KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Współpraca państw Beneluksu Wrzesień 2005 Anna Zygierewicz Informacja Nr 1149 Współpraca państw Beneluksu, a więc Belgii, Holandii i Luksemburga, to przykład niezwykle korzystnej współpracy regionalnej trzech państw członkowskich Unii Europejskiej. Historia tej współpracy sięga jeszcze czasów, kiedy nie istniały Wspólnoty Europejskie. Doświadczenia państw Beneluksu mogą być dobrym przykładem dla innych organizacji regionalnych w Europie i na świecie (w tym dla Polski, która jest członkiem takich organizacj), szczególnie w obliczu poddawania w wątpliwość celu dalszego funkcjonowania niektórych z nich, w świetle przystąpienia ich państw członkowskich do Unii Europejskiej.
BSiE 1 1. Państwa Beneluksu Beneluks to nazwa geograficzna stosowana w odniesieniu do następujących państw: Belgii, Holandii i Luksemburga. Beneluks to także określenie współpracy politycznej i gospodarczej tych trzech państw. Łączna powierzchnia państw Beneluksu wynosi 67.000 km 2. Terytorium to zamieszkane jest przez 27 milionów osób. Walutą wszystkich państw jest euro. 1.1. Królestwo Belgii (Royaume de Belgique, Koninkrijk België). Obszar: 32.545 km 2. Stolica: Bruksela (978 tys. mieszkańców). Języki urzędowe: flamandzki (niderlandzki), francuski, niemiecki. Ludność: 10,309,725 mieszkańców (338 osób na km 2 ). Grupy etniczne: Flamandczycy (58%), Walonowie (31%), ludność mieszana i inna (11%). Wyznania: katolicy (75%), protestanci i inni (25%). Ustrój: Monarchia parlamentarna. Głową państwa jest król Albert II. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament Izba Deputowanych (150 miejsc) i Senat (71 miejsc). Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele. 1.2. Królestwo Holandii (Niderlandów) (Koninkrijk der Nederlanden). Obszar: 41 526 km 2. Stolica konstytucyjna: Amsterdam. Siedziba parlamentu i rządu: Haga. Język urzędowy: holenderski (niderlandzki) i lokalnie fryzyjski. Ludność: 16,318,199 mieszkańców (393 osób na km 2 ). Grupy etniczne: Holendrzy (91%), Marokańczycy, Turcy i inni (9%). Wyznania: katolicy (31%), protestanci (21%), muzułmanie (4,4%), hindusi (1,5%), wyznawcy innych religii (3,6%), bezwyznaniowi (40%). Ustrój: Monarchia parlamentarna. Głową państwa jest królowa Beatrix. Władzę ustawodawczą sprawuje król i dwuizbowy parlament (Stany Generalne): 75-osobowa Izba Pierwsza (wyższa), wybierana drogą pośrednią i 150-osobowa Izba Druga (niższa) pochodząca z wyborów powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje odpowiedzialny przed parlamentem, mianowany przez króla, rząd. Organem konsultacyjnym króla jest Rada Stanu.
2 BSiE 1.3. Wielkie Księstwo Luksemburga (Grossherzogtum Luxemburg, Grand-Duché de Luxembourg, Grousherzogdem Lezebuurg). Obszar: 2.586 km 2. Stolica: Luksemburg (Lëtzebuerg, Luxemburg). Języki urzędowe: francuski, niemiecki, luksemburski. Ludność: 442,972 mieszkańców (171 osób na km 2 ). Grupy etniczne: Luksemburczycy (77%), Portugalczycy (10%), Włosi (5%), Francuzi (3%), Belgowie (3%), pozostali (2%). Wyznania: katolicy (95%), wyznawcy judaizmu (3%), protestanci (1%), pozostali (1%). Ustrój: Monarchia konstytucyjna z jednoizbowym parlamentem Izbą Deputowanych posiadającą 60 miejsc. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele. 2. Historia współpracy Za początek współczesnej integracji państw Beneluksu przyjmuje się datę 25 lipca 1921 r., w którym to dniu podpisana została, pomiędzy Belgią i Luksemburgiem, Konwencja Brukselska o utworzeniu Unii Ekonomicznej Belgijsko-Luksemburskiej. Konwencja o powstaniu Beluksu weszła w życie w życie 1 maja 1922 r. i miała obowiązywać 50 lat. Konwencja Brukselska zakładała wejście w życie wszystkich elementów unii gospodarczej, a więc swobodny przepływ kapitału, siły roboczej, towarów i usług, a także zniesienie ceł w obrocie wewnętrznym, utworzenie wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej, koordynację polityki gospodarczej, socjalnej i finansowej obu państw oraz wspólne występowanie (jako strona) w kontaktach z krajami trzecimi na różnego rodzaju forach międzynarodowych. Od początku lat 30-tych XX wieku trwały próby przyłączenia Holandii do Beluksu, jednak dopiero 5 września 1944 r. zawarta została Konwencja Beneluksu, dająca podstawy prawne tworzenia unii celnej miedzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem. Na mocy Konwencji Beneluksu wprowadzono wspólną, zewnętrzną taryfę celną. Ten sam dokument stwierdzał, iż w przyszłości unia celna zostanie zastąpiona przez unię gospodarczą. Dlatego też zostało podpisanych wiele układów, mających na celu zniesienie ceł w obrocie gospodarczym i ustanowienie zewnętrznej taryfy celnej (1947 r.), ustanowienie wspólnej polityki handlowej (1953 r.), stworzenie warunków do swobodnego przepływu kapitału (1954 r.) i siły roboczej (1956 r.). Nie wszystkie jednak z tych postanowień weszły w życie w przewidzianym czasie. I tak np. wspólna zewnętrzna taryfa celna weszła w życie 1 stycznia 1949 r., zaś wspólną politykę handlową wobec państw trzecich wprowadzono dopiero 18 sierpnia 1956 r. Przełomowym dla współpracy państw Beneluksu był rok 1958. Dnia 3 lutego 1958 r. w Hadze (Holandia) podpisany został Traktat (Traktat Haski, Traktat Beneluksu), na mocy którego utworzona została Unia Gospodarcza Beneluksu (nl. Benelux Economische Unie, fr. Union Économique Benelux). Traktat Haski wszedł w życie w 1 listopada 1960 r. i ma obowiązywać 50 lat. Oficjalnymi językami współpracy w ramach Unii Gospodarczej Beneluksu zostały wybrane: język niderlandzki i język francuski. W preambule Traktatu Haskiego wymienione zostały główne cele Unii, do których należą: swobodny przepływ osób, towarów, kapitału i usług, koordynacja polityki gospodarczej, finansowej i socjalnej, wspólna polityka w zakresie handlu zagranicznego. Realizacja postanowień traktatowych następowała stopniowo. Swobodny ruch osobowy na terytorium Beneluksu wprowadzono w 1960 r. W roku 1969 zniesiono kontrolę celną mię-
BSiE 3 dzy trzema państwami. W tym samym roku podpisano też konwencję o utworzeniu jednolitego obszaru celnego Beneluksu. W 1971 r. wprowadzono stały parytet między frankiem belgijskim a guldenem holenderskim (obecnie w trzech krajach Beneluksu walutą jest euro). W 1964 r. zostały ujednolicone przepisy dotyczące wymiany handlowej w granicach Beneluksu. Powstanie Unii Gospodarczej Beneluksu przyczyniło się także do wzmocnienia pozycji państw Beneluksu na rynkach zewnętrznych. 3. Współpraca wewnętrzna i zewnętrzna w obecnym kształcie Ważnym etapem współpracy państw Beneluksu było podpisanie 25 marca 1957 r. Traktatu Rzymskiego (wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.), ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM), którego sygnatariuszami były między innymi państwa Beneluksu. Nie zakończyło to współpracy Belgii, Holandii i Luksemburga w ramach Unii Gospodarczej Beneluksu, lecz w pewnym sensie zmieniło jej charakter. Od połowy lat 90-tych XX wieku daje się zaobserwować pewne tendencję przekształcania się Unii Gospodarczej Beneluksu z organizacji międzynarodowej w organizację, której celem jest ściślejsza współpraca między państwami członkowskimi w ramach Unii Europejskiej. Obserwujemy ma przykład często, iż państwa Beneluksu zanim wystąpią na forum Unii Europejskiej, uzgadniają wspólne stanowisko między sobą, co wzmacnia ich szanse na przeforsowanie swoich propozycji na forum unijnym. Współpraca między państwami Beneluksu pozwala im także na sprawniejsze wdrażanie unijnych polityk wspólnotowych, a często działania państw Beneluksu idą dalej niż wymagania wspólnych polityk unijnych. I tak np. od początku 2005 r. służby policyjne trzech państw Beneluksu zacieśniły współpracę na rzecz bezpieczeństwa mieszkańców swoich krajów, czego wyrazem było podpisanie Traktatu o współpracy policji Beneluksu. Ściślejsza współpraca oznacza m.in. możliwość tworzenia wspólnych patroli, zapewnienie wzajemnej pomocy przy realizacji większych przedsięwzięć, a podejrzani mogą być zatrzymywani i aresztowani w dowolnym z krajów Beneluksu na takich samych zasadach. Współpraca oznacza także ściślejszą wymianę informacji, sprzętu i personelu między służbami policyjnymi tych krajów. Od 1995 r. trwa ścisła współpraca państw Beneluksu w sprawach dzieci i młodzieży. W ramach tej współpracy następuje wymiana informacji między krajami członkowskimi na temat działań, podejmowanych w odniesieniu do tej grupy ludności. Wspólnie podejmowane projekty są następnie wspólnie realizowane. Polityka państw Beneluksu w sprawach dzieci i młodzieży obejmuje także aspekty zewnętrzne, a więc współpracę z innymi państwami, w tym np. promowanie własnej polityki w odniesieniu do dzieci i młodzieży w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Mimo iż jak wspomniano wcześniej, obserwuje się tendencję przekształcania się Unii Gospodarczej Beneluksu z organizacji międzynarodowej w organizację, której celem jest ściślejsza współpraca między jej państwami członkowskimi a Unią Europejską, Unia Gospodarcza Beneluksu prowadzi także dość szeroką współpracę międzynarodową, w tym m.in. współpracę z innymi organizacjami regionalnymi. W grudniu 2001 r. w Luksemburgu zorganizowany został pierwszy wspólny szczyt Grupy Wyszechradzkiej i Beneluksu. Współpraca taka jest szczególnie ważna dla Polski, która jest członkiem Grupy Wyszechradzkiej. W szczycie tym uczestniczyli m.in. premierzy i ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich obu organizacji. Głównym tematem pierwszego szczytu była przyszłość Europy, a w tym kwestie jej rozszerzenia oraz kształtowanie w ramach Unii Europejskiej wspólnej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony, a także proces tworzenia konstytucji Unii, przyszła rola parlamentów krajowych w sprawach
4 BSiE unijnych, dialog między rządami a obywatelami w sprawach europejskich. Kolejny szczyt odbył się w dniach 24-25 maja 2002 r. w Trenczynie. Celem drugiego szczytu była wymiana doświadczeń w zakresie współpracy regionalnej państw Beneluksu w ramach Unii Europejskiej oraz perspektywa zastosowania tych doświadczeń w państwach Grupy Wyszechradzkiej, w związku z perspektywą przystąpienia państw członkowskich tej grupy do Unii Europejskiej. W czasie spotkania członków Grupy Wyszechradzkiej i przedstawicieli grupy Beneluks w lutym 2005 r. dyskutowane były obszary współpracy z Unią Gospodarczą Beneluksu. O wadze tej współpracy może świadczyć fakt, iż w 25 marca 2004 r. odbyło się spotkanie premierów państw członkowskich Grupy Wyszechradzkiej i Unii Gospodarczej Beneluksu, które poprzedziło sesję Rady Europejskiej w Brukseli. Innym przykładem tego typu współpracy jest współpraca między Międzyparlamentarną Radą Doradczą Beneluksu a Zgromadzeniem Bałtyckim, złożonym z przedstawicieli Litwy, Łotwy i Estonii. Współpraca ta została nawiązana w trakcie trwania drugiej sesji Zgromadzenia Bałtyckiego, które odbywało się na Litwie w dniach 29-31 maja 1992 r. Deklaracja współpracy parlamentarnej między tymi organizacjami została podpisana 18 października 1994 r. Celem współpracy jest m.in. wykorzystanie doświadczeń legislacyjnych państw Beneluksu, ściślejsza współpraca miast i gmin z obu obszarów, a także współpraca na szczeblu parlamentarnym w takich dziedzinach jak np. ochrona granic, gospodarka rynkowa czy sprawy kulturalne. 4. Instytucje Unii Gospodarczej Beneluksu Unia Gospodarcza Beneluksu działa na zasadzie współpracy międzyrządowej. Struktura organizacyjna Unii została określona w Traktacie Haskim, choć niektóre z jej instytucji powstały w późniejszym okresie. Instytucjami Unii są obecnie: a. Instytucje wykonawcze: Komitet Ministrów (nl. Comité van Minister, fr. Comité de Ministrem), Rada Unii Gospodarczej (nl. Raad van de Economische Unie, fr. Conseil de l'union économique), Rada Unii Gospodarczej ds. Administracyjnych (nl. Raad van de Economische Unie in beperkte samenstelling (R/A), fr. Le Conseil de l'union économique en cadre restreint (R/A)), Ministerialna Grupa Robocza ds. Administracyjnych (nl. Ministeriële Werkgroep voor Administratieve Zaken, fr.groupe de travail ministériel pour les Affaires administratives), Ministerialne grupy robocze (nl. Ministeriële Werkgroepen, fr. Groupes de travail ministériels), Komisje (specjalne) i grupy robocze (nl. (Bijzondere) Commissies en Werkgroepen, fr. Commissions (spéciales) et Groupes de travail), Sekretariat Generalny (nl. Secretariaat-Generaa,l fr. Secrétariat général). b. Instytucje doradcze: Międzyparlamentarna Rada Doradcza (nl. Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad (IPR), fr. Conseil interparlementaire consultatif de Benelux (CICB)), Ekonomiczno-Społeczna Rada Doradcza (nl. Economische en Sociale Raad van Advies (ESRA), fr. Conseil consultatif économique et social (CCES)), Kolegium Arbitrów (nl. Het College van Scheidsrechters, fr. Collège arbitral). c. Instytucje sądownicze: Trybunał Sprawiedliwości (nl. Benelux-Gerechtshof, fr. Cour de Justice Benelux). d. Wspólne służby: Biuro ds. Znaków Handlowych (nl. Benelux-Merkenbureau, fr. Bureau Benelux des Marques), zajmujące się rejestracją znaków towarów i usług,
BSiE 5 Biuro Projektowe (nl. Benelux-Bureau voor Tekeningen of Modellen, fr. Bureau Benelux des Dessins ou Modèles). Poniżej zawarto opis kilku instytucji Unii Gospodarczej Beneluksu. 4.1. Komitet Ministrów Komitet Ministrów jest najwyższym organem decyzyjnym Unii Gospodarczej Beneluksu. Komitet nadzoruje przestrzeganie Traktatu Haskiego. W jego skład wchodzą przedstawiciele rządów państw członkowskich. Delegacjom narodowym przewodniczą ministrowie spraw zagranicznych. W skład delegacji wchodzi także minister właściwy do spraw gospodarczych i finansów oraz inni ministrowie zależnie od omawianej problematyki. Każda delegacja krajowa ma jeden głos w trakcie głosowań w Komitecie Ministrów. Decyzje Komitetu zapadają jednomyślnie. Swoje stanowisko wyraża on w następujących formach: w formie decyzji obowiązujących rządy państw członkowskich, w formie konwencji opracowywanych przez ministrów i ratyfikowanych przez każdy z rządów państw członkowskich, w formie rekomendacji stanowiących wytyczne, dotyczące funkcjonowania unii, które nie są wiążące dla krajów członkowskich, w formie dyrektyw dla Rady Unii Gospodarczej, komitetów, Sekretariatu Generalnego i wspólnych służb. Komitet zbiera się co trzy miesiące. Przewodnictwo w Komitecie Ministrów jest rotacyjne i zmienia się co 6 miesięcy. Komitetowi bezpośrednio podlega Rada Unii Gospodarczej, organ, w odróżnieniu od Komitetu, o charakterze stałym. Komitetowi Ministrów i Radzie Unii Gospodarczej podlegają wspólne służby, komisje branżowe i komisje specjalne. Organem wykonawczym Unii, podlegającym bezpośrednio Komitetowi Ministrów, jest Sekretariat Generalny, organ o charakterze czysto technicznym, bez jakichkolwiek uprawnień ponadnarodowych. Organami konsultacyjnymi w stosunku do Komitetu Ministrów są: Międzyparlamentarna Rada Doradcza i Społeczno-Ekonomiczna Rada Doradcza. Wszelkie sprawy sporne, w tym spory wynikające z interpretacji uchwał i spory między krajami członkowskimi, rozstrzyga Kolegium Arbitrów, w którym reprezentowane są państwa członkowskie. 4.2. Rada Unii Gospodarczej Rada Unii Gospodarczej jest najwyższym organem wykonawczym Unii Gospodarczej Beneluksu. Składa się z około 20 członków, a w jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, którzy pełnią funkcje przewodniczących Rady oraz przewodniczących komisji. Do najważniejszych kompetencji Rady należy wprowadzanie w życie decyzji Komitetu Ministrów, koordynowanie prac komisji (specjalnych) i grup roboczych oraz pośredniczenie między nimi a Komitetem Ministrów; przygotowywanie dla Komitetu Ministrów propozycji dotyczących realizacji zadań i należytego funkcjonowania Unii. W ramach Unii działają także różne liczne komitety ekspertów, między innymi: do spraw stosunków gospodarczych z zagranicą, do spraw monetarnych i finansowych, przemysłu, handlu, rolnictwa, ceł i podatków oraz spraw socjalnych. 4.3. Komisje (specjalne) i grupy robocze Komisje (specjalne) i grupy robocze są organami pomocniczymi w stosunku do Komitetu Ministrów i Rady Unii Ekonomicznej. W ich skład wchodzą przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej państw członkowskich. Część komisji została ustanowiona jeszcze w Traktacie Haskim, a cześć z nich w okresie późniejszym. Komisje mogą być tworzone
6 BSiE i likwidowane przez Komitet Ministrów, który określa także ich kompetencje. Zadaniem komisji jest wykonywanie uchwał Komitetu Ministrów oraz przesyłanie Komitetowi, za pośrednictwem Rady Unii Gospodarczej, propozycji, których celem jest usprawnienie działania Unii. Do kompetencji komisji należy także nadzorowanie wykonywania uchwał organów Unii przez administracje państw członkowskich. Obecnie funkcjonuje 8 komisji (specjalnych) i 5 grup roboczych. 4.4. Sekretariat Generalny Sekretariat Generalny jest organem technicznych, podlegającym bezpośrednio Komitetowi Ministrów. Ma ograniczoną liczbę pracowników stałych. Sekretarzem Generalnym jest zawsze obywatel Holandii, a jego zastępcami Belg i Luksemburczyk. Wszyscy są mianowani na 5 lat. Siedziba Sekretariatu Generalnego znajduje się w Brukseli. Od 1975 r. decyzje podejmowane są w ramach powołanego Kolegium Sekretarzy Generalnych. Wydatki budżetowe związane z działalnością Unii pokrywają Belgia i Holandia po 48,5% i Luksemburg 3%. 4.5. Międzyparlamentarna Rada Doradcza Międzyparlamentarna Rada Doradcza została utworzona na mocy porozumienia z 5 lipca 1955 r. W jej skład wchodzi 49 przedstawicieli parlamentów narodowych państw członkowskich: po 21 z Belgii i Holandii oraz 7 z Luksemburga. Ich celem nie jest reprezentowanie interesów państw, z których się wywodzą, lecz dbanie o dobro całej Unii, dlatego też na sali posiedzeń zasiadają oni w porządku alfabetycznym swych nazwisk, nie zaś w delegacjach narodowych. Każdy z 49 członków Międzyparlamentarnej Rady Doradczej ma jeden głos i dysponuje nim w głosowaniach według własnego uznania, nie będąc związanym stanowiskiem swojego kraju w danej sprawie. Parlamentarzyści tworzą frakcje polityczne, w skład których wchodzą przedstawiciele różnych państw członkowskich. Z reguły występują w Radzie trzy frakcje: chrześcijańsko-demokratyczna, socjalistyczna i liberalna. 4.6. Ekonomiczno-Społeczna Rada Doradcza Ekonomiczno-Społeczna Rada Doradcza została utworzona na wzór Komitetu Ekonomiczno-Społecznego istniejącego we Wspólnotach Europejskich. W jej skład wchodzi 27 członków i 27 zastępców (9 członków i 9 zastępców z każdego państwa członkowskiego), mianowanych przez rządy państw członkowskich w porozumieniu z czołowymi krajowymi organizacjami ekonomicznymi i społecznymi. Do zadań Rady należy wydawanie opinii w sprawach gospodarczych i społecznych, przedkładanych jej przez Komitet Ministrów. Opinie Rady mogą powstawać także jej własnej inicjatywy. Bibliografia 1. Bartoszewicz Tadeusz, Ruciński Mirosław: Unia gospodarcza Beneluksu, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1973. 2. Doliwa-Klepacki Zbigniew M.: Integracja europejska po zakończeniu negocjacji Polski z UE, Temida 2, Białystok 2003. 3. Wodzińska-Walicka Maria: Unia Gospodarcza Beneluksu w: Europejskie struktury Współpracy. Informator., red. St. Parzymięs, MSZ, Warszawa 2000. 4. Portal www.benelux.be 5. Portal http://pl.wikipedia.org 6. Portal www.visegradgroup.org 7. Portal www.lrs.lt