ŚLĄSKIE MONETY KRÓLESTWA PRUS KATALOG

Transkrypt

1 ŚLĄSKIE MONETY KRÓLESTWA PRUS KATALOG Piotr Kalinowski KALETY 2006

2 Słowo wstępu Katalog, który macie Państwo przed sobą powstał na podstawie wydanego w 1883 roku dzieła von Saurmy Schlesische Münzen und Medalien, dostępnego dziś dzięki działaniu Ruchu Autonomii Śląska w internecie. W katalogu tym zamieszczono monety (jak również medale talarowe) wybite przez śląskie mennice (Wrocław i Kłodzko) zarówno dla Śląska jak i dla pozostałych ziem Królestwa Prus (bite według stóp śląskiej, brandenburskiej jak również polskiej) oraz przez mennice obce dla Śląska lub według śląskiej stopy. Monety dla Śląska zanikają po wprowadzeniu reformy walutowej w 1821 roku i zamknięciu dla bicia monet mennicy wrocławskiej. Katalog został ułożony nominałowo - według stóp menniczych. Najpierw śląskiej (greszle i krajcary), później brandenburskiej (grosze, części talara, talary i dukaty). Przy większości monet podano ich ceny w euro osiągane współcześnie na aukcjach zarówno stacjonarnych jak i internetowych (dane pochodzą z portali Coinarchives, WCN, e-bay, i Allegro). Wszystkie uwagi do wyszukanych odmian, układu katalogowego czy wyceny można składać pod adresem pk99@op.pl Piotr Kalinowski 2

3 FRYDERYK II WIELKI Pierwsze miesiące rządów 28-letniego króla zostały zdominowane przez gry dyplomatyczne. W polityce zagranicznej okazał się ryzykantem i wytrawnym graczem. Dewizą rządów Fryderyka stało się rozbudowywanie potęgi Prus przez wojny i podboje. Kryzys potęgi Habsburgów przypieczętowała wówczas śmierć cesarza Karola VI, którą Fryderyk potraktował jako okazję do zakwestionowania prawa Marii Teresy do dziedziczenia posiadłości Habsburgów. Rozpoczęło to wojnę o sukcesję austriacką. Występując jako sojusznik Austrii, którego celem jest zabezpieczenie ziem dla Marii Teresy, w grudniu 1740 wojska pruskie przekroczyły granicę, zajmując do końca stycznia 1741 niemal cały austriacki Śląsk, będący wówczas jedną z najbardziej rozwiniętych prowincji Austrii. Zabiegi Fryderyka by Maria Teresa uznała zdobycie Śląska bez wojny nie powiodły się i na wiosnę 1741 rozpoczęły się działania wojenne: tzw. wojny śląskie. Pierwszą porażką Fryderyka na polu bitewnym była bitwa pod Małujowicami (niem. Mollwitz), 10 kwietnia Król, osobiście kierujący armią, dał się zaskoczyć kawalerii austriackiej. Mimo ucieczki Fryderyka Prusacy zwyciężają, głównie dzięki sprawności armii pruskiej i dowodzeniu feldmarszałka von Schwerina. 11 czerwca i 28 lipca 1742 podpisano traktaty pokojowe z Austrią. Śląsk pozostaje pod władzą Prus. II wojna śląska rozpoczyna się w połowie 1744 i trwa do grudnia 1745, a Fryderyk odnosi spektakularne zwycięstwa nad armią sasko - austriacką pod Dobromierzem (niem. Hohenfriedburg), pod Kotliskami (niem. Kesseldorf) i Dreznem. Częściowo w wyniku dyplomatycznych błędów Fryderyka w 1756, rozpoczyna się wojna siedmioletnia ( ), w której przeciwko Prusom zawiązał się sojusz austriacko - francusko rosyjsko - saksoński. Uprzedzając przeciwników Fryderyk II wtargnął do Saksonii, zmuszając armię saską do kapitulacji. Eksploatacja bogatej Saksonii i wcielenie jeńców saskich do armii pruskiej pozwoliło na zwiększenie potencjału militarnego i gospodarczego państwa. Po początkowych sukcesach w Saksonii i Austrii (np. bitwa pod Pragą), Prusy są zmuszone wycofać się z Czech po przegranej bitwie pod Kolinem (18 czerwca 1757). Pomimo teoretycznej przewagi koalicji antypruskiej, na korzyść Prus przemawiał brak wystarczającej koordynacji działań sojuszników, dzięki czemu udało się Fryderykowi pokonać połączone, dwukrotnie liczniejsze od pruskich, wojska Rzeszy i 3

4 Francji w bitwie pod Rossbach (5 listopada 1757), czy rozbić Austriaków w błyskotliwie rozegranej bitwie pod Lutynią (5 grudnia 1757). Wiele z posunięć taktycznych Fryderyka przejdzie później do historii wojskowości. Sukcesy te nie zmieniają faktu, że pozycja Prus, zmuszonych do walki na wielu frontach, nie przedstawiała się najlepiej - w 1759 roku doszło do masakry wojsk pruskich pod Kunowicami, kiedy z 30-tysięcznej armii Fryderyka przeżyły zaledwie 3 tysiące. Gdy wydawało się, że sukcesy wojsk rosyjskich całkowicie pogrążą Prusy, zmarła caryca Elżbieta, a jej następca Piotr III Romanow pośpiesznie zawarł w 1762 pokój, ogłaszając się nawet sprzymierzeńcem Prus (dwa lata później Fryderyk zawrze ośmioletni sojusz z Rosją). Koalicja antypruska rozpada się i przywrócone zostaje status quo sprzed wojny (Prusy ani nie zyskują ani nie tracą terytoriów, a Austria wreszcie uznaje zdobycie śląska przez Prusy). W listopadzie 1762 podpisano preliminaria pokojowe francuskoangielskie, a rozmowy pokojowe między Austrią a Prusami wieńczy podpisanie pokoju w Hubertusburgu 15 lutego Resztę rządów Fryderyk poświęci głównie odbudowie potęgi kraju. Już od pierwszych dni rządów, większość uprawnień Fryderyk koncentrował we własnych rękach, uzasadniając to retoryką "oświeconego absolutyzmu". Chociaż sprawował władzę w sposób absolutny, to wierzył, że celem polityki jest dobrobyt jego obywateli. Siebie uważał za sługę Prus i tego wymagał też od obywateli, w myśl dewizy, że czasem trzeba poświęcić szczęście i wygodę w imię dobra całego państwa. Jego polityka była na ogół konserwatywna. Faworyzował pruską szlachtę, którą uważał za ostoję honoru i poczucia odpowiedzialności. Rozbudowywał armię i administrację, usprawniał sądownictwo, kładąc nacisk na posłuszeństwo i wierność rozkazom. W chwili gdy obejmował władzę armia liczyła 83 tys. żołnierzy, gdy umierał było ich już 190 tys. (z czego jedynie połowę stanowiła ludność Prus). Wprowadził kilka ważnych reform. Jedną z jego pierwszych decyzji było zniesienie tortur. Powołanej przez ojca komisji kodyfikacyjnej polecił dokonanie reformy sądownictwa i skodyfikowanie prawa sądowego (za jego życia udało się tylko to pierwsze). W 1763 podjął próbę stworzenia systemu szkolnictwa podstawowego, wprowadzając przymus szkolny. Za jego panowania rozwinął się też nowy typ szkoły średniej nastawionej na umiejętności praktyczne (tzw. szkoła realna). Sam będąc agnostykiem, tolerował w swoim państwie różne wyznania, będąc bodaj pierwszym królem, który tak otwarcie dystansował się do spraw religii. Fryderyk był wieloletnim przyjacielem Woltera. Od lipca 1750 do marca 1752 gościł go w Berlinie i Poczdamie. Sam wolał mówić po francusku niż po niemiecku nie miał też dobrego zdania na temat ówczesnej literatury niemieckiej. 4

5 WALUTA: 1 Friedrichs d'or = 5 Talarów 1 Dukat = 2 ½ Talara 1 Talar = 24 Grosze 1 Grosz = 12 Fenigów (Denary, Solidy) 1 Krajcar = 4 Fenigi 1 Greszel = 3 Fenigi 5

6 Nr wg katalogu Saurmy Nr Nominał Rok Materiał Opis odmiany III II 1 (26) Denar 1746 Cu 55,- 140,- 2 (31) Denar 1747 Cu 80,- 150,- 3 (69) Greszel 1753 Ag 20,- 4 (78) Greszel 1754 Ag 30,- 60,- 5 (81) Greszel 1755 Ag 6 (89) Greszel 1756 Ag 30,- 160,6

7 7 8 (102) Greszel (103) Greszel 1757 Ag 1757 Au 9 (107) Greszel 1759 Ag 10 (141) Greszel 1769 Ag Wyszukany monogram 35,- 11 (142) Greszel 1769 Ag Prosty monogram 90,- 12 (146) Greszel 1770 Ag 13 (151) Greszel 1771 Ag 30,Próba w złocie -,- 25,- 90,- 80,- 7

8 14 (157) Greszel 1772 Ag 15 (162) Greszel 1773 Ag 16 (167) Greszel 1774 Ag 17 (171) Greszel 1775 Ag 18 (175) Greszel 1776 Ag 19 (178) Greszel 1777 Ag 20 (183) Greszel 1778 Ag 60,- 8

9 21 (188) Greszel 1779 Ag 22 (193) Greszel 1780 Ag 23 (202) Greszel 1781 Ag 24 (207) Greszel 1782 Ag 25 (213) Greszel 1783 Ag 26 (219) Greszel 1784 Ag 27 (224) Greszel 1785 Ag 28 (230) Greszel 1786 Ag 29 (17) 2 Greszle 1745 Ag 30 (22) 2 Greszle 1746 Ag 60,- 175,- 125,- Zamknięta dwójka 85,9

10 Greszle 1746 Ag 32 (30) 2 Greszle 1747 Ag 33 (35) 2 Greszle 1748 Ag 34 (38) 2 Greszle 1749 Ag 35 (44) 2 Greszle 1750 Ag 36 (53) 2 Greszle 1751 Ag Otwarta dwójka 220,- 35,- Cała data 10

11 Greszle 1751 Ag 38 (62) 2 Greszle 1752 Ag 39 (68) 2 Greszle 1753 Ag 40 (77) 2 Greszle 1754 Ag 41 (150) 2 Greszle 1771 Ag 42 (156) 2 Greszle 1772 Ag 43 (161) 2 Greszle 1773 Ag Przedzielona data 15,- 11

12 44 (166) 2 Greszle 1774 Ag 45 (170) 2 Greszle 1775 Ag 46 (174) 2 Greszle 1776 Ag 47 (177) 2 Greszle 1777 Ag 48 (182) 2 Greszle 1778 Ag 49 (187) 2 Greszle 1779 Ag 50 (192) 2 Greszle 1780 Ag 51 (201) 2 Greszle 1781 Ag 52 (206) 2 Greszle 1782 Ag 53 (212) 2 Greszle 1783 Ag 54 (218) 2 Greszle 1784 Ag 55 (223) 2 Greszle 1785 Ag 56 (229) 2 Greszle 1786 Ag 35,- 12

13 57 (10) Poltura 1744 Ag 58 (16) Krajcar 1745 Ag 59 (29) Krajcar 1747 Ag Małe popiersie 90, Krajcar 1747 Ag Duże popiersie 120,- 61 (61) Krajcar 1752 Ag Monogram Krajcar 1752 Ag Popiersie króla 60,- 300,- 130,- 13

14 63 (67) Krajcar 1753 Ag 55,- 64 (76) Krajcar 1754 Ag 65,- 65 (87) Krajcar 1756 Ag (100) Krajcar (101) Krajcar 1757 Ag 1757 Au 68 (111) Krajcar 1763 Ag 69 (127) Krajcar 1766 Ag 70 (132) Krajcar 1767 Ag 71 (149) Krajcar 1771 Ag 72 (155) Krajcar 1772 Ag Próba w złocie 175,- 14

15 73 (160) Krajcar 1773 Ag 74 (165) Krajcar 1774 Ag 75 (169) Krajcar 1775 Ag 76 (173) Krajcar 1776 Ag 77 (176) Krajcar 1777 Ag 78 (181) Krajcar 1778 Ag 79 (186) Krajcar 1779 Ag 80 (205) Krajcar 1782 Ag 81 (222) Krajcar 1785 Ag 82 (228) Krajcar 1786 Ag 83 (4) 3 Krajcary 1743 Ag 84 (9) 3 Krajcary 1744 Ag 85 (15) 3 Krajcary 1745 Ag 70,- 170,- 15

16 86 (60) 3 Krajcary 1752 Ag 75,- 87 (148) 3 Krajcary 1771 Ag 15,- 88 (154) 3 Krajcary 1772 Ag 89 (159) 3 Krajcary 1773 Ag 90 (164) 3 Krajcary 1774 Ag 91 (180) 3 Krajcary 1778 Ag 92 (185) 3 Krajcary 1779 Ag 93 (190) 3 Krajcary 1780 Ag 94 (191) 3 Krajcary 1780 Ag 150,- Mennica Berlin Mennica Berlin Mennica Berlin 80,16

17 95 (200) 3 Krajcary 1781 Ag 96 (199) 3 Krajcary 1781 Ag 97 (204) 3 Krajcary 1782 Ag 98 (211) 3 Krajcary 1783 Ag 99 (210) 3 Krajcary 1783 Ag 100 (217) 3 Krajcary 1784 Ag 101 (216) 3 Krajcary 1784 Ag Mennica Berlin Mennica Berlin 15,- Mennica Berlin 15,- 32,- 17

18 102 (221) 3 Krajcary 1785 Ag 103 (227) 3 Krajcary 1786 Ag 104 (3) 6 Krajcarów 1743 Ag Król z lokiem 320,- 525, Krajcarów 1743 Ag Normalna fryzura 250,- 650,- 106 (8) 6 Krajcarów 1744 Ag 150,- 220,- 107 (14) 6 Krajcarów 1745 Ag 100,- 440,- 18

19 108 (21) 6 Krajcarów 1746 Ag Krajcarów 1746 Ag 110 (28) 6 Krajcarów 360,- Łysy król 150, Ag 190,- 380,- 1700,- 111 (2) 15 Krajcarów 1743 Ag 112 (7) 15 Krajcarów 1744 Ag 113 (13) 15 Krajcarów 1745 Ag 114 (20) 15 Krajcarów 1746 Ag 600,- 950,- 19

20 115 (63) 3 Grosze 1752 Ag 75,- 116 (71) 3 Grosze 1753 Ag 60,- 117 (80) 3 Grosze 1754 Ag 118 (86) 3 Grosze 1755 Ag 119 (97) 3 Grosze 1756 Au 120 (113) 3 Grosze 1763 Ag 121 (118) 3 Grosze 1764 Ag Mała głowa Grosze 1764 Ag Duża głowa 55,- 125,- Próba w złocie 110,- 100,- 270,- 110,20

21 123 (123) 3 Grosze 1765 Ag 120,- 124 (84) 6 Groszy 1755 Ag 35,- 125 (85) 6 Groszy 1755 Ag (94) 6 Groszy (95) 6 Groszy 1756 Ag 1756 Au 128 (96) 6 Groszy 1756 Ag 129 (104) 6 Groszy 1757 Ag 130 (114) 6 Groszy 1763 Ag 131 (106) 8 Groszy 1759 Ag 25,Próba w złocie 21

22 Groszy 1752 Ag 133 (70) 18 Groszy 1753 Ag Mały orzeł Groszy 1753 Ag Duży orzeł 135 (79) 18 Groszy 1754 Ag 90,- 170,- 136 (82) 18 Groszy 1755 Ag 125,- 220, Groszy 1755 Ag 80,- 125,- 120,- 80,- 160,- 140,- 22

23 (90) 18 Groszy (91) 18 Groszy 1756 Ag 1756 Au 140 (92) 18 Groszy 1756 Ag 141 (105) 18 Groszy 1758 Ag Z gałązkami Groszy 1758 Ag Z gwiazdkami 143 (43) 1/48 Talara 1750 Ag /48 Talara 1752 Ag 140,Próba w złocie 210,- 120,- 200,- 23

24 145 (52) 1/24 Talara 1751 Ag /24 Talara 1751 Ag 147 (110) 1/24 Talara 1763 Ag 50,- 240,- 148 (198) 1/24 Talara 1781 Ag 60,- 110,- 149 (42) 1/12 Talara 1750 Ag Kwiaty 40,- 100, /12 Talara 1750 Ag Gałązki 50,- 35,- Podwójna data 140,- 460,- 24

25 151 (51) 1/12 Talara 1751 Ag B pod datą 100, /12 Talara 1751 Ag B w dacie 70,- 153 (59) 1/12 Talara 1752 Ag B pod datą 85, /12 Talara 1752 Ag B w dacie 85,- 155 (66) 1/12 Talara 1753 Ag 156 (75) 1/12 Talara 1754 Ag 140,- 157 (109) 1/12 Talara 1763 Ag 160,25

26 158 (117) 1/12 Talara 1764 Ag B pod datą /12 Talara 1764 Ag B w dacie 160 (122) 1/12 Talara 1765 Ag 161 (126) 1/12 Talara 1766 Ag 162 (131) 1/12 Talara 1767 Ag 163 (137) 1/12 Talara 1768 Ag 164 (140) 1/12 Talara 1769 Ag 10,- 125,- 80,- 10,- 26

27 165 (41) 1/6 Talara 1750 Ag Kwiaty 150, /6 Talara 1750 Ag Gałązki 115,- 167 (50) 1/6 Talara 1751 Ag Duże kwiaty /6 Talara 1751 Ag Małe kwiaty, głowa mała 110, /6 Talara 1751 Ag Małe kwiaty, głowa duża 90,- 15,- 27

28 170 (58) 1/6 Talara 1752 Ag 171 (65) 1/6 Talara 1753 Ag 172 (74) 1/6 Talara 1754 Ag 173 (99) 1/6 Talara 1757 Ag 174 1/6 Talara 1759 Ag 175 (108) 1/6 Talara 1763 Ag 176 (116) 1/6 Talara 1764 Ag /6 Talara 1764 Ag 90,- 130,- Mennica Bayreuth 750,- 35,- 70,- Król z kosmykiem 160,28

29 178 (121) 1/6 Talara 1765 Ag /6 Talara 1765 Ag 180 (125) 1/6 Talara 1766 Ag 181 (136) 1/6 Talara 1768 Ag 182 (145) 1/6 Talara 1770 Ag 183 (49) 1/4 Talara 1751 Ag Z gwiazdkami 35,- 135,- 150,29

30 184 (57) 1/4 Talara 1752 Ag 60,- 185,- 185 (134) 1/4 Talara 1768 Ag 100,- 360, /3 Talara 1742 Ag Podpisanie pokoju z Węgrami /3 Talara 1745 Ag Podpisanie pokoju w Dreźnie 188 (120) 1/3 Talara 1765 Ag 135,- 65,- 130,- 5,- 30

31 189 (130) 1/3 Talara 1767 Ag 190 (135) 1/3 Talara 1768 Ag Małe kwiatki /3 Talara 1768 Ag Duże kwiatki 192 (139) 1/3 Talara 1769 Ag 40,- 193 (144) 1/3 Talara 1770 Ag 45,- 165,- 45,- 80,- 380,- 31

32 /3 Talara 1771 Ag 195 (153) 1/3 Talara 1772 Ag 196 (158) 1/3 Talara 1773 Ag 197 (163) 1/3 Talara 1774 Ag Duża głowa 300, /3 Talara 1774 Ag Mała głowa 120,- 70,- 35,- 75,- 32

33 199 (168) 1/3 Talara 1775 Ag 200 (172) 1/3 Talara 1776 Ag /3 Talara 1777 Ag 40,- 202 (179) 1/3 Talara 1778 Ag 10,- 100,- 203 (184) 1/3 Talara 1779 Ag 30,- 550,- 75,- 170,- 140,- 33

34 204 (209) 1/3 Talara 1783 Ag 205 (215) 1/3 Talara 1784 Ag 206 (226) 1/3 Talara 1786 Ag /2 Talara 1742 Ag Bitwa pod Chotusitz 350, /2 Talara 1744 Ag Zdobycie Pragi 800,- 209 (48) 1/2 Talara 1751 Ag 145,- 60,- 135,- 34

35 210 (56) 1/2 Talara 1752 Ag Ukośny bęben /2 Talara 1752 Ag Prosty bęben /2 Talara 1752 Ag Ukośny sztandar /2 Talara 1755 Ag 100 lecie kościoła w Jauer 200, /2 Talara 1763 Ag Podpisanie pokoju w Hubertusburgu 280,- 200,- 65,- 390,- 35

36 215 (129) 1/2 Talara 1767 Ag /2 Talara 1777 Ag Ufundowanie nowego kościoła we Wrocławiu 280, /3 Talara 1741 Ag Zhołdowanie Śląska 145, /3 Talara 1741 Ag Zdobycie Śląska /3 Talara 1759 Ag 50 lat kościoła ewangelickiego w Landshut 70,- 380,- 1300,- 280,- 36

37 /3 Talara 1775 Ag 100 lecie śmierci ostatniego śląskiego Piasta Jerzego Wilhelma 460, Talar 1741 Ag Nagroda za naukę 440, Talar 1741 Ag Zajęcie Wrocławia 1700, Talar 1742 Ag Podpisanie pokoju we Wrocławiu 450,- 37

38 Talar 1742 Ag Podpisanie pokoju we Wrocławiu 2900, Talar 1745 Ag Podpisanie pokoju w Dreźnie 550,- 226 (40) Talar 1750 Ag 150,- 227 (47) Talar 1751 Ag 170,- 228 (55) Talar 1752 Ag 320,- 38

39 Talar 1757 Ag Bitwa pod Lissa Talar 1757 Ag Bitwa pod Roβbach Talar 1757 Ag Ponowne Śląska Talar 1758 Ag Bitwa pod Zorndorf 700, Talar 1758 Ag Bitwa pod Zorndorf 430,- zajęcie 1500,- 400,- 1100,- 39

40 234 (115) Talar 1764 Ag 40,- 235 (119) Talar 1765 Ag 60,- 236 (128) Talar 1766 Ag 50,- 237 (128) Talar 1767 Ag 238 (133) Talar 1768 Ag 400,- 210,- 100,40

41 239 (143) Talar 1770 Ag 240 (147) Talar 1771 Ag 241 (152) Talar 1772 Ag Talar 1779 Ag Podpisanie pokoju w Cieszynie 280, Talar 1779 Ag Podpisanie pokoju w Cieszynie 425,- 80,- 250,- 200,- 85,- 180,- 41

42 244 (189) Talar 1780 Ag 55,- 245 (195) Talar 1781 Ag 65,- 246 (203) Talar 1782 Ag 100,- 247 (208) Talar 1783 Ag 248 (214) Talar 1784 Ag 40,- 249 (220) Talar 1785 Ag 70,- 400,- 170,- 42

43 250 (225) Talar 1786 Ag 110, /2 Talara 1745 Ag Podpisanie pokoju w Dreźnie 3800, /2 Talara 1756 Ag Kapitulacja saskiej armii pod Prima 150, /2 Talara /2 Talara Zwycięski rok 1757 Ag 1757 Brąz Próba Talary Talary Bitwa pod Roβbach 1757 Ag 1757 Brąz Próba 800,80,- 1300,100,43

44 Talary Talary Bitwa pod Pragą 1757 Ag 1757 Brąz Próba srebrzona Talary 1763 Ag Zwycięstwo Wojnach Śląskich /2 Talara 1757 Ag Bitwa pod Lissa 261 (1) Dukat 1743 Au 3200,- 262 (6) Dukat 1744 Au 3800,- 263 (12) Dukat 1745 Au 100,- w 520,195,- 280,- 2800,- 44

45 264 (27) Dukat 1747 Au 265 (46) Dukat 1751 Au 266 (54) Dukat 1752 Au Dukat 1753 Au 268 (73) Dukat 1754 Au 269 (98) Dukat 1757 Au Dukat 1765 Au 1000,- 1300,- 3100,- 675,- 45

46 Dukat 1767 Au 272 (138) Dukat 1769 Au Dukat 1773 Cu 274 (5) 2 Dukaty 1744 Au 275 (11) 2 Dukaty 1745 Au 276 (18) 2 Dukaty 1746 Au 277 (19) 2 Dukaty 1746 Au 3100,- 278 (25) 2 Dukaty 1747 Au 6250,- 279 (26) 2 Dukaty 1747 Au 1300,- Próba miedziana 80,- 1900,- 46

47 280 (33) 2 Dukaty 1748 Au 281 (37) 2 Dukaty 1749 Au Dukaty 1749 Au 283 (39) 2 Dukaty 1750 Au 284 (45) 2 Dukaty 1751 Au Dukaty 1752 Au Ukośny bęben Dukaty 1752 Au Prosty bęben 925,- Podwójny napis "książę Śląska" 3200,- 1600,- 3500,- 6500,- 800,- 47

48 287 (64) 2 Dukaty 1753 Au 288 (72) 2 Dukaty 1754 Au 289 (114) 2 Dukaty 1764 Au 775,- 1200, Dukaty 1769 Au 2000,- 5000, Dukaty 1771 Au 800,- 1150, Dukaty 1777 Au 1000,- 2200, Dukaty 1780 Au 1550,- 460,48

49 294 (194) 2 Dukaty 1781 Au 295 (24) 4 Dukaty 1747 Au 296 (32) 4 Dukaty 1748 Au 297 (45) 4 Dukaty 1749 Au 11000, Dukaty 1751 Au 4200,- 5500,- MONETY OBLĘŻONEJ TWIERDZY KOŹLE 299 (74) Greszel 1761 Ag 300 (73) Krajcar 1761 Ag 1600,- 301 (72) Grosz 1761 Ag 1600,- 302 (71) Grosz 1761 Ag 49

50 FRYDERYK WILHELM II Wziął udział w II i III rozbiorze Polski. Przystąpił do tłumienia insurekcji kościuszkowskiej u boku Rosji. Osobiście dowodził w bitwie pod Szczekocinami 1794, gdzie pobił korpus Kościuszki. Wspólnie z Austrią wystąpił przeciw rewolucji Francji, ale w 1795 w obawie pominięcia Prus przez Austrię i Rosję w zamierzonym III rozbiorze Polski, zawarł z Francją odrębny pokój w Bazylei. 50

51 303 (283) Szeląg 1797 Cu Z dwiema kropkami Szeląg 1797 Cu Bez kropek Szeląg 1797 Cu Z jedną kropką 304 (233) Greszel 1787 Ag 305 (238) Greszel 1788 Ag 306 (244) Greszel 1789 Ag 307 (247) Greszel 1790 Ag 308 (249) Greszel 1791 Ag 30,- 55,51

52 309 (252) Greszel 1792 Ag 310 (255) Greszel 1793 Ag 311 (259) Greszel 1794 Ag 312 (262) Greszel 1795 Ag 313 (267) Greszel 1796 Ag 314 (277) Greszel 1797 Ag (236) 1/2 Krajcara (237) 1/2 Krajcara 1788 Cu 1788 Au Próba w złocie (242) 1/2 Krajcara (243) 1/2 Krajcara 1789 Cu 1789 Ag Próba w srebrze 318 (258) 1/2 Krajcara 1794 Cu 500,2600,- 5500,- 52

53 319 (261) 1/2 Krajcara 1795 Cu 320 (266) 1/2 Krajcara 1796 Cu 321 (276) 1/2 Krajcara 1797 Cu /2 Krajcara 1797 Cu 323 (232) Krajcar 1787 Ag 324 (235) Krajcar 1788 Ag 325 (241) Krajcar 1789 Ag 326 (246) Krajcar 1790 Ag 327 (251) Krajcar 1792 Ag 328 (254) Krajcar 1793 Ag 329 (257) Krajcar 1794 Ag 330 (260) Krajcar 1795 Ag 35,- Z gwiazdką 53

54 331 (265) Krajcar 1796 Ag 332 (274) Krajcar 1797 Ag Krajcar 1797 Ag Z błędem KEON(ig) 334 (275) Krajcar 1797 Ag Wybity na krążku 1/6 talara (271) 1/2 Grosza (272) 1/2 Grosza 1796 Cu 1796 Ag Z kropkami Próba w srebrze 30,- 80,- 260,- 40,- 54

55 /2 Grosza 1796 Cu Z dwukropkami 338 (282) 1/2 Grosza 1797 Cu (269) Grosz (270) Grosz 1796 Cu 1796 Ag Próba w srebrze (280) Grosz (281) Grosz 1797 Cu 1797 Ag Próba w srebrze 80,400, (268) 3 Grosze Grosze 1796 Cu 1796 Ag Próba w srebrze 400,- 95,- 20,- 40,- 10,- 55

56 (278) 3 Grosze (279) 3 Grosze 1797 Cu 1797 Ag Próba w srebrze 300, /3 Talara 1786 Ag Hołd śląski Wrocławiu we /3 Talara 1786 Ag Hołd śląski Wrocławiu we 349 (231) 1/3 Talara 1787 Ag 350 (234) 1/3 Talara 1788 Ag 40,- 160,- 40,- 85,56

57 /3 Talara 1790 Ag /3 Talara 1791 Ag /3 Talara 1793 Ag /3 Talara 1793 Ag 150,- Hołd we Wrocławiu 100,- 90,- Zhołdowanie Prus Południowych 100,- 57

58 /3 Talara 1793 Ag Zhołdowanie Prus Południowych 356 (264) 1/3 Talara 1796 Ag /3 Talara 1796 Ag /3 Talara 1797 Ag /3 Talara 1790 Ag Konwenty Dzierżonowskie Talar 1786 Ag Hołd śląski Wrocławiu Hołd Południowych Prus 170,- 80,- 220,- we 525,- 58

59 Talar 1786 Ag Hołd śląski Wrocławiu we 75, Talar 1786 Ag Hołd śląski Wrocławiu we 380,- 363 (239) Talar 1789 Ag 100,- 260,- 364 (245) Talar 1790 Ag 140,- 210,- 365 (248) Talar 1791 Ag 260,- 950,- 59

60 Talar 1791 Ag 380,- 367 (250) Talar 1792 Ag 130,- 368 (253) Talar 1793 Ag 80,- 369 (256) Talar 1794 Ag 65,- 370 (263) Talar 1796 Ag 371 (273) Talar 1797 Ag 60

61 Dukaty 1792 Au Dukaty 1797 Au 1500,- 3900,- 61

62 FRYDERYK WILHELM III Po objęciu tronu 16 listopada 1797 wprowadził nieśmiało pewne elementy reform (obcięcie wydatków dworu, dymisja najbardziej znienawidzonych doradców ojca). Jak wielu Hohenzollernów miał skłonnosci do władzy, bez jednak umiejętności ich wykorzystania. Zbyt nieufny aby zdać się na swoich ministrów miał zbyt mało silnej woli, aby konsekwentnie prowadzić politykę samemu. W czasie wojen napoleońskich prowadził początkowo politykę neutralności, udało mu się, między innymi, uniknąć uwikłania w III Koalicję. Jednak sprowokowany utworzeniem Związku Reńskiego wypowiedział w 1806 wojnę Napoleonowi, którą szybko przegrał. Na mocy pokoju w Tylży w 1807 zmuszony był do rezygnacji z ziem na zachód od Łaby, zgody na utworzenie Księstwa Warszawskiego z ziem, które trafiły do rąk pruskich w drugim i trzecim (a także częściowo pierwszym) rozbiorze Polski. Gdańsk stał się wolnym miastem. Ponadto Prusy zmuszone zostały do zapłacenia kontrybucji Francji oraz finansowania francuskich wojsk okupacyjnych na swoim terenie. Prusy przystąpiły również do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii. Choć nieudolny król po przegranej wojnie z rezygnacją pozostawił państwo swojemu losowi, grupa ministrów (Gneisenau, von Hardenberg, Scharnhorst, vom Stein), przy zyczliwym wsparciu i zachęcie królowej przeprowadziła pewne reformy społeczne, administracyjne i wojskowe. Reformy spowolniła śmierć królowej w W 1812 Prusy zmuszone zostały przez Napoleona do wystawienia niewielkiego kontyngentu w Kampanii Moskiewskiej pod dowództwem generała Yorcka. Po klęsce Napoleona w Rosji Fryderyk Wilhelm zawiera sojusz z Rosją i przystępuje do koalicji antyfrancuskiej. Oddziały pruskie odgrywają istotną rolę w bitwach w latach 1813 i 1814 (miedzy innymi pod Lipskiem). Na Kongresie Wiedeńskim Fryderyk Wilhelm uzyskał znaczne zyski terytorialne, jakkolwiek bez całkowitej aneksji Saksonii, o co zabiegał. Współtwórca Świętego Przymierza. W późniejszych latach swojego życia poświęcił swoją energię na zjednoczenie kościoła luterańskiego z reformowanym w Niemczech. Jego poglądy ewoluowały stopniowo w stronę reakcyjnych. Wbrew obietnicom składanym w 1813 nie nadał Prusom konstytucji. 62

63 374 (294) Greszel 1805 Ag (309) Greszel (310) Greszel 1808 Ag 1808 Au 377 (314) Greszel 1809 Ag 378 (296) 1/2 Krajcara 1806 Ag 379 (295) Krajcar 1806 Ag (306) Krajcar (307) Krajcar 1808 Ag 1808 Au 382 (308) Krajcar 1808 Ag 383 (311) Krajcar 1810 Cu 384 (286) 3 Krajcary 1800 Ag 385 (287) 3 Krajcary 1801 Ag 386 (289) 3 Krajcary 1802 Ag 20,Próba w złocie Próba w złocie Wybity na krążku 1/6 talara 70,- 63

64 387 (291) 3 Krajcary 1803 Ag 388 (292) 3 Krajcary 1805 Ag 389 (294) 3 Krajcary 1806 Ag 390 (298) 3 Krajcary 1807 Ag Mennica w Kłodzku 391 (299) 3 Krajcary 1807 Ag Mennica w Berlinie (305) 3 Krajcary (306) 3 Krajcary 1808 Ag 1808 Au Próba w złocie 394 (297) 9 Krajcarów 1807 Ag 395 (303) 9 Krajcarów 1808 Ag Małe litery Krajcarów 1808 Ag Duże litery 35,- 70,- 110,- 85,- 220,- 64

65 397 (302) 18 Krajcarów 1808 Ag 398 (324) Grosz 1816 Cu 399 (323) 3 Grosze 1816 Cu Grosze 1804 Ag Grosze 1808 Ag 402 (301) 1/6 Talara 1808 Ag 403 (317) 1/6 Talara 1813 Ag 220,- 650,- 65,- 65

66 404 (318) 1/6 Talara 1814 Ag 405 (320) 1/6 Talara 1815 Ag 406 (322) 1/6 Talara 1816 Ag 407 (325) 1/6 Talara 1817 Ag /3 Talara 1798 Ag 80,- 70,- 140,- 130,- Wizyta królewskiej Śląsku pary na 100,- 66

67 409 (312) 1/3 Talara 1809 Ag /3 Talara 1813 Ag 411 (284) Talar 1799 Ag 412 (285) Talar 1800 Ag Talar 1801 Ag 100,- Wspólna wojna Rosji, Austrii i Prus z Napoleonem 160,- 150,- 70,- 40,- 160,- 400,67

68 414 (288) Talar 1802 Ag 40,- 280,- 415 (290) Talar 1803 Ag 130,- 380,- 416 (300) Talar 1808 Ag 260,- 1600,- 417 (311) Talar 1809 Ag 418 (317) Talar 1813 Ag 150,- 220,- 68

69 419 (319) Talar 1815 Ag 420 (321) Talar 1816 Ag Talary 1798 Ag 100,- Wizyta pary królewskiej w Tarnowskich Górach 380,- 775,- PO REFORMIE WALUTOWEJ 1 Talar = 30 Groszy = 360 Fenigów 422 (329) Fenig 1821 Cu 423 (333) Fenig 1822 Cu 424 (328) 2 Fenigi 1821 Cu 425 (332) 2 Fenigi 1822 Cu 426 (327) 3 Fenigi 1821 Cu 80,- 69

70 427 (331) 3 Fenigi 1822 Cu 428 (334) 3 Fenigi 1825 Cu 429 (326) 4 Fenigi 1821 Cu 430 (330) 4 Fenigi 1822 Cu 110, /2 Talara 1824 Ag Wizyta królewskiej Wrocławiu /3 Talara 1835 Ag Wizyta króla Zgorzelcu pary we w 200,- 200,- 340,- 70

71 WILHELM I Po śmierci swego ojca w 1840 r. otrzymał tytuł księcia Prus (tytuł królewski zarezerwowany był dla starszego brata), awansowano go do funkcji generała infanterii. Podczas Wiosny Ludów optował za nadaniem Prusom nowoczesnej konstytucji, zdecydowanie wypowiadał się jednak przeciw zbrojnym powstaniom i zamieszkom. Wypowiedział się również za bezwzględnym stłumieniem powstania w Berlinie (marzec 1848) poprzez ostrzelanie miasta kartaczami (rodzaj ówczesnych armat), podobnie jak miesiąc później w przypadku Badenii. Złośliwi dziennikarze nie zapomnieli mu tego i od tego czasu funkcjonuje w zbiorowej pamięci jako król kartaczy (Kartatschenkönig). Po 1848 r. jego osoba spotykała się w Prusach z tak nieskrywaną niechęcią, że brat Fryderyk Wilhelm IV doradził mu wyjazd do Londynu. W Anglii zapoznał się z wieloma politykami i działaczami, m.in. Russellem, Peelem, księciem Albertem, z którymi wymieniał swoje spostrzeżenia odnośnie sytuacji w Niemczech. Po dwóch miesiącach wrócił do Prus, gdzie został wybrany deputowanym do Zgromadzenia Narodowego. Po paru miesiącach porzucił jednak mandat i wrócił do swego ulubionego Poczdamu. Miał swój udział w tworzeniu nowego, porewolucyjnego rządu Prus. W 1849 r. zajmował się tłumieniem powstania w księstwie Badenii (pełnił tam funkcję dowódcy armii), po czym mianowano go wojskowym gubernatorem Nadrenii-Westfalii. Po stłumieniu rewolucji 1848 zmienił swój polityczny image, tak że nawet wiele kręgów reformatorskich i liberalnych zaczęło wiązać z nim nadzieję. W 1857 r. został zastępcą chorego psychicznie króla, po 1858 r. mianowano go regentem. Od tego czasu de facto samodzielnie sprawował władzę. W listopadzie 1858 powołał osobne Ministerium "Hohenzollern Nowa Era", które miało za zadanie zajmować się reformami instytucjonalnymi skostniałego państwa pruskiego. W polityce zagranicznej zasłynął znacznie bardziej krytycznym nastawieniem do Rosji niż zmarły w 1861 r. brat, a w stosunkach wewnętrznych silnym antyklerykalizmem (wymierzonym jednak głównie w katolików), 71

72 co szczególnie spodobało się ówczesnym liberałom. Opowiadał się również za zreformowaniem i wzmocnieniem wojska. Uroczysta koronacja króla nastąpiła 18 października 1861 i od razu Wilhelm przystąpił do pracy w służbie kraju. W polityce wewnętrznej sceptycznie odnosił się do bismarckowskich planów zjednoczenia Niemiec przez walkę z Austrią. W 1866 r. osobiście dowodził wojskiem (w wieku 69 lat!), które odniosło sukces pod Sadową. Krzywo patrzył na dyplomatyczne gry żelaznego kanclerza podczas rozmów pokojowych (żądał m.in. wcielenia do Prus całej Saksonii, co nie w smak było Bismarckowi). Na mocy konstytucji Związku Północnoniemieckiego Wilhelm został prezydentem tego tworu. W polityce wewnętrznej coraz bardziej powracał do ideałów umiarkowanie liberalnych, zwalniając twardogłowych ministrów z okresy wojny prusko-austriackiej. W 1870 r. znów przyszło mu dowodzić wojskiem tym razem przeciwko Francji. Po zjednoczeniu Niemiec, które było w dużej mierze jego udziałem, poświęcił się pracy organicznej na rzecz nowego państwa, m.in. założył i promował rozbudowę floty cesarskiej, ograniczając swe zainteresowania reformami w Prusach. W 1872 r. zainicjował spotkanie przywódców trzech mocarstw rozbiorowych w Berlinie, podczas którego zawarto porozumienie wojskowe, jedno z ostatnich zanim państwa "trzech orłów" pokłócą się i wystąpią w 1914 r. przeciwko sobie. 72

73 Talary 1888 Ag 50 Wrocławskiego Towarzystwa Wyścigowego lat 190,- 73

74 WILHELM II Na tron niemiecki wstąpił w roku śmierci dziadka Wilhelma, po krótkim intermezzo w postaci panowania Fryderyka III. Cesarzem i królem Prus został obwołany 15 VI 1888 r. - miał wówczas 29 lat (ceremonii koronacji nie odbył). Jedną z jego pierwszych politycznych decyzji było zdymisjonowanie kanclerza Otto von Bismarcka - na skutek różnicy zdań w polityce wewnętrznej i międzynarodowej, jak również konfliktu ambicji dwóch polityków - mianował na to miejsce Leo von Capriviego. W 1896 r. cesarz stał się bohaterem międzynarodowego skandalu dyplomatycznego, gdy w tzw. depeszy Krügera pogratulował przywódcy Burów zwycięstwa w bitwie z Anglikami. Na skutek odmiennych interesów w polityce kolonialnej zaczęły się ochładzać dobre dotychczas relacje z Wielką Brytanią, wpływ na to miała również rozbudowa niemieckiej floty wojennej przez ministra Alfreda von Tirpitza, będąca solą w oku Anglików. Program tirpitzowskiego urzędu ds. marynarki wojennej był wówczas zdecydowanie popierany przez Kaisera. Kolejną wpadką cesarza była tzw. mowa huńska z 1900 r., w której zalecał on niemieckim żołnierzom bezwzględność w walce z powstaniem bokserów w Chinach. Gorzkie rozczarowanie przeszedł na konferencji w Algeciras w 1906 r., gdy niemiecka polityka kolonialna spotkała się z oporem zarówno Wielkiej Brytanii, jak i Francji. W oczach opinii międzynarodowej pogrążył cesarza wywiad, jakiego udzielił w 1908 r. poczytnej angielskiej gazecie Daily Telegraph, w którym - pełen właściwej Hohenzollernom dezynwoltury - rozprawiał o imperialnych zakusach cesarstwa. Po skandalu zaczęto w Niemczech szeroką dyskusję nad ograniczeniem uprawnień cesarza w polityce zagranicznej. Wilhelm II był zdecydowanym zwolennikiem polityki wojennej prowadzonej w latach Po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w czerwcu 1914 r. zapewnił Austrii wszelką pomoc ze strony Niemiec w zwalczaniu "serbskiego barbarzyństwa". Podczas słynnej mowy w Reichstagu w sierpniu 1914 r. zapewnił: "Od dziś nie znam partii politycznych, znam tylko obywateli Niemiec". Co ciekawe, politykę cesarza poparły wówczas wszystkie stronnictwa w Reichstagu, łącznie z krytycznie nastawionymi dotychczas do wojny socjaldemokratami i katolikami. W ciągu trwania wojny, której większą część spędził w Głównej Kwaterze wojsk niemieckich w Pszczynie, Wilhelm zaczął jednak powoli tracić wpływ na działania na teatrze wojennym, de facto o wszystkich ważniejszych operacjach decydowali generałowie Erich Ludendorff i Paul von Hindenburg. Właściwie od r.1915 Wilhelm II był nieomal pozbawiony władzy. Wilhelm II musiał abdykować w wyniku tzw. rewolucji listopadowej, która przetoczyła się wówczas przez Niemcy. Kanclerz Rzeszy książę Max von Baden ogłosił samowolnie rezygnację z tronu Rzeszy i Prus zarówno Wilhelma II jak i kronprinca Wilhelma, choć cesarz chciał pozostać królem pruskim (nie było to możliwe przy konstytucji II Rzeszy, według której król pruski był 74

75 automatycznie cesarzem niemieckim). 10 listopada 1918 r. Wilhelm przeniósł się ze swojej kwatery wojskowej w belgijskim Spa do Niderlandów, które - jako kraj neutralny w czasie wojny - udzieliły mu i kronprincowi azylu. Wielu Niemców uznało to za dezercję z pola bitwy w myśl zasady "pokonany król pruski ginie w boju na czele swych żołnierzy" i nigdy mu tego nie wybaczyło. Rezygnację z tronu potwierdził specjalnym dokumentem z 28 listopada 1918 r. Warto podkreślić, iż władze holenderskie mimo ratyfikacji traktatu wersalskiego i przystąpienia do Ligi Narodów - nigdy nie zgodziły się na ekstradycję i poddanie pod sąd Wilhelma, co było przewidziane w układach z 1919 r. Całkiem prawdopodobne, iż nie uznawały cesarza jedynym winnym rozpoczętej w 1914 r. krwawej wojny, która kosztowała życie wiele milionów ludzi. 75

76 Marki 1888 Ag Wizyta cesarza we Wrocławiu 80, Marki 1888 Ag Wizyta cesarza we Wrocławiu 120, Marki 1911 Ag 100 lecie Uniwersytetu Wrocławskiego 5000, Marki 1911 Ag 100 lecie Uniwersytetu Wrocławskiego 2600,- 76

77 Marki 1911 Ag 100 lecie Uniwersytetu Wrocławskiego 120,- 77