Lokalny Program Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa w ramach Ponadlokalnego programu rewitalizacji sieci miast Cittaslow

Lokalny Program Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa w ramach Ponadlokalnego programu rewitalizacji sieci miast Cittaslow

Spis treści Słowniczek pojęć... 3 Wstęp... 5 1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy.. 7 2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych... 11 2.1. Ogólna charakterystyka obszaru... 11 2.2. Sfera społeczna... 14 2.3. Sfera gospodarcza... 33 2.4. Sfera środowiskowa... 37 2.5. Sfera przestrzenno-funkcjonalna... 42 2.6. Sfera techniczna... 53 3. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 58 4. Wizja i cele rewitalizacje... 69 5. Wykaz przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 74 5.1. Wykaz podstawowych przedsięwzięć... 74 5.2. Wykaz uzupełniających przedsięwzięć... 88 6. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji... 103 7. Indykatywne ramy finansowe Programu Rewitalizacji... 107 8. Mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji... 112 9. System wdrażania programu rewitalizacji... 116 10. System monitorowania Programu... 120 Spis tabel... 122 Spis wykresów... 122 Spis rysunków... 123 Spis schematów... 123 2

Słowniczek pojęć Rewitalizacja - wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji; 1 Stan kryzysowy stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a. gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), b. środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c. przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych), d. technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska); 2 Obszar zdegradowany obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Obszary te wyznacza się za pomocą analizy wskaźnikowej, w której wartości wskaźników dla obszaru porównuje się z wartościami wskaźników dla całej gminy. Obszar rewitalizacji - obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację; 3 1 Krajowa Polityka Miejska 2 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 3 j.w. 3

Program rewitalizacji - oznacza opracowany, przyjęty i koordynowany przez gminę wieloletni program działań w sferze społeczeństwa, gospodarki, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej zmierzający do wyprowadzenia obszaru z sytuacji kryzysowej oraz stworzenie warunków do dalszego rozwoju obszaru; Projekt rewitalizacyjny zaplanowane działanie w programie rewitalizacji i ukierunkowane na osiągnięcie jego celów oraz zgłoszone do objęcia albo objęte współfinansowaniem UE w ramach programu operacyjnego. 4

Wstęp Przemiany społeczno-gospodarcze na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza wywołane transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej ujawniły szereg niekorzystnych zjawisk i procesów na obszarach miejskich. W efekcie, w wielu miastach i dzielnicach doszło do degradacji tkanki miejskiej (w zakresie zużycia technicznego i zestarzenia funkcjonalnego zarówno infrastruktury jak i zabudowy, zwłaszcza mieszkaniowej) oraz erozji stosunków społecznych i powstania licznych problemów gospodarczych. Sytuacja ta wymaga zdecydowanego i konsekwentnego przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom. 4 W celu przywrócenia do życia obszarów zdegradowanych i stworzenia tam miejsc przyjaznych mieszkańcom, konieczne jest przeprowadzenie wieloetapowych i długookresowych działań rewitalizacyjnych. W celu realizacji ww. założeń konieczne jest stworzenie instrumentu, który pozwoli na przeprowadzenie procesu rewitalizacji w sposób skoordynowany, zintegrowany oraz zgodny z celami interesariuszy tego procesu. Takim instrumentem jest Lokalny Program Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa w ramach Ponadlokalnego programu rewitalizacji sieci miast Cittaslow. Rewitalizacja gminy miejskiej Lubawa obejmuje przemiany obszarów zdegradowanych w pięciu sferach: - Społecznej zapobieganie patologiom społecznym, w tym aktywizacja społecznozawodowa osób dorosłych zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz aktywizacja społeczna dzieci i młodzieży zamieszkującej obszary zdegradowane; - Gospodarczej działania promujące zatrudnienie oraz ograniczające ryzyko przerywania aktywności zawodowej; - Przestrzenno-funkcjonalnej modernizacja przestrzeni publicznej w celu realizacji działań na rzecz integracji społecznej; - Technicznej poprawa stanu technicznego obiektów budowlanych oraz dostosowanie ich do realizacji działań obejmujących kwestie społeczne oraz gospodarcze; - Środowiskowej realizacja działań w celu poprawy środowiska naturalnego. Inicjatorem powstania Lokalnego Programu Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa jest Gmina miejska Lubawa, która jako jednostka samorządu terytorialnego podejmuje działania zmierzające do rewitalizacji obszarów zdegradowanych znajdujących się w jego granicach administracyjnych. 4 Narodowy Plan Rewitalizacji 2022. Założenia. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014 5

Horyzont czasowy Lokalnego Programu Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa obejmuje lata 2016-2023. Dokument opracowano przy założeniu, że cele i zadania będą realizowane na przestrzeni kolejnych 7 lat. Należy zaznaczyć, iż horyzont czasowy wskazany w poniższym dokumencie obejmuje w całości nową perspektywę finansową Unii Europejskiej oraz pokrywa się z horyzontem strategicznych dokumentów regionalnych i krajowych. Ponadto poniższy dokument może zostać zaktualizowany o dodatkowe projekty i ich zewnętrzne źródła finansowania oraz włączenie w proces rewitalizacji nowych partnerów społecznych. Niniejszy dokument został opracowany zgodnie z obowiązującymi Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 z dnia 3 lipca 2015 r. 6

1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Lokalny Program Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa w ramach Ponadlokalnego programu rewitalizacji sieci miast Cittaslow jest dokumentem strategicznym z elementami operacyjnymi, mającym swoje podstawy w diagnozie istniejących problemów w sferze społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. W ramach programu rewitalizacji będą realizowane cele strategiczne i operacyjne wpisujące się w strategiczne dokumenty o zasięgu europejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Wykaz najważniejszych dokumentów strategicznych wraz z ich celami, do których nawiązuje poniższy dokument, zamieszczono w poniższej tabeli. Tabela 1. Powiązania Lokalnego Programu Rewitalizacji gminy miejskiej Lubawa z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Nazwa dokumentu strategicznego lub planistycznego Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Umowa Partnerstwa Narodowy Plan Rewitalizacji Krajowa Polityka Miejska Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności Cel/Priorytet/Obszar strategiczny dokumentów strategicznych lub planistycznych Zasięg europejski Priorytet 3. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Zasięg krajowy Priorytet I. Otoczenie sprzyjające przedsiębiorczości i innowacjom Priorytet II. Spójność społeczna i aktywność zawodowa Priorytet III - Infrastruktura sieciowa na rzecz wzrostu zatrudnienia Priorytet IV. Środowisko i efektywne zarządzanie zasobami Głównym celem jest poprawa warunków rozwoju obszarów zdegradowanych w wymiarze przestrzennym, społecznym, kulturowym i gospodarczym Cel 2. Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji (miasto zwarte i zrównoważone) Cel 3. Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki Cel 6. Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state Cel 8. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Cel 11. Wzrost społecznego kapitału rozwoju 7

Strategia Rozwoju Kraju 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Strategia Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego Cel III.1. Integracja społeczna Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ), Cel 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych ( spójność ), Cel 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). Cel 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego Cel 1. Wzrost zatrudnienia Cel 2. Wydłużenie okresu aktywności zawodowej i zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania osób starszych Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Cel 4. Poprawa zdrowia obywateli oraz efektywności systemu opieki zdrowotnej Cel 5. Podniesienie poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego Priorytet I. Oddziaływanie na poprawę jakości kapitału ludzkiego Priorytet III. Wspieranie gospodarki, wspieranie funkcjonowania MSP Cele tematyczne Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie 8

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 2020 Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego do roku 2025 Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko- Mazurskiego 2014-2020 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego Strategia Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Lubawy do 2025 Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Miasta Lubawa Cel główny: Wsparcie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej Zasięg regionalny Cel szczegółowy 1. Konkurencyjna gospodarka Cel szczegółowy 2. Wzrost aktywności społecznej Cel szczegółowy 4. Nowoczesna infrastruktura rozwoju Cel tematyczny 4. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach Cel tematyczny 6. Zachowanie i ochrona środowiska przyrodniczego oraz promowanie efektywnego gospodarowania zasobami Cel tematyczny 8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników Cel tematyczny 9. Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją Cel tematyczny 10. Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie Cel 1. Dążenie w gospodarowaniu przestrzenią do uporządkowania i harmonii pomiędzy różnymi elementami i funkcjami tej przestrzeni dla ochrony ładu przestrzennego, jako niezbędnego wyznacznika równoważenia rozwoju. Cel 2. Podwyższenie konkurencyjności regionu, w szczególności poprzez podnoszenie innowacyjności i atrakcyjności jego głównych ośrodków miejskich Zasięg lokalny Cel strategiczny I: wzrost konkurencyjności gospodarki; Cel strategiczny II: wzrost aktywności społecznej; Cel strategiczny III: wzrost liczby i jakości powiązań sieciowych Studium określiło następujące funkcje miasta: a) ośrodek obsługi ludności i rolnictwa o znaczeniu ponadgminnym, b) lokalny ośrodek przemysłu, c) węzeł drogowy o randze regionalnej, d) lokalny ośrodek turystyki krajoznawczej. Studium w czytelny sposób kształtuje strukturę funkcjonalno-przestrzenną miasta, z wyodrębnionym systemem przyrodniczym, na który składają się korytarze ekologiczne rzek i ich dopływów, tereny rolnicze, lasy i zalesienia oraz zieleń urządzona. Obszary zainwestowane i przeznaczone do zainwestowania zostały podzielone na: obszary zabudowy istniejącej oraz 9

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubawa na lata 2016-2021 Źródło: opracowanie własne obszary przeznaczone pod zabudowę: objęte procesem lokalizacji (65 ha) i rezerwy terenowe (45 ha). Tereny rozwojowe w znacznej mierze zostały wypełnione powstającą na przestrzeniu lat zabudową. Studium wskazało również potencjalne tereny do rozwoju turystyki w północno-wschodniej części miasta. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego sporządzony dla całego miasta został podjęty Uchwałą Nr XL/289/98 Rady Miejskiej w Lubawie z dnia 26 maja 1998 r., z późniejszymi zmianami Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie szans edukacyjnych, zdrowotnych, społecznych i zawodowych dzieci i młodzieży; Cel szczegółowy 1.3. Poprawa dostępu do wsparcia dla rodzin zagrożonych dysfunkcjami, przemocą domową lub sytuacją kryzysów; Cel szczegółowy 2.1. Zwiększenie dostępności różnych form opieki i wsparcia dla osób o ograniczonej samodzielności; Cel szczegółowy 2.2. Likwidacja barier architektonicznych, komunikacyjnych, transportowych i społecznych; Cel szczegółowy 2.3. Wzrost aktywności społecznozawodowej osób starszych, chorujących i niepełnosprawnych. Cel strategiczny 3. Zmniejszenie skali zagrożeń wynikających z uzależnień oraz trudności w integracji osób w środowisku lokalnym Cel szczegółowy 3.2. Poprawa dostępu do pomocy w wychodzeniu z uzależnienia przez osoby i rodziny dotknięte tym problemem; Cel szczegółowy 3.3. Włączenie do życia społecznego osób bezdomnych, opuszczających zakłady penitencjarne oraz uchodźców. 10

2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych 2.1. Ogólna charakterystyka obszaru Miasto Lubawa posiada status gminy miejskiej i położona jest w południowo zachodniej części województwa warmińsko mazurskiego, w powiecie iławskim. Miasto Lubawa stanowi siedzibę władz gminy miejskiej Lubawa oraz gminy wiejskiej. W całości otoczone jest przez gminę wiejską Lubawa. Rysunek 1. Położenie gminy miejskiej Lubawa na tle powiatu iławskiego Źródło: Zasoby internetowe Powierzchnia Lubawy wynosi 16,84 km 2. Statut Miasta z 30 kwietnia 2003 r. dopuszcza możliwość tworzenia jednostek pomocniczych, zwłaszcza osiedli, jednakże takie jednostki nie zostały w Lubawie powołane. Historia Lubawy Pierwsza wzmianka źródłowa na temat ziemi lubawskiej mówiąca o istnieniu grodu w Lubawie pochodzi z 1216r. Świadczy o tym dokument podpisany przez papieża Innocentego III z 18 stycznia 1216 roku, w którym potwierdził Chrystianowi - biskupowi pruskiemu posiadanie ziemi zubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego Prusa imieniem Surwabuno. Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły nawłasność biskupów chełmińskich, którzy utworzyli tutaj jednostkę terytorialną tzw. biskupi klucz lubawski. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich stałą rezydencją. W 1260 roku miejscowość była już znacznym centrum o charakterze miejskim i obronnym. W roku 1269 Lubawa została zburzona w czasie najazdów Prusów z plemienia Sudowów. Dzięki wysiłkowi mieszkańców dość szybko 11

ją odbudowano. Doceniając ten trud biskup chełmiński Herman (1303-1311r.) wydał przywilej lokacyjny dla Lubawy. Niestety dokument ten nie zachował się do naszych czasów. Wspomina o tym jedynie wznowiony przywilej lokacyjny dla Lubawy biskupa chełmińskiego Ottona z 13 kwietnia 1326 roku. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady prawa chełmińskiego, tworząc stopniowo organ samorządowy, czyli radę miejską. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego walczącego przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Od pokoju toruńskiego (1466r.) Lubawa wraz z okolicą należała do Polski aż do I rozbioru w 1772r. Na ten okres przypada najszybszy rozkwit miasta. Szczególnie rozwinął się handel i rzemiosło. Od 1772 roku w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Lubawa przeszła pod panowanie króla pruskiego. Pożary i wojny oraz zerwanie powiązań gospodarczych i politycznych miasta z Polską spowodowały jego upadek. W 1774 roku w Lubawie stanął garnizon pruski. Jednocześnie nowe władze rozpoczęły akcję kolonizacyjną, ściągając na ziemię lubawską osadników niemieckich, w znacznej mierze wyznania ewangelickiego. Na mocy traktatu tylżyckiego z 7 lutego 1807r. ziemia lubawska weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Zniszczenia spowodowane wojnami napoleońskimi pogorszyły sytuację miasta. Mimo napływu dużej liczby ludności niemieckiej ziemia lubawska zachowała swój polski charakter. W mieście umacniały się tendencje patriotyczne. W II połowie XIX w. Lubawa oraz ówczesny powiat lubawski stał się znaczącym ośrodkiem polskiego ruchu narodowego w zaborze pruskim. Stąd też wywodzili się ochotnicy do oddziałów powstańczych w 1863r., tworząc tzw. kompanię lubawską. Okres ten przyniósł też ziemi lubawskiej ponowny wzrost gospodarczy. Miasto pełniło funkcje ośrodka usługowego dla rolnictwa. Na mocy traktatu wersalskiego powiat lubawski powrócił do Polski. 19 stycznia 1920 roku do Lubawy wkroczyły entuzjastycznie witane oddziały polskie armii generała Józefa Hallera. Rozpoczął się nowy okres w dziejach miasta okres międzywojenny, w którym Lubawa utrzymała nadal swój charakter zaplecza usługowego dla rolnictwa. Okupacja hitlerowska przyniosła wzmożoną eksterminację ludności polskiej. Na terenie Lubawy zlokalizowany był obóz karny dla nieletnich. Wraz z wyzwoleniem miasto popadło w ruinę. Zniszczenia wojenne po przejściu II Frontu Białoruskiego sięgały ok. 80% budynków i budowli. Mimo ogromnych zniszczeń ocalały obiekty architektury sakralnej stanowiące dziś chlubę miasta. 5 5 Program Opieki nad Zabytkami Gminy Miejskiej Lubawa na lata 2013-2016 12

Przynależność Lubawy do stowarzyszeń Związek Miast Polskich z siedzibą w Poznaniu Związek Miast Polskich ma na celu wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz dążenie do gospodarczego i kulturalnego rozwoju miast polskich poprzez: 1. reprezentowanie miast we wszystkich wspólnych sprawach na forum ogólnopaństwowym i międzynarodowym; 2. inicjowanie i opiniowanie projektów aktów prawnych, dotyczących samorządów terytorialnych; 3. propagowanie wymiany doświadczeń w zakresie wykonywanych zadań własnych miast i zadań im zleconych przez administrację rządową; 4. inspirowanie i podejmowanie wspólnych inicjatyw gospodarczych, mających wpływ na rozwój i bogacenie się miast polskich; 5. inspirowanie i podejmowanie wspólnych inicjatyw służących kulturalnemu rozwojowi miast, nawiązywaniu przez nie korzystnych kontaktów zagranicznych oraz wymiany naukowej i kulturalnej; 6. prowadzenie pracy informacyjnej, konsultacyjnej i programowej, mającej na celu wspólne rozwiązywanie problemów w zakresie poszczególnych dziedzin działalności samorządu miejskiego; 7. prowadzenie działalności wydawniczej, szkoleniowej i promocyjnej, dotyczącej problematyki Związku i jego członków. 6 Międzynarodowe Stowarzyszenie Miast Cittaslow Celem Stowarzyszenia jest promowanie i rozpowszechnianie kultury dobrego życia, zarządzanie miastem zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. W miastach sieci Cittaslow: - realizowana jest polityka środowiskowa dążąca do utrzymania i rozwoju charakterystycznych cech obszaru i zabudowy miejskiej, - realizowana jest polityka mająca na względzie ustanowienie funkcjonalnej infrastruktury i podejmowane są działania nad poprawą jakości życia ich społeczności, - promuje się technologie skierowane na poprawę wartości środowiska naturalnego i zabudowy miejskiej, - stymuluje się produkcję i wykorzystanie produktów żywnościowych otrzymanych drogą naturalnych technik nieszkodliwych dla środowiska, z wyłączeniem produktów modyfikowanych genetycznie, - chroni się lokalne produkcje mające korzenie w kulturze i tradycjach, które przyczyniają się do utrzymania specyficznego charakteru terytorium, zachowując miejsce i style, 6 Internet, www.zmp.poznan.pl, 02.05.2016 r. 13

promując okazje i miejsca uprzywilejowane z uwagi na bezpośredni kontakt między konsumentami a producentami towarów wysokiej jakości, - promuje się gościnność jako moment pierwszego kontaktu ze społecznością i jej specyfiką, usuwając przeszkody natury fizycznej i kulturowej, które mogą przeszkodzić w pełnym i powszechnym wykorzystaniu zasobów miasta, - wśród mieszkańców wspierana jest świadomość życia w jednym z miast Slow City, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska młodzieży i szkoły, poprzez systematyczne informowanie o korzyściach członkostwa w sieci miast. 7 Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska Celem LGD Ziemia Lubawska jest działalność na rzecz wspierania i upowszechniania zrównoważonego rozwoju, społeczeństwa obywatelskiego, rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, budowaniu partnerstwa i dialogu oraz podejmowaniu działań na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich. LGD działając na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, uwzględnia ochronę oraz promocję środowiska przyrodniczego i wartości historycznokulturowych, a także rozwój turystyki oraz popularyzację i rozwój produkcji wyrobów regionalnych. W związku z przyjęciem Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 do Lokalnych Strategii Rozwoju będą mogły zostać wpisane przedsięwzięcia z gmin miejskich do 20.000 mieszkańców. Projekty te będą dofinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). 8 2.2. Sfera społeczna Ludność Zgodnie z danymi uzyskanymi z Urzędu Miasta w Lubawie, na dzień 31 grudnia 2015r. liczba ludności gminy miejskiej Lubawa wyniosła 10 067, w tym kobiet 51,41%. Szczegółowe informacje dotyczące liczby ludności w okresie 2010-2015 przedstawia poniższa tabela. Tabela 2. Liczba ludności gminy miejskiej Lubawa Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ludność razem 9 947 9 975 10 059 10 093 10 098 10 067 Kobiety 5 116 5 124 5 168 5 212 5 225 5175 Mężczyźni 4 831 4 851 4 851 4 891 4 881 4892 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) 7 Ponadlokalny program rewitalizacji sieci miast Cittaslow 8 Uchwała Nr VII/61/2015 Rady Miasta Lubawa z dnia 13 maja 2015 r. 14

Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 599 osób/km 2. Wskaźnik feminizacji 9 jest stosunkowo stały i wynosi 105. Procesy demograficzne związane z ruchem naturalnym (migracje, zawieranie małżeństw, urodzenia i zgony), które wpływają na zmiany liczebności oraz struktury ludności według wieku, związane są z przemianami, jakie zachodzą w sferze społeczno-ekonomicznej. Wykres 1. Liczba urodzeń i zgonów w gminie miejskiej Lubawa w latach 2010-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) i Urzędu Miasta w Lubawie Zgodnie z powyższym wykresem, na przestrzeni ostatnich 6 lat liczba urodzeń zmniejszyła się o 8 osób rocznie (od 129 w 2010 r. do 121 w 2015 r.). Przy czym najwięcej liczby urodzeń było w 2011 r. (145), następnie liczba urodzeń zmniejszyła się do poziomu 105 w 2014 r., a 2015 r. nastąpił wzrost o 16 osób. Natomiast, w badanym okresie liczba zgonów spadła o 7 osób (z 97 w 2010 r. do 90 w 2015 r.). Przyrost naturalny wyniósł w 2015 r. 31. Tabela 3. Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny w gminie miejskiej Lubawa Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Urodzenia żywe na 1000 ludności 13,0 14,5 13,1 11,5 10,4 12,02 Zgony na 1000 ludności 9,78 8,62 7,61 9,51 7,45 8,94 Przyrost naturalny na 1000 ludności 3,2 5,9 5,5 2,0 3,0 3,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) i Urzędu Miasta w Lubawie 9 Współczynnik określający wzajemne relacje między liczbą kobiet i mężczyzn, tj. liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn Bank Danych Lokalnych 15

Wskaźnik ruchu naturalnego Liczba urodzeń na 1000 ludności wyniósł w 2015 r. 12,02 (w 2014 r.10,4) i spadł 0,8 w stosunku do 2010 r. Dla porównania, ten sam wskaźnik w 2014 r. 10 dla powiatu iławskiego wyniósł 10,6, a dla województwa warmińsko-mazurskiego 9,7. Kolejny wskaźnik Liczba zgonów na 1000 ludność wyniósł w 2015 r. 8,94 (7,45 w 2014r.) i spadł o 0,84 w stosunku do 2010 r. Wskaźnik Przyrost naturalny na 1000 ludności wyniósł 3 i spadł o 0,2 w stosunku do 2010 r. Dla porównania, ten sam wskaźnik w 2014 r. dla powiatu iławskiego wyniósł 2,3, a dla województwa warmińsko-mazurskiego 0,6. Tabela 4. Migracja w gminie miejskiej Lubawa Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Zameldowania ogółem Wymeldowania ogółem 136 99 112 146 86 378 134 130 114 101 118 374 Saldo migracji 2-31 -2 45-32 -4 W tym saldo migracji 2-30 -1 44-29 b.d. wewnętrzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) Na skutek zmian, jakie zachodzą w strukturze urodzeń oraz długości życia nastąpiły również zmiany w strukturze ludności według wieku. Tabela 5. Struktura wiekowa ludności w gminie miejskiej Lubawa Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ludność w wieku przedprodukcyjnym 2 138 2 145 2 176 2 185 2 169 2 158 Ludność w wieku produkcyjnym 6 456 6 427 6 398 6 361 6 310 6 263 Ludność w wieku poprodukcyjnym 1 353 1 403 1 485 1 547 1 619 1 646 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) Analizując zmiany struktury ludności w wieku przedprodukcyjnym na przestrzeni ostatnich 6 lat należy zauważyć, że w latach 2010-2013 tendencja była wzrostowa (wzrost o 47 osób), a w następnych latach nastąpił spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym o 27 osób. Związane jest to zmniejszającą się liczbą zawierania małżeństw w roku z 75 (w 2010 r. do 67 w 2014 r. Wynika to przede wszystkim z przemian zachodzących w sferze społecznoekonomicznej, nie tylko na omawianym terenie, ale również w całym kraju. Konsekwencją odkładanie decyzji o małżeństwie jest tzw. depresja urodzeniowa. Zgodnie Wykresem nr 1 nastąpił spadek urodzeń ze 129 w 2010 r. do 121 w 2014 r. 10 Brak danych za 2015 r. 16

Ludność w wieku produkcyjnym zmalała o 193 (z 6 456 osób w 2010 r. do 6 263 osób w 2015 r.) i stanowiła 62,21% ogółu ludności Lubawy. Kolejnym procesem demograficznym zachodzącym na terenie gminy miejskiej Lubawa jest wzrost przeciętnej długości życia. Przy malejącej liczbie urodzeń powoduje to wzrost liczby ludności i udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle populacji 1353 osób w 2010 r. do 1646 w 2015 r. Konsekwencje procesu starzenia się mieszkańców będą występować w obszarze polityki społecznej i edukacji. Ponadto spowoduje to wzrost świadczeń zdrowotnych oraz pomocy społecznej. Bezrobocie Wg danych pochodzących ze Sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie za 2015 rok, na koniec grudnia 2015 roku stopa bezrobocia dla powiatu iławskiego wyniosła 7,3%, dla województwa warmińsko-mazurskiego 16,3% i dla kraju 9,8%. W ujęciu rocznym spadła dla poszczególnych regionów odpowiednio o: 1,7%, 2,6% i 1,7%. Liczba bezrobotnych w Lubawie stanowiła 8,91% liczby bezrobotnych w powiecie iławskim (2 492 osoby bezrobotne). Bezrobocie 11 w Lubawie wyniosło w 2014 r. 12 6,4% (8,5% wśród kobiet i 4,4% wśród mężczyzn). Wykres 2. Szacunkowa stopa bezrobocia rejestrowanego w Lubawie w latach 2010-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.polskawliczbach.pl (09.05.2016 r.) 11 Dane o bezrobociu na poziomie miast są szacowane w oparciu o stopę bezrobocia rejestrowanego dla powiatu oraz porównanie stosunku liczby bezrobotnych do ogółu ludności w wieku produkcyjnym w powiecie i mieście www.polskawliczbach.pl, 09.05.2016 12 Brak danych za 2015 r. 17

Według Banku Danych Lokalnych na koniec 2015 r. w gminie miejskiej Lubawa zarejestrowanych było 222 bezrobotnych, w tym 144 kobiety (64,9%). W stosunku do 2014 r. bezrobocie w Lubawie zmalało o 4,7% (11 osób). Wykres 3. Bezrobotni według płci w gminie miejskiej Lubawa Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) Zgodnie z powyższym wykresem na przestrzeni ostatnich 6 lat liczba bezrobotnych zmalała o 190 osób, w tym o 87 kobiet. Analizując osoby bezrobotne według płci należy zaznaczyć, że liczba bezrobotnych kobiet była wyższa od bezrobotnych mężczyzn. Oznacza to, że sytuacja kobiet na lokalnym rynku pracy jest trudniejsza. Na terenie miasta i gminy 13 Lubawa liczba zwolnień z przyczyn dotyczących zakładu pracy wyniosła w 2015 r. 33 i była niższa o 6 osób w stosunku do 2014 r. Liczba ofert w stosunku do 2014 r. była niższa o 104 (spadek o 16,9%) i wyniosła 511. W 2015 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych ( napływ ) z Lubawy wyniosła 688 osób, natomiast wyrejestrowanych ( odpływ ) 699. Liczba osób z Lubawy, które podjęły pracę wyniosła 376 i była niższa o 14 (spadek o 3,6%). Najczęstszą formą pomocy osobom, które utraciły pracę jest zasiłek dla bezrobotnych. Na koniec 2015 r. bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłku z Funduszu Pracy w Lubawie było 53 osoby. Kształtowało się to na poziomie 23,87% ogólnej populacji bezrobotnych. W porównaniu z 2014 r. nastąpił nieznaczny spadek liczby osób (1 osoba) z prawem do zasiłku. 13 Brak informacji dotyczącej tylko miasta Lubawa 18

Wykres 4. Bezrobotni wg wieku w gminie miejskiej Lubawa Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie za 2015 rok W 2015 roku osoby w wieku 25-34 lata stanowiły najwyższy odsetek bezrobotnych (29% - 63 osoby) w liczbie zarejestrowanych ogółem. Najczęściej osoby te nie posiadają doświadczenia zawodowego, wykształcenia i kwalifikacji zgodnych ze zgłaszanym zapotrzebowaniem przez pracodawców. Drugą i trzecią grupą pod względem liczebności osób bezrobotnych, byli bezrobotni w wieku 18-24 i 35-44 lata (odpowiednio 21% i 20%). Osoby w wieku 45-54 lata i 55-59 lat stanowiły 10% i 12% wszystkich bezrobotnych. Natomiast najmniejszą grupę osób bezrobotnych stanowiły osoby powyżej 60 roku życia (8% - 18 osób). Wykres 5. Bezrobotni według wykształcenia w gminie miejskiej Lubawa Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie za 2015 rok 19

Niski poziom wykształcenia bezrobotnych jest jednym z czynników wpływających na ich sytuację na rynku pracy. Na koniec grudnia 2015 roku, według poziomu wykształcenia, dominowały grupy bezrobotnych po ukończeniu gimnazjum i poniżej oraz zasadniczym zawodowym (łącznie stanowiły 62% ogółu bezrobotnych). Trzecią grupą pod względem liczebności stanowili bezrobotni z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (17%) Najmniejszą grupą bezrobotnych były osoby z wykształceniem wyższym (11%) oraz średnim ogólnokształcącym (10%). Wykres 6. Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w gminie miejskiej Lubawa Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie za 2015 rok Analizując statystyki bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy, to najwięcej osób było bez pracy 1-3 miesięcy (27% - 61 osób). Natomiast najmniejsza grupa bezrobotnych pozostawała bez pracy powyżej 24 miesięcy (8% -17 osób). Instytucją rynku pracy, która obsługuje i pomaga bezrobotnym w powiecie iławskim jest Powiatowy Urząd Pracy w Iławie. W roku 2015 Powiatowy Urząd Pracy w Iławie udzielił wsparcia 171 osobom z powiatu iławskiego, którzy chcieli rozpocząć swoją działalność gospodarczą. Ubóstwo Do zadań własnych gminy należy realizacja działań zgodnych z Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. nr 64, poz. 593), która określa zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania, organizację pomocy społecznej osobom zgodnie z art. 2.1 na przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. 20

Najważniejszą instytucją, która zajmuje się działaniami z zakresu pomocy społecznej w gminie jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubawie, którego misją jest,,( ) umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Analizując dane ze Sprawozdania z funkcjonowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2015 r., z pomocy społecznej skorzystało 441 rodzin, w których było 898 osób, co stanowi 8,92% ogółu mieszkańców miasta Lubawa. Wykres 7. Liczba osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdań z funkcjonowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2010-2015 r. Zgodnie z powyższym wykresem, na przestrzeni 6 ostatnich lat liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubawie zmniejszyła się o 122, liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia zmniejszyła się o 197 osób. 21

Tabela 6. Przyczyny udzielania pomocy społecznej w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Lubawie w latach 2013-2015 Powód przyznania pomocy Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Liczba rodzin 2013 2014 2015 Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach 287 611 259 555 230 522 271 571 199 454 169 335 76 130 114 204 110 182 Długotrwała lub ciążka choroba 72 102 83 121 104 164 Bezradność (problemy) 99 357 91 346 93 372 Alkoholizm 40 57 38 57 38 52 Potrzeba ochrony macierzyństwa 35 139 45 192 45 187 Opuszczenie zakładu karnego 15 18 11 13 12 12 Narkomania Bezdomność Przemoc w rodzinie Zdarzenia losowe 3 3 4 4 0 0 8 8 16 18 13 14 4 18 4 16 4 6 1 2 0 0 0 0 Klęski żywiołowe i ekologiczne 0 0 0 0 0 0 Sieroctwo 0 0 0 0 0 0 Ochrona ofiar ludźmi 0 0 0 0 0 0 Źródło: Sprawozdania z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2013-2015 r. Z powyższej tabeli wynika, że rodziny korzystają z pomocy społecznej z różnych powodów. W roku 2015 głównym powodem przyznawania świadczeń z pomocy społecznej było bezrobocie. Z tego powodu 169 rodzin, w których żyły 335 osoby ubiegało się o pomoc. Bezrobocie jest jednym z najtrudniejszych zadań stojących przed organami pomocy społecznej, ponieważ jest skutkiem innych problemów w rodzinach, a mianowicie nadużywania alkoholu, bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych, co w efekcie prowadzi do ubóstwa. 22

Wykres 8. Najczęstsze powody udzielania pomocy społecznej Źródło: Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2015 r. W skali poszczególnych grup dyspanseryjnych, aż 230 rodzin żyje w ubóstwie (522 osób w tych rodzinach), nie posiadają one żadnego źródła dochodu, bądź utrzymują się tylko zasiłków rodzinnych oraz dochód jest poniżej kryterium dochodowego uwzględnionego w ustawie o pomocy społecznej oraz zgodnie z Uchwałą Nr 221 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2013 roku w sprawie ustanowienia wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania Pomoc państwa w zakresie dożywiania na lata 2014 2020 (MP z dnia 17 grudnia 2013r. Poz. 1024). 14 Tabela 7. Liczba rodzin i osób w rodzinach korzystających z pomocy materialnej Liczba Rok Osób w tych Rodzin rodzinach % ludności objętej pomocą 2011 360 713 7,13% 2012 386 807 8,07% 2013 425 885 8,84% 2014 392 811 8,12% 2015 371 793 7,87% Źródło: Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2015 r. W 2015 r. liczba rodzin korzystających z pomocy materialnej wyniosła 371 i łącznej liczbie osób w rodzinach 793. W porównaniu z 2010 r. liczba rodzin wzrosła o 11 i 80 osób w rodzinach. 14 Sprawozdanie z funkcjonowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2015 r. 23

Najczęstszymi formami pomocy materialnej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubawie w 2015 r. były: 1. zasiłek okresowy 223 rodziny; 2. zasiłek stały 37 osób; 3. posiłki 148 osób (w tym 145 dzieci i 3 osoby dorosłe) oraz 18 dzieci bez wydania decyzji administracyjnej; 4. zasiłki celowe z przeznaczeniem na zakup posiłku w ramach wieloletniego programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania, opału, odzieży, obuwia, leków itp. oraz pomoc w naturze 242 rodziny; 5. usługi opiekuńcze 68 osób (68 rodzin); 6. składki zdrowotne 37 osób, w tym 37 osoby otrzymujące zasiłki stałe; 7. świadczenia rodzinne - 889 świadczeniobiorców; 8. fundusz alimentacyjny - 110 świadczeniobiorców. Na terenie Miasta Lubawa funkcjonują ponadto trzy placówki zapewniające instytucjonalną pomoc dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej: 1. Środowiskowy Dom Samopomocy w Lubawie (gminna jednostka organizacyjna), którego zadaniem jest niesienie pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi oraz upośledzonym umysłowo m.in. poprzez treningi umiejętności interpersonalnych i rozwiązywania problemów, turnusy, imprezy integracyjne w 2014 r. placówka objęła opieką 31 osób z Lubawy oraz 9 osób z terenu gminy wiejskiej Lubawa. 2. Dom Pomocy Społecznej w Lubawie (samodzielna jednostka organizacyjna i jednostka budżetowa Powiatu Iławskiego) - przeznaczony dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Przyjmowane są do niego osoby z terenu powiatu iławskiego oraz innych powiatów. Posiada 37 miejsc w pomieszczeniach mieszkalnych jedno, dwu i trzyosobowych. 3. Warsztat Terapii Zajęciowej w Lubawie prowadzony przez Stowarzyszenie na Rzecz Ośrodka Aktywności w Lubawie, działający na podstawie ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; placówka prowadzi terapię i rehabilitację swoich podopiecznych w pracowniach, a także zapewnia różne pośrednie formy zajęć aktywizujących oraz imprez integracyjnych dla podopiecznych i ich rodzin. 15 Dokumenty polityki społecznej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej prowadzi szereg znaczących dla rozwoju lokalnej polityki społecznej działań. Ośrodek swoje działania realizuje w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, ale także następujące programy opracowane we własnym zakresie: 15 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubawa na lata 2016-2021 24

1. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubawa na lata 2016-2021, której wizją jest m.in. Miasto Lubawa jest prężnie rozwijającą się wspólnotą samorządową, która zapewnia dobre warunki materialne, instytucjonalne i społeczne do życia oraz rozwoju dla zamieszkujących ją osób i rodzin. Natomiast misją jest m.in. Miasto Lubawa inicjuje, realizuje oraz wspiera programy na rzecz aktywności zawodowej, poprawnego wypełniania podstawowych funkcji przez rodziny, a także profilaktyki i minimalizowania problemów społecznych. Działania te zmierzają do wykreowania warunków sprzyjających aktywnej integracji osób ubogich i bezrobotnych, dzieci i młodzieży (zwłaszcza pochodzącej z rodzin dysfunkcyjnych), osób z niepełnosprawnością, chorujących i starszych, uzależnionych oraz innych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Zdefiniowane w Strategii wizje i misje zostaną osiągnięte poprzez realizację poniższych celów: Cel strategiczny 1. Poprawa funkcjonowania rodzin zamieszkujących Miasto Lubawa Cel szczegółowy 1.1. Wzrost kompetencji rodziców, prawnych opiekunów oraz osób planujących założenie rodziny w zakresie należytej opieki i wychowania dzieci; Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie szans edukacyjnych, zdrowotnych, społecznych i zawodowych dzieci i młodzieży; Cel szczegółowy 1.3. Poprawa dostępu do wsparcia dla rodzin zagrożonych dysfunkcjami, przemocą domową lub sytuacją kryzysów; Cel szczegółowy 1.4. Wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkaniowego i materialnego w rodzinach; Cel szczegółowy 1.5. Wzrost zdolności mieszkańców miasta, zwłaszcza rodziców mających pod opieką małe dzieci, do zatrudnienia na rynku pracy. Cel strategiczny 2. Wzrost aktywności i integracji osób starszych, chorujących i niepełnosprawnych w środowisku lokalnym Cel szczegółowy 2.1. Zwiększenie dostępności różnych form opieki i wsparcia dla osób o ograniczonej samodzielności; Cel szczegółowy 2.2. Likwidacja barier architektonicznych, komunikacyjnych, transportowych i społecznych; Cel szczegółowy 2.3. Wzrost aktywności społeczno-zawodowej osób starszych, chorujących i niepełnosprawnych. Cel strategiczny 3. Zmniejszenie skali zagrożeń wynikających z uzależnień oraz trudności w integracji osób w środowisku lokalnym Cel szczegółowy 3.1. Wzmocnienie oddziaływań profilaktycznych i prewencyjnych w zakresie uzależnień; Cel szczegółowy 3.2. Poprawa dostępu do pomocy w wychodzeniu z uzależnienia przez 25

osoby i rodziny dotknięte tym problemem; Cel szczegółowy 3.3. Włączenie do życia społecznego osób bezdomnych, opuszczających zakłady penitencjarne oraz uchodźców. Cel strategiczny 4.Wzrost jakości i efektywności działań społecznych Cel szczegółowy 4.1. Zwiększenie zaangażowania mieszkańców miasta w sprawy ważne dla lokalnej wspólnoty; Cel szczegółowy 4.2. Wzrost świadomości, integracji i aktywności społecznej; Cel szczegółowy 4.3. Profesjonalizacja działań instytucji i organizacji lokalnych w zakresie rozwiązywania problemów społecznych; Cel szczegółowy 4.4. Wzmocnienie współpracy międzyinstytucjonalnej i międzysektorowej. 2. Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2017, którego celem głównym jest Ograniczenie zjawiska przemocy w rodzinie oraz skutków jej stosowania, natomiast cele szczegółowe są następujące: 1. Zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie, na terenie Miasta Lubawa; 2. Zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie; 3. Zwiększenie pomocy i ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Realizując założenia programu dokonano w 2015 r. wiele działań, aby zmniejszyć zjawisko przemocy w rodzinie poprzez: - powołanie Miejskiego Zespołu Interdyscyplinarnego; - udzielanie profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie; - systematyczne badanie zjawiska przemocy w rodzinie; - oddziaływanie na sprawców przemocy w rodzinie; - edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie przemocy w rodzinie; - podnoszenie kompetencji osób zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie; - rozwijanie współpracy pomiędzy podmiotami działającymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 3. Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla miasta Lubawa na 2016 rok, w ramach którego zaplanowano następujące zadania: Zadanie 1. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od narkotyków i osób zagrożonych uzależnieniem, oraz ich rodzinom Zadanie 2. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz 26

szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, nauczycieli, instruktorów, rodziców, osób fizycznych zajmujących się na terenie miasta problemami związanymi z uzależnieniem od narkotyków Zadanie 3. Wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów narkomanii. Udzielanie pomocy społecznej osobom uzależnionym od narkotyków i ich rodzinom 4. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Lubawa na rok 2016 - określa zakres i formę realizacji działań profilaktycznych i naprawczych zmierzających do ograniczenia spożycia napojów alkoholowych. Celami szczegółowymi Programu są: 1. Zwiększenie efektywności oddziaływań profilaktycznych i prewencyjnych; 2. Lepsza jakość współpracy między instytucjami, organizacjami pożytku publicznego oraz innymi podmiotami; 3. Zwiększenie dostępności pomocy ukierunkowanej na osoby mające problemy związane z używaniem alkoholu i innych substancji, zwłaszcza osoby uzależnione, ich rodziny; 4. Monitorowanie efektów pracy profilaktyczno- terapeutycznej. Przestępczość Zgodnie z art. 7 ustawy z dn. 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, gmina ma obowiązek zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty w tym: ładu przestrzennego, ochrony zdrowia, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej. Sprawą bezpieczeństwa na terenie miasta zajmuje się Komisariat Policji w Lubawie. Do najważniejszych zadań policji wynikających z art. 1 ust. 2 ustawy z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Policji jest inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym. 27

Wykres 9. Statystyka przestępstw w gminie miejskiej Lubawa (stan na 31.12.2014 r.) Źródło: www.polskawliczbach.pl, 10.05.2016 r. Zgodnie z powyższym wykresem liczba przestępstw zarejestrowanych 16 w gminie zmalała o 34 w ciągu dwóch lat (z 250 w 2012 r. do 216 w 2014 r.). W okresie 2012-2014 najwięcej przestępstw było przestępstw kryminalnych (164 w 2012 r., 143 w 2013 r. oraz 146 w 2014 r.). Największą tendencje spadkową zaobserwowano w przestępstwach przeciwko mieniu z 114 w 2012 r. do 22 w 2014 r. Najmniejsza liczba przestępstw była zanotowana przeciwko życiu i zdrowiu - 5. Porównując przestępstwa zarejestrowane w województwie warmińsko-mazurskim oraz w Polsce, to należy podkreślić korzystną sytuację w zakresie bezpieczeństwa w mieście. Dowodem jest wskaźnik przestępstwa ogółem na 1000 mieszkańców: Lubawa 21,38, województwo warmińsko-mazurskie 21,63 oraz Polska 22,72. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw ogółem dla gminy miejskiej Lubawa (71%) jest wyższy od wskaźnika dla województwa warmińsko-mazurskiego (68%). Edukacja W 2015 r. 2 666 mieszkańców Lubawy było w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata), w tym 1 281 kobiet oraz 1 385 mężczyzn. 16 Główny Urząd Statystyczny udostępnia statystyki przestępstw jedynie dla powiatów, dlatego prezentowane dane są wartościami szacunkowymi bazującymi na ilości mieszkańców powiatu oraz mieszkańców miasta Lubawa 28

Współczynnik skolaryzacji brutto 17 szkoły podstawowej w Lubawie wyniósł w 2014 r. 99,27%. W porównaniu, wskaźnik skolaryzacji brutto dla województwa warmińskomazurskiego wyniósł 92,07%, a dla Polski 94,72%. Wykres 10. Szkolnictwo podstawowe współczynnik skolaryzacji brutto Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, 10.05.2016 r. Do sprawdzianu na koniec VI klasy podstawowej przystąpiło 91 uczniów ze szkoły podstawowej w znajdującej się w Lubawie. Średni uzyskany wynik z języka polskiego i matematyki to 68%. I jest to wynik nieznacznie lepszy od wyniku dla województwa warmińskomazurskiego (65%). Współczynnik skolaryzacji brutto szkół gimnazjalnych wyniósł w Lubawie 98,34%. W porównaniu dla województwa warmińsko-mazurskiego 97,60%, a dla Polski 98,41%. 17 Relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (niezależnie od wieku) do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania- wg: www.stat.gov.pl GUS 2014 29

Wykres 11. Szkolnictwo gimnazjalne współczynnik skolaryzacji brutto Źródło: opracowanie własne Banku Danych Lokalnych, 10.05.2016 r. Do egzaminu gimnazjalnego z języka polskiego i matematyki przystąpiło 123 uczniów. Średni wynik uzyskany z języka polskiego wyniósł 63%, a z matematyki 46%. W porównaniu wyniki z egzaminu dla województwa warmińsko-mazurskiego 60% z języka polskiego i 46% z matematyki. Ze względu na brak aktualnych danych dotyczących wykształcenia mieszkańców Lubawy, poniżej przedstawiono informacje z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku. Wykres 12. Wykształcenie mieszkańców gminy miejskiej Lubawa Źródło: www.polskawliczbach.pl Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku 11,1% ludności Lubawy posiada wykształcenie wyższe, 1,9% wykształcenie policealne, 11,1% średnie ogólnokształcące, a 14,9% średnie zawodowe. Wykształceniem zasadniczym zawodowym 30

legitymuje się 26,6% mieszkańców Lubawy, gimnazjalnym 6,0%, natomiast 26,4% podstawowym ukończonym. 2,1% mieszkańców zakończyło edukację przed ukończeniem szkoły podstawowej 20,6% mieszkańców Lubawy w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata) zalicza się do przedziału 3-6 lat - wychowanie przedszkolne (20,3% wśród dziewczynek i 20,8% wśród chłopców). Na tysiąc dzieci w wieku przedszkolnym 783 uczęszcza do placówek wychowania przedszkolnego. Na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego przypada 0,92 dzieci w wieku przedszkolnym. 18 Kapitał społeczny Rozwój Lubawy i poprawa warunków życia jej mieszkańców jest najważniejszym celem samorządu gminnego. Dlatego też miasto podejmuje współpracę z organizacjami pozarządowymi, które są ważnym ogniwem aktywności społeczno-gospodarczej mieszkańców na jej terenie. W związku z powyższym Gmina miejska Lubawa opracowała Program współpracy miasta Lubawa na 2016 rok z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Celem głównym programu jest podnoszenie poziomu życia mieszkańców poprzez lepsze zaspokojenie potrzeb społecznych. Celami szczegółowymi programu są: 1. umocnienie lokalnych działań, stworzenie warunków dla powstania inicjatyw i struktur funkcjonujących na rzecz społeczności lokalnych, 2. zwiększenie wpływu sektora obywatelskiego na kreowanie polityki społecznej, 3. integracja podmiotów polityki lokalnej obejmującej swym zakresem sferę zadań publicznych wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy, 4. umożliwienie organizacjom pozarządowym indywidualnego wystąpienia z ofertą realizacji konkretnych zadań publicznych, będących w kompetencjach Gminy. Na terenie Lubawy zarejestrowanych jest 23 19 stowarzyszeń, związków i organizacji pozarządowych, klubów sportowych oraz ochotnicza straż pożarna: Stowarzyszenia 1. OSP Lubawa; 2. Ośrodek Społeczno-Edukacyjny KOŁO RATUNKOWE; 3. Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Oddział w Lubawie; 4. Stowarzyszenie Centrum Inicjatyw Lokalnych; 5. Stowarzyszenie na Rzecz Ośrodka Aktywności; 18 Internet, www.polskawliczbach.pl, 10.05.2016 19 Internet, www.lubawa.bip-wm.pl, 11.05.2016 r. 31

6. Stowarzyszenie Na Rzecz Promocji i Rozwoju Ziemi Lubawskiej; 7. Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych; 8. Stowarzyszenie Twórców Kultury Ziemi Lubawskiej; 9. Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubawskiej; 10. Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejsko-Gminne w Lubawie. Kluby sportowe: 1. Automobilklub Lubawski - Kleina Team w Lubawie; 2. Centrum Sportów Walki "CHAMPION" Lubawa; 3. Lekkoatletyczny Klub Sportowy "LUBAWA" w Lubawie; 4. Lubawskie Towarzystwo Tenisowe "Laver" w Lubawie; 5. Ludowy Klub Kolarski "ZIEMIA LUBAWSKA" w Lubawie; 6. Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "COPERNICUS" w Lubawie; 7. Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "KOPERNIK" w Lubawie; 8. Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "LUBAWIAK" w Lubawie; 9. Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy "SOKÓŁ" w Lubawie; 10. Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Szynaka Motor Lubawa; 11. Uczniowski Klub Sportowy "DEBIUT LUBAWA" w Lubawie; 12. Uczniowski Klub Sportowy - Lubawski Klub Taneczny w Lubawie; 13. Lubawska Akademia Piłkarska w Lubawie. Uczestnictwo mieszkańców w życiu publicznym Jedną z podstawowych form uczestnictwa obywatela w życiu publicznym, dostępną dla każdego uprawnionego, jest głosowanie w wyborach. Poniżej przedstawiono frekwencję w wyborach na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 2015 i do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polski 2015. 32

Wykres 13. Frekwencja w wyborach Źródło: opracowanie własne na podstawie Państwowej Komisji Wyborczej (09.05.2016 r.) Frekwencja w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Lubawie była nieznacznie wyższa od frekwencji wyborczej dla województwa warmińsko-mazurskiego i dla Polski. Natomiast frekwencja wyborcza do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w Lubawie była wyższa niż dla województwa warmińsko-mazurskiego, ale niższa od frekwencji dla Polski. 2.3. Sfera gospodarcza Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych na koniec 2015 r. w gminie miejskiej Lubawa było zarejestrowanych 865 podmiotów gospodarczych. Na przestrzeni ostatnich 6 lat liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o 10. Wykres 14. Zarejestrowane podmioty gospodarcze w gminie miejskiej Lubawa w latach 2010-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) 33

W Lubawie działa około 0,70% podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w województwie (123 876). Najwięcej firm jest zarejestrowanych w sektorze prywatnym - 831. Natomiast w sektorze publicznym, który reprezentuje takie działy jak administracja, bezpieczeństwo publiczne, ochrona zdrowia i edukacja, działa 27 podmiotów gospodarczych. Tabela 8. Podmioty gospodarcze wg sektorów własnościowych Wyszczególnienie Województwo warmińsko-mazurskie Ogółem Ogółem państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor publiczny przedsiębiorstwa państwowe spółki handlowe Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) razem z udziałem kapitału zagranicznego razem z udziałem kapitału zagranicznego 123 876 5 440 2 606 3 229 1 117 942 87 422 7 513 1 043 745 505 4 954 Powiat iławski 7 096 268 163 0 14 0 6806 5415 320 31 36 12 266 Gmina miejska Lubawa 865 27 15 0 2 0 831 654 32 3 6 0 26 Ogółem osoby fizyczne prowadzące działalność gospdarczą sektor prywatny spółki handlowe spółdzielnie fundacje stowarzyszenia i organizacje społeczne Na terenie gminy miejskiej w 2015 r. funkcjonowało 34 spółek handlowych (w tym 3 spółek kapitału zagranicznego), 38 spółek cywilnych, 6 spółdzielni. Najwięcej przedsiębiorstw w mieście było prowadzonych przez osoby fizyczne (654). Tabela 9. Struktura podmiotów gospodarki narodowej w gminie miejskiej Lubawa według sekcji PKD 2007 Sekcja Sekcje PKD wg 2007 Lubawa Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja D Sekcja E Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 19 1 98 1 4 100 233 58 14 17 19 70 69 11 3 34

Sekcja P Sekcja Q Sekcja R Sekcja S i T Sekcja U Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa i Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników: gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Organizacje i zespoły eksterytorialne 32 39 22 54 0 OGÓŁEM 865 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) Posługując się Polską Klasyfikacją Działalności można zauważyć, że trzema sekcjami, w których działa najwięcej podmiotów gospodarczych w Lubawie są: - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 233 podmiotów; - Budownictwo 100 podmiotów gospodarczych; - Przetwórstwo przemysłowe 99 podmiotów. Wykres 15. Podmioty gospodarcze według wielkości Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) Analizując podmioty gospodarcze według klas wielkości, to 2015 r. w Lubawie przeważały przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób (822 podmiotów gospodarczych), 32 firmy zatrudniały 10-49 osób, 10 przedsiębiorstw 50-249 osób i 1 podmiot gospodarczy zatrudniał 1000 i więcej pracowników. Rynek pracy Łączna liczba osób pracujących w gminie miejskiej Lubawa wyniosła na koniec 2014 r. 5 105, w tym 2 134 kobiet (41,80%). Na przestrzeni ostatnich lat liczba pracujących wzrosła 35

o 289 osób. Przez cały analizowany okres liczba pracujących kobiet była mniejsza od pracujących mężczyzn. Tabela 10. Liczba osób pracujących z podziałem na płeć w latach 2010-2014 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 gmina miejska Lubawa 4 816 4 878 4 754 4 971 5 105 Mężczyźni 2 773 2 898 2 801 2 949 2 971 Kobiety 2 043 1 980 1 953 2 022 2 134 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (08.05.2016 r.) W Lubawie na 1000 mieszkańców pracuje 506 osób. W porównaniu w powiecie iławskim 221 osób województwie warmińsko mazurskim 189 osób, a w Polsce 230. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Lubawie wynosi 3 026,10 zł, co odpowiada 75,60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce. Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców Lubawy 366 osób wyjeżdża do pracy do innych miast, a 2 376 pracujących przyjeżdża do pracy spoza gminy - tak więc saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosi 2 010. 21,5% aktywnych zawodowo mieszkańców Lubawy pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), 45,0% w przemyśle i budownictwie, a 11,4% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 1,6% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości). 20 Najwięksi pracodawcy w mieście - IKEA INDUSTRY POLAND SP. Z O. O. o. w Lubawie, - SZYNAKA MEBLE Sp. z o.o., - "LIBRO" MAREK LIBERACKI, - INTEK SP. Z O.O., - Spółdzielnia Mleczarska MLEKOVITA o. w Lubawie, - LUBAWSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWLANE ZDZISŁAW - WIERZBOWSKI, - FIRMA HANDLOWO-USŁUGOWA "SZKŁOMAL" PIOTR TRUSZCZYŃSKI, - LUBAWA S.A., - PRZETWÓRNIA OWOCÓW I WARZYW ROBERT KOWALKOWSKI. 20 Internet, www.polskawliczbach.pl, 30.04.2016 r. 36

2.4. Sfera środowiskowa Według Geografii regionalnej Polski Kondrackiego, obszar miasta Lubawy położony jest w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, Podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, w makroregionie Pojezierza Chełmińsko Dobrzyńskiego, mezoregion Garb Lubawski. Miasto położone jest na wysokości ok. 130 m n.p.m. Gleby Na terenie miasta Lubawa występują gleby brunatne. Gleby występujące na obszarze gminy w większości zaklasyfikowane zostały do średniej klasie bonitacyjnej (klasa IV), czyli średnim potencjale rolniczym oraz o dużym potencjale rolniczym (klasa III). Gleby w V i VI klasie o małym potencjale rolniczym występują w rozproszeniu na obrzeżach miasta. Zmiany w środowisku glebowym związane są najczęściej z działalnością człowieka. Najważniejsze zagrożenia degradacji gleb to: - procesy erozji wietrznej (deflacja), - procesy erozji wodnej (wymywanie spłukiwanie), - nadmierne używanie środków chemicznych do ochrony roślin i konserwowania zbiorów, - nieracjonalne stosowanie nawozów sztucznych, - niewłaściwe postępowanie ze środkami ropopochodnymi w obrębie gospodarstw rolnych, - transport. Wody powierzchniowe - rzeki Wody obszaru Lubawy należą do dorzecza Wisły. Odprowadza je Drwęca, do której wpływa rzeka Sandela z Jesionką i Elszką. Rzeki te należą do cieków typu nizinnego i cechują się wyrównanymi przepływami w ciągu roku. Większe wezbrania wód mają w nich miejsce jedynie w okresie późnozimowym. W podziale hydrologicznym Polski Sandela wymieniana jest jako dopływ Elszki. Sandela jest głównym strumieniem przepływającym przez zurbanizowaną część miasta. Ma długość ok. 18 km i zlewnię o powierzchni 70,6 km 2. 21 Raport z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie wskazuje, że głównym źródłem zanieczyszczeń rzeki są ścieki zrzucane z biologicznej oczyszczalni ścieków w Lubawie. Wody podziemne Wody podziemne, oprócz obniżeń wzdłuż cieków, zalegają na większej głębokości. Występowanie wód podziemnych ma miejsce na następujących głębokościach: 21 Program Ochrony Środowiska dla Miasta Lubawa na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2020 37

a) 0,3 1,5 m ppt w obszarze dolin i obniżeń terenowych, b) 2,2 2,5 m ppt w południowo-zachodniej części miasta, c) 3,0 6,0 m ppt na pozostałym obszarze. Na terenie gminy miejskiej Lubawa nie ma punktów obserwacyjnych Monitoringu Regionalnego Wód Podziemnych. Woda do picia dla mieszkańców Lubawy pobierana jest z ujęć własnych. Na terenie miasta znajdują się 4 wgłębne ujęcia wody o dobowej zdolności produkcyjnej równej 2467 m 3 /dobę. Udokumentowane zasoby wód podziemnych wynoszą 4700 m 3 /dobę, co sprawia, że stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej ujęć wody wynosi 52,5%. W mieście nie występuje więc deficyt wody. Pobierana woda charakteryzuje się zawyżoną zawartością żelaza i manganu. Pod względem bakteriologicznym jakość wody nie budzi zastrzeżeń. Własne ujęcia posiada również Spółdzielnia Mleczarska w Lubawie oraz Przetwórnia Owoców i Warzyw. 22 Infrastruktura techniczna gospodarki wodno-ściekowej Bardzo ważnym aspektem dotyczącym ochrony środowiska jest uregulowana gospodarka wodno-ściekowa, co minimalizuje zanieczyszczenia środowiska ściekami bytowymi. Z sieci wodociągowej w Lubawie korzysta 99,5% mieszkańców, a z sieci kanalizacyjnej 96,7% (szczegółowe informacje znajdują się w podrozdziale 2.6. Sfera techniczna). Braki w infrastrukturze kanalizacyjnej występują we wschodniej części miasta, w tym przy ul. Polnej i ul. Pielgrzyma. Mieszkańcy nie podłączeni do sieci kanalizacyjnej korzystają ze zbiorników bezodpływowych. Niewłaściwa eksploatacja może doprowadzić do emisji zanieczyszczeń do środowiska. Na terenie Lubawy znajdują się 43 zbiorniki bezodpływowe. Na terenie miasta funkcjonuje również kanalizacja deszczowa o długości 12,1 km. Ponadto na kanalizacji ogólnospławnej znajduje się 5 przelewów burzowych, które w okresie opadów odprowadzają mieszaninę ścieków i wody opadowej do rzeki. W celu ograniczenia zanieczyszczeń związanych z przelewami burzowymi stosuje się separatory piaskowe. 23 Lasy Teren Lubawy należy do najmniej zalesionych obszarów w województwie warmińskomazurskim. Na terenie miasta Lubawa ogólna powierzchnia lasów wynosi 6 ha, natomiast lesistość miasta wynosi 0,4%. Obszary pagórkowate porasta bór mieszany z bukiem i dużą domieszką grabu wraz z ich podrostem oraz las mieszany typu grąd z domieszką świerka, klonu zwyczajnego i lipy 22 j.w. 23 j.w. 38

drobnolistnej. Nad rzeką Drwęcą i jej dopływami, jak również nad płaskimi zatorfionymi brzegami zbiorników wodnych występują zarośla łozowe. Ogólna powierzchnia lasów wynosi 6 ha, stąd nieznaczna lesistość miasta tylko 0,4%. Większe kompleksy roślinności o charakterze leśnym znajdują się: - w południowej części miasta, - wzdłuż Jesionki, - w północno-wschodniej części miasta. 24 Do podstawowych zagrożeń oddziałujących na lasy na terenie Lubawy należą: - zanieczyszczenia powietrza; - zagrożenia pożarowe; - obniżanie poziomu wód gruntowych; - presja turystyczna. Obiekty i obszary chronione Na terenie miasta objęto następującymi formami ochrony obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi: 1. Obszary Chronionego Krajobrazu Przez teren miasta przebiega niewielki fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drwęcy. Granica obszaru przebiega wzdłuż rzeki Sandela i linią brzegową prowadzi do dopływu o nazwie Elszka. Łączna powierzchnia obszaru wynosi 17 472,4 ha, położony jest na terenie gmin w powiecie iławskim: Lubawa, Iława i miasta Iława, w powiecie nowomiejskim na terenie gmin: Kurzętnik, Nowe Miasto Lubawskie i miasta Nowe Miasto Lubawskie. 25 2. Pomniki przyrody Na terenie Lubawy (w ruinach zamku) za pomnik przyrody uznano 1 drzewo. 3. Obszary Natura 2000 Na terenie miasta nie występują obszary objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000. Najbliższy obszar Natura 2000 zlokalizowany jest ok. 3-3,4 km od granic miasta i jest to fragment Obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty PLH280001 Dolina Drwęcy. Powietrze atmosferyczne Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym. W przypadku miasta Lubawa źródłem największych zanieczyszczeń jest emisja komunikacyjna zwłaszcza z trasy relacji Olsztyn - Toruń. Powietrze nad Lubawą również jest 24 j.w. 25 j.w. 39

zanieczyszczone w dużym stopniu w strefie zurbanizowanej i w stopniu umiarkowanym poza tą strefą. Zanieczyszczenie atmosferyczne wzrasta w okresie zimowym, kiedy następuje emisja zanieczyszczeń z lokalnych emitorów, zwłaszcza z indywidualnych palenisk domowych. Zakłady zlokalizowane na terenie miasta Lubawa posiadają uregulowany stan formalnoprawny w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiadają pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza wydane przez Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Starostę Iławskiego. 26 Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Istotny wpływ na środowisko mają linie i stacje elektroenergetyczne o napięciach znamionowych równych co najmniej 110 kv i wyższych. Na obszarze miasta obiektami radiokomunikacyjnymi, które mogą mieć również wpływ na środowisko, są stacje bazowe telefonii komórkowej. Stacje bazowe telefonii komórkowych zlokalizowane są w czterech miejscach miasta: ul. Kościelna 5 (Orange, T-Mobile, Play, Plus, Mobyland), ul. Toruńska 16 (Play), ul. Wyzwolenia 3 (Orange), ul. Składowa dz. Nr 15 (Plus, T-Mobile). Ostatnie pomiary natężenia pól elektromagnetycznych na terenie miasta Lubawa prowadzone były w 2010 r. w dwóch punktach ul. Rynek 12 i ul. Biblii Gutenberga/Kopernika. W punktach tych nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych. 27 Hałas Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki w danym miejscu i czasie. Jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania. Dominującymi źródłami hałasu przemysłowego są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, chłodnie, maszyny tartaczne, maszyny stolarskie, maszyny do plastycznej obróbki metalu, maszyny budowlane, węzły betoniarskie, sieczkarnie, specjalistyczne linie technologiczne, transport wewnątrzzakładowy oraz urządzenia nagłaśniające. Zagrożenie hałasem przemysłowym może być związane przede wszystkim z niewłaściwą lokalizacją zabudowy mieszkaniowej względem zakładów przemysłowych i usługowych. Na terenie miasta Lubawa podstawowym źródłem hałasu jest komunikacja, a zwłaszcza komunikacja drogowa. Zgodnie z Raportem o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2013 został przeprowadzony monitoring hałasu 26 j.w. 27 j.w. 40

komunikacyjnego w 4 punktach w Lubawie. Na każdym odcinku, dla których przeprowadzono badania monitoringowe zostały przekroczone minimalnie poziomy dopuszczalne. Instalacje OZE Do odnawialnych źródeł energii zalicza się energię wody (hydroenergetyka), wiatru, słońca, energię geotermalną oraz biomasy (drewno, słoma, biogaz). Potencjalnie na terenie miasta można korzystać prawie ze wszystkich wyżej wymienionych źródeł energii w skali makro (głównie wykorzystanie biomasy) lub mikro. W roku 2013 na terenie Lubawy korzystano z następujących instalacji wykorzystujących OZE: 1. Kotłownie/kotły spalające lub współspalające biomasę. - SWEDWOOD Poland sp. z o.o. (obecnie IKEA Industry), - Szynaka-Meble Sp. z o.o. - Lubawska Spółka Komunalna sp. z o.o. 2. Kolektory słoneczne. - Budynki mieszkalne jednorodzinne należące do osób fizycznych. 3. Instalacje fotowoltaiczne w skali mikro. - Zasilanie w energię elektryczną podświetlenia znaków drogowych. 28 Dokumenty dotyczące ochrony środowiska na terenie gminy miejskiej Lubawa 1. Program Ochrony Środowiska dla Miasta Lubawa na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2020, w którym zdefiniowano poniższe cele: 1. Ochrona i racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Cele średnioterminowe do 2020 r.: - Ochrona różnorodności przyrodniczej w krajobrazie miejskim, - Ochrona przed deficytem wody - Doskonalenie gospodarowania zasobami energetycznymi. 2. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Cele średnioterminowe do 2020 r.: - Poprawa jakości wód, - Ochrona jakości powietrza, - Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych, - Racjonalna gospodarka odpadami, - Zapobieganie poważnym awariom. 3. Działania systemowe w ochronie środowiska Cele średnioterminowe do 2020 r.: 28 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Lubawy do 2025 roku 41

- Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, - Wspieranie rozwoju szkolnej edukacji w zakresie ochrony przyrody i środowiska. W Programie wskazano problemy Lubawy z punktu widzenia ochrony środowiska: - niski procent gazyfikacji miasta; - brak obwodnicy miasta wzmożony ruch samochodów zwłaszcza ciężarowych potęguje poziom hałasu, pogarsza stan techniczny infrastruktury drogowej i obniża jakość życia mieszkańców, - nadal niezadowalający stan czystości wód rzeki Elszki i Sandeli, który powodowany jest dopływem zanieczyszczeń ściekami miejskimi (komunalnymi) oraz ściekami deszczowymi; - wysoki stopień zanieczyszczenia wód podziemnych wynikający z budowy geologicznej i płytkim zaleganiem wód; - zanieczyszczenie powietrza spowodowane występującą emisją niską oraz spalaniem odpadów i gorszego gatunkowo węgla, - brak ścieżek rowerowych. 2. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta Lubawa, którego celem jest zaplanowanie bezpiecznego dla zdrowia mieszkańców i środowiska naturalnego usunięcia wyrobów zawierających azbest z obszaru Miasta do końca 2032 r. Według danych Bazy Azbestowej, narzędziem prowadzonym przez Ministerstwo Rozwoju do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, na terenie Lubawy zinwentaryzowanych wyrobów jest 1 025 ton, unieszkodliwionych 0,005 ton oraz pozostałe do unieszkodliwienia 1 025 ton. 3. Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Miejskiej Lubawa na lata 2015-2030, którego celem jest przedstawienie założeń rozwoju systemu i organizacji zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze Gminy Miejskiej Lubawa na okres 15 lat. 2.5. Sfera przestrzenno-funkcjonalna Podstawowym dokumentem kreującym politykę przestrzenną miasta Lubawa jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubawa. Dodatkowo dla całego miasta Lubawa sporządzono Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Struktura funkcjonalno-przestrzenna miasta ma charakter koncentryczny. Zabudowa mieszkaniowa zlokalizowana jest w okolicach centrum miasta z przewagą terenów zabudowy mieszkaniowej i usługowej. Wzdłuż ulic Prusa, Grunwaldzkiej, Dworcowej, Rzepnikowskiego i Kupnera położone są tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (kierunek północny 42

zachód i południowy zachód oraz wschód od centrum miasta). Pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne przeznaczona jest również północno-wschodnia i wschodnia część miasta (przy ulicach Kopernika i Sadowej). Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej znajdują się przeważnie przy ulicy Warszawskiej i Gdańskiej oraz Rzepnikowskiego (okolice centrum Lubawy). Bezpośrednio do centrum miasta przylegają obiekty działalności usługowej, m.in. wzdłuż ulic Gdańskiej, Warszawskiej i Grunwaldzkiej, co związane jest z codzienną aktywnością mieszkańców. Śródmieście skupia także tereny obiektów sakralnych (3 kościoły), a także zabytkowe domy i kamienice. Dwa cmentarze, parafialny i komunalny, znajdują się na północy miasta. Tereny produkcyjne zlokalizowane są w południowej oraz północnej i północnowschodniej części miasta, wzdłuż ulic Dworcowej i Borek oraz częściowo w części północnozachodniej (wzdłuż ulicy Kopernika). Północna część miasta jest bezpośrednio powiązana z drogą krajową nr 15 Olsztyn-Toruń. Część południowa przylega do linii kolejowej Lubawa-Zajączkowo łączącej się z magistralą relacji Warszawa-Gdańsk. Kolejnym elementem zagospodarowania przestrzennego miasta są tereny zielone, z których najbardziej okazały jest park publiczny Łazienki Lubawskie. Obrzeża miasta, a w szczególności wschodnia jego część, to tereny o funkcji rolnej. 29 Struktura gruntów w granicach administracyjnych miasta Powierzchnia gminy miejskiej Lubawa zajmuje 1 684 ha. Powierzchnia gminy stanowi 39,43% powierzchni powiatu iławskiego oraz 0,07% powierzchni województwa warmińskomazurskiego. Zagospodarowanie gruntów znajdujących się na terenie gminy przedstawia się w następujący sposób: 29 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubawa 43

Tabela 11. Powierzchnia gruntów wg ich kategorii Grunty i ich wykorzystanie Gmina miejska Lubawa (ha) Użytki rolne 1 342 Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia 14 Grunty zabudowane i zurbanizowane 290 Grunty pod wodami 6 Nieużytki 27 Tereny różne 5 Razem 1 684 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (11.05.2016 r.) Z powyższej tabeli wynika, że największy udział w powierzchni Lubawy mają grunty użytki rolne (79,69%, w tym grunty orne 1 130 ha). Drugą pozycję pod względem wielkości gruntów zajmują zabudowane i zurbanizowane (17,22%). W dalszej kolejności nieużytki (1,6%) i grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia (0,83%). Wykres 16. Podział gruntów zabudowanych i zurbanizowanych Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (11.05.2016 r.) Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych największą część gruntów zabudowanych i zurbanizowanych zajmują tereny mieszkaniowe (104 ha 36%), drogi (82 ha - 28%) oraz tereny przemysłowe (55 ha - 19%). Natomiast najmniejszą powierzchnią gruntów zabudowanych są tereny rekreacji i wypoczynku 3 ha. 44

W granicach miasta Lubawa występują następujące typy własności gruntów: - grunty Skarbu Państwa, - grunty Gminy Miejskiej Lubawa, - grunty Powiatu Iławskiego, - grunty Województwa Warmińsko-Mazurskiego, - grunty osób prawnych, - grunty osób fizycznych. W skład mienia komunalnego własności Miasta Lubawa wchodzą obiekty: - budynek Urzędu Miasta; - Przedszkole Miejskie; - Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika; - Gimnazjum; - Miejski Ośrodek Kultury (OSP); - Ośrodek Sportu i Rekreacji (hala sportowa, stadion miejski); - ruiny zamku. 30 Zgodnie z ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, przestrzeń publiczna to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. Oświata Na terenie gminy miejskiej Lubawa funkcjonują następujące placówki oświatowe: 1. Przedszkola: - Przedszkole Miejskie, - Niepubliczne Przedszkole Smerfolandia, - Niepubliczne Przedszkole Bajkolandia. Do przedszkoli w Lubawie uczęszczało w roku szkolnym 2014/2015 r. 386 uczniów w 18 oddziałach. 2. Szkoła podstawowa: - Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika. W 2015 r. liczba uczniów w szkole podstawowej wyniosła 807 (395 dziewczyn i 412 chłopców). W klasach I-III uczyło się 463 uczniów w 21 oddziałach, natomiast w klasach IV-VI uczyło się 344 - w 16 oddziałach. Liczba uczniów w szkole przypadająca na 1 oddział w szkole podstawowej wyniosła 21. 30 Internet, www.lubawa.bip-wm.pl, 12.05.2016 r. 45

3. Szkoły gimnazjalne: - Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich, W roku szkolnym 2014/2015 zgodnie z Systemem Informacji Oświatowej w gimnazjum w Lubawie uczyło się 334 uczniów w 14 oddziałów. Liczba uczniów w gimnazjum przypadająca na 1 oddział wyniosła 23. 4. Szkoły ponadgimnazjalne: - Zespół Szkół (Liceum Ogólnokształcące, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa oraz dla osób dorosłych Technikum, Liceum Uzupełniające oraz Szkoła Policealna), - Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Lubawie, - Technikum Uzupełniające dla Dorosłych w Lubawie, - Szkoła Policealna dla Dorosłych w Lubawie, Ponadto na terenie Lubawy funkcjonuje Niepubliczna Szkoła Muzyczna I stopnia MUSICA LUBAVIENSIS. Stan techniczny i funkcjonalność budynków oświatowych wraz wyposażeniem oraz urządzeń sportowo-rekreacyjnych ocenia się jako dobry lub bardzo dobry. Służba zdrowia Na terenie gminy miejskiej Lubawa funkcjonują następujące placówki zdrowia: 1. Zakład Opieki Zdrowotnej: Miejskiego Ośrodka Zdrowia w Lubawie - zakres usług: podstawowa opieka zdrowotna, pediatria, gabinet zabiegowy, punkt szczepień, USG, EKG; 2. Niepubliczny Zakład Opieki Długoterminowej p.w. Szpital św. Jerzego" zakres usług: świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w warunkach stacjonarnych oraz domową opiekę pielęgniarską. 3. Przychodnia Nad Jesionką. Dodatkowo na terenie budynku ZOZ MOZ świadczą również usługi następujące podmioty: - Laboratorium analityczne przy Szpitalu Powiatowym w Iławie. - Poradnia Stomatologiczna. - Specjalistyczna Indywidualna Praktyka Stomatologiczna w Lubawie. - Prywatna Poradnia Dietetyczna Kaloria. - Prywatna Poradnia Położniczo-Ginekologiczna. - Poradnia Rehabilitacyjna. - Prywatny Gabinet Ortopedyczny. 46

- Apteka. Liczba udzielonych porad podstawowej opieki zdrowotnej mieszkańcom miasta i gminy Lubawa w 2014 r. wyniosła 53 394, natomiast porad lekarskich ambulatoryjnej opieki zdrowotnej 61 025. Na terenie Lubawy znajduje się 6 aptek. Ludność przypadająca na 1 aptekę ogólnodostępną wyniosła 1 683. Infrastruktura kulturalna Na mocy art. 7 ust. 1 pkt 9 i 10 ustawy o samorządzie gminnym, Miasto Lubawa prowadzi działania z zakresu kultury oraz kultury fizycznej i turystyki. Jednostkami realizującymi zadania Miasta w omawianym obszarze są: 1. Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie Ośrodek Kultury w Lubawie funkcjonuje od 1974 r. Pierwszym dyrektorem była p. Jadwiga Kuczyńska, która miała za zadanie organizację imprez życia kulturalnego na terenie miasta i gminy Lubawa. Siedzibą zastępczą był budynek przy ul. Łąkowej. W 1981 r. został oddany do użytku budynek przy ul. Rzepnikowskiego. Od 3 lipca 1992 r. istnieje pod nazwą Miejski Ośrodek Kultury. Dostosowując swoją działalność do coraz nowszych możliwości, służąc lokalnej społeczności, akcentuje tradycję Lubawy i historię Ziemi Lubawskiej oraz promuje twórczość artystyczną, inicjatywy kulturalne, organizując rokrocznie szereg imprez o charakterze zarówno podniosłym, jak i rozrywkowym. Są to konkursy, festiwale, przeglądy, koncerty, w wymiarze lokalnym i ponadlokalnym, co przyczynia się do kształtowania wizerunku miasta i społeczności na forum powiatu, regionu i kraju. 31 Według danych GUS, w 2015 r. zostało zorganizowanych 26 imprez o łącznej liczbie uczestników 7 611. W ramach MOK działały 3 grupy artystyczne, do których zapisanych jest 38 członków. Ponadto funkcjonują 3 koła (kluby), w których uczestniczy 100 osób. W skład struktury organizacyjnej Miejskiego Ośrodka Kultury wchodzi: - Miejska Biblioteka Publiczna im. T. Ruczyńskiego powstała w 1948 r. Placówka nie tylko wypożycza książki, ale również gromadzi i udostępnia materiały dotyczące historii Lubawy, organizuje imprezy kulturalne, konkursy i akcje upowszechniające czytelnictwo oraz spotkania klubów dyskusyjnych. Oprócz księgozbioru Biblioteka posiada w swych zasobach czasopisma i materiały audiowizualne oraz 6 komputerów z dostępem do Internetu dla czytelników. Poszukiwanie nowych funkcji biblioteki jest naturalną 31 Internet, www.mok.lubawa.pl, 10.05.2016 r. 47

konsekwencją zachowań mieszkańców miasta, tj. spadku liczby czytelników oraz liczby wypożyczeni. 32 Według danych GUS w 2014 r. księgozbiór w Miejskiej Bibliotece Publicznej wyniósł 24 077 książek. Natomiast czytelników było 1 026, o 728 osób mniej niż w 2013 r. Wypożyczeń księgozbioru na zewnętrz było 9 481, o 7 816 mniej niż w roku poprzednim. - Kino Pokój działa od 2013 r. Kino dysponuje salą projekcyjną ze 188 miejscami. Kino wyposażone jest w projektor 3D oraz nowoczesny system dźwiękowy. 2. Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie. Celem działalności Ośrodka jest realizacja zadań własnych Miasta Lubawa z zakresu kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych. OSiR jest bazą szkoleniową dla miejscowych klubów sportowych: - LKS Lubawa lekkoatletyka, - MLKS Sokół Lubawa zapasy w stylu klasycznym, - MLKS Szynaka Motor Lubawa piłka nożna, - Lubawskie Towarzystwo Tenisowe Laver tenis ziemny, - Centrum Sportów Walki Champion. Ponadto w OSiR organizowane są obozy sportowe dla zawodników różnych dyscyplin sportowych, takich jak lekka atletyka, piłka nożna, koszykówka, siatkówka, piłka ręczna, rugby, zapasy, judo, taekwondo, kendo, jiu-jitsu, tenis ziemny, taniec towarzyski, kolarstwo. 33 Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji zarządza następującymi obiektami na terenie Lubawy: 1. Stadion Łazienkowski - lekkoatletyczny z trybuną częściowo zadaszoną na 1160 miejsc siedzących: a) boisko piłkarskie o powierzchni 1.420 m 2 z trawy naturalnej z systemem nawadniania, b) bieżnia lekkoatletyczna o pow. 6 460 m2 typu Mondo Spottrack, c) 6 torów 400 m i 8 torów 110 m, d) urządzenia lekkoatletyczne: - koło do pchnięcia kulą, - rozbieg do rzutu oszczepem, - koło do rzutu dyskiem i młotem, - zeskocznie do skoku w dal i trójskoku, 32 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubawa na lata 2016-2021 33 Internet, www.osir.lubawa.pl, 11.05.2016 r. 48

- rozbieg do skoku wzwyż i o tyczce, - rów z wodą. Ponadto Stadion dysponuje boiskiem bocznym i pełnowymiarowym boiskiem treningowym o nawierzchni z trawy naturalnej. 2. Hala Widowiskowo Sportowa: - w odległości 1900 m od OSiR - przy Gimnazjum, ul. Świętej Barbary 45, - wymiary: 44 x 22 m, - wyposażenie do gier zespołowych, - widownia na 300 miejsc. 3. Hala sportowa przy ulicy Łąkowej: - nawierzchnia syntetyczna, - wyposażenie niezbędne do adaptacji na boiska do siatkówki, koszykówki, kort tenisowy, - maty do prowadzenia treningów zapaśniczych oraz judo. 4. Siłownia: - przystosowana do ćwiczeń siłowych i aerobowych dla kobiet i mężczyzn, - wyposażona w specjalistyczny sprzęt. 5. Sauna fińska - wykorzystywana jest w ramach odnowy biologicznej przez kluby sportowe, uczestników obozów sportowych i klientów indywidualnych. 6. Korty tenisowe. Dodatkowo Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie dysponuje 38-ma miejscami noclegowymi w pokojach 1-5 osobowych z własną łazienką i ze wspólną łazienką w segmencie. Po zakończeniu rewitalizacji Parku Miejskiego Łazienki Lubawskie i przejęciu parku w trwały zarząd przez OSiR, miejsce to zyskało nowe życie. Dzieci chętnie korzystają z nowoczesnego i bezpiecznego placu zabaw, natomiast osoby dorosłe mogą korzystać z siłowni zewnętrznej. W parku działa monitoring, a teren zabezpiecza agencja ochrony osób i mienia. W 2015 r. było 41 imprez organizowanych w całości, lub w znaczący sposób współorganizowanych przez OSiR. Podczas ferii zimowych, wakacji letnich oraz w innych terminach w OSiR zostało zorganizowanych 8 obozów sportowych. Dziedzictwo kulturowe Lubawa dawne miasto biskupie, posiada wiele zabytków, które stanowią o niewątpliwej atrakcji tego miejsca. - Kościół p.w. św. Anny - wzniesiony ok. 1330 roku, kilkakrotnie odbudowywany po pożarach w XVI wieku. Przy kościele funkcjonowała parafialna izba ekspozycji reliktów 49

historycznych związanych z Lubawą, w której znajdowały się epitafia, obrazy oraz złotnicze wyroby sakralne. Kościół posiada bogate wyposażenie wnętrza. Już wizytacja z 1617 roku wymieniła pięć znajdujących się tu ołtarzy: Wielki, św. Krzyża, Ciała Chrystusowego, Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, św. Sebastiana. W późniejszym czasie dwa ostatnie zostały zastąpione przez ołtarze Trójcy Świętej i św. Antoniego. Ołtarz Trójcy Świętej został ufundowany w 1767 roku, zaś św. Antoniego (dziś z wyobrażeniem św. Rodziny) przeniesiono z kościoła pobernardyńskiego w 1821 roku. Dzisiejszy ołtarz główny pochodzi z 1723 roku, a w jego centralnym miejscu umieszczono obraz Matki Boskiej Różańcowej z około 1600 roku. W kaplicy Mortęskich znajduje się barokowy ołtarz z figurką patronki Ziemi Lubawskiej Matki Boskiej Lipskiej. W kościele jest także ambona z pierwszej połowy XVII wieku, XVII-wieczna ława barokowa z herbem Odrowąż, kartusze herbowe biskupów chełmińskich: Piotra Kostki herbu Dąbrowa (1574-1595) i Wawrzyńca Gembickiego herbu Nałęcz (1600-1610) oraz epitafia, m.in.: wojewody pomorskiego, Ludwika Mortęskiego wykonany po 1625 roku, wojewody malborskiego, Samuela Zelińskiego i jego żony Zofii Mortęskiej z 1629 roku, burmistrza lubawskiego, Jana Chrystiana Fabrycjusza z 1678 roku. 34 - Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, wchodzący w skład zespołu poklasztornego franciszkanów, zbudowany na początku XVII wieku. W kościele znajduje się szereg cennych zabytków mi.in renesansowa ambona, XIV-wieczny krucyfiks, barokowy ołtarz główny z 1728 roku, wykonany przez mieszkańca Lubawy, Jerzego Dąbrowicza. - Kościół p.w. św. Barbary - drewniany kościółek z II połowy XVIII w. Wcześniej istniał w tym miejscu szpital i kościół pod wezwaniem św. Jerzego. Po pożarach dwukrotnie odbudowany w roku 1511 i 1616. Podczas pierwszej wojny szwedzkiej kościół został ponownie zniszczony i odbudowany w latach 1672 1676, ale już pod wezwaniem św. Jana i Barbary. Obecny kościół jest drewniany, barokowy, zbudowany na podmurówce kamiennej, konstrukcji zrębowej, oszalowany. W 1994 roku przeprowadzono prace konserwatorskie polegającej na rozbiórce kościoła i ponownym postawieniu z zachowaniem oryginalnego wnętrza i wymianą zewnętrznych ścian na nowe, ponieważ całość groziła zawaleniem. 35 - Ruiny zamków biskupów chełmińskich około 1260 r. na terenie dawnego grodu Sasinów wzniesiono drewniano-ziemną strażnicę, która w 1269 r. została zdobyta i spalona przez powstańców. Na jej miejscu w latach 1303-1326 wzniesiono w stylu gotyckim murowany zamek. W dalszych latach trwała rozbudowa zamku. W 1545 r. zamek uległ pożarowi. Kolejna przebudowa zamku miała miejsce w latach 1627-1637. Od 1773 roku zamek 34 Internet, www.eksykonkultury.ceik.eu, 11.05.2016 r. 35 Program Opieki nad Zabytkami Gminy Miejskiej Lubawa na lata 2013-2016 50

niszczał i został zrujnowany na początku XIX stulecia. W 1826 roku został rozebrany. Do dnia dzisiejszego przetrwały fragmenty fundamentów, murów i zapewne jedna z dwóch baszt, która była domem mieszkalnym. Do cennych zabytków dzisiejszej Lubawy należy bardzo czytelnie zachowany układ urbanistyczny miasta. Średniowieczna sieć ulic zachowała się prawie bez zmian. Związane są z nią resztki dawnych fortyfikacji miejskich. Mury obronne o grubości 2,5 m zachowały się w zarysie fragmentarycznym w wielu częściach starego miasta. Gmina miejska Lubawa opracowała Program Opieki nad Zabytkami Gminy Miejskiej Lubawa na lata 2013-2016, którego celem nadrzędnym jest ochrona oraz efektywne zarządzanie materialnym dziedzictwem kulturowym, w tym dążenie do poprawy stanu zabytków, ich konserwacji, rekonstrukcji, adaptacji i rewitalizacji w celu wykorzystania potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. W Wykazie zabytków z terenu Gminy Miejskiej Lubawa znajdujących się w rejestrze zabytków prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie znajduje się 25 zabytków m.in. powyżej opisane zabytki, jak również kościół odpustowy p.w. Nawiedzenia NMP z cmentarzem przykościelnym, Zespół Szpitala Miejskiego p.w. ś.w. Jerzego (3 budynki i ogrodzenie), domy mieszkalne. Ponadto w Wykazie zabytkowych stanowisk archeologicznych z terenu Gminy Miejskiej Lubawa objętych w Gminnej ewidencji zabytków wpisanych jest 178 zabytków. Infrastruktura publiczna Tereny zielone W sąsiedztwie kościoła św. Jana i Michała Archanioła przy ulicy Kupnera usytuowany jest Miejski Park ze stawami tzw. Łazienki Lubawskie, które powstały w 1926 roku. W 2013 i 2014 r. prowadzono rewitalizacje parku polegająca m.in. na: poprawie ochrony przeciwpowodziowej (Etap I) oraz Etap II: przebudowę dwóch parkingów wraz z dojazdami, przebudowę ciągów komunikacyjnych, budowę oświetlenia parkowego, budowę placu zabaw wraz z wyposażeniem i ogrodzeniem, uporządkowanie roślinności na terenie parku, budowę budynku WC, budowę ogrodzenie parku, prace wykończeniowe (wbudowanie elementów małej architektury: ławki, kosze, pomosty na stawach, stojaki na rowery, altana dla matek karmiących). Park Miejski stał się przestrzenią publiczną, służącą do wypoczynku dla wszystkich mieszkańców Lubawy w różnym wieku wraz z miejscami dla aktywnej rekreacji. 51

Układ komunikacyjny Drogi Na terenie Lubawy występują 4 kategorie dróg: 1. drogi krajowe: - Nr 15 Toruń Lubawa Ostróda w klasie GP (główna ruchu przyspieszonego) 2. drogi wojewódzkie: - Nr 537 Lubawa Frygnowo Pawłowo w klasie drogi (ulicy) zbiorczej Z, - Nr 541 Lubawa Lidzbark (Żuromin Dobrzyń) w klasie drogi (ulicy) zbiorczej Z, 3. Drogi i ulice powiatowe: - 1343 N Kopernika (Lubawa Losy), - 1272 N Przemysłowa (Lubawa-Targowisko Dolne-Rakowice), - 1345 N Dworcowa (Lubawa-Mortęgi-gr.woj.- Kuligi), - 2856 N Poznańska, - 2857 N Prusa, - 2859 N Rzepnikowskiego, - 2862 N Towarowa, - 2863 N Warszawska. 4. drogi gminne Na obszarze miasta Lubawy jest ponad 70 dróg/ulic gminnych. 541. W 2014 r. otwarto mini-obwodnicę południową miasta w ciągu drogi wojewódzkiej nr Komunikacja kolejowa Przez obszar miasta Lubawa przebiega linia kolejowa do przewozów towarowych nr 252 Zajączkowo Lubawskie Lubawa z bocznicą kolejową prowadzącą do terenów produkcyjnych. Ścieżki rowerowe Przez miasto Lubawa przebiega wariant międzynarodowej rowerowej Trasy Tysiąca Jezior Północnych z Europy Zachodniej w kierunku Litwy i Białorusi. Trasa ta prowadzona jest w województwie warmińsko-mazurskim przez Iławę, Ostródę, Olsztyn, Lidzbark Warmiński, Kętrzyn, Węgorzewo, Gołdap z wariantem przebiegu na odcinku Iława Lubawa Olsztynek Olsztyn. 36 36 Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Miasta Lubawa 52

Dostępność komunikacyjna Obsługę komunikacją autobusową zapewnia PKS, który zapewnia połączenia z ważniejszymi ośrodkami miejskimi w kraju (tj. Iława, Brodnica, Bydgoszcz, Mława, Nowe Miasto Lubawskie, Elbląg, Gdańsk, Działdowo, Olsztyn, Ostróda, Płock, Toruń, Warszawa). 2.6. Sfera techniczna Gospodarka wodna Lubawa jest zaopatrywana w wodę przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Spółka z o.o. Sieć zaopatrzenia mieszkańców Lubawy jest oceniana jako dobra. Na terenie miasta znajdują się 4 wgłębne ujęcia wody wskazane w podrozdziale 2.4. Strefa środowiskowa. Długość czynnej sieci rozdzielczej w 2014 r. w Lubawie wyniosła 44,8 km. W okresie 2010-2014 długość czynnej sieci rozdzielczej wzrosła o 3 km. Liczba przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wyniosła 1 250, w porównaniu z 2010r. - wzrost o 40 szt. Zgodnie z danymi GUS w 2014 r. 10 047 (99,5%) mieszkańców gminy miejskiej Lubawa korzystało z sieci wodociągowej. Na przestrzeni ostatnich 6 lata nastąpił wzrost ludności korzystających z sieci wodociągowej o 533 osoby. Gospodarka ściekowa W 2014 r. długość czynnej sieci kanalizacyjnej w gminie miejskiej Lubawa wyniosła 45,5 km. Liczba przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wyniosła 1 212 szt. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej i przyłączy wzrosła o 4,7 km i 40 szt. przyłączy w stosunku do roku 2010. Z sieci kanalizacyjnej korzystało w 2014 r. 9 765 (96,7%) mieszkańców. Na przestrzeni ostatnich 6 lat liczba korzystających z sieci kanalizacyjnej wzrosła o 696 osób. Ścieki z terenów nieskanalizowanych są gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, a następnie dostarczane do punktu zlewnego. Ścieki z terenu miasta odbiera oczyszczalnia ścieków w Lubawie, odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Sandela. Sieć kanalizacji i oczyszczania ścieków w Lubawie oceniana jest jako dobra. Sieć energetyczna Energia elektryczna jest dostarczana do Lubawy z krajowego systemu elektroenergetycznego. Źródłem zasilania jest energia elektryczna z linii 110 kv Iława - Ostróda. Dostawcą energii dla miasta Lubawy jest Zakład Energetyczny Olsztyn, a za jego sprawność oraz rozbudowę odpowiadają Rejon Energetyczny Iława oraz Posterunek 53

Energetyczny Lubawa. Skład sieci zasilającej miasto Lubawa w energię elektryczną przedstawia się następująco: a) sieć zasilająca 110 kv, b) sieć zasilająca 15 kv, c) sieć elektroenergetyczna rozdzielcza 15 kv i 0,4 kv. 37 Liczba odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu w 2014 r. wyniosła 3 249 i wzrosła o 231 odbiorców w stosunku do roku 2010. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu wyniosło w 2014 r. 7 617 MWh. Gospodarka Odpadami Od 2006 r. Gmina miejska Lubawa należy do Ekologicznego Związku Gmin Działdowszczyzna Zbierane na terenie Lubawy odpady kierowane są do: 1. Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) Instalacja mechaniczno biologicznego przetwarzania odpadów w Działdowie, odpady: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, opakowania wielomateriałowe, niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady wielkogabarytowe; 2. Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych Instalacja mechanicznobiologicznego przetwarzania odpadów Kompostowanie odpadów ulegających biodegradacji i zielonych w Zakrzewie, gm. w Działdowie, odpady: odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym opakowania ulegające biodegradacji; 3. Składowiska odpadów w Ciechanówku gm. Lidzbark, odpady: popioły z palenisk gospodarstw domowych; 4. W przypadku wystąpienia awarii w/w instalacji RIPOK, zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla woj. warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016, instalacją zastępczą jest Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych w Rudnie. W 2014 r. zebrano 1 647,48 ton zmieszanych odpadów. Ilość zebranych zmieszanych odpadów na 1 mieszkańca miasta wyniosła 163,6 kg. Do kluczowych problemów związanych z gospodarką odpadami na analizowanym terenie zaliczyć należy: - słabo rozwinięta selektywna zbiórka odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, skutkująca ich dalszym unieszkodliwianiem na składowiskach odpadów; - powolne tempo oczyszczania miasta z wyrobów zawierających azbest; 37 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Lubawy do 2025 roku 54

- nielegalne pozbywanie się odpadów przez część mieszkańców i tworzenie tzw. dzikich wysypisk śmieci; - niski stopień odzysku wytwarzanych odpadów komunalnych związany z brakami infrastrukturalnymi (np. brak instalacji do odzysku i przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji); - problemy z zapewnieniem środków finansowych na rozwój i utrzymanie systemu gospodarki odpadami. 38 Ciepłownictwo Ciepło do ogrzewania budynków w Lubawie oraz ciepła woda użytkowa dla budynków mieszkalnych są dostarczane przez: 1. Kotłownię miejską zlokalizowaną przy ul. Warszawskiej, zarządzaną przez Lubawską Spółkę Komunalną (LSK). 2. Kotłownie lokalne. 3. Indywidualne źródła ciepła, jednym z poniższych sposobów: budynki posiadające instalację centralnego ogrzewania i c.w.u. z kotłów indywidualnych (na paliwa stałe /węgiel, drewno i odpady drzewne/, olejowych, gazowych gaz sieciowy /8 budynków mieszkalnych/ oraz gaz ze zbiorników przydomowych), budynki nie posiadające instalacji c.o. na potrzeby ogrzewania: piece węglowe, przenośne urządzenia grzewcze: elektryczne, na paliwa płynne, gazowe gaz butlowy; na potrzeby c.w.u.: bojlery elektryczne i gazowe, przepływowe elektryczne i gazowe podgrzewacze wody. W zakresie energii cieplnej na terenie Gminy Miejskiej Lubawa: - Z sieci ciepłowniczej korzysta blisko 12% budynków mieszkalnych i ponad 44% mieszkańców; - W system centralnego ogrzewania wyposażonych jest 90,3% budynków (72% budynków posiada indywidualne systemy c.o., nie połączone z siecią miejską), co przekłada się na 87,5% mieszkańców. Z danych zamieszczonych w Banku Danych Lokalnych wynika, że w 2014 r. w Lubawie 86,8% mieszkań było wyposażonych w centralne ogrzewanie, a zatem można uznać, że szacunki przedstawione powyżej są poprawne; 38 j.w. 55

- Z tradycyjnych pieców kaflowych (opalanych węglem, a także często odpadami drzewnymi lub drewnem) korzysta 6,3% budynków mieszkalnych (221 budynków, 486 gospodarstw domowych). 39 Gazownictwo W 2014 r. w Lubawie jest 19 odbiorców gazu, z czego 11 to gospodarstwa domowe. Ludność korzystająca z sieci gazowej wyniosła 54 osób (0,5%). Roczne zużycie gazu wyniosło 24,8 tys.m 3. Największym odbiorcą gazu sieciowego w Lubawie jest Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita. Gaz zużywany jest na potrzeby technologiczne. Budownictwo mieszkalne W Lubawie znajduje się 1356 budynków mieszkalnych. W okresie 2010-2014 zwiększyła się liczba budynków w mieście o 63. Z ogólnej liczby budynków mieszkalnych 92 to budynki wielorodzinne. Tabela 12. Zasoby mieszkaniowe w gminie miejskiej Lubawa Budynki wybudowane w latach: Liczba mieszkań % ogółu mieszkań Powierzchnia użytkowa mieszkań % ogółu powierzchni mieszkań przed 1918 247 6,98 % 14 640 5,74 % 1918-1944 313 8,85 % 17 316 6,78 % 1945-1970 558 15,78 % 37 164 14,56 % 1971-1978 595 16,82 % 35 016 13,72 % 1978-1988 550 15,55 % 45 642 17,88 % 1989-2002 421 11,90 % 34 844 13,65 % 2003-2014 853 24,12 % 70 611 27,67 % RAZEM 3 537 100,00 % 255 233 100 % Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (12.05.2016 r.) Na terenie gminy znajduje się 3 537 mieszkań o łącznej powierzchni 255 233 m 2. Najwięcej mieszkań było w budynkach wybudowanych w latach 2003-2014 853 (24,12%) o łącznej powierzchni 70 611 m 2. W 2014 r. liczba mieszkań w Lubawie na 1000 mieszkańców wyniosła 350,3, a przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 72,2 m 2. 39 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Miejskiej Lubawa na lata 2015-2030 56

Wykres 17. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno - sanitarne Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (12.05.2016 r.) W mieście Lubawa w wodociąg wyposażonych jest 99,2% mieszkań (3057), w ustęp spłukiwany 97,79% (3459), w łazienkę 94,2% (3332), a w centralne ogrzewanie 86,3% (3051). Gmina miejska Lubawa opracowała Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem Miasta Lubawa na lata 2013-2017, którego celem jest: - zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych najuboższych mieszkańców Gminy, - poprawa warunków zamieszkania najemców mieszkaniowego zasobu Gminy, - racjonalne gospodarowanie mieszkaniowym zasobem Gminy. Tabela 13. Liczba mieszkań gminnych i mieszkań socjalnych Liczba mieszkań Powierzchnia Rok gminnych ogółem użytkowa (m (szt.) 2 ) w tym liczba lokali socjalnych (szt.) Powierzchnia użytkowa lokali socjalnych (m 2 ) 2010 114 4 314,87 5 139,62 2011 126 4 638,00 5 139,62 2012 125 4 588,41 5 139,62 2013 117 4 320,00 5 139,62 2014 114 4 237,00 5 139,62 2015 114 4 237,00 5 139,62 Źródło: Urząd Miasta w Lubawie W 2015 r. Gmina miejska Lubawa posiadała 114 mieszkań oraz 5 mieszkań socjalnych. Większość budynków komunalnych jest w średnim stanie technicznym, wymagają bieżących i kapitalnych remontów. Remonty bieżące mają na celu utrzymanie właściwego stanu technicznego budynków i lokali oraz zapewnienie bezpieczeństwa przebywających w nich mieszkańców. 57

3. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Delimitacja obszaru zdegradowanego Zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, rewitalizacja może być prowadzona wyłącznie na obszarze zdegradowanym, znajdującym się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym oraz występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych, środowiskowych, przestrzennofunkcjonalnych, technicznych. Na podstawie badań fokusowych z udziałem między innymi pracowników Urzędu Miasta w Lubawie odpowiedzialnych za infrastrukturę, środowisko, pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Miejskiego Ośrodka Kultury, wybrano potencjalny obszar zdegradowany, który ze względu na znaczenie rozwoju lokalnego powinien zostać objęty procesem rewitalizacji. Tabela 14. Potencjalny obszar zdegradowany ulice z budynkami mieszkalnymi Obszar Ulice Obszar Dworcowa 1b Gdańska 44, 42, 40, 38, 36, 34, 32, 30, 28a, 28b, 28c, 28d, 28e, 28f, 26, 26a, 24, 22, 20, 18, 16, 12/14, 10, 8, 8a, 4, Kupnera 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 27, 29 Kopernika 16c, 16b, 16a, 14, 14a, 10, 6, 6A, 4, 2 Grunwaldzka 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11a, 13, Św. Barbary 1a,1b, 2, 3, 3a, 3b, 4, 5, 6, 7, 9, 9a, 11, 13, 15, 17 Poznańska 16, 14, 13, 12, 11, 10, 9A, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 Pomorska 1, 3, 5, 7, 9, 11, 12, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 25a, 26, 27, 28, 30 Ogniowa 2 Kowalska 2, 3, 5 Kilińskiego 2, 4, 6, 8, 10, Browarowa 1, 1a, 3, 12, 14, Ratuszowa 3 Warszawska 1, 2, 3, 3a, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 21 58

Rzepnikowskiego 1, 1a, 2, 3, 3a, 4, 5, 5a, 5b, 6, 7, 10 Pod Murami 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 24, 26, 28, 30 Kościelna 1/3, 2, 5, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, Spichlerzowa 14, 18, 20 Zamkowa 1/7, 2, 4, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 16a, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29 Podgórna 2, 4 Bankowa 1, 1a, 2, 3, 4, 5, 7, 9 Plac 700 - lecia 1, 1a, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 Jagiellońska 1, 1a, 8a, 9, 9a 19 Stycznia 2, 4, 6a, 8, 8a, Rynek 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 Źródło: Urząd Miejski w Lubawie Dla potwierdzenia wstępnych założeń dokonano szczegółowej analizy obszaru wskazanego w Tabeli 14 na podstawie poniższych kryteriów społecznych: - poziomu ubóstwa, - poziomu bezrobocia, - poziomu przestępczości, - poziomu edukacji, - poziomu społecznego, - poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Część analityczna dokonana została na podstawie danych z 2015 r. pochodzących z Urzędu Miasta w Lubawie, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie, Komisariatu Policji w Lubawie, Miejskiego Ośrodka Kultury, Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum. Badając wskaźniki w ramach poszczególnych kryteriów, brano pod uwagę osiągnięte wskaźniki dla wyznaczonego obszaru, a następnie porównywano je z uzyskanymi danymi dla całej gminy miejskiej Lubawa. Na obszarze zdegradowanym musi występować koncentracja zjawisk negatywnych, większych niż na terenie całej Lubawy. Czyli, aby wyznaczony teren spełniał wymóg obszaru zdegradowanego, wymagana wartość musi być niższa bądź wyższa od obliczonego wskaźnika dla gminy, przedstawiając tym samym niekorzystną sytuację dla wyznaczonego obszaru. 59

Tabela 15. Dane wyjściowe do wyznaczenia obszaru zdegradowanego strefa społeczna Wyszczególnienie Liczba mieszkańców Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym Liczba osób w wieku produkcyjnym Liczba osób w wieku poprodukcyjnym Liczba osób bezrobotnych Liczba osób długotrwale bezrobotnych Liczba osób bezrobotnych z podstawowym wykształceniem Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej Liczba osób korzystających z pomocy społecznej Liczba przestępstw i wykroczeń stwierdzonych (poza zdarzeniami drogowymi) w tym czyny karalne nieletnich Liczba aktywnych organizacji pozarządowych Liczba osób zapisanych do kół artystycznyc h i kół (klubów) w MOK Liczba mieszkańców zapisanych do Miejskiej Biblioteki Publicznej Obszar 2 019 373 1 290 356 52 17 21 121 242 20 20 138 375 Gmina miejska LUBAWA Źródło: opracowanie własne 10 067 2 158 6 263 1 646 222 67 67 441 898 97 23 209 1 121 Tabela 16. Stan kryzowy w sferze społecznej Kryterium Obciążenie demograficzne Bezrobocie Ubóstwo Przestępczość Edukacja Kapitał społeczny Udział w życiu publicznym i kulturalnym Wskaźniki Liczba ludności w w wieku przedpodukcyjnym na 1000 mieszkańców Źródło: opracowanie własne Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 1000 mieszkańców Stosunek ludności w wieku nieprodukcyjnych względem ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców danego obszaru Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze Udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłużej względem Stosunek osób bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłuzej względem Udział gospodarstw domowych korzystających z zasiłków pomocy społecznej w ludności Liczba korzystających z zasiłków pomocy społecznej na 1000 mieszkańców obszaru Liczba przestępstw i wykroczeń stwierdzonych (poza zdarzeniami drogowymi) w tym Procentowy udział bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w ogólnej Liczba organizacji społecznych na 1000 mieszkańców obszaru Liczba osób zapisanych do kół artystycznych i kół (klubów) w MOK Obszar 184,74 176,32 56,5% 25,76 4,03% 32,69% 1,32% 5,99% 64,88% 9,91 40,38% 9,91 68,35 185,74 Gmina miejska Lubawa 214,36 163,50 60,7% 22,05 3,54% 30,18% 1,07% 4,38% 41,61% 9,64 30,18% 2,28 20,76 111,35 wymagana wartość dla obszaru zdegradowanego niższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy wyższy od wskaźnika dla gminy niższy od wskaźnika dla gminy niższy od wskaźnika dla gminy Liczba mieszkańców zapisanych do Miejskiej Biblioteki Publicznej w na 1000 mieszkańców obszaru niższy od wskaźnika dla gminy 60

Zgodnie z Tabelą 16 na wyznaczonym obszarze występuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej, w szczególności ubóstwa, bezrobocia, przestępczości, niskiego poziomu edukacji oraz obciążenia demograficznego. Dodatkowo zgodnie z Wytycznymi diagnozuje się, czy na obszarze koncentracji negatywnych zjawisk społecznych występuje co najmniej jedno negatywne zjawisko z sfery: 1) gospodarczej niski stopień przedsiębiorczości, 2) technicznej w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz nie funkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska, 3) środowiskowej przekroczenie standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi, ludzi bądź stanu środowiska, 4) przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniającej się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedobory lub niskiej. Do dalszej analizy wybrano sferę gospodarczą. Tabela 17. Dane wyjściowe do wyznaczania obszaru zdegradowanego sfera gospodarcza Sfera gospodarcza Wyszczególnienie Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Obszar 163 Gmina miejska Lubawa 852 Źródło: opracowanie własne 61

Tabela 18. Stan kryzysowy w sferze gospodarczej i technicznej Kryterium Sfera gospodarcza Wskaźniki Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców obszaru Liczba zarejestrowanych podmiotów osób fizycznych na 1000 mieszkańców wieku produkcyjnym na danym obszarze Obszar 80,73 126,36 Gmina miejska Lubawa 84,63 136,04 wymagana wartość dla obszaru zdegradowanego niższy od wskaźnika dla gminy niższy od wskaźnika dla gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z instytucji wskazanych w tabeli Analizując poziom wskaźników pod kątem wymaganej wartości dla obszaru zdegradowanego (Tabela 16 i 18) wyznaczono obszar zdegradowany, na którym znajdują się stany kryzysowe w sferze społecznej, gospodarczej. Delimitacja obszaru rewitalizacji Dla wyznaczenia zasięgu obszaru rewitalizacji kierowano się następującymi przesłankami wynikającymi z Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020: - obszar rewitalizacji to całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk; - obszar rewitalizacji to obszar o istotnym znaczeniu dla rozwoju lokalnego; - obszar rewitalizacji nie może obejmować terenów większych niż 20% gminy oraz nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. Zgodnie z powyższymi zapisami wyznaczono obszar rewitalizacji obejmujący całość obszaru zdegradowanego o powierzchni 32,06 ha, co stanowi 1,9% powierzchni gminy miejskiej Lubawa i zamieszkały przez 2 019 osób, co stanowi 20,06% mieszkańców miasta. Obszar rewitalizacji spełnia pozostałe dwie przesłanki, tj. cechuje się koncentracją negatywnych zjawisk oraz ma istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Zaniechanie jakichkolwiek działań spowoduje zahamowanie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, obniżenie jakości estetyki przestrzeni miasta, jak również pogorszenie jakości życia mieszkańców. 62

Uzasadnienie wyboru wyznaczonego obszaru Rysunek 2. Mapa Obszaru Źródło: Urząd Miasta w Lubawie Obszar usytuowany jest w centralnej części gminy miejskiej Lubawa i obejmuje swym zasięgiem ulice wskazane w Tabeli 14. Wyznaczony obszar zdegradowany pod względem przestrzenno-funkcjonalnym jest jednym z najważniejszych obszarów w Lubawie, gdyż pełni następujące funkcje: 1. administracyjną: Urząd Pocztowy, 2. społeczną: - służba zdrowia: Niepubliczny Zakład Opieki Długoterminowej p.w. Szpital św. Jerzego"; - oświata Szkoła Podstawowa, Zespół Szkół; - religia Kościół Św. Anny, Kościół pw. Św. Barbary, Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela Św. Michała Archanioła, Parafia Rzymskokatolicka, Kaplica pw. Św. Jerzego; - infrastruktura kulturalna Miejski Ośrodek Kultury budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Kina Pokój ; - sport i rekreacja Orlik 2012, plac zabaw przy Szkole Podstawowej; - komunikacja dworzec autobusowy; - bezpieczeństwo: Komisariat Policji. 3. usługową: banki, sklepy, hotel, kwiaciarnia, apteki, punkty gastronomiczne, małe rzemiosło. 4. mieszkaniową. 63