała się w ręce Ferdynanda. W 1619 r. książę Siedmiogrodu Gabor Bethlen najechał Górne Węgry i Słowację, po czym przyłączył się do powstańców czeskich i podszedł pod Wiedeń. Za zgodą króla Polski Zygmunta III na Węgry zostali wysłani lisowczycy. Ci zwyciężyli Jerzego Rakoczego w bitwie pod Humiennem. Bethlen odstąpił od Wiednia i zawrócił do ojczyzny. Początkowo chciał się układać z Habsburgami, ale po uzyskaniu zgody sułtana osmańskiego na koronację, przeprowadził swój wybór przez sejm węgierski na króla Węgier (1620 r.). Jeszcze w tym samym roku pokonał wojska cesarskie pod Pozsonyem. Klęska Czechów pod Białą Górą sprawiła ostatecznie, że Bethlen wycofał się z walki. W 1622 r. zawarł z cesarzem pokój w Nikolburgu: zrzekł się pretensji do korony węgierskiej i zobowiązał do wypłaty kontrybucji. Otrzymał natomiast Koszyce. W 1622 r. Ferdynand II wydał statut dla Węgier. Postanawiał on, iż król węgierski ma obowiązek przestrzegać praw Królestwa, wysłuchiwać skargi stanów oraz dbać o sprawiedliwość i porządek. Stany zachowały też prawo do wyboru palatyna, czyli najważniejszego urzędnika. 20 marca 1619 roku zmarł cesarz Maciej i Ferdynand został wybrany jego następcą. Po klęsce pod Białą Górą Czechy były wydane na jego łaskę i zostały szybko spacyfikowane. Ferdynand miał też po swojej stronie świetnego dowódcę Albrechta von Wallensteina, Czecha z pochodzenia, którego armia prowadziła działania wojenne nie pobierając żołdu w zamian za prawo łupienia podbitych ziem. Wallenstein pokonał Duńczyków, którzy w międzyczasie włączyli się do wojny i Ferdynand ogłosił 5 marca 1629 roku edykt restytucyjny, nakazujący protestantom zwrot części dóbr należących do uprzednio do katolików a zsekularyzowanych po roku 1552. Wówczas do wojny przystąpiła Szwecja rządzona przez Gustawa Adolfa. Obawiając się rosnącej potęgi Wallensteina i pod naciskiem swoich doradców Ferdynand usunął Wallensteina z dowództwa w roku 1630. Decyzja ta okazała się brzemienna w skutki Gustaw Adolf pobił Johana von Tillyego, nowego głównodowodzącego wojsk cesarskich pod Breitenfeld, a następnie nad rzeką Lech, gdzie Tilly zmarł od odniesionych ran. Szwedzi podeszli pod Monachium i zajęli Czechy. Przywrócony do łask w roku 1632 Wallenstein z nową armią wyrzucił z Czech protestantów, a w listopadzie w wielkiej bitwie pod Lützen zginął Gustaw Adolf. Mimo przegranej w tej bitwie i utraty Saksonii przez Wallensteina, który na zimę wycofał się do Czech, Ferdynand mógł kampanię 1632 roku zapisać na konto swoich sukcesów, bowiem strona protestancka poniosła w niej znacznie cięższe straty.
Walki w roku następnym nie przyniosły rozstrzygnięcia, częściowo z powodu działań Wallensteina, który prowadził własne rozmowy ze stroną przeciwną, licząc na lojalność armii. Na początku roku 1634 Ferdynand oskarżył Wallensteina o zdradę stanu prawdopodobnie za jego wiedzą Wallenstein został zamordowany. Pozbawiona Wallensteina armia cesarska zdołała jednak zdobyć Ratyzbonę i odnieść zwycięstwo nad Szwedami w bitwie pod Nördlingen. Pobici Szwedzi byli skłonni ograniczyć swój udział militarny w walkach na kontynencie, lecz teraz do wojny po stronie protestantów przystąpiła katolicka Francja. Zgodnie z zasadami francuskiej polityki, której celem było osłabienie Habsburgów, kardynał Richelieu i Ludwik XIII rozkazali swoim wojskom wkroczyć na tereny Niderlandów i rozpocząć działania wojenne przeciw Cesarstwu. Francuzi byli bardzo niezadowoleni z postanowień przygotowywanego pokoju praskiego i na kilkanaście dni przed jego podpisaniem przystąpili do wojny. W tej sytuacji pokój, choć podpisany, nigdy nie wszedł w życie, a walki rozgorzały na nowo. Po śmierci Ferdynanda jego syn i następca Ferdynand III przejął imperium uwikłane w wojny na kilku frontach.
Nr Nominał Rok Materiał Mennica 1. Fenig 1619 Ag 2. Fenig Cu 3. Ag 0,72 g Racibórz 4. Ag 0,79 g 5. Ag 0,79 g 6. 7. 8. Ag 0,79 g Ag 0,79 g Ag 0,79 g 9. Ag 0,72 g Opis odmiany III II 20,-
10. Ag 0,72 g 5,- 11. Ag 0,72 g 5,- 12. Ag 0,72 g 5,- 13. Ag 0,68 g Żagań 14. 15. 16. 17. Ag 0,68 g Ag 0,68 g Ag 0,68 g Ag 0,68 g Żagań Żagań Żagań Żagań 18. 19. Ag 0,72 g Cu Racibórz Racibórz 20. Ag 0,77 g Głogów 21. Ag 0,71 g Opole Próba w miedzi
22. Ag 0,71 g Opole 23. Ag 0,71 g Opole 24. Ag 0,71 g Opole 25. Ag 0,79 g 26. Ag 0,79 g 27. Ag 0,72 g 5,- 28. Ag 0,72 g 5,- 29. Ag 0,72 g
30. Ag 0,72 g 31. Ag 0,72 g 32. 33. Ag 0,72 g Ag 0,72 g 34. 1/4 a Ag 0,31 g 35. 1/4 a Ag 0,31 g 36. 1/4 a Ag 0,31 g 37. 1/4 a Ag 0,31 g 38. 1/4 a Ag 0,31 g 39. 40. 41. 1/4 a 1/4 a 1/4 a Ag 0,31 g Ag 0,31 g Ag 0,31 g
42. 1/4 a Ag 0,31 g 43. 44. 1/2 a 1/2 a Ag 0,53 g Ag 0,53 g 45. 1/2 a Ag 0,53 g 46. 1/2 a Ag 0,53 g 47. 1/2 a Ag 0,53 g 48. 1/2 a Ag 0,46 g 49. 50. 51. 52. 1/2 a 1/2 a 1/2 a 1/2 a Ag 0,46 g Ag 0,46 g Ag 0,46 g Ag 0,53 g 53. 1/2 a Ag 0,46 g 54. 55. 1/2 a 1/2 a Ag 0,46 g Ag 0,46 g
56. 1/2 a 1626 Ag Hradec 57. 1/2 a 1627 Ag 0,46 g 58. 59. 60. 61. 1/2 a 1/2 a 1/2 a 1627 1627 1628 Ag 0,46 g Ag 0,46 g Ag 0,53 g Ag 0,68 g Racibórz 62. Ag 0,80 g 63. Ag 0,80 g 64. Ag 0,80 g 65. Ag 0,80 g 66. Ag 0,80 g
67. Ag 0,80 g 68. Ag 0,80 g 69. 70. 71. Ag 0,80 g Ag 0,80 g Ag 0,80 g 72. 73. 74. 75. 76. 10,-
77. Ag 0,68 g Racibórz 78. Ag 0,68 g Racibórz 79. Ag 0,88 g Opole 80. Ag 0,88 g Opole 81. Ag 0,88 g Opole 82. 83. Ag 0,80 g Ag 0,80 g 84. 85. 10,- 50,-
86. 87. 88. 89. 1626 Ag 0,82 g Hradec 90. 1626 Ag 0,82 g Hradec 91. 1626 92. 93. 1626 1626 94. 1627 Ag 0,82 g Hradec 95. 1627 20,- 10,-
96. 97. 98. 1627 1627 1627 Cu 99. 100. 1632 1632 101. 1633 102. 1633 103. 104. 105. 106. 107. 1633 1633 1634 1634 1635 108. 1636 109. 1636 Próba w miedzi 10,-
110. 1636 111. 1636 112. 113. 1637 ---- 114. 1622 Ag 0,97 g 115. 1622 Ag 0,97 g 116. 1622 Ag 0,97 g 117. Ag Kłodzko 10,-
118. Ag 1,24 g 119. Ag 1,24 g 120. Ag 1,24 g 121. Ag 1,24 g 122. 123. Ag 1,24 g Ag 1,24 g 124.
125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. Ag 1,67 g Żagań 134. Ag 1,67 g Żagań Bez nominału
135. Ag 1,67 g Żagań 136. Ag 1,67 g Żagań 137. Ag 1,67 g Żagań 138. Ag 1,58 g Racibórz 139. Ag 1,58 g Racibórz 140. Ag 1,36 g Opole
141. Ag 1,36 g Opole 142. 143. 144. 145. Ag 1,36 g Ag 1,36 g Ag 1,24 g Ag 1,24 g Opole Opole 146. 147. 148. 149.
150. 151. 152. 153. 1626 Ag 1,39 g Hradec 154. 1626 Ag 1,39 g Hradec 155. 1626 156. 1626 157. 158. 159. 1626 1626 1626 Cu Próba w miedzi
160. 1627 161. 1627 162. 1627 163. 1627 164. 1627 165. 166. 167. 168. 1628 1628 1628 1628 10,-
169. 170. 171. 1629 1629 1629 Mosiądz 172. 1630 173. 174. 175. 176. 1630 1630 1631 1631 177. 178. 1632 1632 179. 1633 180. 181. 182. 1634 1634 1635 10,Klipa Próba w mosiądzu 10,- 10,- 30,-
183. 184. 185. 1636 1636 1636 186. 1637 187. 15 ów Ag Hradec 188. 189. 15 ów 15 ów Ag 2,68 g Cu Głogów Głogów 190. 15 ów Ag 2,68 g Głogów Próba w miedzi
191. 15 ów Ag 2,68 g Głogów 192. 15 ów Ag 2,68 g Głogów 193. 24 y 1622 Ag 194. 24 y Ag 2,62 g Hradec 195. 24 y Ag 4,06 g Głogów 75,-
196. 24 y Ag 4,06 g Głogów 197. 24 y Ag 4,06 g Głogów 198. 24 y Ag 4,06 g Głogów 199. 24 y Ag 3,53 g Opole 200. 24 y Ag 3,53 g Opole 250,-
201. 24 y Ag 3,97 g 80,- 202. 24 y Ag 3,97 g 75,- 203. 24 y Ag 3,97 g 204. 24 y Ag 3,97 g 205. 24 y Ag 4,19 g 70,-
206. 24 y Ag 4,19 g 207. 24 y Ag 4,19 g 208. 24 y Ag 4,19 g 209. 210. 24 y 24 y Ag 4,19 g Ag 4,19 g 211. 48 ów 1621 Ag
212. 60 ów 1621 Ag 213. 214. 215. 75 ów 150 ów 150 ów 1622 1622 1622 Ag Ag 13,94 g Ag 13,94 g 216. 217. 218. 150 ów 150 ów 150 ów Ag 13,94 g Ag 13,94 g Ag 13,94 g 219. 1/4 a ---- Ag 7,11 g
220. 1/4 a Ag 6,74 g 221. 1/4 a 1628 Ag 7,11 g 222. 1/2 a Ag 13,42 g 223. 1/2 a Ag 13,42 g 2000,- 3000,- 6000,-
224. 225. 1/2 a 1/2 a Ag 13,42 g Ag 14,14 g Racibórz Opole 226. 1/2 a 1628 Ag 14,14 g 227. 1/2 a 1631 Ag 14,14 g 228. 1/2 a 1632 Ag 14,14 g 1600,- 3400,-
229. 1/2 a 1632 Ag 14,14 g 1050,- 230. 1/2 a 1632 Ag 14,14 g 650,- 231. 232. 233. ---------- Ag 28,67 g Ag 28,67 g Ag 28,67 g
234. 1621 Ag 235. Ag 28,67 g Kłodzko 236. Ag 27,75 g 1900,- 6500,-
237. Ag 27,75 g 238. Ag 27,75 g 239. 240. Ag 27,75 g Ag 27,75 g
241. Ag 28,67 g 242. Ag 28,67 g 243. Ag 28,67 g 1500,-
244. Au 17,31 g 245. Ag 28,48 g Opole 246. Ag 28,67 g 247. Ag 28,67 g Próba w złocie gruby
248. Ag 28,67 g 249. 1627 Ag 28,67 g 250. 251. 1627 1627 Ag 28,67 g Ag 28,67 g 900,- 350,Klipa 1250,-
252. 1629 Ag 28,67 g 253. 254. 1629 1629 Ag 28,67 g Ag 28,67 g 255. 1630 Ag 28,67 g 420,- 750,Klipa
256. 1631 Ag 28,67 g 257. 1632 Ag 28,67 g 400,- 258. 1632 Ag 28,67 g 200,- 1300,-
259. 1632 Ag 28,67 g 260. 1632 Ag 28,67 g 261. 1632 Ag 28,67 g 850,-
262. 263. 2 y 2 y ------- Ag 56,72 g Ag 56,72 g 264. 2 y Ag 52,7 g 265. 2 y Ag 52,7 g Klipa Klipa ośmioboczna
266. 267. 2 y 2 y 1626 1627 Ag 58,47 g Ag 56,72 g myśliwski 268. 2 y 1627 Ag 56,72 g Klipa 269. 2 y 1629 Ag 56,72 g 20000,- 24000,-
270. 2 y 1630 Ag 56,72 g 271. 3 y Ag 86,07 g 272. 3 y Ag 86,88 g 273. 274. 1/2 Dukata 1/2 Dukata 1633 1636 Au 1,72 g Au 1,72 g myśliwski 30000,-
275. Dukat Au 3,45 g 276. Dukat Au 3,45 g 277. Dukat 1626 Au 3,45 g 278. Dukat 1629 Au 3,45 g 279. Dukat 1630 Au 3,45 g 280. Dukat 1630 Au 3,45 g 6800,- 4200,-
281. 282. Dukat Dukat 1630 1630 Au 3,45 g Au 3,45 g 283. 284. Dukat Dukat 1631 1632 Au 3,45 g Au 3,45 g 285. Dukat 1633 Au 3,45 g 663 286. 287. Dukat Dukat 1633 1635 Au 3,45 g Au 3,45 g 1663 288. Dukat 1636 Au 3,45 g 289. 2 Dukaty 1630 Au 6,85 g 2400,- 2500,- 1200,-
290. 2 Dukaty 1636 Au 6,85 g 291. 5 Dukatów Au 17,47 g 292. 5 Dukatów 1626 Au 17,31 g 293. 5 Dukatów 1627 Au 17,31 g 5000,-
294. 5 Dukatów 1627 Au 17,31 g 295. 5 Dukatów 1627 Au 17,31 g 296. 5 Dukatów 1628 Au 17,31 g 297. 5 Dukatów 1628 Au 17,18 g 10500,- 1100,- 6000,- 2850,-
298. 5 Dukatów 1629 Au 17,31 g 299. 5 Dukatów 1629 Au 17,31 g 300. 6 Dukatów Au 20,83 g 301. 10 Dukatów Au 34,17 g Opole 5000,- 6500,- 8600,-