Dr bab. Andrzej Bytniewski, prof. UE Wrocław 09.03.2017 Instytut Nauk Ekonomicznych Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Recenzja pracy doktorskiej Pana mgr Milana Popowića pt. "Ograniczanie ryzyka operacyjnego w transakcjach faktoringowych przy użyciu technologii informatycznych" 1. Trafność wyboru i oryginalność podjętego w rozprawie problemu Podjęta problematyka w rozprawie dotyczy aktualnych zagadnień związanych z ograniczaniem ryzyka operacyjnego w transakcjach faktoringowych przy użyciu technologii informatycznych. Podkreślić należy, że problematyka ta jest mało opisana w literaturze, a występujące w praktyce gospodarczej systemy informatyczne obsługi faktoringu nie zawierają szczegółowych opisów mechanizmów określania ryzyka transakcji faktoringowych. W świetle powyższego podjęcie się przez Autora problematyki ryzyka operacyjnego transakcji faktoringowych i propozycji rozwiązań jego ograniczania należy uznać jako trafne. 2. Ocena poprawności i kompletności celów i hipotez badawczych Celem pracy jest opracowanie modelu systemu informatycznego służącego do klasyfikowania zbiorów transakcji faktoringowych pozwalających ograniczać ryzyko operacyjne faktora. W świetle hipotezy i treści pracy jej cel został właściwie określony. Hipotezę badawczą sformułowano prawidłowo, a brzmi ona "opracowane w pracy modele, bazujące na zaproponowanym zbiorze kryteriów, umożliwiają ograniczanie ryzyka operacyjnego faktora poprzez klasyfikację transakcji faktoringowych". 3. Ocena poprawności struktury rozprawy Rozprawa składa się z 4 rozdziałów, przy czym pierwszy jest dość mocno rozbudowany, bo zawiera aż 43 strony, natomiast pozostałe są w granicach 20-28 stron. Każdy z rozdziałów zawiera odpowiednią treść korespondującą z tematem pracy. Kolejność rozdziałów jest właściwa. Pierwsze dwa naświetlają problematykę faktoringu, mechanizmy jego funkcjonowania oraz ryzyko operacyjne faktoringu. Kolejne dwa (trzeci i czwarty) stanowią główny trzon rozważań prowadzonych w pracy, a dotyczą one metod klasyfikacji zbiorów faktoringowych na transakcje dobre, wymagające weryfikacji i złe oraz koncepcji systemu informatycznego realizującego tą klasyfikację. 4. Ocena stopnia zawansowania zawartej w rozprawie wiedzy teoretycznej z zakresu nauk ekonomicznych i nauk pokrewnych 1
W pracy przeprowadzono szerokie rozważania w zakresie problematyki faktoringu i jego mechanizmów funkcjonowania. Rozważania te w części dotyczą nauk ekonomicznych w dyscyplinie finanse i dyscyplinie nauk o zarządzaniu. Podkreślić należy, że problemy dotyczące przepływu pieniądza, a takie występują w przypadku faktoringu i problemy szacowania ryzyka związanego z tymi przepływami mieszczą się w dyscyplinie finansów. Natomiast organizacja operacyjna tych przepływów (wyrażana transakcjami faktoringowymi) i budowa systemów informatycznych zarzadzania (ten system proponowany przez Autora ma właśnie taki charakter) zaliczana jest do dyscypliny nauk o zarzadzaniu. 5. Ocena formalnej strony rozprawy Redakcja techniczna rozprawy jest prawidłowa, pod względem językowym w zasadzie poprawna, występują drobne błędy (np.: interpunkcji - str. 5,9,67,69, 78, 71, 73, 91, 112, 113; błędy gramatyczne - 58, 60,78, 103; błędy ortograficzne - str. 68, 72, 133); przypisy, tabele, wykresy, bibliografia - są prawidłowe. W tekście pracy błędnie odwołano się do zał. nr S, a prawidłowo powinno się odwołać do zał. 6. Ponadto praca zawiera 9 załączników, których łączna objętość wynosi 21 stron. 6. Ocena znajomości metodologii badań oraz przyjętych i zastosowanych metod badawczych. W przypadku metodologii Autor prawidłowo rozpoczął rozważania od zarysowania i naświetlenia problemu faktoringu, a w dalszym ciągu przedstawił szczegółowe zagadnienia klasyfikacji transakcji faktoringowych ujętych w dużych zbiorach, wskazał sposób rozwiązania rozpatrywanego problemu, a przejawia się to w opracowaniu założeń systemu informatycznego. Natomiast jeśli chodzi o przyjęte metody badawcze to w pierwszym i drugim rozdziale wykorzystał w szczególności metodę analizy literatury, a w kolejnych rozdziałach zastosował metodę "sonda ekspercka", oraz szczegółowe metody statystyczne, jak np.: model skoringowy, metodę regresji logistycznel metodę drzewa klasyfikacyjnego. W celu rozwiązania pojawiających się problemów obliczeniowych związanych z dużą pracochłonnością obróbki zbiorów transakcji faktoringowych posłużył się technologią informacyjną. 7. Ocena znajomości, doboru, analizy i interpretacji: a) Literatury - Autor w sposób umiejętny wykorzystał literaturę przedmiotu - są to pozycje literaturowe zwarte i artykuły w liczbie -241, źródła internetowe - 41, inne źródła - 7. Podkreślić należy bogatą literaturę obcojęzyczną - angielską, niemiecką oraz rosyjską. b) Źródła empiryczne - wykorzystano zbiory zawierające transakcje faktoringowe udostępnione przez bank. Na ich podstawie przeprowadzono szczegółowe analizy za pomocą "sondy eksperckiej" i kilku innych wcześniej wymienionych metod. c) Danych empirycznych poprzez odniesienie do zaplecza literaturowego - w trakcie naświetlania problemu przykładowo Autor wykorzystał dane dotyczące wartości faktoringu na świecie, Europie i w Polsce 8. Ocena umiejętności poprawnego i przekonującego przedstawienia uzyskanych przez doktoranta wyników 2
Doktorant prawidłowo naświetlił i uzasadnił podjęcie tematu i dobrał właściwą literaturę traktującą o ryzyku faktoringu operacyjnego i sposobu jego minimalizacji. W tym celu przeprowadził badania na danych empirycznych uzyskanych z banku za pomocą takich metod, jak: sonda ekspercka, model skoringowy, regresja logistyczna, drzewo klasyfikacyjne. Wyniki otrzymane z zastosowania tych metod do określania transakcji, tzw. dobrych, wymagających weryfikacji i złych, potwierdziły wcześniejsze założenie przyjęte o przydatności tych metod do analizy transakcji faktoringowych. Oczywiście, celem tej analizy było zidentyfikowanie zagrożenia (wyrażanego poprzez transakcje wymagające weryfikacji i złe) i na jego podstawie określenie czy należy w dalszym ciągu współpracować z konkretnym faktorantem, czy też zaprzestać z nim współpracy z uwagi na duże prawdopodobieństwo ryzyka strat. 9. Wskazanie dobrych stron rozprawy i jej głównych wad Do zalet pracy należy zaliczyć umiejętne naświetlenie problematyki faktoringu, mechanizmów jego funkcjonowania oraz wskazanie ryzyka operacyjnego oraz sposobów jego ograniczania poprzez zastosowanie odpowiednich metod pozwalających określić zagrożenie związane z ryzykiem prowadzenia transakcji faktoringowych przez faktora z faktorantami. W celu określenia tego zagrożenia Autor zaproponował system informatyczny o zdefiniowanych funkcjonalnościach, w którym to systemie zaimplementował wcześniej wspomniane metody. Wybór tych metod i ich umiejętną implementację w przedłożonej rozprawie należy uznać jako kluczowe osiągnięcie Autora. Pewną drobną wadą pracy jest brak danych empirycznych (historycznych), wartościowych o nadużyciach, oszustwach dokonywanych przez faktorantów i ich klientów na szkodę faktora. Dane te uzmysłowiłyby dodatkowo, jak wielkie znaczenie ma proponowane przez Doktoranta rozwiązanie mające na celu ograniczanie ryzyka operacyjnego faktoringu, a tym samym zmniejszanie strat faktora. Ponadto Autor mógłby bardziej szczegółowo określić sposób powiązania (automatycznego przepływu transakcji) operacyjnego systemu informatycznego zarządzania faktora z zaproponowanym systemem Autora. 10. Komentarze i uwagi polemiczne W pracy pojawia się wiele spostrzeżeń w kontekście rozpatrywanej problematyki faktoringu. Autor wskazuje, że rozwój faktoringu następuje zazwyczaj w sytuacjach kryzysu gospodarczego. Związane jest to z reguły z pogarszaniem się sytuacji finansowej przedsiębiorstw, przez co stanowi on konkurencyjną formę finansowania działalności gospodarczej w porównaniu z innymi instrumentami (np. kredytami). Na str.24-38 Autor szeroko komentuje przepisy prawne regulujące faktoring w Polsce i przepisy międzynarodowe. Jednak w dalszych rozważaniach nie wykorzystuje tej wiedzy. Sądzę, że można było tylko zasygnalizować na kilku stronach tą problematykę, a więcej uwagi i treści poświecić problematyce analizy systemów informatycznych 3,I ~l
obsługujących faktoring występujących w ofercie rynkowej (np.: System Faktor 3, System Comarch Faktoring, System BZWBK Faktor, System Faktoringowy IZYDA). Wzbogaciłoby to szczegółowość rozwiązań zaproponowanych w rozdziale czwartym. Na stronie 61 i następnych opisano główne czynniki ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem ryzyka operacyjnego wynikającego z funkcjonowania systemu informatycznego (procedur, ludzi, zdarzeń zewnętrznych). Zidentyfikowanie tych czynników dało podstawę dalszych rozważań prowadzonych w kolejnych trzech rozdziałach, w których przeprowadzono szeroką dyskusję w zakresie mechanizmów funkcjonowania faktoringu, metod statystycznych przewidywanych do wykorzystania w zaproponowanym systemie informatycznym. Natomiast należy uznać za polemiczne zaliczenie do słabych stron faktoringu (str.51) sformułowanie, że zwalania on klienta, czytaj faktoranta z wykonywania pracy operacyjnej, takiej jak: monitorowanie wierzytelności, monitorowanie odbiorców. Z punktu widzenia faktoranta czynności te należy zaliczyć do mocnych stron faktoringu, gdyż to zazwyczaj klient (faktorant) jest inicjatorem stosowania tego instrumentu, a faktor żeby właściwie mógł spełniać swoją rolę musi te czynności niejako za faktoranta realizować, przez co faktorant pozbywa się części czynności operacyjnych związanych z windykacją należności. Na str. 68 pojawia się pojęcie "kluczowe indykatory ryzyka operacyjnego" - sadzę, że poprawnie powinno to brzmieć "kluczowe czynniki ryzyka..." Na stronie 72 pojawia się tekst, cyt. "ryzyko rzeczowo-techniczne związane jest z pozyskiwaniem przez faktoranta środków wytwórczych oraz ich zastosowaniem. Awaria którejś ze stosowanych przez faktoranta maszyn może doprowadzić do strat faktora". Autor bezzasadnie czyni domniemanie, że faktorantami mogą być tylko przedsiębiorstwa produkcyjne. Ponadto nie ma bezpośredniego związku faktoringu z kłopotami technicznymi działalności przedsiębiorstwa, bo takie same problemy będzie miał dostawca (bank) jakiegokolwiek kapitału (np. udzielonego kredytu). Na uwagę (str. 71 i następne) zasługują rozważania dotyczące barier wdrażania systemów informatycznych dla celów przeciwdziałania ryzyku operacyjnemu, wskazano przykładowo jak można te bariery pokonywać lub minimalizować (np.: koszt zakupu sprzętu, zakupu, bądź opracowania własnego oprogramowania). Na str. 88 i następnych Autor przedstawia własne założenia konstrukcji modelu, w którym odwzorowane są wskaźniki ryzyka zagrożenia nadużyciem w stosowaniu faktoringu. Następnie wykorzystuje go do zdiagnozowania rzeczywistych transakcji faktoringowych za pomocą metody "sondy eksperckiej". Wynikiem zastosowania tej metody jest podział transakcji faktoringowych na - transakcje dobre, wymagające dodatkowej weryfikacji, transakcje złe. Podobnie postępuje z tymi samymi transakcjami faktoringowymi z wykorzystaniem trzech kolejnych metod: modelu 4
".,,-. 1 t.)1 j~. I ) skoringowego, metody regresjrlogistycznej i drzewa klasyfikacyjnego. W zasadniczej części klasyfikacja zbioru tr'ansakcji faktoringowych jest podobna, z pewnymi drobnymi mało istotnymi różnicami. Wyniki klasyfikacji zbioru nieco odbiegają w przypadku metody logistycznej, a wynika to z jej istoty, tj. gdzie podział elementów zbioru - zmiennych - może być interpretowany jako wartość 1 lub O. Autor podkreślił, że w konkretnych warunkach można dokonywać modyfikacji założeń modelu w zależności od specyfiki działalności faktoranta ijego klienta. W ten sposób Autor dowiódł właściwy dobór metod do określania zagrożenia transakcji faktoringowych realizowanych z faktorantami. Rozważania kończy opracowaniem koncepcji systemu informatycznego implementując wyżej wskazane metody analizy transakcji faktoringowych, definiuje jego funkcjonalności oraz podaje przewidywane korzyści w wyniku jego zastosowania. Jako przykład korzyści podaje automatyzację procesów klasyfikacji zbiorów transakcji faktoringowych, istotne skrócenie czasu przetwarzania tych zbiorów, oszczędność zasobów ludzkich. Ponadto wskazuj przyszłe kierunki badań. Pytanie 1) Jakimi kryteriami kierował się Autor wybierając poszczególne metody do analizowania zagrożeń ryzyka transakcji faktoringowych? 2) Dlaczego Autor wybrał metodę regresji logitowej wiedząc, że zmienne mogą przybierać tylko dwa stany O lub 1 a potrzeby rzeczywistej klasyfikacji wymagały zidentyfikowania trzech stanów? 11. Wskazanie, do której kategorii Recenzent zalicza pracę Praca spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim w obowiązujących przepisach zgodnie z treścią art.b ust.l z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. nr 65, poz.595 z późno zm.). s