Redaktorzy 2. wydania oryginalnego F. Paulsen i J. Waschke. Atlas anatomii człowieka

Redaktorzy 2. wydania oryginalnego F. Paulsen i J. Waschke Sobotta Atlas anatomii człowieka Tablice anatomiczne mięśni, stawów i nerwów Opracowanie i redakcja naukowa wydania polskiego Witold Woźniak i Kazimierz S. Jędrzejewski

Redaktorzy 2. wydania oryginalnego E Paulsen i J. Waschke Sobotta Atlas anatomii człowieka Tablice anatomiczne mięśni^ stawów i nerwów Opracowanie i redakcja naukowa wydania polskiego Witold Woźniak i Kazimierz S. Jędrzejewski Elsevier Urban & Partner Wrocław

Tytuł oryginału: Sobotta Tabellen zu Muskeln, Gelenken, Nerven Redaktorzy 2. wydania oryginalnego: F. Paulsen, J. Waschke ELSEVIER URBAN & FISCHER 2. Auflage 2010 Elsevier, Munchen Der Urban & Fischer Verlag ist ein Imprint der Elsevier GmbH ISBN 978-3-437-44074-8 Adresy redaktorów: Professor Dr. med. Friedrich Paulsen Institut fur Anatomie II (Vorstand) Universitat Erlangen-Nurnberg UniversitatsstraBe 19 91054 Erlangen Professor Dr. med. Jens Waschke Institut fur Anatomie und Zellbiologie Lehrstuhl III (Vorstand) Julius-Maximilians-Universitat Wurzburg KoellikerstraBe 6 97070 Wurzburg This edition of Sobotta Tabellen zu Muskeln, Gelenken, Nerven, 2nd edition, editors: Professor Dr. med. Friedrich Paulsen and Professor Dr. med. Jens Waschke, is published by arrangement with Elsevier GmbH. Książka Sobotta Tabellen zu Muskeln, Gelenken, Nerven, wyd. 2, pod redakcją prof. dra med. Friedricha Paulsena i prof. dra med. Jensa Waschkego, została opublikowana przez Elsevier GmbH. Numery rycin w Tablicach anatomicznych stawów, mięśni i nerwów są identyczne z numerami rycin w IV wydaniu polskim Atlasu anatomii człowieka J. Sobotty (tomy 1-3). Skróty: P. - przyczep początkowy, K. - przyczep końcowy, Cz. - czynność Wszelkie prawa zastrzeżone, zwłaszcza prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna część tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa. Dotyczy to również sporządzania fotokopii i mikrofilmów oraz przenoszenia danych do systemów komputerowych. Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne nieraz opinie na temat stosowania metod diagnozowania, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby podczas podejmowania decyzji uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje. Pomoże to zmniejszyć ryzyko wystąpienia błędu lekarskiego. Copyright for the Polish edition by Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012 Opracowanie i redakcja naukowa wydania 2. polskiego: prof. zw. dr hab. n. med. Witold Woźniak, UM w Poznaniu prof. zw. dr hab. n. med. Kazimierz S. Jędrzejewski, UM w Łodzi Tłumaczenie z języka niemieckiego: lek. med. Michał Pająk Dyrektor Wydawnictwa: dr n. med. Andrzej Broniek Redaktor naczelny: lek. med. Edyta Błażejewska Redaktor prowadzący: Dorota Lis-Olszewska Redaktor tekstu: Anna Broczkowska-Nguyen Producent: Wiesława Jeleńska-Hombek Opracowanie skorowidza: lek. med. Joanna Jeżewska ISBN 978-83-7609-717-6 Elsevier Urban & Partner ul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocław tel. 71 330 61 61, faks 71 330 61 60 biuro@elsevier.com www.elsevier.pl Łamanie i przygotowanie do druku: Andrzej Kuriata Druk na arkuszach piano i oprawa: Drukarnia Dimograf, Bielsko-Biała

Spis treści Tablice anatomiczne mięśni, stawów i nerwów 1 Mięśnie twarzy... 1 a Czoło, ciemię, skroń b Małżowina uszna c Szpara powiek d Nos e Usta f Szyja 2 Mięśnie Języka... 6 a Mięśnie wewnętrzne języka (mięśnie wewnętrzne) b Mięśnie zewnętrzne języka (mięśnie zewnętrzne) 3 Mięśnie podniebienia... 8 4 Mięśnie żucia... 9 5 Mięśnie gardła... 10 a Zwieracze gardła b Dźwigacze gardła 6 Mięśnie krtani... 12 7 Gałęzie i zakres unerwienia splotu szyjnego... 14 8 Mięsień boczny szyi... 14 9 Mięśnie nadgnykowe... 15 10 Mięśnie podgnykowe... 16 11 Mięśnie pochyłe... 17 12 Mięśnie przedkręgowe... 18 13 Mięśnie ściany klatki piersiowej... 19 14 Mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej... 20 15 Mięśnie bocznej ściany jamy brzusznej... 20 16 Mięśnie tylnej ściany jamy brzusznej... 21 17 Mięśnie kolcowo-żebrowe... 21 13 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu... 22 I Pasmo boczne... 22 a Układ krzyżowo-kolcowy b Układ międzypoprzeczny c Układ kolcowo-poprzeczny d Mięśnie dźwigacze żeber II Pasmo przyśrodkowe... 26 a Układ kolcowy b Układ poprzeczno-kolcowy III Mięśnie karku (mięśnie podpotyliczne)... 29 19 Przepona... 31 20 Dno miednicy i mięśnie krocza... 32 a Przepona miednicy b Mięśnie krocza 21 Stawy kończyny górnej... 34 a Stawy obręczy barkowej b Stawy kończyny górnej wolnej c Płaszczyzny ruchów i osie stawów kończyny górnej 22 Gałęzie i zakres unerwienia splotu ramiennego... 36 23 Segmentowe unerwienie mięśni kończyny górnej; istotne znaczenie diagnostyczne... 37 24 Mięśnie obręczy kończyny górnej... 37 25 Mięśnie przebiegające ku przodowi od stawu ramiennego... 38 26 Mięśnie przebiegające bocznie od stawu ramiennego... 38 27 Mięśnie przebiegające ku tyłowi od stawu ramiennego... 39

28 Grupa tylna mięśni obręczy kończyny górnej... 29 Grupa przednia mięśni ramienia... 30 Grupa tylna mięśni ramienia... 31 Warstwa powierzchowna grupy przedniej mięśni przedramienia... 32 ^arstwa głęboka grupy przedniej mięśni przedramienia... 33 Grupa boczna (promieniowa) mięśni przedramienia... 34 Warstwa powierzchowna grupy tylnej mięśni przedramienia... 35 Warstwa głęboka grupy tylnej mięśni przedramienia... 36 Mięśnie kłębu kciuka... 37 Mięśnie dłoni... 38 Mięśnie kłębu palca małego... 39 Stawy kończyny dolnej... a Połączenia obręczy kończyny dolnej b Stawy części wolnej kończyny dolnej c Płaszczyzny ruchu i osie stawów kończyny dolnej 40 Gałęzie i zakres unerwienia splotu lędźwiowo-krzyżowego... 41 Segmentowe unerwienie mięśni kończyny dolnej; istotne znaczenie diagnostyczne 42 Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej... 43 Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej... 44 Grupa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej... 45 Grupa przednia mięśni uda... 46 Grupa przyśrodkowa mięśni uda (przywodzicie! )... 47 Grupa tylna mięśni uda (mięśnie kulszowo-piszczelowe)... 48 Grupa przednia mięśni goleni... 49 Grupa boczna (strzałkowa) mięśni goleni... 50 Warstwa powierzchowna grupy tylnej mięśni goleni... 51 Warstwa głęboka grupy tylnej mięśni goleni... 52 Mięśnie grzbietu s to p y... 53 Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej podeszwy sto p y... 54 Mięśnie wyniosłości pośredniej podeszwy stopy... 55 Mięśnie wyniosłości bocznej podeszwy stopy... 56 Werwy czaszkowe,, przegląd... 57 Nerwy czaszkowe; rodzaje włókien (podział czynnościowy)... 58 Nerwy czaszkowe... a Nerw węchowy [I] b Nerw wzrokowy [II] c Nerw okoruchowy [III] d Nerw bloczkowy [IV] e Nerw trójdzielny [V] - Nerw oczny [V/1 ] - Nerw szczękowy [V/2] - Nerw żuchwowy [V/3] f Nerw odwodzący [VI] g Nerw twarzowy [VII] h Nerw przedsionkowo-ślimakowy [VIII] i Nerw językowo-gardłowy [IX] j Nerw błędny [X] k Nerw dodatkowy [XI] I Nerw podjęzykowy [XII] 59 Czynnościowy podział kory nowej, pierwszo- i drugorzędowe pola k o ro w e... 60 Jądra wzgórza (wybrane)... 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 54 56 56 57 58 59 60 61 62 63 63 64 65 65 66 67 68 68 69 73 73

Głowa - > szyja tułów -* kończyna górna kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablica 1 1 Mięśnie twarzy (- ryc. 8.63-8.65, 11.2, 11.13) Mięśnie mimiczne twarzy tylko częściowo rozpoczynają się na kościach określających ich nazwy. Włókna wszystkich mięśni mimicznych kończą się w skórze. a Czoło, ciemię, skroń * Mięsień potyliczno-czołowy (m. occipitofrontalis) Nerw twarzowy [VII] M. potyiiczno-czołowy i m. skroniowo-ciemieniowy określa się wspólnym mianem m. naczasznego, m. epicranius R: brzusiec czołowy: skóra czoła brzusiec potyliczny: kresa karkowa najwyższa K: czepiec ścięgnisty (galea aponeurotica) Cz.: czoło brzusiec czołowy: marszczenie czoła (zdziwienie) brzusiec potyliczny: wygładzanie zmarszczek czoła Mięsień skroniowo-potyliczny (m. temporoparietalis) Nerw twarzowy [VII] R: skóra skroni, powięź skroniowa K.: czepiec ścięgnisty Cz.: przemieszcza skórę głowy ku dołowi b Małżowina uszna Mięsień uszny przedni (m. auricularis anterior) Nerw twarzowy [VII] P.: powięź skroniowa K.: brzeg przedni małżowiny usznej Cz.: przemieszcza małżowinę uszną ku przodowi i ku górze Mięsień uszny górny (m. auricularis superior) Nerw twarzowy [VII] P.: czepiec ścięgnisty K.: górna część małżowiny usznej Cz.: przemieszcza małżowinę uszną ku tyłowi i ku górze Mięsień uszny tylny (m. auricularis posterior) Nerw twarzowy [VII] R: wyrostek sutkowaty K.: tylna część małżowiny usznej Cz.: przemieszcza małżowinę ku tyłowi ^. J ' / M i 1

-»Tablica 1 Głowa szyja -> tułów 1 Mięśnie twarzy (ciąg dalszy) c Szpara powiek Mięsień okrężny oka (m. orbicularis oculi) Nerw twarzowy [VII] P.: część oczodołowa: część noso K.: część oczodołowa: więzadło Cz.: zamykanie powieki, ucisk woreczll V- wa kości czołowej powiekowe boczne ka łzowego wyrostek czołowy szczęki, część powiekowa: więzadło powiekość łzowa, kowe boczne więzadło powiekowe przyśrodkowe część łzowa: kanaliki łzowe, brzegi część powiekowa: więzadło powie powiek -1\jjpr kowe przyśrodkowe, woreczek łzowy część łzowa: grzebień łzowy tylny kości łzowej, woreczek łzowy Mięsień obniżacz brwi (m. depressor supercilii) (odgałęzienie części oczodołowej mięśnia okrężnego oka) Nerw twarzowy [VII] P.: część nosowa kości czołowej, K.: przyśrodkowa trzecia część skóry Cz.: obniżanie skóry brwi grzbiet nosa brwi Mięsień marszczący brwi (m. corrugator supercilii) Nerw twarzowy [VII] R: część nosowa kości czołowej K.: środkowa trzecia część skóry brwi Cz.: pociąga skórę czoła i brwi do nasady nosa, wytwarza podłużne fałdy nad nasadą nosa (gniew, rozmyślanie) Mięsień podłużny (m. procerus) Nerw twarzowy [VII] K.: skóra gładzizny Cz.: poprzeczne zmarszczki na grzbiecie nosa (marszczenie nosa)

Kończyna górna -> kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablica 1 P.: część skrzydłowa: kość szczękowa na wysokości siekaczy bocznych część poprzeczna: kość szczękowa na wysokości kłów K.: część nozdrzy przednich: skrzydełka nosa, brzeg dziurki nosa część poprzeczna: rozcięgno grzbietu nosa Cz.: porusza skrzydła nosa, a przez to nos część skrzydłowa: rozwiera nozdrza część poprzeczna: zwęża nozdrza Mięsień obniżacz przegrody nosa (m. depressor septi nasi) Nerw twarzowy [VII] P.: kość szczękowa na wysokości siekaczy przyśrodkowych K.: chrząstka przegrody nosa Cz.: pociąga nos ku dołowi e Usta Mięsień okrężny ust (m. orbicularis oris) Nerw twarzowy [VII] R: część brzeżna i część wargo- K.: skóra wargi Cz.: zwiera wargi, wysuwa wargi (podwa: bocznie do kącika ust czas gwizdania) Mięsień policzkowy (m. buccinator) Nerw twarzowy [VII] R: szczęka, szew skrzydłowo-żuchwowy, żuchwa K.: kąt ust Cz.: napina wargi, zwiększa ciśnienie wewnątrz jamy ustnej, np. podczas dmuchania lub żucia Mięsień dźwigacz wargi górnej (m. levator labii superioris) Nerw twarzowy [VII] P.: szczęka powyżej otworu podoczodołowego K.: warga górna Cz.: pociąga wargę górną ku górze i ku bokowi 3

1 Tablica 1 Głowa -* szyja -* tułów 1 Mięśnie twarzy (ciąg dalszy) Mięsień obniżacz wargi dolnej (m. depressor labii inferioris) Nerw twarzowy [VII] P.: żuchwa poniżej otworu bródkowego K.: warga dolna Cz.: pociąga wargę dolną ku dołowi i ku bokowi Mięsień bródkowy (m. mentalis) Nerw twarzowy [VII] P.: żuchwa na wysokości dolnego siekacza bocznego K.: skóra bródki Cz.: wytwarza dołek bródkowy, wywija wargę dolną (razem z mięśniem okrężnym ust: wydęcie warg, grymas) Mięsień poprzeczny bródki (m. transversus menti) Nerw twarzowy [VII] R: poprzecznie odchodzące włókna mięśnia bródkowego K.: skóra wypukłości bródkowej Cz.: przesuwa skórę bródki Mięsień obniżający kąt ust (m. depressor anguli oris) Nerw twarzowy [VII] P.: dolny brzeg żuchwy K.: kąt ust Cz.: pociąga kąt ust ku dołowi Mięsień śmiechowy (m. risorius) Nerw twarzowy [VII] P.: powięź przyusznicza, powięź żwaczowa K.: kąt ust Cz.: rozszerza szparę ust (szeroki uśmiech), tworzy dołek śmiechowy 4

Kończyna górna -* kończyna dolna - * nerwy czaszkowe -* Tablica 1 1 Mięśnie twarzy (ciąg dalszy) Mięsień dźwigacz kąta ust (m. levator anguli oris) Nerw twarzowy [VII] R: dół nadkłowy szczęki K : kąt ust Cz.: pociąga kąt ust ku górze i przyśrodkowo Mięsień jarzmowy większy (m. zygomaticus major) Nerw twarzowy [VII] P.: kość jarzmowa K.: kąt ust Cz.: pociąga kąt ust ku górze i bocznie Mięsień jarzmowy mniejszy (m. zygomaticus minor) Nerw twarzowy [VII] R: kość jarzmowa K.: kąt ust Cz.: pociąga kąt ust ku górze i bocznie Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (m. levator labii superioris alaeque nasi) Nerw twarzowy [VII] R: wyrostek czołowy szczęki K.: skrzydło nosa, warga górna Cz.: unosi wargę górną i skrzydło nosa (przyśrodkowa część oczodołu) f Szyja (-* ryc. 11.2) * Mięsień szeroki szyi (platysma) Nerw twarzowy [VII] R: podstawa żuchwy, powięź przyusznicza K.: skóra poniżej obojczyka, powięź piersiowa Cz.: napina skórę szyi, tworzy podłużne fałdy 5

-»Tablica 2 Głowa -* szyja -> tułów 2 Mięśnie języka (- ryc. 8.139, 8.141,8.147-8.150) a Mięśnie wewnętrzne języka (mięśnie wewnętrzne) Mięsień podłużny górny (m. longitudinalis superior) Nerw podjęzykowy [XII] P.: nasada języka K.: wierzchołek języka Cz.: skraca i poszerza język, unosi wierzchołek języka Mięsień podłużny dolny (m. longitudinalis inferior) Nerw podjęzykowy [XII] P.: nasada języka K.: wierzchołek języka Cz.: skraca i ooszerza język, obniża wierzchołek języka Mięsień poprzeczny języka (m. transversus linguae) Nerw podjęzykowy [XII] P.: boczny brzeg języka, przegroda języka K.: boczny brzeg języka, rozcięgno języka Cz.: zwęża język, a wraz z mięśniem pionowym powoduje wyprostowanie języka Mięsień pionowy języka (m. verticalis linguae) Nerw podjęzykowy [XII] P.: nasada języka K.: rozcięgno języka Cz.: poszerza język 6

Kończyna górna - kończyna dolna nerwy czaszkowe Tablica 2 2 Mięśnie języka (ciąg dalszy) b Mięśnie zewnętrzne języka (mięśnie zewnętrzne) Mięsień bródkowo-językowy (m. genioglossus) Nerw podjęzykowy [XII] K.: rozcięgno języka Cz.: pociąga język ku przodowi i ku dołowi Mięsień gnykowo-językowy (m. hypoglossus) Nerw podjęzykowy [XII] P.: róg większy i trzon kości gnykowej K : rozcięgno języka Cz.: pociąga język ku tyłowi i ku dołowi Mięsień rylcowo-językowy (m. styloglossus) Nerw podjęzykowy [XII] P.: wyrostek rylcowaty kości skroniowej K.: rozcięgno języka Cz.: pociąga język ku tyłowi i ku górze

Tablica 3 Głowa szyja tułów 3 Mięśnie podniebienia (- ryc. 8.133) Mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] oraz nerwu błędnego [X] (= splot gardłowy) P : dolna powierzchnia części skalistej kości skroniowej, chrząstka trąbki słuchowej K : rozcięgno podniebienne Cz.: unosi podniebienie miękkie, rozszerza światło trąbki słuchowej Mięsień napinacz podniebienia miękkiego (m. tensor veli palatini) (owija się wokół haczyka skrzydłowego służącego jako bloczek) Nerw mięśnia napinacza podniebienia miękkiego od nerwu żuchwowego [V/3] P.: doł łodkowaty wyrostka skrzydło- K.: rozcięgno podniebienne Cz.: napina podniebienie miekkie, watego, rozszerza światło trąbki słuchowej część błoniasta trąbki słuchowej Mięsień podniebienno-językowy (m. palatoglossus) Nerw językowo-gardłowy [IX] P.: rozcięgno podniebienne K.: kończy się promieniście w mięśniach wewnętrznych języka Cz.: obniża podniebienie miękkie, jednocześnie unosi nasadę języka i zwęża w ten sposób cieśń gardzieli i i Mięsień języczka (m. uvulae) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] oraz nerwu błędnego [X] (= splot gardłowy) P.: rozcięgno podniebienne K.: tkanka łączna języczka Cz.: skraca języczek podniebienia, powodując jednocześnie jego pogrubienie

Kończyna górna kończyna dolna -+ nerwy czaszkowe Tablica 4 4 Mięśnie żucia (-+ ryc. 8.62, 8.64-8.67, 8.69) Mięsień żwacz jest dobrze wyczuwalny przez skórę na swoim przebiegu od kąta żuchwy do łuku jarzmowego. Przy zwarciu zębów można również wyczuć brzusiec mięśnia skroniowego w dole skroniowym. Gałąź żuchwy przylega wewnętrzną powierzchnią do mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. Do przodu od stawu skroniowo-żuchwowego rozciąga się mięsień skrzydłowy boczny. v Mięsień skroniowy (m. temporalis) Nerwy skroniowe głębokie (n. żuchwowy [V/3]) P.: kość skroniowa poniżej kresy K.: wyrostek dziobiasty żuchwy Cz.: zwiera szczęki (najsilniejszy skroniowej dolnej, z mięśni żucia) blaszka głęboka powięzi skroniowej część przednia: pociąga żuchwę ku przodowi (= protruzja) część tylna: pociąga żuchwę ku tyłowi (= retruzja) * Mięsień żwacz (m. masseter) Nerw żwaczowy (n. żuchwowy [V/3]) P.: część powierzchowna: brzeg dolny łuku jarzmowego część głęboka: powierzchnia wewnętrzna łuku jarzmowego K.: część powierzchowna: kąt żuchwy (guzowatość żwaczowa) część głęboka: brzeg dolny żuchwy Cz.: zwiera szczęki część powierzchowna: pociąga żuchwę ku przodowi (= protruzja) Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis) Nerw skrzydłowy przyśrodkowy (n. żuchwowy [V/3]) K.: dolny brzeg żuchwy (guzowatość skrzydłowa) Cz.: zwiera szczęki pociąga żuchwę ku przodowi (= protruzja) Mięsień skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis) Nerw skrzydłowy boczny (n. żuchwowy [V/3]) P.: głowa górna: grzebień podskroniowy kości klinowej głowa dolna: blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego K.: głowa górna: krążek i torebka stawu skroniowo-żuchwowego głowa dolna: wyrostek kłykciowy żuchwy (dołek skrzydłowy) Cz.: głowa górna: rozpoczyna rozwieranie szczęk poprzez pociąganie krążka stawowego ku przodowi głowa dolna: pociąga żuchwę ku przodowi (= protruzja) 9

Tablica 5 Głowa -» szyja -» tu łó w 5 Mięśnie gardła (-> ryc. 8.150, 11.12, 11.13, 11.21) Mięśnie gardła dzielą się na zwieracze gardła (mięśnie zwieracze gardła górny, środkowy i dolny) oraz dźwigacze gardła (mięśnie rylcowo-gardłowy, trąbkowo-gardłowy oraz podniebienno-gardłowy). a Zwieracze gardła Mięsień zwieracz górny gardła (m. constrictor pharyngis superior) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] (= splot gardłowy) P : część skrzydłowo-gardłowa: blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego, haczyk skrzydłowy część policzkowo-gardłowa: szew skrzydłowo-żuchwowy część żuchwowo-gardłowa: kresa żuchwowo-gnykowa żuchwy część językowo-gardłowa: mięsień poprzeczny języka Cz.: zwęża jamę gardła (wał PASSA- VANTA), oddziela górną część gardła od części środkowej K.: powięź gardłowo-podstawna, szew gardła Mięsień zwieracz środkowy gardła (m. constrictor pharyngis medius) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] i nerwu błędnego [X] (= splot gardłowy) P.: część chrząstkowo-gardłowa: K.: szew gardła Cz.: zwęża jamę gardła od tyłu, róg mniejszy kości gnykowej poprzez falowe skurcze ku dołowi *> część rogowo-gardłowa: róg więk ułatwia transport kęsa pokarmowego szy kości gnykowej do przełyku (fala perystaltyczna) % Mięsień zwieracz dolny gardła (m. constrictor pharyngis inferior) Gałęzie gardłowe nerwu błędnego [X] (= splot gardłowy) R: część tarczowo-gardłowa: K.: szew gardła chrząstka tarczowata część pierścienno-gardłowa: powierzchnia boczna chrząstki pierścieniowatej Cz.: zamyka wejście do krtani poprzez uniesienie krtani, zwęża jamę gardła od tyłu, poprzez falowe skurcze ku dołowi ułatwia transport kęsa pokarmowego do przełyku (fala perystaltyczna) 10

Kończyna górna -> kończyna dolna - nerwy czaszkowe Tablica 5 5 Mięśnie gardła (ciąg dalszy) Mięsień podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus) (pod względem czynnościowym należy również do mięśni podniebienia) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] (= splot gardłowy) P.: rozcięgno podniebienne K.: chrząstka tarczowata, kończy się Cz.: promieniście zwęża cieśń gardzieli, w bocznej i tylnej ścianie gardła obniża podniebienie miękkie, unosi ścianę gardła zbliżając ją do podniebienia miękkiego Mięsień trąbkowo-gardłowy (m. salpingopharyngeus) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] (= splot gardłowy) P.: chrząstka trąbki słuchowej K.: kończy się promieniście w bocz- Cz.: unosi gardło nej ścianie gardła Mięsień rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) Gałęzie gardłowe nerwu językowo-gardłowego [IX] P.: wyrostek rylcowaty kości skro- K.: chrząstka tarczowata, kończy się Cz.: unosi gardło niowej promieniście w bocznej ścianie gardła 11

Tablica 6 Głowa -+ szyja -* tułów 6 Mięśnie krtani (-»ryc. 11.34, 11.36, 11.39) Mięsień pierścienno-tarczowy (m. cricothyroideus) (część prosta: powierzchownie, część skośna: głęboka) Gałąź zewnętrzna nerwu krtaniowego górnego od nerwu błędnego [X] P.: powierzchnia zewnętrzna łuku chrząstki pierścieniowatej K.: brzeg dolny płytki chrząstki tarczowatej Cz.: poprzez pochylenie chrząstki pierścieniowatej napina więzadła głosowe (najsilniejszy napinacz więzadeł głosowych) Mięsień pierścienno-nalewkowy tylny (m. cricoarytenoideus posterior) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] R: powierzchnia tylna płytki chrząstki K.: wyrostek mięśniowy chrząstki Cz.: rozszerza szparę głośni poprzez pierścieniowatej nalewkowatej pociąganie na zewnątrz wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej oraz pochylenie boczne chrząstki nalewkowatej Mięsień pierścienno-nalewkowy boczny (m. cricoarytenoideus lateralis) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] P.: od boku do brzegu górnego łuku chrząstki pierścieniowatej K.: wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowatej Cz.: zamyka część międzybłoniastą szpary głośni poprzez obracanie do wewnątrz chrząstki nalewkowatej Mięsień nalewkowy poprzeczny (m. arytenoideus transversus) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] P.: brzeg boczny i powierzchnia tylna chrząstki nalewkowatej K.: brzeg boczny i powierzchnia tylna chrząstki nalewkowatej po stronie przeciwległej Cz.: poprzez zbliżenie obu chrząstek nalewkowatych zamyka część międzychrząstkową szpary głośni Mięsień nalewkowy skośny (m. arytenoideus obliquus) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] R: podstawa powierzchni tylnej chrząstki nalewkowatej część nalewkowo-nagłośniowa: wierzchołek chrząstki nalewkowatej K.: wierzchołek chrząstki nalewkowatej po stronie przeciwległej część nalewkowo-nagłośniowa: brzeg boczny chrząstki nagłośniowej Cz.: pociąga chrząstkę nalewkowatą przyśrodkowo i zwęża w ten sposób część międzychrząstkową szpary głośni, zwęża wejście do krtani 12

Kończyna górna -* kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablica 6 6 Mięśnie krtani (ciąg dalszy) Mięsień głosowy (m. vocalis) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] P.: powierzchnia wewnętrzna chrząstki tarczowatej K.: wyrostek głosowy chrząstki nalewkowatej bocznie od wiązadeł głosowych Cz.: całkowicie zamyka szparę głośni, dokładnie reguluje napięcie wiązadeł głosowych Mięsień tarczowo-nalewkowy (m. thyroarytenoideus) Nerw krtaniowy wsteczny od nerwu błędnego [X] P.: powierzchnia wewnętrzna płytki chrząstki tarczowatej K : wyrostek mięśniowy i powierzchnia przednia chrząstki nalewkowatej część tarczowo-nagłośniowa: boczny brzeg chrząstki nagłośniowej Cz.: zwęża część międzybłoniastą szpary głośni część tarczowo-nagłośniowa: zwęża wejście do krtani

Tablice 7-8 Głowa - > szyja tu łó w 7 Gałęzie i zakres unerwienia splotu szyjnego (-» ryc. 11.61, 11.62, 11.65-11.69) ruchow o czuciow o Pętla szyjna głęboka korzeń górny (= korzeń przedni) korzeń dolny (= korzeń tylny) mięśnie podgnykowe Gałęzie mięśniowe m. długi szyi m. długi głowy mm. proste głowy przedni i boczny mm. międzypoprzeczne przednie szyi m. czworoboczny m. dźwigacz łopatki mm. pochyłe m. bródkowo-gnykowy Gałęzie tzw. punktu nerwowego n. uszny wielki skóra górnej części szyi w okolicy kąta żuchwy, do przodu i do tyłu od małżowiny usznej, większa część małżowiny usznej n. poprzeczny szyi skóra przedniej powierzchni górnej części szyi n. potyliczny mniejszy skóra okolicy potylicznej nn. nadobojczykowe przyśrodkowe, pośrednie i boczne pas skóry poniżej obojczyka N. przeponowy przepona opłucna ścienna, osierdzie, otrzewna 8 Mięsień boczny szyi (- ryc. 11.3, 11.5) Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy rozwija się ze wspólnego zawiązka z mięśniem czworobocznym (to samo unerwienie). Przebiega skośnie od wyrostka sutkowatego ku przodowi, ku dołowi i przyśrodkowo, i objęty jest blaszką powierzchowną powięzi szyjnej. ' Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus) Nerw dodatkowy [XI]; splot szyjny P : głowa mostkowa: powierzchnia przednia mostka głowa obojczykowa: 1/3 przymostkowa część obojczyka K.: wyrostek sutkowaty, boczna część kresy karkowej górnej Cz.: jednostronnie: obraca głowę w stronę przeciwległą i pochyla ją w swoją stronę obustronnie: unosi głowę, zgina kręgosłup szyjny, pomocniczy mięsień oddechowy przy ustalonej pozycji głowy 14

Kończyna górna -» kończyna dolna - * nerwy czaszkowe Tablica 9 9 Mięśnie nadgnykowe (-* ryc. 8.145-8.148, 11.3, 11.5) Mięśnie nadgnykowe tworzą dno jamy ustnej i są antagonistami mięśni podgnykowych. Powierzchownie położony jest brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego. Od dołu jamę ustną zamyka szeroką płytą mięsień żuchwowo-gnykowy. Od wewnątrz w postaci okrągłej struktury przebiega mięsień bródkowo- -gnykowy. Brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego oraz mięsień rylcowo-gnykowy położone są ku tyłowi od nich. Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) (mięśnie prawy i lewy tworzą wspólnie płytę mięśniową zamykającą jamę ustną od dołu) Nerw żuchwowo-gnykowy (n. żuchwowy [V/3]) P.: kresa żuchwowo-gnykowa K.: szew żuchwowo-gnykowy, Cz.: unosi dno jamy ustnej (otwarcie żuchwy trzon kości gnykowej jamy ustnej), obniża żuchwę, unosi kość gnykową podczas przełykania Mięsień dwubrzuścowy (m. digastricus) (brzusiec tylny i brzusiec przedni połączone są ścięgnem pośrednim, umocowanym do rogu mniejszego kości gnykowej) Brzusiec przedni: n. żuchwowo-gnykowy (n. żuchwowy [V/3]) Brzusiec tylny: gałąź dwubrzuścowa (n. twarzowy [VII]) P.: wcięcie sutkowe kości skroniowej K.: dół dwubrzuścowy żuchwy Cz.: wspomaga m. żuchwowo-gnykowy Mięsień rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus) Gałąź rylcowo-gnykowa (n. twarzowy [VII]) P.: wyrostek rylcowaty kości skroniowej K.: trzon kości gnykowej, dwiema odnogami obejmuje ścięgno pośrednie mięśnia dwubrzuścowego Cz.: unosi kość gnykową podczas połykania Mięsień bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) (mięśnie prawy i lewy leżą ściśle obok siebie, rozdzielone są jedynie cienką przegrodą łącznotkankową) Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych C1-C2 K.: trzon kości gnykowej Cz.: wspomaga mięsień żuchwowo- -gnykowy 15

Tablica 10 Głowa -> szyja tu łó w 10 Mięśnie podgnykowe (-* ryc. 11.3, 11.5) Mięśnie podgnykowe są antagonistami mięśni nadgnykowych. Powierzchownie położony jest mięsień mostkowo-gnykowy. Pod nim znajdują się mm. mostkowo-tarczowy oraz tarczowo-gnykowy. Najbardziej bocznie rozciąga się m. łopatkowo-gnykowy. Mięsień mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus) Pętla szyjna (splot szyjny) P.: powierzchnia wewnętrzna rękojeści mostka K.: trzon kości gnykowej Gz.: pociąga kość gnykową ku dołowi Mięsień mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus) Pętla szyjna (splot szyjny) P.: powierzchnia wewnętrzna rękoje- K.: kresa skośna płytki chrząstki Gz.: pociąga krtań ku dołowi ści mostka tarczowatej Mięsień tarczowo-gnykowy (m. thyrohyoideus) Pętla szyjna (splot szyjny) P.: powierzchnia zewnętrzna płytki chrząstki tarczowatej K.: trzon kości gnykowej Gz.: zbliża kość gnykową oraz krtań Mięsień łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus) Pętla szyjna (splot szyjny) P.: tarzusiec dolny: brzeg górny K.: brzusiec górny: trzon kości Gz.: napina powięź szyjną, poprzez łopatki gnykowej zespolenie jego ścięgna pośredniego z pochewką szyjną pozwala utrzymać drożność żyły szyjnej wewnętrznej, pociąga kość gnykową ku dołowi 16

Kończyna górna -+ kończyna dolna nerwy czaszkowe -> Tablica 11 11 Mięśnie pochyłe ryc. 2.89, 11.3, 11.5, 11.6) Trzy mięśnie pochyłe, mięsień pochyły przedni, mięsień pochyły środkowy oraz mięsień pochyły tylny rozciągają się do górnych żeber i bocznie od części szyjnej kręgosłupa tworzą trójboczną płytę mięśniową. Mięśnie pochyłe przedni i środkowy ograniczają szczelinę mięśni pochyłych (miejsce przejścia splotu ramiennego i tętnicy podobojczykowej). Mięsień pochyły przet y-n. scaiemis anterior) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego i splotu ramiennego P.: guzki przednie wyrostków po- K.: gi izek mięśnia pochyłego przed- Cz.: kręgosłup: przecznych kręgów szyjnych od niego na 1. żebrze zgina kręgosłup szyjny w swoją stronę 3. do 6. klatka piersiowa: unosi żebro 1., a przez to klatkę piersiową (mięsień oddechowy, wdech) ' Mięsień pochyły środkowy (m. scalenus medius) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego i splotu ramiennego P.: guzki wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 3. do 7. K.: żebro 1. do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej Cz.: kręgosłup: zgina kręgosłup szyjny w swoją stronę klatka piersiowa: unosi żebro 1., a przez to klatkę piersiową (mięsień oddechowy, wdech) Mięsień pochyły tyiny (m. scalenus posterior) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego i splotu ramiennego P.: guzki tylne wyrostków popizecz- K.: żebro 2. G.-. kręgosłup: nych kręgów szyjnych 5. I 6. zgina kręgosłup szyjny w swoją stronę klatka piersiowa: unosi żebro 2., a przez to klatkę piersiową (mięsień oddechowy, wdech) 17

Tablica 12 Głowa szyja -» tu łó w - 12 Mięśnie przedkręgowe (-+ ryc. 2.89, 11.6) Mięśnie przedkręgowe położone są po prawej i lewej stronie trzonów kręgów szyjnych i górnych piersiowych. Pokryte są blaszką przedkręgową powięzi szyjnej. Mięsień prosty głowy przedni i mięsień prosty głowy boczny łączą przednio-boczne części kręgu szczytowego i obrotowego. Mięsień prosty głowy przedni oraz m. prosty głowy boczny (m. rectus capitis anterior et m. rectus capitis lateralis) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego P.: wyrostek poprzeczny i część K : część podstawna kości potylicz- Cz.: zgina głowę bocznie i ku przodoboczna kręgu szczytowego nej wi, obraca głowę w swoją stronę Mięsień długi głowy (m. longus capitis) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego P.: guzki przednie wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 1. do 6. K.: część podstawna kości potylicznej Cz.: zgina głowę ku przodowi, obraca głowę w swoją stronę Mięsień długi szyi (m. longus colli) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego P.: trzony kręgów od 5. szyjnego do. 3. piersiowego, guzki przednie wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 2. do 5. K.: wyrostki poprzeczne 5.-7. kręgów szyjnych, trzony 2.-4. kręgów szyjnych, guzek przedni kręgu szczytowego Cz.: zgina głowę ku przodowi, obraca głowę w swoją stronę 18

Kończyna górna -> kończyna dolna -> nerwy czaszkowe Tablica 13 13 Mięśnie ściany klatki piersiowej (-* ryc. 2.87-2.93) Obrys powierzchni przednio-górnej części ściany klatki piersiowej tworzy mięsień piersiowy większy. Pod nim znajduje się mięsień piersiowy mniejszy. Razem z mięśniem podobojczykowym tworzą one grupę przednią obręczy barkowej (-* tablica 24). Przestrzenie międzyżebrowe wypełniają mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne. Ścianę klatki piersiowej od wewnątrz wyściełają mięśnie podżebrowe oraz mięsień poprzeczny klatki piersiowej. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne (mm. intercostales externi) Nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: dolne brzegi żeber od guzków że- K.: górny brzeg niżej leżącego żebra Cz.: unoszą żebra, wdech ber aż do granicy kostno-chrzęstnej Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne (mm. intercostales interni) (do wewnątrz od nich znajdują się mięśnie międzyżebrowe najgłębsze, mm. intercostales intimi, odgraniczone przez naczynia międzyżebrowe tylne oraz n. międzyżebrowy) Nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: górny brzeg żebra do przodu od K.: dolny brzeg wyżej leżącego żebra Cz.: obniżają żebra, wydech kąta żebra Mięśnie podżebrowe (mm. subcostales) Nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: górny brzeg położonego niżej K.: dolny brzeg wyżej położonych Cz.: obniżają żebra, wydech żebra, pomiędzy guzkiem a kątem żeber, z pominięciem jednego żebra żebra Mięsień poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thoracis) Nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P: tylna powierzchnia trzonu mostka K.: chrząstki żebrowe od 2. do 6. i wyrostka mieczykowatego Cz.: napręża ścianę klatki piersiowej, wydech 19

-*> Tablice 14-15 Głowa szyja -* tułów - 14 Mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej (- ryc. 2.91-2.93, 2.98) Mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, mięsień prosty brzucha oraz mięsień piramidowy położone są wewnątrz pochewki mięśnia prostego. ' Mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis) Nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: powierzchnia przednia chrząstek żebrowych od 5. do 7., więzadło żebrowo-mieczykowate K.: spojenie łonowe Cz.: zgina tułów, tłocznia brzuszna, wydech (brzuszny tor oddychania) Mięsień piramidowy (m. pyramidalis) Dolne nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: spojenie łonowe do przodu od mięśnia prostego brzucha K.: kresa biała Cz.: napina kresę białą 15 Mięśnie bocznej ściany jamy brzusznej (- ryc. 2.85-2.87, 2.91-2.93, 2.96, 2.98, 2.99) Mięśniami bocznej ściany jamy brzusznej są: mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień skośny wewnętrzny brzucha oraz mięsień poprzeczny brzucha. Ich rozcięgna tworzą pochewkę mięśnia prostego brzucha. U kobiet i mężczyzn od mięśnia skośnego wewnętrznego i mięśnia poprzecznego oddziela się mięsień dźwigacz jądra.» Mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis) Dolne nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: powierzchnie zewnętrzne żeber od K.: warga zewnętrzna grzebienia Cz.: jednostronny skurcz: obraca klatkę / -jjy 5. do 12. biodrowego, piersiową w stronę przeciwległą, j j więzadło pachwinowe, zgina kręgosłup w tę samą stronę; W W bierze udział w tworzeniu przedniej obustronny skurcz: zginanie tułowia, blaszki pochewki mięśnia prostego tłocznia brzuszna, brzucha wydech (tor brzuszny oddychania) vrf * Mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquus internus abdominis) Dolne nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe), n. biodrowo-podbrzuszny, n. biodrowo-pachwinowy (splot lędźwiowy) - / P.: blaszka powierzchowna powięzi K.: dolny brzeg chrząstek żebrowych Cz.: jednostronny skurcz: obraca klatkę piersiowo-lędźwiowej, żeber od 9. do 12., piersiową w swoją stronę, 1 i i i d kresa pośrednia grzebienia biodro powyżej kresy łukowatej współtwo zgina kręgosłup w swoją stronę; wego, rzy tylną blaszkę pochewki mięśnia obustronny skurcz: zginanie tułowia, \ y i p więzadło pachwinowe prostego brzucha, poniżej tej kresy tłocznia brzuszna, wszystkie włókna rozcięgna tworzą wydech (tor brzuszny oddychania) blaszkę przednią

Kończyna górna kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablice 15-17 15 Mięśnie bocznej ściany jamy brzusznej (ciąg dalszy) Mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis) Dolne nn. międzyżebrowe (nn. piersiowe), n. biodrowo-podbrzuszny, n. bioarowo-pachwinowy (splot lędźwiowy), n. pfciowo-udowy P.: powierzchnia tylna chrząstek K,: powyżej kresy łukowatej bierze Cz.: tłocznia brzuszna, żebrowych żeber od 7. do 12., udział w tworzeniu blaszki tylnej wydech (tor brzuszny oddychania) powięź piersiowo-lędźwiowa, pochewki mięśnia prostego brzucha, warga wewnętrzna grzebienia biodro- poniżej tej kresy wszystkie włókna wego, rozcięgna tworzą blaszkę przednią więzadło pachwinowe Mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) Nerw piciowo-udowy P.: oddzielające się włókna mięśnia K.: otacza powrózek nasienny, Cz.: unosi jądro skośnego wewnętrznego oraz mięś a u kobiet więzadło obłe macicy nia poprzecznego brzucha 16 Mięśnie tylnej ściany jamy brzusznej (-+ ryc. 2.96. 2.99) Mięśniową strukturę tylnej ścia:,/ brzucha tworzy mięsień czworoboczny iędźwi. Przyśrodkowo dołącza do niego mięsień lędźwiowy większy. ł Mięsień czworoboczny lędźwi (m. quadratus iumborum) Dolne nerwy międzyżebrowe; gałęzie mięśniowe (splot lędźwiowy) P»: warga wewnętrzna grzebienia biodrowego K.: żebro 12., wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych od 4. do 1. Cz.: zgina kręgosłup w swoją stronę 17 Mięśnie kolcowo-żebrowe (-+ ryc. 2.75) Ji Mięśnie kolcowo-żebrowe, tj. mięsień zębaty tylny górny i mięsień zębaty tylny dolny, stanowią cienkie pasma mięśniowe o niewielkim znaczeniu czynnościowym leżące na właściwych mięśniach grzbietu. Mięsień zębaty tylny górny (m. serratus posterior superior) Górne nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych 6. i 7. oraz piersiowych 1. i 2. K.: żebra od 2. do 5., bocznie od kąta żebra Cz.: unosi żebra, wdech Mięsień zębaty tylny dolny (m. serratus posterior inferior) Dolne nerwy międzyżebrowe (nn. piersiowe) P.: wyrostki kolczyste kręgów piersiowych 11. i 12. oraz lędźwiowych 1. i 2. K.: dolne brzegi żeber od 9. do 12. Cz.: obniża żebra od 9. do 12., antagonista przepony, aktywny również przy wymuszonym wdechu 21

Tablica 18 Głowa -+ szyja -* tułów 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (- ryc. 2.76-2.79, 2.81-2.84, 2.96) I Pasmo boczne Pasmo boczne mięśni właściwych grzbietu pokrywa w odcinku szyjnym i lędźwiowym pasmo przyśrodkowe, więc określa się je mianem powierzchownej warstwy mięśni głębokich grzbietu. Należą do nich przebiegające pionowo wiązki mięśniowe mięśnia biodrowo-żebrowego, mięśnia najdłuższego oraz mięśni międzypoprzecznych. Skośnie ku górze (kolcowo-poprzecznie) przebiegają rozbieżnie mięśnie płatowate. Mięśnie dźwigacze żeber przebiegają skośnie ku bokowi i dołowi w kierunku żeber. a Układ krzyżowo-kolcowy Mięsień biodrowo-żebrowy lędźwi (m. iliocostalis lumborum) Gałęzie tylne nn. lędźwiowych P.: wspólnie z mięśniem najdłuższym klatki piersiowej od: wyrostków kolczystych kręgów lędźwiowych, powierzchni grzbietowej kości krzyżowej, tylna jedna trzecia grzebienia biodrowego, powięź piersiowo-lędźwiowa K.: kąty żeber od 12. do 5. Gz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięsień biodrowo-żebrowy klatki piersiowej (m. iliocostalis thoracis) Gałęzie tylne nn. piersiowych P.: żebra od 12. do 7., przyśrodkowo K.: kąty żeber od (6.) 7. do 1. od kątów żeber Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięsień biodrowo-żebrowy szyi (m. iliocostalis cervicis) Gałęzie tylne nn. szyjnych P.: żebra od 7. do (4.) 3., przyśrodkowo od kątów żeber K.: guzki tylne wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 6. do (4.) 3. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne; skurcz obustronny: prostowanie 22

Kończyna górna kończyna dolna -> nerwy czaszkowe Tablica 18 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) Mięsień najdłuższy klatki piersiowej (m. longissimus thoracis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych, powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej, często wyrostki suteczkowate 2. i 1. kręgu lędźwiowego, jak również wyrostki poprzeczne 12. do 6. kręgów piersiowych K.: przyśrodkowa część: wyrostek suteczkowaty 5. kręgu lędźwiowego, wyrostki dodatkowe, 4. do 1. kręgów lędźwiowych, wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych boczna część: blaszka głęboka powięzi piersiowo-lędźwiowej, od 12. do 2. żebra przyśrodkowo od kątów żeber Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne, skurcz obustronny: prostowanie Mięsień najdłuższy szyi (m. longissimus cervicis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki poprzeczne kręgów K.: guzki tylne wyrostków poprzeczpiersiowych od 6. do 1. oraz szyjnych nych kręgów szyjnych od 5. do 2. od 7. do 3. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięsień najdłuższy głowy (m. longissimus capitis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki poprzeczne kręgów od 3. piersiowego do 3. szyjnego K.: tylny brzeg wyrostka sutkowatego Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie 23

- Tablica 18 Głowa -> szyja -+ tu łó w 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) b Układ mśędzypoprzeczny Mięśnie międzypoprzeczne boczne lędźwi (mm. intertransversarii laterales lumborum) (w ścisłym znaczeniu ze względu na pochodzenie nie są to mięśnie właściwe grzbietu, lecz są pochodzenia brzusznego) Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych P.: guzowatość biodrowa, wyrostki żebrowe i wyrostki dodatkowe kręgów lędźwiowych od 5. do 1., wyrostek poprzeczny 12. kręgu piersiowego K.: wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych od 5. do 1., guzowatość biodrowa Gz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięśnie międzypoprzeczne przyśrodkowe lędźwi (mm. intertransversarii mediales lumborum) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki dodatkowe kręgów lędź- K.: wyrostki suteczkowate kręgów wiowych od 4. do 1. lędźwiowych od 5. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięśnie międzypoprzeczne Watki piersiowej (mm. intertransversarii thoracis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych od 12. do 10. K.: wyrostek dodatkowy i suteczkowaty 1. kręgu lędźwiowego do poziomu wyrostka poprzecznego 11. kręgu piersiowego Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięśnie międzypoprzeczne tylne szyi (mm. intertransversarii posteriores cervicis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych ' i \ 1 1 0 '. V <a4-._4lv / < / h A ~ ' " - ' r / / 5 'MI fj- 1 I ) r if - P.: guzki tylne wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 6. do 1. K.: guzki tylne wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 7. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie fi ' Mięśnie międzypoprzeczne przednie szyi (mm. intertransversarii anteriores cervicis) (w ścisłym znaczeniu słowa nie są to mięśnie głębokie, lecz pochodzenia brzusznego) Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych P.: guzki przednie wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 6. do 1. K.: guzki przednie wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od 7. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie 24

Kończyna górna -* kończyna dolna -> nerwy czaszkowe Tabiica 18 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) c Układ kolcowo-poprzeczrty Mięsień płatowaty szyi (m. splenius cervicis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych szyjnych P.: wyrostki kolczyste kręgów od 3. piersiowego do 6. szyjnego, więzadło nadkolcowe K.: guzki tylne wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od (3.) 2. do 1. Cz : skurcz jednostronny: zginanie boczne, rotacja kręgosłupa szyjnego i głowy w swoją stronę skurcz obustronny: prostowanie kręgosłupa szyjnego Mięsień płatowaty głowy (m. splenius capitis) Gałęzie tylne nerwów szyjnych P.: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych od 3. do 7., więzadło karkowe K.: wyrostek sutkowaty (kresa karkowa górna) Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne, rotacja kręgosłupa szyjnego i głowy w swoją stronę skurcz obustronny: prostowanie kręgosłupa szyjnego d Mięśnie dźwigacze żeber Mięśnie dźwigacze żeber (mm. levatores costarum) (mięśnie dźwigacze żeber długie na swym przebiegu omijają jedno żebro, a mięśnie dźwigacze żeber krótkie przyczepiają się do sąsiedniego dolnego żebra) Gałęzie tylne nerwu rdzeniowego szyjnego [C8] oraz nn. rdzeniowych piersiowych [ Th1-Th10] P.: wyrostki poprzeczne kręgów od 9. piersiowego do 7. szyjnego K.: żebra od 12. do 1., bocznie od kątów żeber Cz.: unoszenie żeber, zginanie boczne i obrót kręgosłupa

Tablica 18 Głowa -* szyja tułów 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) Ii Pasmo przyśrodkowe Pasmo przyśrodkowe głębokich mięśni grzbietu w odcinku szyjnym i lędźwiowym położone jest pod pasmem bocznym i określane jest również jako warstwa głęboka mięśni właściwych grzbietu. Należą do nich przebiegające pionowo pasma mięśniowe mięśni międzykolcowych oraz mięsień kolcowy. Skośnie ku górze i przyśrodkowo zbiegają się (poprzeczno-kolcowe) mięśnie skręcające, mięśnie wielodzielne oraz mięsień półkolcowy. a Układ kolcowy Mięśnie międzykolcowe lędźwi (mm. interspinales lumborum) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych od 5. do 1. K.: górny brzeg grzebienia krzyżowego pośrodkowego, wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych od 5. do 2. Cz.: segmentowe prostowanie Mięśnie międzykolcowe klatki piersiowej (mm. interspinales thoracis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od (12.) 11. do 2. (1.) K.: wyrostki kolczyste (kręgu lędźwiowego 1.) i kręgów piersiowych od 12. do 3. (2.) Cz.: segmentowe prostowanie Mięśnie międzykolcowe szyi (mm. interspinales cervicis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych od 7. do 2. K.: wyrostki kolczyste od 1. kręgu piersiowego do 3. kręgu szyjnego Cz.: segmentowe prostowanie 26

Kończyna górna -* kończyna dolna - > nerwy czaszkowe Tabiica 18 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) Mięsień kolcowy klatki piersiowej (m. spinalis thoracis) (w miejscu początkowym jest ściśle związany z mięśniem najdłuższym klatki piersiowej, a w miejscu przyczepu końcowego z mięśniami wielodzielnymi) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych od (3.) 2., 1. do 12.-10. kręgów piersiowych K.: wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od (10.) 9. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie * Mięsień kolcowy szyi (m. spinalis cervicis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od (4.) 3.-1. do 7.-6. kręgów szyjnych K.: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych od (6.) 5. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie * Mięsień kolcowy głowy (m. spinalis capitis) (niestały mięsień, przyczep początkowy wspólny z mięśniem półkolcowym) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od 3.-1. do 7.-5. kręgów szyjnych K.: łuska kości potylicznej pomiędzy kresą karkową najwyższą a kresą karkową górną w pobliżu guzowatości potylicznej zewnętrznej Cz.: skurcz jednostronny: zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie 27

-»Tablica 18 Głowa -* szyja tu łó w 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) * b Układ poprzeczno-kolcowy Mięśnie skręcające (mm. rotatores) (wśród nich wyróżnia się mięśnie skręcające szyi, mięśnie skręcające klatki piersiowej oraz niestale występujące mięśnie skręcające lędźwi. Mięśnie skręcające krótkie przebiegają między sąsiadującymi kręgami, natomiast mięśnie długie omijają jeden kręg). Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: wyrostki suteczkowate kręgów lędźwiowych, wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych, wyrostki stawowe dolne kręgów szyjnych K.: nasada wyrostków kolczystych kręgów lędźwiowych od 3. do 1., piersiowych od 12. do 1. oraz szyjnych od 7. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: segmentowe zginanie boczne, obrót skurcz obustronny: segmentowe prostowanie» Mięśnie wielodzielne (mm. multifidi) (są szczególnie silne w części lędźwiowej kręgosłupa i na przebiegu omijają 2 do 4 kręgów) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P.: powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej, więzadło krzyżowo- b i o d ro we tylne, tylna część grzebienia biodrowego, wyrostki suteczkowate kręgów lędźwiowych, wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych, wyrostki stawowe dolne kręgów szyjnych od 7. do 4. K.: wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych od 5. do 1., piersiowych od 12. do 1. oraz szyjnych od 7. do 2. Cz.: skurcz jednostronny: segmentowe zginanie boczne, obrót skurcz obustronny: segmentowe prostowanie Mięsień półkolcowy klatki piersiowej (m. semispinalis thoracis) (jego włókna omijają na przebiegu od 5 do 7 kręgów) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych P: wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych od (12.) 11. do 7. (6.) K.: wyrostki kolczyste kręgów od (4.) 3. piersiowego do 6. szyjnego Cz.: skurcz jednostronny: obrót kręgosłupa i głowy w stronę przeciwną; skurcz obustronny: prostowanie 28

Kończyna górna - > kończyna dolna -» nerwy czaszkowe -* Tablica 18 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) Mięsień półkolcowy szyi (m. semispinalis cervicis) Gałęzie tylne nen/vów rdzeniowych R: wyrostki poprzeczne kręgów od (7.) 6. piersiowego do 7. szyjnego K.: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych od 6. do 3. Cz.: skurcz jednostronny: obrót kręgosłupa i głowy w stronę przeciwną, zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie Mięsień półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis) Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych R: wyrostki poprzeczne kręgów od (8.) 7. piersiowego do 3. szyjnego K.: łuska kości potylicznej, pomiędzy kresą karkową najwyższą a kresą karkową górną, blisko linii pośrodkowej Cz.: skurcz jednostronny: obrót kręgosłupa i głowy w stronę przeciwną, zginanie boczne skurcz obustronny: prostowanie III Mięśnie karku (mięśnie podpotyliczne) (-+ ryc. 2.77, 2.78, 2.8 1-2.83) Mięsień prosty głowy tylny większy (m. rectus capitis posterior major) Nerw podpotyliczny (gałąź grzbietowa nerwu szyjnego [C1]) R: wyrostek kolczysty kręgu obroto- K.: środkowa jedna trzecia kresy wego karkowej dolnej Cz.: skurcz jednostronny: obraca i zgina głowę w swoją stronę skurcz obustronny: bierze udział w dokładnym ustalaniu pozycji i kinematyki stawów głowy, prostowanie Mięsień prosty głowy tylny mniejszy (m. rectus capitis posterior minor) Nerw podpotyliczny (gałąź grzbietowa nerwu szyjnego [C1]) P.: guzek tylny łuku tylnego kręgu szczytowego K.: przyśrodkowo poniżej kresy karkowej dolnej Cz.: skurcz jednostronny: obraca i zgina głowę w swoją stronę skurcz obustronny: bierze udział w dokładnym ustalaniu pozycji i kinematyki stawów głowy, prostowanie

Tablica 18 Głowa -* szyja -» tułów - * 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu (ciąg dalszy) * Mięsień skośny głowy górny (m. obliquus capitis superior) Nerw podpotyliczny (gałąź grzbietowa nerwu szyjnego [C1]) P.: wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego K.: boczna jedna trzecia kresy karkowej dolnej Cz.: skurcz jednostronny: obraca głowę w swoją stronę skurcz obustronny: bierze udział w dokładnym ustalaniu pozycji i kinematyki stawów głowy, prostowanie * Mięsień skośny głowy dolny (m. obliquus capitis inferior) Nerw podpotyliczny (gałąź grzbietowa nerwu szyjnego [C1]) P.: wyrostek kolczysty kręgu obrotowego K.: wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego Cz.: skurcz jednostronny: obraca głowę w swoją stronę skurcz obustronny: bierze udział w dokładnym ustalaniu pozycji i kinematyki stawów głowy, prostowanie 30

Kończyna górna -+ kończyna dolna -> nerwy czaszkow e Tablica 19 19 Przepona (- ryc. 2.98-2.101) Przepona oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Jej kopuły ograniczają od dołu prawą i lewą jamę opłucnową. Część lędźwiowa odgranicza od tyłu przestrzeń zaotrzewnową i stanowi część tylnej ściany jamy brzusznej.» Przepona (diaphragma) Nerw przeponowy (splot szyjny) P.: część mostkowa: powierzchnia we- K.: wszystkie części zbiegają się w śród- Cz.: tor brzuszny oddychania wnętrzna wyrostka mieczykowatego, ku ścięgnistym (wdech), tłocznia brzuszna pochewka mięśnia prostego brzucha część żebrowa: powierzchnia wewnętrzna chrząstek żebrowych żeber od 12. do 6. część lędźwiowa: - część przyśrodkowa: trzony kręgów lędźwiowych od 3. do 1.; - część boczna: z więzadłami łukowatymi przyśrodkowymi (arkada mięśnia lędźwiowego) i bocznym (arkada mięśnia czworobocznego) na wyrostkach żebrowych 1. kręgu lędźwiowego (powinno być 1 1.- przypis tłum.) i na 12. żebrze Rozwory, otwory i miejsca zmniejszonego oporu przepony Nazwa Położenie Struktury przechodzące Rozwór aortowy część lędźwiowa, pomiędzy odnogą prawą, odnogą lewą a kręgosłupem aorta, przewód piersiowy Rozwór przełykowy część lędźwiowa (część przyśrodkowa po stronie lewej) przełyk; nerwy błędne, nerw przeponowy lewy: gałąź przeponowo- -brzuszna lewa Otwór żyły głównej środek ścięgnisty żyła główna dolna; nerw przeponowy prawy: gałąź przeponowo-brzuszna prawa Trójkąt mostkowo-żebrowy [LARREYA] pomiędzy częścią żebrową a częścią mostkową tętnica i żyła nabrzuszna górna Trójkąt lędźwiowo-żebrowy bez nazwy bez nazwy pomiędzy częścią żebrową a częścią lędźwiową część lędźwiowa (część przyśrodkowa) część lędźwiowa, pomiędzy częścią przyśrodkową a częścią boczną nerwy trzewne większy i mniejszy; żyła nieparzysta; żyła nieparzysta krótka pień współczulny bez nazwy środek ścięgnisty nerw przeponowy lewy: gałąź przeponowo- -brzuszna lewa 31

- Tablica 20 Głowa -» szyja - > tułów -» 20 Dno miednicy i mięśnie krocza (- ryc. 7.63-7.65, 7.87-7.89, 7.99, 4.115) Przeponę miednicy tworzą mięsień dźwigacz odbytu i mięsień kulszowo-guziczny. Poniżej położone są mięśnie krocza. a Przepona miednicy (diaphragma pelvis) Mięsień dźwigacz odbytu (m. levator ani) (składa się z mięśni łonowo-guzicznego oraz biodrowo-guzicznego. Oddzielający się od mięśnia łonowo-guzicznego mięsień łonowo-odbytniczy otacza pętlą odbytnicę). Gałęzie nerwu krzyżowego [S3 i S4] P.: m. łonowo-guziczny: powierzchnia wewnętrzna kości łonowej w pobliżu spojenia łonowego m. biodrowo-guziczny: łuk ścięgnisty mięśnia dźwigacza odbytu K.: środek ścięgnisty krocza, kość guziczna, kość krzyżowa, z włóknami mięśnia przeciwległego tworzy pętlę ku tyłowi od odbytnicy (mięsień łonowo-odbytniczy) Cz.: stabilizuje narządy miednicy, utrzymując stolec i mocz, obejmuje od tyłu odbytnicę zamykając jej światło (mięsień łonowo-odbytniczy) Mięsień kulszowo-guziczny (m. ischiococcygeus) Gałęzie nerwu krzyżowego [S3 i S4] P : kolec kulszowy, więzadło krzyżowo-kolcowe K.: kość krzyżowa, kość guziczna Cz.: jak m. dźwigacza odbytu Mięsień zwieracz odbytu zewnętrzny (m. sphincter ani externus) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: część podskórna: skóra i tkanka podskórna wokół odbytu część powierzchowna i głęboka: środek ścięgnisty krocza K.: skóra i tkanka podskórna wokół odbytu, więzadło odbytowo-guziczne Cz.: zaciska odbyt 32

Kończyna górna - > kończyna dolna - nerwy czaszkowe - Tablica 20 20 Dno miednicy i mięśnie krocza (ciąg dalszy) b Mięśnie krocza Mięsień poprzeczny krocza głęboki (m. transversus perinei profundus) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: gałąź dolna kości łonowej K.: środek ścięgnisty krocza Cz.: wzmacnia wrota mięśnia dźwigacza odbytu Mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej (m. sphincter urethrae externus) (część m poprzecznego krocza głębokiego) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: mięsień okrężny, włókna z mięśnia poprzecznego krocza głębokiego K.: tkanka łączna wokół cewki moczowej (część błoniasta), ściana pochwy (m. zwieracz cewkowo-pochwowy) Cz.: zamyka światło cewki moczowej; zamyka wejście do pęcherza moczowego podczas ejakulacji Mięsień poprzeczny krocza powierzchowny (m. transversus perinei superficialis) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: gałąź kości kulszowej K.: środek ścięgnisty krocza Cz.: wspomaga czynność mięśnia poprzecznego krocza głębokiego Mięsień kulszowo-jamisty (m. ischiocavernosus) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: gałąź kości kulszowej K.: odnoga prącia/łechtaczki Cz.: stabilizuje ciała jamiste, ejakulacja Mięsień opuszkowo-gąbczasty (m. bulbospongiosus) (u mężczyzn obejmuje opuszkę prącia, u kobiet opuszkę przedsionka) Nerw sromowy (splot krzyżowy) P.: środek ścięgnisty krocza, u mężczyzn dodatkowo szew prącia K.: obejmuje opuszkę prącia/opuszkę przedsionka Cz.: stabilizuje ciała jamiste, ejakulacja 33

Tablica 21 Głowa -> szyja -* tułów 21 Stawy kończyny górnej (articulationes membri superioris) {-> ryc. 3.8) a Stawy obręczy barkowej (articulationes cinguli pectoralis) Nazwa stawu Rodzaj stawu Zakres ruchów Przyśrodkowy staw obojczyka (most- nieregularne powierzchnie stawowe obrót wokół osi strzałkowej (przy uniesionym ramieniu), obrót kowo-obojczykowy, articulatio sternocla- (articulatio irregularis) wokół osi podłużnej (przy przesuwaniu barku ku przodowi vicularis) czynnościowo: staw kulisty (cecha szcze- i ku tyłowi barku), obrót wokół osi długiej obojczyka (podczas gólna: krążek stawowy) ruchów wahadłowych) Boczny staw obojczyka (barkowo-oboj- staw płaski (articulatio piana) obrót wokół osi strzałkowej (przy uniesionym ramieniu), obrót czykowy, articulatio acromioclavicularis) czynnościowo: staw kulisty (cecha szcze- wokół osi podłużnej (przy przesuwaniu ku przodowi i ku tyłowi gólna: zmienny, niepełny krążek stawowy) barku), obrót wokół osi długiej obojczyka (podczas ruchów wahadłowych) b Stawy kończyny górnej wolnej (articulationes membri superioris liberi) Nazwa stawu Rodzaj stawu Zakres ruchów Staw ramienny staw kulisty ruch do przodu (zginanie) anteversio (flexio) (articulatio humeri) articulatio spheroidea ruch do tyłu (prostowanie) retroversio (extensio) odwodzenie abductio przywodzenie adductio obrót do wewnątrz rotatio interna obrót na zewnątrz (obwodzenie ramienia, circumductio; ruchy łączone zgięcia, odwodzenia, prostowania, przywodzenia) rotatio externa Staw łokciowy (articulatio cubiti) a) staw ramienno-łokciowy staw zawiasowy zginanie flexio (articulatio humeroulnaris) ginglymus prostowanie extensio b) staw ramienno-promieniowy staw kulisty zginanie flexio (articulatio humeroradialis) articulatio spheroidea (czynnościowe prostowanie extensio ograniczenie: brak odwodzenia) obrót rotatio c) staw promieniowo-łokciowy bliższy staw obrotowy (articulatio radioulnaris proximalis) articulatio trochoidea ruchy pronatio > obrotowe Staw promieniowo-łokciowy dalszy staw obrotowy, ręki supinatio (articulatio radioulnaris distalis) articulatio trochoidea Stawy ręki a) staw bliższy ręki staw eliptyczny abductio ulnaris (articulatio radiocarpalis) articulatio ellipsoidea ruchy boczne ręki abductio radialis b) staw dalszy ręki staw zawiasowy zginanie flexio palmaris (articulatio mediocarpalis) ginglymus prostowanie flexio dorsalis Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka staw siodełkowy odwodzenie abductio (articulatio carpometacarpalis pollicis) articulatio sellaris przywodzenie adductio przeciwstawianie oppositio odprowadzanie repositio Stawy nadgarstkowo-śródręczne II V stawy płaskie różnorodne ruchy przesuwania (articulationes carpometacarpales II V) articulationes planae Stawy śródręczno-paliczkowe stawy kuliste zginanie flexio (articulationes metacarpophalangeae) articulationes spheroideae prostowanie extensio (czynnościowe ograniczone) odwodzenie* abductio* przywodzenie* *dotyczy palca środkowego) adductio* Stawy międzypaliczkowe stawy zawiasowe zginanie flexio (articulationes interphalangeae manus) ginglymi prostowanie extensio 34

Kończyna górna - kończyna dolna - > nerwy czaszkow e Tablica 21 21 Stawy kończyny górnej (articulationes membri superioris) (ciąg dalszy) c Płaszczyzny ruchów i osie stawów kończyny górnej Ryc. 1 Staw ramienny; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej. Ryc. 2 Staw ramienny; ruchy w płaszczyźnie czołowej. Ryc. 3 Staw ramienny; ruchy w płaszczyźnie poprzecznej, Ryc. 4 Staw łokciowy; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej. Ryc. 6 Stawy ręki; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej (ruchy płaszczyznowe). Ryc. 7 Stawy ręki; ruchy w płaszczyźnie czołowej (ruchy brzeżne). W stawach ręki zginanie dłoniowe oznacza zginanie, a zginanie grzbietowe oznacza prostowanie. 35

Tablica 22 Głowa - szyja -* tu łó w 22 Gałęzie i zakres unerwienia splotu ramiennego ( - ryc. 3.102-3.115, 3.117-3.120, 3.123, 3.124, 3.127, 3.128) ruchowo czuciowo splot ramienny (plexus brachialis) (C5) C4-T1 (T2) nerw grzbietowy łopatki (n. dorsalis scapulae) [C3] C4, C5 nerw nadłopatkowy (n. suprascapularis) C4-C6 nerw podłopatkowy (n. subscapularis) C5-C7 nerw podobojczykowy (n. subclavius) C5, C6 nerw piersiowy długi (n. thoracicus longus) C5-C7 nerwy piersiowe (nn. pectorales) C 5-T1 nerw piersiowo-grzbietowy (n. thoracodorsalis) C6-C8 gałęzie mięśniowe (rr. musculares) nerw mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus) C5-C7 nerw pośrodkowy (n. medianus) C6-T1 nerw łokciowy (n. ulnaris) C8-T1 nerw skórny przyśrodkowy ramienia (n. cutaneus brachii medialis) C8-T1 nerw skórny przyśrodkowy przedramienia (n. cutaneus antebrachii medialis) C8-T1 nerw pachowy (n. axillaris) C5-C6 nerw promieniowy (n. radialis) C5-T1 mięsień dźwigacz łopatki, mięśnie równoległoboczne (m. levator scapulae, mm. rhomboidei) mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy (m. supraspinatus, m. infraspinatus) mięsień podłopatkowy (m. obły większy) (m. subscapularis [m. teres major]) mięsień podobojczykowy (m. subclavius) mięsień zębaty przedni (m. serratus anterior) mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy (m. pectoralis major, m. pectoralis minor) mięsień najszerszy grzbietu, mięsień obły większy (m. latissimus dorsi, m. teres major) m. longus colli, m. longus capitis1 m. coracobrachialis, m. biceps brachii, m. brachialis2 m. pronator teres, m. flexor carpi radialis, m. palmaris longus, m. flexor digitorum superficialis, m. flexor pollicis longus, m. flexor digitorum profundus (część promieniowa), m. pronator quadratus, m. flexor pollicis brevis (caput superficiale), m. opponens pollicis, mm. lumbricales I, II3 m. flexor carpi ulnaris, m. flexor digitorum profundus (część łokciowa), m. palmaris brevis, m. flexor digiti minimi, m. opponens digiti minimi, m. abductor digiti minimi, m. flexor pollicis brevis (caput profundum), m. adductor pollicis, mm. lumbricales III, IV, mm. interossei4 mięsień naramienny, mięsień obły mniejszy (m. deltoideus, m. teres minor) m. triceps brachii, m. anconeus, m. brachioradialis, m. extensor carpi radialis longus, m. extensor carpi radialis brevis, m. supinator, m. extensor digitorum, m. extensor pollicis longus, m. abductor pollicis longus, m. extensor pollicis brevis, m. extensor indicis, m. extensor carpi ulnaris5 skóra przednio-bocznej powierzchni przedramienia skóra powierzchni dłoniowej ręki od strony promieniowej (31/2 palca), skóra paliczków dalszych po stronie grzbietowej (31/ 2 palca) skóra ręki po stronie łokciowej (powierzchnia dłoniowa: 11/ 2 palca, powierzchnia grzbietowa: 21/ 2 palca) skóra paliczków dalszych po stronie grzbietowej (11/ 2 palca) skóra powierzchni przednio-przyśrodkowej ramienia skóra powierzchni przednio-przyśrodkowej przedramienia skóra barku skóra tylnej powierzchni ramienia, przedramienia i ręki (21/ 2 palca od strony promieniowej, z wyjątkiem paliczków dalszych) 1 mięsień długi szyi, mięsień długi głowy 2 mięsień kruczo-ramienny, mięsień dwugłowy ramienia, mięsień ramienny 3 mięsień nawrotny obły, mięsień zginacz promieniowy nadgarstka, mięsień dłoniowy długi, mięsień zginacz powierzchowny palców, mięsień zginacz długi kciuka, mięsień zginacz głęboki palców (część promieniowa), mięsień nawrotny czworoboczny, mięsień zginacz krótki kciuka (głowa powierzchowna), mięsień przeciwstawiacz kciuka, mięśnie glistowate I, II 4 mięsień zginacz łokciowy nadgarstka, mięsień zginacz palców głęboki (część łokciowa), mięsień dłoniowy krótki, mięsień zginacz palca małego, mięsień przeciwstawiacz palca małego, mięsień odwodziciel palca małego, mięsień zginacz krótki kciuka (głowa głęboka), mięsień przywodziciel kciuka, mięśnie glistowate III, IV, mięśnie międzykostne 5 mięsień trójgłowy ramienia, mięsień łokciowy, mięsień ramienno-promieniowy, mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka, mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka, mięsień odwracacz, mięsień prostownik palców, mięsień prostownik długi kciuka, mięsień odwodziciel długi kciuka, mięsień prostownik krótki kciuka, mięsień prostownik palca małego, mięsień prostownik łokciowy nadgarstka

Kończyna górna -* kończyna dolna - nerwy czaszkowe Tablice 23-24 23 Segmentowe unerwienie mięśni kończyny górnej; istotne znaczenie diagnostyczne (za MUMENTHALEREM i SCHUACKIEM) Wytłuszczono miana mięśni wykorzystywanych w diagnostyce czynnościowej neuromerów szyjnych rdzenia kręgowego. m. supraspinatus C 4-C5 m. teres minor C4-C5 m. deltoideus: C5 C 5-C6 m. infraspinatus C 4-C6 m. subscapularis C 5-C6 m. teres major C5-C7 m. biceps brachii: C6 C 5-C6 m. brachialis C 5-C6 m. coracobrachialis C 5-C7 m. triceps brachii: C7 C 6-C8 m. brachioradialis C 5-C6 m. extensor carpi radialis longus C5-C7 m. extensor carpi radialis brevis C5-C7 m. supinator C 5-C6 m. pronator teres C6-C7 m. flexor carpi radialis C6-C7 m. flexor pollicis longus C6-C8 m. abductor pollicis longus C6-C8 m. extensor pollicis brevis C7-Th1 m. extensor pollicis longus C6-C8 m. extensor digitorum C6-C8 m. extensor indicis C6-C8 m. extensor carpi ulnaris C6-C8 m. extensor digiti minimi C6-C8 m. flexor digitorum superficialis C7-Th1 m. flexor digitorum profundus C7-Th1 m. flexor carpi ulnaris C7-Th1 m. abductor pollicis brevis C7-Th1 m. flexor pollicis brevis C7-Th1 m. opponens pollicis C6-C7 m. flexor digiti minimi C7-Th1 m. adductor pollicis C8-Th1 m. abductor digiti minimi: C8 C8-Th1 mm. interossei: C8 C8-TM 24 Mięśnie obręczy kończyny górnej (-* ryc. 2.85-2.87, 3.64, 3.65, 3.66c, d, 3.70) Wśród mm. obręczy kończyny górnej można wyróżnić dwie grupy. Przyczepy mięśni obręczy kończyny górnej znajdują się m.in. na łopatce i obojczyku, dzięki czemu mięśnie te poruszają całą obręczą, a tylko pośrednio częścią wolną kończyny górnej. Przyczepy końcowe innych mięśni ramienia znajdują się z kolei na kości ramiennej, co pozwala na bezpośrednie ruchy kończyny w stawie ramiennym. Do grupy przedniej mięśni obręczy kończyny górnej zalicza się: m. zębaty przedni, m. piersiowy mniejszy oraz m. podobojczykowy. Mięsień piersiowy mniejszy (m. pectoralis minor) Nerwy piersiowe przyśrodkowy i boczny (splot ramienny, część podobojczykową) P.: żebra od (II) III do V w pobliżu K.: wierzchołek wyrostka kruczego Cz.: obręcz kończvnv aórnei [obręcz granicy części kostnej i chrzęstnej piersiowa]: obniżenie:,7 i klatka piersiowa: m i m : unosi żebra górne (wdech, pomocniczy m. wdechowy) * Mięsień podobojczykowy (m. subclavius) Nerw podobojczykowy (splot ramienny, część nadobojczykowa) P.: granica części kostnej i chrzęstnej żebra I K.: boczna 1/ 3 obojczyka Cz.: obręcz kończyny aórnei: stabilizuje staw mostkowo-obojczykowy, chroni żyłę podobojczykową. Powięź m. podobojczykowego jest ściśle zrośnięta z przydanką żyły podobojczykowej, co pozwala utrzymać drożność tej żyły Mięsień zębaty przedni (m. serratus anterior) (przy porażeniu m. zębatego przedniego lub m. równoległobocznego dochodzi do nieprawidłowego ustawienia łopatki, tzw. łopatka skrzydlata) Nerw piersiowy długi (splot ramienny, część nadobojczykowa) ii J P.: część górna: żebra 1i II K.: część górna: kąt górny łopatki Cz.: obręcz kończvnv aórnei: j/.\ część środkowa: żebra od II od III część środkowa: brzeg przyśrodko- pociąga łopatkę przyśrodkowo współ- ("i, 4LW część dolna: żebra od IV do IX wy łopatki nie z m. równoległobocznym część dolna: kąt dolny łopatki przyciska łopatkę do ściany klatki piersiowej. część górna: unosi łopatkę część środkowa: obniża łopatkę część dolna: obniża łopatkę i obraca jej kąt dolny na zewnątrz, co wraz z m. czworobocznym pozwala unieść ramię powyżej poziomu stawu ramiennego. klatka Diersiowa: orzv ustalonei łopatce unosi żebra (wdech)

Tablice 25-26 Głowa - * szyja -* tu łó w 25 Mięśnie przebiegające ku przodowi od stawu ramiennego (-* ryc. 2.85-2.87, 3.64, 3.65, 3.67f, 3.70 Przebiega tak m. piersiowy większy. Tworzy on warstwę powierzchowną w przedniej górnej części ściany klatki piersiowej. Mięsień piersiowy większy (m. pectoralis major) Nerwy piersiowe przyśrodkowy i boczny (splot ramienny, część podobojczykowa) P : część obojczykowa: połowa mostkowa obojczyka część mostkowo-żebrowa: rękojeść i trzon mostka, chrząstki żebrowe żeber od II do VII część brzuszna: przednia blaszka pochewki mięśnia prostego K.: grzebień guzka większego kości ramiennej Cz.: staw ramienny: przywodzenie (główny mięsień), obrót do wewnątrz, część obojczykowa: pociąga ramię do przodu, opuszcza uniesione ramię i obraca je do wewnątrz (główny mięsień); obręcz kończyny górnej: obniża i pociąga do przodu, klatka piersiowa: przy ustalonej obręczy piersiowej unosi mostek i górne żebra (wdech, pomocniczy m. wdechowy) 26 Mięśnie przebiegające bocznie od stawu ramiennego (- ryc. 3.65, 3.67d, e, 3.69, 3.76) Taki przebieg ma m. naramienny. Pod nim, oddzielone przez kaletkę podnaramienną (bursa subdeltoidea), przebiega ścięgno m. nadgrzebieniowego Mięsień naramienny (m. deltoideus) Nerw pachowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: część obojczykowa: 1/3 barkowa część obojczyka, część barkowa: wyrostek barkowy łopatki, część grzebieniowa: grzebień łopatki K.: guzowatość naramienna Cz.: staw ramienny część obojczykowa: przywodzenie, obrót do wewnątrz, pociąga ramię do przodu, część barkowa: odwodzenie do poziomu płaszczyzny poprzecznej, część grzebieniowa: przywodzenie, obrót na zewnątrz, pociąga ramię do tyłu Mięsień nadgrzebieniowy (m. supraspinatus) Nerw nadłopatkowy (splot ramienny, część nadobojczykowa) P.: dół nadgrzebieniowy, powięź nadgrzebieniowa K.: górna ściana guzka większego, torebka stawowa Cz.: staw ramienny: odwodzenie do płaszczyzny poziomej, nieznaczny obrót na zewnątrz

Kończyna górna -> kończyna dolna - * nerwy czaszkowe - Tablica 27 27 Mięśnie przebiegające ku tyłowi od stawu ramiennego (-»ryc. 3.65, 3.66a, b, 3.71) Grzbietowo przebiegające mięśnie tej grupy, mm.: czworoboczny, dźwigacz łopatki, równoległoboczny większy oraz równoległoboczny mniejszy, należą (zgodnie z ich topografią) do warstwy powierzchownej mięśni grzbietu. Na podstawie pochodzenia i unerwienia zaliczane są do mm. grzbietu, które w rozwoju zmieniły swoją lokalizację. Mięsień czworoboczny (m. trapezius) Nerw dodatkowy [XI] i gałęzie splotu szyjnego R: część zstępująca: na kości potylicznej pomiędzy kresą karkową najwyższą a kresą karkową górną, wyrostki kolczyste górnych kręgów szyjnych część poprzeczna: wyrostki kolczyste dolnych kręgów szyjnych i górnych kręgów piersiowych część wstępująca: wyrostki kolczyste środkowych i dolnych kręgów piersiowych K.: część zstępująca: barkowa jedna trzecia obojczyka część poprzeczna: wyrostek barkowy część wstępująca: kolec łopatki Cz.: część zstępująca: zapobiega obniżeniu obręczy barkowej i ramienia (np. podczas dźwigania walizki), unosi łopatkę i razem z mięśniem zębatym przednim obraca jej kąt dolny na zewnątrz podczas unoszenia ramion powyżej linii poziomej, przy ustalonych barkach obraca głowę w stronę przeciwległą, czynność obustronna prostuje kręgosłup szyjny część poprzeczna: pociąga łopatkę ku dołowi część wstępująca: obniża łopatkę i obraca ją ku dołowi Mięsień dźwigacz łopatki (m. levator scapulae) Bezpośrednie gałęzie ze splotu szyjnego oraz nerw grzbietowy łopatki (splot ramienny, część nadobojczykowa) R: guzki tylne wyrostków poprzecz- K.: kąt górny łopatki nych kręgów szyjnych od I do IV Cz.: obręcz kończyny górnej: unosi łopatkę Mięsień równoległoboczny mniejszy (m. rhomboideus minor) Nerw grzbietowy łopatki (splot ramienny, część nadobojczykowa) R: wyrostki kolczyste kręgów szyjnych VI i VII K.: brzeg przyśrodkowy łopatki, dogłowowo od kolca łopatki Cz.: pociąga łopatkę przyśrodkowo i dogłowowo, razem z mięśniem zębatym przednim stabilizuje łopatkę na tułowiu Mięsień równoległoboczny większy (m. rhomboideus major) Nerw grzbietowy łopatki (splot ramienny, część nadobojczykowa) R: wyrostki kolczyste czterech pierwszych kręgów piersiowych K.: brzeg przyśrodkowy łopatki, poniżej kolca łopatki Cz.: pociąga łopatkę przyśrodkowo i dogłowowo, razem z mięśniem zębatym przednim stabilizuje łopatkę na tułowiu

- Tablica 28 Głowa -* szyja - tu łó w -* 28 Grupa tylna mięśni obręczy kończyny górnej (-* ryc. 3.65, 3.67a-c, 3.71) Najwyżej przebiega m. podgrzebieniowy. Poniżej położone są kolejno mięśnie: obły mniejszy i obły większy. M. podłopatkowy, jako jedyny mięsień tej grupy, rozpoczyna się na powierzchni żebrowej (przedniej) łopatki. M. najszerszy grzbietu w znacznej mierze pokrywa dolne części mięśni właściwych grzbietu. Mięsień podgrzebieniowy (m. infraspinatus) Nerw nadłopatkowy (splot ramienny, część nadobojczykowa) P.: dół podgrzebieniowy, powięź podgrzebieniowa K.: powierzchnia przyśrodkowa guzka większego, torebka stawowa Cz.: staw ramienny: część górna: obrót na zewnątrz (najważniejszy mięsień) 4 Mięsień obły mniejszy (m. teres minor) Nerw pachowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P środkowa 1/3 brzegu bocznego K.: powierzchnia dolna guzka więk- Cz.: staw ramienny: łopatki szego, torebka stawowa obrót na zewnątrz, przywodzenie Mięsień obły większy (m. teres major) Nerw piersiowo-grzbietowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: kąt dolny łopatki K.: grzebień guzka mniejszego, przyśrodkowo od mięśnia najszerszego grzbietu Cz.: staw ramienny: obrót do wewnątrz, przywodzenie, zgięcie ku tyłowi Mięsień podłopatkowy (m. subscapularis) (w pobliżu jego przyczepu, pod mięśniem położona jest kaletka podścięgnowa m. podłopatkowego) Nerwy podłopatkowe (splot ramienny, część podobojczykowa) U: dół podłopatkowy K.: guzek mniejszy, torebka stawowa Cz.: staw ramienny: obrót do wewnątrz (najważniejszy mięsień) Mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) Nerw piersiowo-grzbietowy (splot ramienny, część nadobojczykowa) P.: wyrostki kolczyste sześciu dolnych K.: grzebień guzka mniejszego Cz.: staw ramienny: kręgów piersiowych oraz kręgów przywodzenie, lędźwiowych, powięź piersiowo-lędź- obrót do wewnątrz, wiowa, powierzchnia grzbietowa ku tyłowi kości krzyżowej, warga zewnętrzna grzebienia kości biodrowej, żebra od IX do XII, często kąt dolny łopatki 40

Kończyna górna -» kończyna dolna - > nerwy czaszkowe Tablica 29 29 Grupa przednia mięśni ramienia (-> ryc. 3.61,3.72, 3.74, 3.75) M. dwugłowy ramienia przebiega powierzchownie. W ścisłym związku z jego głową krótką pozostaje m. kruczo-ramienny. Najgłębiej położony jest m. ramienny. Mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii) (ścięgno głowy długiej przebiega w bezpośrednim sąsiedztwie stawu ramiennego) Nerw mięśniowo-skórny (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: głowa długa: guzek nadpanewkowy głowa krótka: wierzchołek wyrostka kruczego łopatki K.: guzowatość kości promieniowej, powyżej rozcięgna mięśnia dwugłowego ramienia na powięzi przedramienia Cz : staw ramienny: głowa długa: odwodzenie, zgięcie ku przodowi, obrót do wewnątrz głowa krótka: odwodzenie, zgięcie ku przodowi, obrót do wewnątrz staw łokciowy: zginanie (najważniejszy mięsień), odwracanie przy zgięciu w stawie łokciowym Mięsień kruczo-ramienny (m. coracobrachialis) (w warunkach prawidłowych przebija go nerw mięśniowo-skórny) Nerw mięśniowo-skórny (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: wyrostek kruczy łopatki K.: powierzchnia przednio-przyśrodkowa kości ramiennej, bocznie od grzebienia guzka mniejszego Cz.: staw ramienny: obrót do wewnątrz, przywodzenie, zginanie ku przodowi * Mięsień ramienny (m. brachialis) Nerw mięśniowo-skórny (splot ramienny, część podobojczykowa) R: powierzchnia przednia kości ramiennej (dolna połowa) K.: guzowatość kości łokciowej Cz.: staw łokciowy: zginanie, napina torebkę stawową 41

o -»Tablica 30 Głowa -* szyja -> tu łó w 30 Grupa tylna mięśni ramienia (-»ryc. 3.73, 3.76, 3.77) Grupę tylną mięśni ramienia tworzą trzy głowy m. trójgłowego ramienia. M. łokciowy dołącza się do niego przechodząc na przedramię od strony łokciowej i stanowi przedłużenie głowy przyśrodkowej. «Mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps brachii) Nerw promieniowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P : głowa długa: guzek podpanewkowy głowa przyśrodkowa: powierzchnia tylna kości ramiennej, przyśrodkowo i obwodowo od bruzdy n. promieniowego głowa boczna: powierzchnia tylna kości ramiennej, bocznie i proksymalnie od bruzdy n. promieniowego K : wyrostek łokciowy Cz : staw ramiennv: głowa długa: odwodzenie, zginanie ku tyłowi staw łokciowy: prostowanie (najważniejszy mięsień) Mięsień łokciowy (m. anconeus) przebiega w przedłużeniu części bocznej głowy przyśrodkowej m. trójgłowego ramienia Nerw promieniowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć boczny kości ramiennej K.: powierzchnia tylna kości łokciowej, wyrostek łokciowy Cz.: staw łokciowy: prostowanie t :: S 42

Kończyna górna -* kończyna dolna -+ nerwy czaszkowe Tablica 31 31 Warstwa powierzchowna grupy przedniej mięśni przedramienia (-+ ryc. 3.61,3.78-3.81,3.93) Warstwę powierzchowną tworzą m. nawrotny obły, m. zginacz promieniowy nadgarstka, m. dłoniowy długi oraz m. zginacz łokciowy nadgarstka. Najgłębiej układa się w tej warstwie m. zginacz powierzchowny palców. Mięsień nawrotny obły (m. pronator teres) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) y j P.: głowa ramienna: nadkłykieć K.: środkowa 1/ 3 powierzchni bocznej Cz.: staw łokciowy: A przyśrodkowy kości ramiennej kości promieniowej nawracanie (najważniejszy mięsień), li głowa łokciowa: wyrostek dziobia- zginanie - Ł j sty kości łokciowej o Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć przyśrodkowy kości ramiennej, powięź przedramienia K.: powierzchnia dłoniowa podstawy II kości śród ręczą Cz.: staw łokciowy: zginanie, nawracanie staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie dłoniowe odwodzenie w kierunku promieniowym * Mięsień dłoniowy długi (m. palmaris longus) (mięsień niestały) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) R: nadkłykieć przyśrodkowy kości K.: rozcięgno dłoniowe ramiennej Cz.: staw łokciowy: zginanie, nawracanie staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie dłoniowe, napinanie rozcięgna dłoniowego * Mięsień zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis) (tuż przed miejscami przyczepów końcowych ścięgna tego mięśnia przebite są ścięgnami mięśnia zginacza palców głębokiego) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) R: głowa ramienno-łokciowa: nadkłykieć przyśrodkowy kości ramiennej, wyrostek dziobiasty kości łokciowej głowa promieniowa: powierzchnia przednia kości promieniowej K.: czterema długimi ścięgnami na podstawie paliczków środkowych palców od II do V Cz.: staw łokciowy: zginanie staw promieniowo-nadgarstkowv: zginanie dłoniowe stawy śródręczno-paliczkowe fil V): zginanie stawy międzypaliczkowe bliższe tli V): zginanie (najważniejszy zginacz) Mięsień zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) R: głowa ramienna: nadkłykieć przyśrodkowy kości ramiennej głowa łokciowa: wyrostek łokciowy, górne dwie trzecie brzegu tylnego kości łokciowej K.: powyżej kości grochowatej oraz więzadła grochowato-śródręcznego i grochowato-haczykowatego na podstawie kości śródręcza V oraz kości haczykowatej Cz.: staw łokciowy: zginanie staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie dłoniowe, odwodzenie w kierunku łokciowym 43

Tablica 32 Głowa -» szyja -> tu łó w 32 Warstwa głęboka grupy przedniej mięśni przedramienia (- ryc. 3.78, 3.80, 3.82, 3.89, 3.90, 3.94) Przyśrodkowo w warstwie głębokiej przebiega m. zginacz głęboki palców, bocznie od niego m. zginacz długi kciuka. M. nawrotny czworoboczny leży najgłębiej i pokrywa dalszą czwartą część obu kości przedramienia. Mięsień zginacz głęboki palców (m. flexor digitorum profundus) Nerw łokciowy dla części łokciowej, nerw międzykostny przedramienia przedni, gałąź n. pośrodkowego, dla części promieniowej (splot ramienny, część podobojczykowa) R: powierzchnia przednia kości K.: podstawy paliczków dalszych Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: łokciowej, palców od II do V zginanie dłoniowe błona międzykostna stawy śródreczno-paliczowe fil V): zginanie stawy międzypaliczkowe fil V): zginanie (najważniejszy mięsień zginacz stawów międzypaliczkowych dalszych) Mięsień zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus) Nerw międzykostny przedramienia przedni od nerwu pośrodkowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: powierzchnia przednia kości promieniowej K.: podstawa paliczka dystalnego kciuka Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie dłoniowe staw siodełkowy kciuka: zginanie, przeciwstawianie stawy kciuka: zginanie Mięsień nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus) Nerw międzykostny przedni od nerwu pośrodkowego (splot ramienny, część podobojczykowa) R: powierzchnia przednia kości łokciowej K.: powierzchnia przednia kości promieniowej Cz.: stawy promieniowo-łokciowe bliższy i dalszy: nawracanie

Kończyna górna -* kończyna dolna -> nerwy czaszkow e Tablica 33 33 Grupa boczna (promieniowa) mięśni przedramienia (-»ryc. 3.83, 3.89, 3.90) W grupie bocznej mięśni przedramienia kolejno w kierunku obwodowym położone są mięśnie: ramienno-promieniowy, prostownik promieniowy długi nadgarstka oraz prostownik promieniowy krótki nadgarstka. Mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis) Nerw promieniowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: brzeg boczny kości ramiennej K.: nasada wyrostka rylcowatego Cz.: staw łokciowy: kości promieniowej zginanie (z powodu dużego ramienia dźwigni, szczególnie silny), nawracanie lub odwrócenie (w zależności od ułożenia przedramienia) Mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis longus) Nerw promieniowy (splot ramienny, część podobojczykowa) R: grzebień nadkłykciowy boczny K.: powierzchnia grzbietowa podsta- Cz.: staw łokciowy: wy II kości śródręcza zginanie, nawracanie (z położenia przeciwstawnego) staw promieniowo-nadgarstkowv: zginanie grzbietowe, odwodzenie w kierunku promieniowym Mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka (m. extensor carpi radialis brevis) Nerw promieniowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć boczny kości ramiennej K.: powierzchnia grzbietowa podsta- Cz.: staw łokciowy: wy III kości śródręcza zginanie, nawracanie (z krańcowego położenia przeciwstawnego) staw promieniowo-nadgarstkowv: zginanie grzbietowe, odwodzenie w kierunku promieniowym

Tablica 34 Głowa -* szyja -* tułów 34 Warstwa powierzchowna grupy tylnej mięśni przedramienia (-* ryc. 3.84a, 3.86, 3.87, 3.91) W skład grupy powierzchownej wchodzą kolejno od strony promieniowej: m. prostownik palców, m. prostownik palca małego oraz m. prostownik łokciowy nadgarstka. * Mięsień prostownik palców (m. extensor digitorum) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć boczny kości K.: rozcięgno grzbietowe palców Cz.: staw łokciowy: ramiennej, od II do V prostowanie powięź przedramienia staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe stawy śródręczno-paliczkowe fil V)/ stawy miedzvpaliczkowe (II V): prostowanie (najważniejszy mięsień prostownik stawów międzypaliczkowych) * Mięsień prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć boczny kości K.: rozcięgno grzbietowe pal- Cz.: staw łokciowy: ramiennej, cav prostowanie powięź przedramienia staw Dromieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe staw śródreczno-paliczkowy (W staw międzypaliczkowy (VI: prostowanie (najważniejszy mięsień prostownik stawów międzypaliczkowych palca V) Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: głowa ramienna: nadkłykieć boczny kości ramiennej głowa łokciowa: wyrostek łokciowy, powierzchnia tylna kości łokciowej, powięź przedramienia K.: powierzchnia grzbietowa V kości śród ręczą Cz.: staw łokciowy: prostowanie staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe, odwodzenie w kierunku łokciowym

Kończyna górna -* kończyna dolna -* nerwy czaszkow e Tablica 35 35 Warstwa głęboka grupy tylnej mięśni przedramienia (-+ ryc. 3.78, 3.84b, c, 3.87-3.91) W jednej trzeciej górnej kość promieniowa otoczona jest przez m. odwracacz. W kierunku dystalnym od strony bocznej ku przyśrodkowej przebiegają: m. prostownik długi kciuka, m. prostownik wskaziciela, m. odwodziciel długi kciuka oraz m. odwodziciel krótki kciuka. Mięsień odwracacz (m. supinator) (wzdłuż osi długiej przedramienia m. odwracacz przeszywa gałąź głęboka n. promieniowego. W miejscu wejścia nerwu do kanału odwracacza zlokalizowany jest niewielki łuk ścięgnisty (tzw. arkada FR0HSE A-FRANKEU\). Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: nadkłykieć boczny kości ramien- K.: powierzchnia przednia kości Cz.: stawy promieniowo-łokciowe: nej, promieniowej (1/3 bliższa) odwracanie (najważniejszy mięsień grzebień mięśnia odwracacza kości w ustawieniu wyprostnym kończyny łokciowej, w stawie łokciowym) więzadła poboczne promieniowe i pierścieniowate kości promieniowej Mięsień prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: dalsza część powierzchni tylnej kości łokciowej, błona międzykostna K.: paliczek dalszy kciuka Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe staw siodełkowy kciuka: prostowanie, odprowadzanie staw śródręczno-paliczkowy kciuka oraz staw międzypaliczkowy kciuka: prostowanie «Mięsień prostownik wskaziciela (m. extensor indicis) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: dalsza 1/4 powierzchni tylnej kości łokciowej, błona międzykostna K.: rozcięgno grzbietowe wskaziciela Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe staw śródręczno-paliczkowy (II): prostowanie, przywodzenie stawy międzypaliczkowe fil): prostowanie 1 Mięsień odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: powierzchnia tylna kości łokciowej, błona międzykostna, powierzchnia tylna kości promieniowej K.: podstawa I kości śródręcza Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe staw siodełkowy kciuka: odwodzenie Mięsień odwodziciel krótki kciuka (m. abductor pollicis brevis) Gałąź głęboka nerwu promieniowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: powierzchnia tylna kości promieniowej, błona międzykostna K.: podstawa paliczka bliższego kciuka Cz.: staw promieniowo-nadaarstkowv: zginanie grzbietowe staw siodełkowy kciuka: odwodzenie, odprowadzanie staw śródręczno-paliczkowy kciuka: prostowanie 47

Tablica 36 Głowa -> szyja -* tu łó w 36 Mięśnie kłębu kciuka (thenar) (-* ryc. 3.93, 3.94, 3.97) Kłąb kciuka utworzony jest przez (w kolejności od strony promieniowej): m. odwodziciel krótki kciuka, m. zginacz krótki kciuka, m. przeciwstawiacz kciuka i m. przywodziciel kciuka. M. przeciwstawiacz kciuka położony jest pod m. odwodzicielem krótkim kciuka. Mięsień odwodziciel krótki kciuka (m. abductor pollicis brevis) Nerw pośrodkowy (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: troczek zginaczy, guzek kości łódeczkowatej K.: trzeszczka stawu śródręczno-paliczkowego kciuka od strony promieniowej Cz.: staw siodełkowy kciuka: odwodzenie, przeciwstawianie staw śródreczno-paliczkowy kciuka: zginanie Mięsień zginacz krótki kciuka (m. flexor pollicis brevis) Głowa powierzchowna: nerw pośrodkowy; głowa głęboka: gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: głowa powierzchowna: troczek zginaczy głowa głęboka: kości główkowata i czworoboczna większa K.: trzeszczka stawu śródręczno-paliczkowego kciuka od strony promieniowej Cz.: staw siodełkowy kciuka: przeciwstawianie, przywiedzenie staw śródreczno-paliczkowy kciuka: zginanie Mięsień przeciwstawiacz kciuka (m. opponens pollicis) Nerw pośrodkowy i nerw łokciowy (splot ramienny, część podobojczykowa) dm m yęmi il i 1 P.: troczek zginaczy, guzek kości czworobocznej większej K.: 1kość śródręcza Cz.: staw siodełkowy kciuka: przeciwstawianie Mięsień przywodziciel kciuka (m. adductor pollicis) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: głowa skośna: kość haczykowata, kości śródręcza II-I; głowa poprzeczna: kość śródręcza III K.: trzeszczka stawu śródręczno-paliczkowego kciuka od strony łokciowej, paliczek bliższy kciuka Cz.: staw siodełkowy kciuka: przywodzenie, przeciwstawianie staw śródreczno-paliczkowy kciuka: zginanie

Kończyna górna -* kończyna dolna - > nerwy czaszkow e -otablica 37 37 Mięśnie dłoni (- ryc. 3.91,3.93, 3.94, 3.97-3.99, 3.101) Mm. glistowate rozpoczynają się wspólnie na ścięgnach m. zginacza głębokiego palców. Mm. międzykostne dłoniowe oraz mm. międzykostne grzbietowe wypełniają przestrzenie pomiędzy kośćmi śródręcza.» Mięśnie glistowate I IV (mm. lumbricales I IV) Nerw pośrodkowy (I, II); nerw łokciowy (III, IV) (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: ścięgna II IV mięśnia zginacza głębokiego palców (I + II od strony promieniowej; III + IV od zwróconych ku sobie powierzchni kości śródręcza; są to mm. dwubrzuścowe) K.: od strony promieniowej do rozciągną grzbietowego (pasmo boczne) palców II V Cz.: stawy śródręczno-paliczkowe fltvu zginanie stawy międzypaliczkowe (II V): prostowanie (najważniejsze mięśnie prostujące w stawach międzypaliczkowych) Mięśnie międzykostne dłoniowe I-III (mm. interossei palmares I-III) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: strona łokciowa kości śródręcza II, powierzchnie promieniowe kości śródręcza IV i V K.: paliczek bliższy oraz rozcięgno grzbietowe (pasmo boczne) palców II, IV oraz V Cz.: stawy śródręczno-paliczkowe (II, IV. V): zginanie (najważniejsze zginaczel), przywodzenie (w odniesieniu do osi długiej palca środkowego) stawy międzypaliczkowe (II. IV, V): prostowanie * Mięśnie międzykostne grzbietowe I IV (mm. interossei dorsales I IV) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: zwrócone ku sobie powierzchnie kości śródręcza od I do V K.: paliczki bliższe i rozcięgno grzbietowe palców od II do IV Cz.: stawy śródręczno-paliczkowe (lidyu zginanie (najważniejsze zginaczel), przywodzenie (w odniesieniu do osi palca środkowego) stawy międzypaliczkowe fil IV): prostowanie 'f OD 49

Tablica 38 Głowa -* szyja -* tułów 38 Mięśnie kłębu palca małego (hypothenar) (- ryc. 3.93, 3.94, 3.97) Kłąb palca małego utworzony jest (kolejno od strony łokciowej do przyśrodkowej) przez: m. odwodziciel palca małego, m. zginacz krótki palca małego, m. przeciwstawiacz palca małego i m. dłoniowy krótki przebiegający podskórnie. Mięsień dłoniowy krótki (m. palmaris brevis) Gałąź powierzchowna nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: rozcięgno dłoniowe K.: skóra w okolicy kłębu palca Cz.: napina skórę w obrębie kłębu małego palca małego Mięsień odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: kość grochowata, K.: paliczek bliższy palca V Cz.: staw nadaarstkowo-śródręczny (V): troczek zginaczy przeciwstawianie staw śródreczno-paliczkowy (V): odwodzenie Mięsień zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) R: troczek zginaczy, K.: paliczek bliższy palca V Cz.: staw nadaarstkowo-śródręczny (V): haczyk kości haczykowatej przeciwstawianie staw śródreczno-paliczkowy (V): zginanie Mięsień przeciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi) Gałąź głęboka nerwu łokciowego (splot ramienny, część podobojczykowa) P.: troczek zginaczy, haczyk kości haczykowatej K.: kość śródręcza V Cz.: staw nadaarstkowo-śródręczny M i przeciwstawianie

Kończyna górna - kończyna dolna -+ nerwy czaszkowe -* Tablica 39 39 Stawy kończyny dolnej (articulationes membri inferioris) (- ryc. 4.3) a Połączenia obręczy kończyny dolnej [obręczy miednicznej] (juncturae cinguli membri inferioris [cinguli pelvici]) Nazwa Rodzaj Zakres ruchów Staw krzyżowo-biodrowy (articulatio sacrailiaca) więzadła krzyżowo-biodrowe przednie więzadła krzyżowo-biodrowe tylne więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne więzadło krzyżowo-guzowe więzadło krzyżowo-kolcowe spojenie łonowe staw półścisły (amphiarthrosis) więzozrosty (articulationes fibrosae) chrząstkozrost (synchondrosis) z krążkiem międzyłonowym przesuwalność i obrót w granicach kilku milimetrów w połączeniu ze zmianą kształtu miednicy jako całości przy różnorodnych obciążeniach więzadło łonowe górne więzadło łonowe dolne b Stawy części wolnej kończyny dolnej (articulationes membri inferioris liberi) Nazwa stawu Rodzaj stawu Zakres ruchów Staw biodrowy (articulatio coxae) Staw kolanowy (articulatio genus) Staw piszczelowo-strzałkowy górny (articulatio tibiofibularis) Więzozrost piszczelowo-strzałkowy (syndesmosis tibiofibularis) Staw skokowy górny (articulatio talocruralis) Staw skokowy dolny (articulatio talotarsalis) a) articulatio talocalcaneonavicularis (= część przednia) b) articulatio subtalaris (= część tylna) Staw poprzeczny stopy (articulatio tarsi transversa), staw CHOPARTA a) articulatio talocalcaneonavicularis b) articulatio calcaneocuboidea staw kulisty (articulatio spheroidea) staw obrotowo-zawiasowy (articulatio trochoginglymus) staw półścisły (amphiarthrosis) więzozrost (articulatio fibrosa) staw zawiasowy (ginglymus) łączony staw obrotowo-kulisty (articulatio trochospheroidea) staw kulisty staw obrotowy staw półścisły (amphiarthrosis) zginanie (flexio, anteversio) prostowanie (extensio, retroversio) przywodzenie (adductio) odwodzenie (abductio) obrót do wewnątrz (rotatio interna) obrót na zewnątrz (rotatio externa) zginanie (flexio) prostowanie (extensio) obrót do wewnątrz (możliwe jedynie przy zgięciu w stawie) obrót na zewnątrz (możliwe jedynie przy zgięciu w stawie) niewielkie przesunięcia w kierunku poprzecznym i pionowym oraz niewielkie ruchy obrotowe usztywnia panewkę stawu skokowego, przy prostowaniu grzbietowym w stawie skokowym górnym kostki nieznacznie zbliżają się do siebie zginanie (obniżenie grzbietu stopy), zginanie podeszwowe prostowanie (uniesienie grzbietu stopy), zginanie grzbietowe uniesienie brzegu przyśrodkowego stopy (supinatio = odwracanie) uniesienie brzegu bocznego stopy (pronatio = nawracanie) niewielkie ruchy obrotowe, a także ruchy zginania w kierunku podeszwowym i grzbietowym, naprężanie sklepienia podłużnego (staw o kluczowym znaczeniu dla rozwoju płaskostopia) Stawy stępu a) articulatio cuneonavicularis b) articulatio talocalcaneonavicularis c) articulatio calcaneocuboidea Staw stępowo-śródstopny (articulationes tarsometatarsales), staw LISFRANCA Stawy międzyśródstopne (articulationes intermetatarsales) Stawy śródstopno-paliczkowe (articulationes metatarsophalangeae) Stawy międzypaliczkowe (articulationes interphalangeae pedis) staw półścisły (amphiarthrosis) staw półścisły (amphiarthrosis) staw półścisły (amphiarthrosis) czynnościowo ograniczone stawy kuliste stawy zawiasowe (ginglymi) bardzo niewielkie ruchy przy zmianie kształtu stopy podczas jej dopasowania do podłoża (np. podczas chodu) bardzo niewielkie ruchy obrotowe oraz w kierunku podeszwowym i grzbietowym, i skręty przodostopia bardzo niewielkie ruchy współtowarzyszące podczas skrętów przodostopia zginanie (flexio), prostowanie (extensio), przywodzenie (adductio), odwodzenie (abductio) zginanie (flexio) prostowanie (extensio) palców

-+Tablica 39 Głowa -» szyja -» tu łó w 39 Stawy kończyny dolnej (ciąg dalszy) c Płaszczyzny ruchu i osie stawów kończyny dolnej Axis transversalis oś poprzeczna Retroversio (Extensio) tytopochylenie, prostowanie Ryc. 8 Staw biodrowy; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej. Ryc. 9 Staw biodrowy; ruchy w płaszczyźnie czołowej. Ryc. 10 Staw biodrowy; ruchy w płaszczyźnie poprzecznej. Axis longitudinalis Ryc. 11 Staw kolanowy; Ryc. 12 Staw kolanowy; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej. ruchy w płaszczyźnie poprzecznej. * W odpowiedzi na niejednorodną krzywiznę kłykci kości udowej, oś ta jest szczególnie podatna na zmianę przebiegu w trakcie trwania ruchu (oś ruchoma). 52

Kończyna górna -> kończyna dolna nerwy czaszkowe Tablica 39 39 Stawy kończyny dolnej (ciąg dalszy) zginanie Ryc. 13 Staw skokowy górny; ruchy w płaszczyźnie strzałkowej. Ruchy zginania i prostowania odbywają się głównie w stawie skokowym górnym. Pronatio nawracanie Ryc. 14 Staw skokowy dolny; ruchy obrotowe. * Oś przebiega wzdłuż powierzchni wewnętrznej szyjki kości skokowej ku tyłowi i w dół do wyrostka bocznego guza piętowego, nieco bardziej stromo niż przedstawiono to na rycinie (ze względów dydaktycznych). W przypadku stawu skokowego górnego zginanie podeszwowe określa się jako zginanie, a zginanie grzbietowe jako ruch prostowania.

Tablica 40 Głowa - > szyja tułów > 40 Gałęzie i zakres unerwienia splotu lędźwiowo-krzyżowego (- ryc. 2.154, 4.151,4.152, 4.154-4.161,4.165, 4.166, 7.108) ruchowo czuciowo Splot lędźwiowy (Th 12) L1-T3 (L4) (plexus lumbalis) Gałęzie mięśniowe Th 12-L4 (rr. musculares) n. iliohypogastricus [n. iliopubicus] TM 2, L1 r. cutaneus lateralis r. cutaneus anterior n. ilioinguinalis Th12, L1 nn. scrotales anteriores nn. labiales anteriores n. genitofemoralis L1, L2 r. genitalis r. femoralis n. cutaneus femoris lateralis L2, L3 n. obturatorius L2-L4 r. anterior r. cutaneus r. posterior rr. musculares n. femoralis L2-L4 rr. musculares rr. cutanei anteriores n.saphenus r. infrapatellaris rr. cutanei cruris mediales m. iliopsoas, m. quadratus lumborum mm. rectus abdominis, obliquus internus abdominis, transversus abdominis, pyramidalis, cremaster mm. rectus abdominis, obliquus internus abdominis, transversus abdominis, pyramidalis, cremaster mm. pectineus, adductor brevis, adductor longus, gracilis m. obturatorius externus, m. adductor magnus, (m. adductor brevis), m. adductor minimus mm. iliopsoas, pectineus, sartorius, quadriceps femoris skóra powyżej biodra skóra powyżej grzebienia miednicy, więzadła pachwinowego oraz wzgórka łonowego skóra okolicy pachwinowej, nasady prącia, moszny wzg. warg sromowych większych osłonki jądra (z błoną kurczliwą włącznie) skóra powyżej rozworu odpiszczelowego skóra bocznej i przedniej powierzchni uda do poziomu stawu kolanowego torebka stawu biodrowego skóra wewnętrznej powierzchni uda powyżej poziomu stawu kolanowego, torebka stawu biodrowego, okostna tylnej powierzchni kości udowej torebka stawu biodrowego skóra przedniej i wewnętrznej powierzchni uda do poziomu stawu kolanowego, okostna przedniej powierzchni kości udowej; skóra przyśrodkowej i przedniej okolicy kolana oraz przyśrodkowej powierzchni goleni i stopy Splot krzyżowy L4-S5, Co1 (plexus sacralis) n. m. obturatorii interni L5-S2 m. obturatorius internus, m. gemellus superior n. m. piriformis S1, S2 m. piriformis n. m. quadrati femoris L4-S1 m. quadratus femoris, m. gemellus inferior n. gluteus superior L4.-S1 mm. glutei medius et minimus, tensor fasciae latae n. gluteus inferior L5-S2 m. gluteus maximus n. cutaneus femoris posterior S1-S3 skóra tylnej powierzchni uda i bliższej części goleni skóra pośladków nn. clunium inferiores krocze, skóra moszny lub skóra warg sromowych większych nn. perineales n. ischiadicus L4-S3 mięśnie kulszowo-goleniowe, wszystkie mięśnie goleni oraz mięśnie stopy n. fibularis communis L4-S2 n. cutaneus surae lateralis r. communicans fibularis m. biceps femoris, caput breve torebka stawu kolanowego skóra łydki do poziomu kostek gałąź łącząca do nerwu łydkowego

Kończyna górna - > kończyna dolna - > nerwy czaszkowe Tablica 40 40 Gałęzie i zakres unerwienia splotu lędźwiowo-krzyżowego (ciąg dalszy) n. fibularis superficialis L4-L2 rr. musculares n. cutaneus dorsalis medialis n. cutaneus dorsalis intermedius nn. digitales dorsales pedis ruchowo mm. fibulares [peronei] longus et brevis czuciowo skóra goleni i grzbietu stopy do palców od I do III skóra bocznego brzegu stopy skóra grzbietowej powierzchni palców z wyłączeniem pierwszej przestrzeni międzypaliczkowej oraz powierzchni zewnętrznej palca V n. fibularis profundus L4-L2 mm. tibialis anterior, extensor okostna kości goleni i torebka stawu skokowego górnego rr. musculares digitorum longus, extensor hallucis longus, extensor digitorum brevis et extensor hallucis brevis nn. digitales dorsales pedis skóra pierwszej przestrzeni międzypaliczkowej n. tibialis L4-S3 mm. triceps surae, plantaris, pop- torebka stawu kolanowego rr. musculares liteus, tibialis posterior, flexor digin. torum longus, flexor hallucis longus interosseus cruris okostna kości goleni i torebka stawu skokowego górnego n. cutaneus surae medialis skóra łydki do poziomu kostki przyśrodkowej zespala się z nerwem skórnym łydki bocznym w nerw łydkowy n. suralis n. cutaneus dorsalis lateralis skóra bocznego brzegu stopy do brzegu bocznego małego palca rr. calcanei laterales skóra bocznej powierzchni pięty rr. calcanei mediales skóra przyśrodkowej powierzchni pięty n. plantaris medialis mm. abductor hallucis et flexor skóra przyśrodkowej powierzchni podeszwy stopy digitorum brevis, flexor hallucis brevis (głowa przyśrodkowa - caput mediale), lumbricales pedis I (II) nn. digitales plantares communes skóra powierzchni podeszwowej przyśrodkowych 31/ 2 palców i okolic paznokci nn. digitales plantares proprii n. plantaris lateralis mm. abductor digiti minimi, r. superficialis quadratus plantae nn. digitales plantares mm. flexor digiti minimi brevis, communes opponens digiti minimi, interossei, nn. digitales plantares proprii mm. lumbricales pedis II IV, skóra powierzchni podeszwowej bocznych 11/2 palca i okolic adductor hallucis paznokci r. profundus (caput transversum) n. pudendus S2-S4 nn. rectales [anales] inferiores skóra okolicy odbytu i krocza S3, S4 nn. perineales nn. scrotales posteriores/ błona śluzowa cewki moczowej, skóra grzbietowej powierzchni nn. labiales posteriores moszny, względnie okolic tylnych warg sromowych większych rr. musculares mm. transversi perinei super- i mniejszych, przedsionek pochwy ficialis et profundus, bulbospongiosus et ischiocavernosus, sphincter ani externus n. dorsalis penis/ skóra prącia, żołędzi, łechtaczki, napletka n. dorsalis clitoridis rr. musculares S3, S4 m. levator ani, m. ischiococcygeus n. anococcygeus S5-Co1 skóra okolicy kości guzicznej oraz przestrzeni pomiędzy kością guziczną a odbytem

-"Tablice 41-42 Głowa - * szyja - tułów -* 41 Segmentowe unerwienie mięśni kończyny dolnej; istotne znaczenie diagnostyczne (wg MUMENTHALERA i SCHLIACKA) Wytłuszczono miana mięśni wykorzystywanych w diagnostyce czynnościowej odpowiednich neuromerów rdzenia kręgowego. m. iliopsoas: L1, L2 Th12-L3 m. tibialis anterior: L4 L4-L5 m. tensor fasciae latae L4-L5 m. extensor hallucis longus L4-S1 m. gluteus medius L4-S1 m. popliteus L4-S1 m. gluteus minimus L4-S1 m. extensor digitorum longus L4-S1 m. gluteus maximus L4-S2 m. soleus ] L4-S2 m. obturatorius internus L5-S1 m. gastrocnemius } m. piriformis L5-S1 m. fibularis longus L5-S1 m. sartorius L2-L3 m. fibularis brevis L5-S1 m. pectineus L2-L3 m. tibialis posterior: s1 L5-S2 m. adductor longus L2-L3 m. flexor digitorum longus L5-S3 m. quadriceps femoris: L3 L2-L4 m. flexor hallucis longus L5-S3 m. gracilis L2-L4 m. extensor hallucis brevis L4-S1 m. adductor brevis L2-L4 m. extensor digitorum brevis L4-S1 m. obturatorius externus L3-L4 m. flexor digitorum brevis L5-S1 m. adductor magnus L3-L4 m. abductor hallucis L5-S1 m. semitendinosus L4-S1 m. flexor hallucis brevis L5-S3 m. semimembranosus m. biceps femoris L4-S1 L4-S2 m. adductor hallucis S1-S2 42 Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej ( - ryc. 2.96, 2.99, 4.112, 4.115, 4.116, 4.119-4.121) Do tej grupy zalicza się jedynie mięsień biodrowo-lędźwiowy, powstający z mięśnia biodrowego oraz mięśnia lędźwiowego większego. Jest to jedyny mięsień, który rozpoczyna się w obrębie miednicy, przebiega ku przodowi od stawu biodrowego i kończy się na kośćcu kończyny dolnej. Pozostałe mięśnie położone do przodu od stawu biodrowego, przebiegające dodatkowo nad stawem kolanowym, należą do grupy przedniej mięśni uda i zostały opisane w tablicach dotyczących mięśni uda. ' Mięsień biodrowy (m. iliacus) (część mięśnia biodrowo-lędźwiowego) Gałęzie mięśniowe (splot lędźwiowy) P.: dół biodrowy K : krętarz mniejszy Cz.: kręgosłup lędźwiowy: zginanie boczne staw biodrowy: zginanie (najważniejszy mięsień), obraca na zewnątrz kończynę obróconą do wewnątrz Mięsień lędźwiowy większy (m. psoas major) (część mięśnia biodrowo-lędźwiowego) Gałęzie mięśniowe (splot lędźwiowy) P.: warstwa powierzchowna: powierzchnia boczna trzonu kręgów od XII piersiowego do IV lędźwiowego, krążki międzykręgowe warstwa głęboka: wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych od I do IV K.: krętarz mniejszy i graniczące obszary wargi przyśrodkowej kresy chropawej Cz.: kręgosłup lędźwiowy: zginanie boczne staw biodrowy: zginanie (najważniejszy mięsień), obraca na zewnątrz kończynę obróconą do wewnątrz «Mięsień lędźwiowy mniejszy (m. psoas minor) (część mięśnia biodrowo-lędźwiowego, niestały, przebiega często w postaci długiego, płaskiego ścięgna) Gałęzie mięśniowe (splot lędźwiowy) P.: powierzchnia boczna trzonu K.: powięź mięśnia biodrowo-lędź- Cz.: kręgosłup lędźwiowy: kręgów od XII piersiowego do I lędź- wiowego, łuk biodrowo-grzebieniowy zginanie boczne wiowego 56

Kończyna górna -* kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablica 43 43 Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej (-+ ryc. 4.113, 4.115, 4.117a, 4.123, 4.125-4.128) Mięsień pośladkowy wielki zajmuje większą część warstwy okolicy pośladka i prawie całkowicie pokrywa pozostałe mięśnie tej grupy. Do przodu i dogłowowo uwidacznia się mięsień pośladkowy średni, który z kolei przykrywa mięsień pośladkowy mały. Głębiej, w kierunku doogonowym, położone są: mięsień gruszkowaty, mięsień bliźniaczy górny, mięsień zasłaniacz wewnętrzny, mięsień bliźniaczy dolny oraz mięsień czworoboczny uda. Mięsień zasłaniacz wewnętrzny, mięsień bliźniaczy górny oraz mięsień bliźniaczy dolny tworzą razem mięsień trójgłowy biodra. Najbardziej bocznie położony jest krótki brzusiec mięśnia napinacza powięzi szerokiej, który przechodzi w pasmo biodrowo-piszczelowe. Mięsień pośladkowy wielki (m. gluteus maximus) Nerw pośladkowy dolny (splot krzyżowy) P.: powierzchnia pośladkowa talerza kości biodrowej, grzbietowo od kresy pośladkowej tylnej, powierzchnia tylna kości krzyżowej, powięź piersiowo-lędźwiowa, więzadło krzyżowo-guzowe K.: część górna: pasmo biodrowo- -piszczelowe część dolna: guzowatość pośladkowa Cz.: staw biodrowy: prostowanie (najważniejszy mięsień), obrót na zewnątrz (najważniejszy mięsień), część górna: odwodzenie, część dolna: przywodzenie, stabilizacja wyprostu Mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) Nerw pośladkowy górny (splot krzyżowy) P.: powierzchnia pośladkowa talerza kości biodrowej pomiędzy kresą pośladkową przednią i tylną K.: szczyt krętarza większego Cz.: staw biodrowy: odwodzenie (najważniejszy mięsień) część przednia: zginanie, obrót do wewnątrz (najważniejszy mięsień); część tylna: prostowanie, obrót na zewnątrz Mięsień pośladkowy mały (m. gluteus minimus) Nerw pośladkowy górny (splot krzyżowy) 'f w I [ P.: powierzchnia pośladkowa talerza K.: szczyt krętarza większego Cz.: staw biodrowv: odwodzenie fnaikości biodrowej pomiędzy kresą ważniejszy mięsień) pośladkową przednią i dolną część przednia: zginanie, obrót do wewnątrz (najważniejszy mięsień); część tylna: prostowanie, obrót na zewnątrz Mięsień naprężacz powięzi szerokiej (m. tensor fasciae latae) Nerw pośladkowy górny (splot krzyżowy) P.: kolec biodrowy przedni górny K.: powyżej pasma biodrowo-piszczelowego, kość piszczelowa poniżej kłykcia bocznego Cz.: staw biodrowy: zginanie, odwodzenie, obrót do wewnątrz, stabilizacja wyprostu, naprężanie uda

Tablica 44 Głowa szyja -» tu łó w 44 Grupa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej (- ryc. 4.115, 4.123, 4.126-4.128) * Mięsień gruszkowaty (m. piriformis) Nerw mięśnia gruszkowatego (splot krzyżowy) P.: powierzchnia miedniczna kości krzyżowej K.: szczyt krętarza większego Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz, odwodzenie «Mięsień zasłaniacz wewnętrzny (m. obturatorius internus) Nerw mięśnia zasłaniacza wewnętrznego (splot krzyżowy) P.: kostny brzeg otworu zasłonowego, powierzchnia przyśrodkowa błony zasłonowej K.: szczyt krętarza większego Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz Mięsień bliźniaczy górny (m. gemellus superior) Nerw mięśnia zasłaniacza wewnętrznego (splot krzyżowy) K.: ścięgno mięśnia zasłaniacza wewnętrznego Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz Mięsień bliźniaczy dolny (m. gemellus inferior) Nerw mięśnia czworobocznego uda (splot krzyżowy) K.: ścięgno mięśnia zasłaniacza wewnętrznego Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz Mięsień czworoboczny uda (m. quadratus femoris) Nerw mięśnia czworobocznego uda (splot krzyżowy) K.: grzebień międzykrętarzowy Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz, przywodzenie 58

Kończyna górna - * kończyna dolna - * nerwy czaszkowe - Tablice 4 4-4 5 44 Grupa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej (ciąg dalszy) ' Mięsień zasłaniacz zewnętrzny (m. obturatorius externus) Nerw zasłonowy (splot krzyżowy) P.: kostny brzeg otworu zasłonowego, powierzchnia boczna błony zasłonowej K.: dół krętarzowy Cz.: staw biodrowy: obrót na zewnątrz, przywodzenie 45 Grupa przednia mięśni uda (-* ryc. 4.112, 4.115, 4.117, 4.119-4.122, 4.129, 4.130) Od góry i strony bocznej przez udo w dół i przyśrodkowo skośnie przebiega mięsień krawiecki. Większą część masy mięśniowej grupy przedniej uda zajmuje mięsień czworogłowy uda. Mięsień czworogłowy uda (m. quadriceps femoris) Nerw udowy (splot lędźwiowy) P.: mięsień prosty uda, odnoga przednia: kolec biodrowy przedni dolny mięsień prosty uda, odnoga tylna: górny brzeg panewki mięsień obszerny przyśrodkowy: warga przyśrodkowa kresy chropawej mięsień obszerny boczny: krętarz większy, warga boczna kresy chropawej mięsień obszerny pośredni: powierzchnia przednia kości udowej mięsień stawowy kolana: obwodowo na powierzchni przedniej kości udowej K.: rzepka, guzowatość kości piszczelowej powyżej więzadła rzepki, bocznie do guzowatości kości piszczelowej powyżej troczków rzepki Cz.: staw biodrowy (tylko mięsień prosty uda): zginanie staw kolanowy: prostowanie (jedyny prostownik!) Mięsień krawiecki (m. sartorius) Nerw udowy (splot lędźwiowy) P.: kolec biodrowy przedni górny K.: na kłykciu przyśrodkowym kości Cz.: staw biodrowy: piszczelowej (powierzchownie) zginanie, obrót na zewnątrz, odwodzenie staw kolanowy: zginanie, obrót do wewnątrz 59

- Tablica 46 Głowa szyja - tu łó w 46 Grupa przyśrodkowa mięśni uda (przywodziciele) ( - ryc. 4.112, 4.115, 4.118-4.122, 4.126-4.130) Najbardziej przyśrodkowo położony jest m. smukły. Od góry w kierunku obwodowym kolejno ułożone są: m. grzebieniowy, m. przywodziciel krótki, m. przywodziciel długi oraz m. przywodzicie! wielki. Mięsień grzebieniowy (m. pectineus) Nerw udowy i nerw zasłonowy (splot lędźwiowy) P.: grzebień kości łonowej K.: krętarz większy i kresa grzebienio- Cz.: staw biodrowy: wa kości udowej przywodzenie, zginanie, obrót na zewnątrz i» Mięsień smukły (m. gracilis) Nerw zasłonowy (splot lędźwiowy) P.: trzon kości łonowej, K.: powierzchownie na kłykciu Cz.: staw biodrowy: gałąź dolna kości łonowej przyśrodkowym kości piszczelowej przywodzenie, zginanie, obrót na zewnątrz staw kolanowy: zginanie, obrót do wewnątrz Mięsień przywodziciel krótki (m. adductor brevis) Nerw zasłonowy (splot lędźwiowy) P.: gałąź dolna kości łonowej K.: 1/3 bliższa część wargi przyśrodkowej kresy chropawej Cz.: staw biodrowy. przywodzenie, zginanie, obrót na zewnątrz 6 Mięsień przywodziciel długi (m. adductor longus) Nerw zasłonowy (splot lędźwiowy) P.: kość łonowa do spojenia łonowego K.: środkowa 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej Cz.: staw biodrowy: przywodzenie, zginanie, obrót na zewnątrz m # Mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus) (niecałkowicie oddzielające się włókna w części bliższej m. przywodziciela wielkiego określa się mianem m. przywodziciela najmniejszego - m. adductor minimus). Część główna: nerw zasłonowy (splot lędźwiowy), część tylna: nerw piszczelowy od nerwu kulszowego (splot krzyżowy) P.: część główna: gałąź dolna kości łonowej, gałąź kości kulszowej część grzbietowa: guz kości kulszowej K.: bliższe 2/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej, kłykieć przyśrodkowy kości udowej, przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa Cz.: staw biodrowy: przywodzenie, obrót na zewnątrz część główna: zginanie część grzbietowa: prostowanie 60

Kończyna górna -» kończyna dolna -* nerwy czaszkowe Tablica 47 47 Grupa tylna mięśni uda (mięśnie kulszowo-piszczelowe) (-ry c. 4.113, 4.115, 4.124, 4.126-4.130) Do grupy tylnej mięśni uda zalicza się następujące mięśnie (w kolejności od strony bocznej ku przyśrodkowej): m. dwugtowy uda, m. półścięgnisty oraz m. półbłoniasty. Mięsień dwugłowy uda (m. biceps femoris) Głowa długa: nerw kułszowy, część piszczelowa (splot krzyżowy) Głowa krótka: nerw kułszowy, część strzałkowa (splot krzyżowy) P.: głowa długa: guz kułszowy głowa krótka: środkowa 1/ 3 wargi bocznej kresy chropawej K.: głowa kości strzałkowej Cz.: staw biodrowy: prostowanie, obrót na zewnątrz (najważniejszy mięsień), przywodzenie staw kolanowy: zginanie, obrót na zewnątrz Mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus) Nerw kułszowy, część piszczelowa (splot krzyżowy) P.: guz kułszowy K.: powierzchownie na kłykciu przyśrodkowym kości piszczelowej Cz.: staw biodrowy: prostowanie, obrót do wewnątrz staw kolanowy: zginanie, obrót do wewnątrz Mięsień półbłoniasty (m. semimembranosus) Nerw kułszowy, część piszczelowa (splot krzyżowy) j j l ^ j P.: guz kułszowy K.: głęboko na kłykciu przyśrodkowym kości piszczelowej Cz.: staw biodrowv: prostowanie, obrót do wewnątrz staw kolanowv: zginanie, obrót do wewnątrz

Tablica 48 Głowa -+ szyja -* tu łó w 48 Grupa przednia mięśni goleni (-+ ryc. 4.112, 4.131,4.134, 4.135) Najbardziej powierzchownie i przyśrodkowo przebiega m. piszczelowy przedni, bardziej na zewnątrz m. prostownik długi palców, a na jego bocznym brzegu często występuje m. strzałkowy trzeci. Najbardziej bocznie położony jest m. prostownik długi palucha. Mięsień piszczelowy przedni (m. tibialis anterior) Nerw strzałkowy głęboki (n. kulszowy) P.: powierzchnia boczna kości pisz- K.: 1kość śródstopia, Cz.: staw skokowy aórnv: f m l czelowej, kość klinowata przyśrodkowa zginanie grzbietowe (najważniejszy powięź goleni, mięsień); l i l i i ' 111 błona międzykostna staw skokowy dolnv: odwracanie (słabe działanie) Im Mięsień prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus) Nerw strzałkowy głęboki (n. kulszowy) P.: powierzchnia przyśrodkowa kości strzałkowej, błona międzykostna, powięź goleni K.: paliczek dalszy palucha Cz.: staw skokowy górny: zginanie grzbietowe staw skokowy dolny: nawracanie (słabe działanie) stawy palucha: prostowanie * Mięsień prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus) Nerw strzałkowy głęboki (n. kulszowy) P.: kłykieć boczny kości piszczelowej, K.: rozcięgna grzbietowe palców Cz.: staw skokowy górny: brzeg przedni kości strzałkowej, od II do V zginanie grzbietowe błona międzykostna goleni, staw skokowy dolny: powięź goleni nawracanie stawy palców: prostowanie Mięsień strzałkowy trzeci (m. fibularis [peroneus] tertius) (mięsień niestały) Nerw strzałkowy głęboki (n. kulszowy) P.: dalsze rozgałęzienie mięśnia pro- K.: V kość śródstopia Cz.: staw skokowy górny: stownika długiego palców zginanie grzbietowe staw skokowy dolny: nawracanie 62

Kończyna górna -* kończyna dolna -* nerwy czaszkowe -^Tablice 49-50 49 Grupa boczna (strzałkowa) mięśni goleni (-* ryc. 4.112, 4.132, 4.134, 4.135) Bocznie i powierzchownie położony jest m. strzałkowy długi, a obwodowo od niego m. strzałkowy krótki. Mięsień strzałkowy długi (m. fibularis [peroneus] longus) Nerw strzałkowy powierzchowny (n. kuiszowy) P.: głowa kości strzałkowej, K : guzowatość i kości śródstopia, Cz.: staw skokowv aórnv: bliższe 2/3 kości strzałkowej, kość klinowata przyśrodkowa zginanie podeszwowe powięź goleni staw skokowv dolnv: nawracanie (najważniejszy mięsień) Mięsień strzałkowy krótki (m. fibularis [peroneus] brevis) Nerw strzałkowy powierzchowny (n. kuiszowy) P.: obwodowa 1/2 kości strzałkowej K.: guzowatość V kości śródstopia Cz : staw skokowy górny: zginanie podeszwowe staw skokowy dolny: nawracanie 50 Warstwa powierzchowna grupy tylnej mięśni goleni (-* ryc. 4.113, 4.133a, 4.136, 4.137) Warstwa mięśniowa łydki składa się z głów m. brzuchatego łydki, który pokrywa m. płaszczkowaty tworząc wspólnie z nim m. trójgłowy łydki. Bardzo mały m. podeszwowy można uznać za czwartą głowę poprzednio wymienionego mięśnia. Mięsień trójgłowy łydki (m. triceps surae) (szerokie ścięgno piętowe m. trójgłowego łydki określa się mianem ścięgna Achillesa) Nerw piszczelowy (n. kuiszowy) P.: mięsień brzuchaty łydki, głowa przyśrodkowa: kłykieć przyśrodkowy kości udowej mięsień brzuchaty łydki, głowa boczna: kłykieć boczny kości udowej mięsień płaszczkowaty: bliższa 1/3 kości strzałkowej, powierzchnia tylna kości piszczelowej (kresa mięśnia płaszczkowatego), łuk ścięgnisty mięśnia ścięgnistego mięsień podeszwowy: kłykieć boczny kości udowej K.: guz piętowy (powyżej ścięgna piętowego) Cz.: staw kolanowy: (iedvnie mięsień brzuchaty łydki i mięsień podeszwowy): zginanie staw skokowy górny: zginanie podeszwowe (najważniejszy mięsień) staw skokowy dolny: odwracanie (razem z mięśniem piszczelowym tylnym najważniejszy mięsień)

1 Tablica 5' Głowa szyja -» tu łó w 51 W arstwa głęboka grupy tylne] mięśni goleni (-* ryc. 4.133, 4.138, 4.139) Najbardziej dogłowowo położony m. podkolanowy ciągnie się skośnie i bocznie do stawu kolanowego. M. piszczelowy tylny leży pośrodku między innymi mięśniami biegnącymi w kierunku stopy. Przyśrodkowo do niego położony jest m. zginacz długi palców, a bocznie m. zginacz długi palucha. Mięsień podkolanowy (m. popliteus) Nerw piszczelowy (n. kulszowy) P.: kłykieć boczny kości udowej, róg tylny łąkotki bocznej K.: powierzchnia tylna kości piszczelowej powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego Cz.: staw kolanowy: obrót do wewnątrz, zapobiega zakleszczeniu łąkotki Mięsień piszczelowy tylny (m. tibialis posterior) Nerw piszczelowy (n. kulszowy) P.: błona międzykostna, K.: guzowatość kości łódeczkowatej, Cz=: staw skokowy aórnv: ' a kość piszczelowa i strzałkowa powierzchnie podeszwowe kości zginanie podeszwowe i i klinowatych od 1do III, staw skokowy dolny: kości śródstopia od II do IV odwracanie (wspólnie z m. trójgłowym łydki najważniejszy mięsień) " Mięsień zginacz długi palców (m. flexor digitorum longus) Nerw piszczelowy (n. kulszowy) P.: powierzchnia tylna kości piszczelowej i strzałkowej K.: paliczki dalsze palców od II do V Cz.: staw skokowy górny: zginanie podeszwowe staw skokowy dolny: odwracanie stawy palców: zginanie Mięsień zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus) Nerw piszczelowy (n. kulszowy) P.: obwodowe 2/3 powierzchni tylnej kości strzałkowej, błona międzykostna K.: paliczek dalszy palucha Cz.: staw skokowy górny: zginanie podeszwowe staw skokowy dolny: odwracanie stawy palucha: zginanie 64

Kończyna górna -» kończyna dolna -* nerwy czaszkowe -> Tablice 52-53 52 Mięśnie grzbietu stopy { - * ryc. 4.135, 4.143, 4.144} Oba mięśnie grzbietu stopy są tylko nieznacznie wyczuwalne pod skórą stopy. M. prostownik krótki palucha przebiega w kierunku palucha, a m. prostownik krótki palców do pozostałych palców. Mięsień prostow nik krótki palców (m. extensor digitorum brevis) Nerw strzałkowy głęboki (n. strzałkowy wspólny) P.: powierzchnia grzbietowa pięty K.: rozcięgno grzbietowe palców od Cz.: stawy palców: II do IV prostowanie Mięsień prostow nik krótki palucha (m. extensor hallucis brev> Nerw strzałkowy głęboki (n. strzałkowy wspólny) P : powierzchnia grzbietowa pięty K.: paliczek bliższy palucha Cz.: staw śródstopno-paliczkowy palucha: prostowanie 53 Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej podeszwy stopy [-> ryc. 4.146-4.148) Zarys przyśrodkowego brzegu stopy utworzony jest przede wszystkim przez m. odwodziciel palucha. Dołącza się do niego m. zginacz krótki palucha, a bocznie przebiega m. przywodziciel palucha. Mięsień odw odziciel palucha (m. abductor hallucis) Nerw podeszwowy przyśrodkowy (n. piszczelowy) P.: wyrostek przyśrodkowy guza K.: trzeszczka przyśrodkowa stawu Cz.: staw śródstoono-daiiczkowv piętowego, śródstopno-paliczkowego palucha, icalucha: rozcięgno podeszwowe, paliczek bliższy palucha odwodzenie, troczek zginaczy w stopy W Mięsień zginacz krótki palucha (m. flexo r hallucis brevis) Głowa przyśrodkowa: nerw podeszwowy przyśrodkowy (n. piszczelowy) Głowa boczna: nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) zginanie, napinanie przyśrodkowego sklepienia P.: powierzchnie podeszwowe kości klinowatych, więzadło piętowo-sześcienne podeszwowe, więzadło podeszwowe długie K.: głowa przyśrodkowa: trzeszczka przyśrodkowa stawu śródstopno- -paliczkowego palucha, paliczek bliższy palucha głowa boczna: trzeszczka boczna stawu śródstopno-paliczkowego palucha, paliczek bliższy palucha Cz.: staw śródstopno-paliczkowy palucha: zginanie, napinanie sklepienia stopy

Tablice 5 3-54 Głowa - * szyja -+ tu łó w -+ 53 Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej podeszwy stopy (ciąg dalszy) Mięsień przywodziciel palucha (m. adductor hallucis) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) im r i) więzadło P.: głowa skośna: kość sześcienna, kość klinowata boczna, K.: trzeszczka boczna torebki stawu śródstopno-paliczkowego palucha, Cz.: staw śródstopno-daliczkowy palucha: podeszwowe długie, paliczek bliższy palucha przywodzenie do palca li, więzadło piętov\/o-sześcienne po- zginanie, deszwowe głowa poprzeczna: torebki stawowe sklepienia stopy stawów śródstopno-paliczkowych od III do V, więzadło śródstopne poprzeczne głębokie 54 Mięśnie wyniosłości pośredniej podeszwy stopy (- ryc. 4.143, 4.144, 4.146-4.150) M. zginacz krótki palców zrasta się z rozcięgnem podeszwowym. Poniżej niego znajduje się połączenie m. czworobocznego podeszwy ze ścięgnem m. zginacza długiego palców. Od tych czterech pęczków ścięgien odchodzą mm. glistowate stopy od I do IV. Mm. międzykostne podeszwowe od I do III oraz mm. międzykostne grzbietowe stopy od I do IV wypełniają wolne przestrzenie pomiędzy kośćmi śródstopia. Mięsień zginacz krótki palców (m. flexor digitorum brevis) (ścięgna mięśnia zginacza długiego placów przebijają ścięgna tego mięśnia tuż przed ich przyczepem) Nerw podeszwowy przyśrodkowy (n. piszczelowy) P.: powierzchnia podeszwowa guza K.: paliczki środkowe palców od II Gz.: stawy śródstopno-paliczkowy piętowego, do V i miedzypaliczkowy bliższy: rozcięgno podeszwowe zginanie, napinanie podłużnego sklepienia stopy * Mięsień czworoboczny podeszwy (m. quadratus plantae) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) P : powierzchnia podeszwowa pięty, K.: boczny brzeg ścięgna mięśnia Gz.: wspomaga działanie m. zginacza więzadło podeszwowe długie zginacza długiego palców długiego palców Mięśnie glistowate stopy I IV {mm. lumbricales pedis l-sv) Nerwy podeszwowe przyśrodkowy (I) i boczny (I-IV) (n. piszczelowy) P : mięsień glisto waty stopy: K.: strona przyśrodkowa paliczków Cz.: stawy śródstopno-paliczkowe ścięgna mięśnia zginacza długiego bliższych palców od III do V palców: palców zginanie, przywodzenie do palca II I: jednobrzuścowy II: dwubrzuścowy * Mięśnie międzykostne podeszwowe stopy l-ssi (mm. interossei plantares pedis I-III) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) Jjj & P.: powierzchnia podeszwowa kości śródstopia od III do V, więzadło podeszwowe długie K.: strona przyśrodkowa paliczków bliższych palców od III do V Cz.: stawy śródstopno-oaliczkowe palców: zginanie, przywodzenie do palca II y 66

Kończyna górna - kończyna dolna -* nerwy czaszkowe -^Tablice 54-55 54 Mięśnie wyniosłości pośredniej podeszwy stopy (ciąg dalszy) Mięśnie międzykostne grzbietowe stopy I-IV (mm. interossei dorsales pedis I IV) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) P.: zwrócone ku sobie powierzchnie kości śródstopia od I do V, więzadto podeszwowe długie K.: paliczki bliższe palców od II do IV (II obustronnie, III i IV od strony bocznej) Cz.: stawy śródstopno-paliczkowe palców: zginanie, odwodzenie palca II przyśrodkowo, natomiast palców III i IV bocznie 55 Mięśnie wyniosłości bocznej podeszwy stopy (-»ryc. 4.146-4.148) Wzdłuż bocznego brzegu stopy ciągnie się m. odwodziciel palca małego. Pod jego powierzchnią podeszwową przebiega m. zginacz palca małego oraz m. przeciwstawiacz palca małego. Mięsień odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) P.: wyrostek boczny guza piętowego, K.: guzowatość V kości śródstopia, Cz.: staw śródstopno-paliczkowy V: rozcięgno podeszwowe paliczek bliższy palca V odwodzenie, zginanie, napinanie podłużnego sklepienia stopy Mięsień zginacz palca małego (m. flexor digiti minimi brevis) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) P.: podstawa V kości śródstopia, więzadło podeszwowe długie K.: paliczek bliższy palca V Cz.: staw śródstopno-paliczkowy V: zginanie, napinanie podłużnego sklepienia stopy Mięsień przeciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi) Nerw podeszwowy boczny (n. piszczelowy) P.: podstawa V kości śródstopia, więzadło podeszwowe długie K.: V kość śródstopia Cz.: staw śródstopno-paliczkowy V: przeciwstawianie, napinanie podłużnego sklepienia stopy

Tablice 5 6-57 Głowa - * szyja -* tułów 56 Nerwy czaszkowe, przegląd (-»ryc. 9.41,9.46, 9.47, 12.131-12.163) a b c d e f g h i j k I Nerw węchowy [I] (n. olfactorius [I]) Nerw wzrokowy [II] (n. opticus [II]) Nerw okoruchowy [III] (n. oculomotorius [III]) Nerw bloczkowy [IV] (n. trochlearis [IV]) Nerw trójdzielny [V] (n trigeminus [V]) - Nerw oczny [V/1] (n. ophthalmicus [V/1]) - Nerw szczękowy [V/2] (n. maxillaris [V/2]) - Nerw żuchwowy [V/3] (n. mandibularis [V/3]) Nerw odwodzący [VI] (n. abducens [VI]) Nerw twarzowy [VII] (n. facialis [VII]) Nerw przedsionkowo-ślimakowy [VIII] (n. vestibulocochlearis [VIII]) Nerw językowo-gardłowy [IX] (n. glossopharyngeus [IX]) Nerw błędny [X] (n. vagus [X]) Nerw dodatkowy [XI] (n. accessorius [XI]) Nerw podjęzykowy [XII] (n. hypoglossus [XII]) 57 Nerwy czaszkowe; rodzaje włókien (podział czynnościowy) (- ryc. 9.38, 12.136-12.163) (GSE) nieswoiste somatyczne odśrodkowe: unerwienie mięśni szkieletowych (III, IV, VI, XII) (GVE) nieswoiste trzewne [autonomiczne] odśrodkowe: unerwienie mięśniówki trzewi i naczyń oraz gruczołów (III, VII, IX, X) (SVE) swoiste trzewne odśrodkowe: unerwienie mięśni mimicznych twarzy, mięśni żucia, krtani, gardła, przełyku, mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (V, VII, IX, X, XI) (GVA) nieswoiste trzewne dośrodkowe: informacje z trzewi, naczyń itp. (IX, X) (SVA) swoiste trzewne dośrodkowe: zmysł smaku (VII, IX, X) (GSA) nieswoiste somatyczne dośrodkowe: czucie bólu, temperatury, informacje z receptorów skóry i narządu ruchu (V, VII, IX, X) (SSA) swoiste somatyczne dośrodkowe: zmysł powonienia, wzorku, słuchu, równowagi (I, II, VIII)

Kończyna górna -* kończyna dolna -+ nerwy czaszkowe Tablica 58 58 Nerwy czaszkowe (- ryc. 12.131-12.163) a Nerw w ęc h o w y [I] { - * ryc. 8.92, 12.138, 12.139) Mianem n. węchowego określa się wszystkie nici węchowe. Stanowią one obwodowy neuron drogi węchowej. Początek Miejsce przejścia przez podstawę czaszki Miejsce przejścia przez oponę twardą Miejsce wejścia do mózgu Zakres unerwienia komórki zmysłowe (węchowe) w okolicy węchowej blaszka sitowa (lamina cribrosa) blaszka sitowa (lamina cribrosa) opuszka węchowa (bulbus olfactorius) błona śluzowa (pole węchowe) w okolicy sklepienia jamy nosowej, górnych małżowin nosowych oraz górnej części przegrody nosa b Nerw w zro ko w y [SI] (-*ryc. 9.72, 9.73, 12.140, 12.141) N, wzrokowy nie posiada charakteru nerwu obwodowego, stanowi bowiem część międzymózgowia. Początek Miejsce przejścia przez podstawę czaszki Miejsce przejścia pizez oponę twardą Miejsce wejścia do mózgowia Zakres unerwienia warstwa zwojowa siatkówki pochewka nerwu wzrokowego (vagina nervi optici) kanał wzrokowy (canalis opticus) skrzyżowanie wzrokowe (chiasma opticum), zachowana ciągłość włókien w paśmie wzrokowym, ciało kolankowate boczne (corpus geniculatum laterale) siatkówka (retina) c N erw okoruchow y [SSl] (-»ryc. 12.142, 12.143) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestizeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w oponę twardą Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia Do n. okoruchowego na jego przebiegu dołączają się: jądro nerwu okoruchowego (nucleus nervi ocuiomotorii) jądro dodatkowe nerwu okoruchowego (nucleus accessorius nervi oculomotorii) [GVE]) -* zwój rzęskowy (ganglion ciliare) dół międzykonarowy (fossa interpeduncularis) zbiornik podstawny (cisterna basalis), zbiornik międzykonarowy (cisterna interpeduncularis) sklepienie zatoki jamistej (sinus cavernosus) szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior) szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior) (odcinek przyśrodkowy, wewnątrz pierścienia ścięgnistego) ruchowo: m. dźwigacz powieki górnej, mm. proste - górny, przyśrodkowy i dolny oraz m. skośny dolny przywspółczuinie: m. rzęskowy, m. zwieracz źrenicy (poprzez zwój rzęskowy) włókna czuciowe z neiwu nosowo-rzęskowego V/1 [n. nasociliaris (V/1)] włókna współczuine ze splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego (plexus caroticus internus) d N erw b lo czkow y [!V] ( ~ * ryc. 12.142, 12.143) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w oponę twardą Przebieg w obrębie opony twardej Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro nerwu bloczkowego (nucleus nervi trochlearis [GSE]) grzbietowo, doogonowo od wzgórka dolnego, pokrywa śródmózgowia (tectum mesencephali) zbiornik okalający (cisterna ambiens), zbiornik podstawny (cisterna basalis) ku tyłowi od wyrostka pochyłego tylnego, przed przednim pasmem namiotu móżdżku ściana boczna zatoki jamistej (sinus cavernosus) szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior) szczelina oczodołowa górna (część boczna) ruchowo: mięsień skośny górny

la b lica 58 Głowa - > szyja tu łó w e Nerw trójdzielny [V] (-+ (70. 12.144-12.147) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w oponę twardą Podział na gałęzie jądro śródmózgowiowe n, trójdzielnego (GSA, nucleus mesencephalicus nervi trigemini) jądro mostowe [główne] n. trójdzielnego (GSA, nucleus pontinus [principalis] nervi trigemini) jądro rdzeniowe n. trójdzielnego (GSA, nucleus spinalis nervi trigemini) jądro ruchowe n. trójdzielnego (SVE, nucleus motorius nervi trigemini) brzeg boczny mostu zbiornik podstawny (cisterna basalis), jama zwoju trójdzielnego (cavum trigeminale) zwój trójdzielny znajdujący się w bocznej ścianie zatoki jamistej - nerw oczny [V/1] (n. ophthalmicus) - nerw szczękowy [V/2] (n. maxillaris) - nerw żuchwowy [V/3] (n. mandibularis) - nerw oczny [V/1] Przebieg w obrębie opony twardej Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia ściana boczna zatoki jamistej szczelina oczodołowa górna szczelina oczodołowa górna - nerw nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) - nerw czołowy (n. frontalis) - nerwłzowy(n. lacrimalis) czuciowo: opona twarda przedniego dołu czaszki, sierp mózgu, namiot móżdżku, czoło, powieka górna, grzbiet nosa, twardówka, rogówka, komórki sitowe przednie, zatoka klinowa, jama nosowa (część przednia) - nerw szczękowy [V/2] Przebieg w obrębie opony twardej Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia pizez podstawę czaszki Zakres unerwienia Dołączające się do n. szczękowego włókna nerwowe ściana boczna zatoki jamistej otwór okrągły (foramen rotundum) otwór okrągły czuciowo: opona twarda środkowego dołu czaszki, policzek, powieka dolna, powierzchnia boczna nosa, warga górna, zęby i dziąsło szczęki, komórki sitowe tylne, zatoka klinowa, zatoka szczękowa, małżowiny nosowe górna i środkowa, podniebienie, migdałki podniebienne, gardło (sklepienie) włókna przywspółczulne (wydzielnicze) dla gruczołów nosowych, nn. podniebienne dla gruczołów podniebiennych, gałąź łącząca od n. twarzowego (z jądra ślinowego górnego) do n. jarzmowego - poprzez n. skalisty większy i gałęzie ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego do n. jarzmowego, a dalej do n. łzowego zaopatrującego gruczoł łzowy - nerw żuchwowy [V/3] Przebieg w obrębie opony twardej Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia Dołączające się na przebiegu nerwy ściana boczna zatoki jamistej otwór owalny (foramen ovale) otwór owalny ruchowo: mm. żucia, m. napinacz podniebienia miękkiego, m. żuchwowo-gnykowy, m. dwubrzuścowy (brzusiec przedni), m. naprężacz błony bębenkowej czuciowo: opona twarda środkowego dołu czaszki, komórki sutkowate, skóra żuchwy, skroni, policzka, małżowiny usznej (część górna), przewód słuchowy zewnętrzny, błona bębenkowa (od zewnątrz), zęby i dziąsło żuchwy, przednie 2/3 języka, cieśń gardzieli, staw skroniowo-żuchwowy czucie smaku: przednie 2/3 języka (z n. twarzowego [VII] poprzez strunę bębenkową do n. językowego) włókna przywspółczulne (wydzielnicze) a) do n. językowego dla ślinianek podżuchwowej oraz podjęzykowej (z jądra ślinowego górnego - n. twarzowy - strunę bębenkową - do zwoju podżuchwowego) b) do n. uszno-skroniowego dla ślinianki przyusznej (z jądra ślinowego dolnego - n. językowo-gardłowy - n. bębenkowy - splot bębenkowy - nerw skalisty mniejszy - do zwoju usznego) 70

Kończyna górna -» kończyna dolna -* nerwy czaszkowe - Tablica 58 f Nerw odwodzący [VI] { - * ryc. 12.142, 12.143) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w oponę twardą Przebieg w obrębie opony twardej Lokalizacja opuszczenia opony twardej Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro nerwu odwodzącego (GSE, nucleus nervi abducentis) pomiędzy mostem a piramidą zbiornik podstawny (cisterna basalis) górna 1/3 stoku przez zatokę jamistą, bocznie od t. szyjnej wewnętrznej szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior) szczelina oczodołowa górna, część przyśrodkowa (w obrębie pierścienia ścięgnistego) ruchowo: m. prosty boczny (m. rectus lateralis) g Nerw twarzowy [VII] (-» ryc. 12.148-12.152) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w podstawę czaszki Lokalizacja opuszczenia opony twardej Przebieg w obrębie podstawy czaszki jądro nerwu twarzowego (SVE, nucleus nervi facialis) jądro ślinowe górne (GVE, nucleus salivatorius superior) -> zwój skrzydłowo-podniebienny (ganglion pterygopalatinum) -> zwój podżuchwowy (ganglion submandibulare) jądro samotne (SVE, nucleus solitarius) jądro rdzeniowe nerwu trójdzielnego (GSA, nucleus spinalis nervi trigemini) kąt móżdżkowo-mostowy zbiornik podstawny (cisterna basalis), zbiornik mostowo-móżdżkowy (cisterna pontocerebellaris) otwór -> przewód słuchowy wewnętrzny (porus -> meatus acusticus internus) dno przewodu słuchowego wewnętrznego (fundus meatus acustici interni) kanał n. twarzowego (canalis nervi facialis) Lokalizacja wyjścia z podstawy czaszki Zakres unerwienia otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum) ruchowo: mm. mimiczne twarzy, mm. uszne, m. dwubrzuścowy (brzusiec tylny), m. rylcowo-gnykowy, m. strzemiączkowy zmysł smaku: przednie 2/3 języka (popizez strunę bębenkową do n. językowego) przywspółczulnie: gruczoł łzowy, gruczoły nosowe, gruczoły podniebienne (przez zwój skizydłowo-podniebienny), ślinianka podżuchwowa, ślinianka podjęzykowa (poprzez zwój podżuchwowy) Dołączające się na przebiegu nerwy włókna czuciowe z nerwu trójdzielnego do gałęzi twarzowych n. twarzowego h Nerw przedsionkowo-śiimakowy [Viil] (- ryc 12.153, 12,154) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia w podstawę czaszki Lokalizacja opuszczenia opony twardej Przebieg w obrębie podstawy czaszki jądra ślimakowe przednie i tylne (SSA, nuclei cochleares: anterior et posterior) jądra przedsionkowe przyśrodkowe, boczne, górne i dolne (SSA, nuclei vestibulares: medialis, lateralis, superior et inferior) kąt móżdżkowo-mostowy zbiornik podstawny (cisterna basalis), zbiornik mostowo-móżdżkowy (cisterna pontocerebellaris) otwór, a następnie przewód słuchowy wewnętrzny (porus -> meatus acusticus internus) dno przewodu słuchowego wewnętrznego bezpośrednio do błędnika w części skalistej kości skroniowej Zakres unerwienia zmysł słuchu: n. ślimakowy (n. cochlearis): narząd słuchu (CORTIEGO) zmysł równowagi: n. przedsionkowy (n. vestibularis): narząd równowagi 71

-» lablica 58 Głowa --* szyja - tu łó w i Nerw językowo-gardłowy [IX ] (-* ryc. 12.155, 12.156) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja przejścia przez oponę twardą Lokalizacja przejścia pizez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro dwuznaczne (SVE, nucleus ambiguus) jądro samotne (SVA i GVA, nucleus solitarius) jądro ślinowe dolne (GVE) -> zwój uszny (nucleus salivatorius inferior -> [ganglion oticum] jądro rdzeniowe nerwu trójdzielnego (GSA, nucleus spinalis nervi trigemini) rdzeń przedłużony: bruzda zaoliwkowa (medulla oblongata: sulcus retroolivaris) zbiornik podstawny (cisterna basalis) otwór szyjny (foramen jugulare) otwór szyjny ruchowo: mm. gardła (część górna), m. dźwigacz podniebienia miękkiego, m. podniebienno-językowy, m, podniebienno- -gardłowy, m. rylcowo-gardłowy czuciowo: błona śluzowa gardła (część górna), migdałek podniebienny, V3 tylna języka, splot bębenkowy, błona bębenkowa (od wewnątrz), zatoka tętnicy szyjnej zmysł smaku: język (1/3 tylna) przywspółczulnie: ślinianka przyuszna (poprzez zwój uszny), gruczoły językowe (tylne) j Nerw błędny [X ] (-* ryc. 12.157-12.159) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgu Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja przejścia przez oponę twardą Lokalizacja pizejścia pizez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro dwuznaczne (SVE, nucleus ambiguus) jądro samotne (SVA i GVA, nucleus solitarius) jądro grzbietowe nerwu błędnego (GVE, GVA, nucleus dorsalis nervi vagi) jądro rdzeniowe nerwu trójdzielnego (GSA, nucleus spinalis nervi trigemini) rdzeń przedłużony: bruzda zaoliwkowa (medulla oblongata: sulcus retroolivaris) zbiornik podstawny (cisterna basalis) otwór szyjny (foramen jugulare) otwór szyjny ruchowo: mięśnie gardła (część dolna), mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego, mięsień języczka, mięśnie krtani czuciowo: opona twarda tylnego dołu czaszki, przewód słuchowy zewnętrzny (w okolicy błony bębenkowej), błona bębenkowa (od zewnątrz) narządy zmysłów: nasada języka przywspółczulnie: narządy szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej do punktu CANNONA-BÓHMA k Nerw dodatkowy [XI] (-* ryc. 12.160, 12.161) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w przestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja wejścia do jamy czaszki Lokalizacja przejścia przez oponę twardą Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro dwuznaczne (SVE, nucleus ambiguus) jądro n. dodatkowego (SVE, nucleus nervi accessorii) korzenie czaszkowe: rdzeń przedłużony: bruzda zaoliwkowa korzenie rdzeniowe: odcinek szyjny rdzenia kręgowego zbiornik podstawny (cisterna basalis) otwór wielki (korzenie rdzeniowe) (foramen magnum) otwór szyjny (foramen jugulare) otwór szyjny ruchowo: m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy, m. czworoboczny (wraz z włóknami ze splotu szyjnego) 1 Nerw pocsjęzykowy [XII] (-* ryc. 12.162, 12.163) Jądra (jakościowo) Miejsce opuszczenia mózgowia Położenie w pizestrzeni podpajęczynówkowej Lokalizacja pizejścia przez oponę twardą Lokalizacja przejścia przez podstawę czaszki Zakres unerwienia jądro nerwu podjęzykowego (GSE, nucleus nervi hypoglossi) rdzeń przedłużony: bruzda przednioboczna (medulla oblongata: sulcus anterolateralis) zbiornik podstawny (cisterna basalis) kanał n. podjęzykowego (canalis nervi hypoglossi) kanał n. podjęzykowego ruchowo: mm. wewnętrzne języka oraz: m. rylcowo-językowy, m. gnykowo-językowy, m. bródkowo-językowy 72

Kończyna górna - kończyna dolna - nerwy czaszkowe -+ Tablice 59-60 _ 59 Czynnościowy podział kory nowej: pierwszo- i drugorzędowe pola korowe (- ryc. 12.42, 12,43) P ie rw s z o rz ę d o w e p o la k o ro w e * P o ło ż e n ie P ola BPODSV3ANNA (kora p ó łk u li m ó z g o w e j p o d z ie lo n a na p o d s ta w ie c e c h h is to lo g ic z n y c h na 52 p o la / o b szary) pierwszorzędowa kora somatoruchowa (kora ruchowa) zakręt przedśrodkowy w płacie czołowym 4 pierwszorzędowa kora somatoczuciowa zakręt zaśrodkowy w płacie ciemieniowym 1,2 i 3 pierwszorzędowa kora smakowa dolny obszar zakrętu zaśrodkowego (odpowiada korze czuciowej reprezentującej język), w obszarze części wieczkowej oraz obszarach kory wyspy 43 pierwszorzędowa kora wzrokowa w obrębie bruzdy ostrogowej płata potylicznego 17 pierwszorzędowa kora słuchowa zakręty skroniowe poprzeczne (zakręty poprzeczne HESCHLA) zakrętu skroniowego górnego płata skroniowego 41 * Nie przedstawiono pierwszorzędowej kory węchowej (kora przedgruszkowa) oraz licznych pierwszorzędowych pól przedsionkowych kory nowej. D ru g o rz ę d o w e p o la k o ro w e * P o ło ż e n ie P ola BPO DR/iANNA (kora p ó łk u li m ó z g o w e j p o d z ie lo na na p o d s ta w ie c e c h h is to lo g ic z n y c h na 52 p o la / ob szary) drugorzędowa kora ruchowa (kora przedruchowa i dodatkowa kora ruchowa) do przodu od pierwszorzędowej kory ruchowej w płacie czołowym 6, 8 drugorzędowa kora somatoczuciowa tylna część pierwszorzędowej kory somatoczuciowej w płacie ciemieniowym 5 drugorzędowa kora wzrokowa graniczy z pierwszorzędową korą wzrokową w płacie potylicznym 18, 19 drugorzędowa kora słuchowa graniczy z pierwszorzędową korą słuchową w płacie skroniowym 42 * Przedstawiono jedynie najważniejsze drugorzędowe pola korowe. 60 Jądra wzgórza (wybrane) (-» ryc. 1 2.52) G rupa Jądro F u n k c ja swoiste czuciowe jądra jądro brzuszne tylno-boczne (nucleus ventralis posterolateralis) czucie z nerwów rdzeniowych przekaźnikowe jądro brzuszne tylno-przyśrodkowe (nucleus ventralis posteromedialis) czucie z obszaru głowy i zmysł smaku swoiste ruchowe jądra przekaźnikowe jądro ciała kolankowatego przyśrodkowego (nucleus corporis geniculati medialis) jądro ciała kolankowatego bocznego (nucleus corporis geniculati lateralis) jądro brzuszne przednie i pośrednie (nucleus ventrales anterior et intermedius) część drogi słuchowej część drogi wzrokowej koordynacja pomiędzy móżdżkiem a jądrami podstawnymi układu pozapiramidowego jądra związane z drogami jądra poduszki (nuclei pulvinaris) integracja różnych doznań z narządów zmysłów kojarzeniowymi jądra przyśrodkowe (nuclei mediales) ścisłe powiązania z tzw. korą mózgową przedczołową ( osobowość") nieswoiste jądra przekaźnikowe jądra przednie (nuclei anteriores) jądra śródblaszkowe: środkowo-przyśrodkowe, przypęczkowe (nuclei intralaminares: nucleus centromedianus et parafascicularis) jądra pośrodkowe (nuclei mediani) część układu brzeżnego [limbicznego] część układu siateczkowatego, ważne dla stanu czuwania i świadomości integracja czuciowa

Skorowidz A Arkada Frohse a-frankela 47 Articulatio/-es acromioclavicularis 34 - calcaneocuboidea 51 - carpometacarpales II V 34 - carpometacarpalis pollicis 34 - cinguli pectoralis 34 - coxae 51 - cubiti 34 - cuneonavicularis 51 - genus 51 - humeri 34 - humeroulnaris 34 - humeroradialis 34 - intermetatarsales 51 - interphalangeae manus 34 - - pedis 51 - mediocarpalis 34 - membri inferioris liberi 51 - - superioris 34-35 liberi 34 - metacarpophalangeae 34 - metatarsophalangeae 51 - radiocarpalis 34 - radioulnaris distalis 34 - - proximalis 34 - sacroiliaca 51 - sternoclavicularis 34 - subtalaris 51 - talocalcaneonavicularis 51 -talocruralis 51 - talotarsalis 51 - tarsi transversa 51 -tarsometatarsales 51 - tibiofibularis 51 B Blaszka sitowa 69 Błona bębenkowa 72 Brodmanna pole 73 Bruzda przednioboczna 72 - zaoliwkowa 72 Bulbus olfactorius 69 C Canalis nervi facialis 71 --hypoglossi 72 - opticus 69 Cavum trigeminale 70 Chiasma opticum 69 Choparta staw 51 Ciało kolankowate boczne 69 Cisterna ambiens 69 - basalis 69, 70, 72 - interpeduncularis 69 - pontocerebellaris 71 Corpus geniculatum laterale 69 Cortiego narząd 71 - równowagi 71 - słuchu 71 D Diaphragma 31 - pelvis 32 Dno jamy ustnej 15 - miednicy 32-33 - przewodu słuchowe wewnętrznego 71 Dół międzykonarowy 69 Dźwigacze gardła 11 F Fissura orbitalis inferior 69 - - superior 69 Foramen jugulare 72 - magnum 72 - ovale 70 - rotundum 70 - stylomastoideum 71 Fossa interpeduncularis 69 Fundus meatus acustici interni 71 G Ganglion ciliare 69 - oticum 72 - pterygopalatinum 71 - submandibularis 71 Gruczoł językowy 72 - łzowy 71 - nosowy 71 - podniebienny 71 GSA68 GSE 68 GVA68 GVE 68 Hypothenar 50 Jama zwoju trójdzielnego 70 Jądro brzuszne pośrednie 73 - - przednie 73 - - tylno-boczne 73 - - tylno-przyśrodkowe 73 - ciała kolankowatego bocznego 73 przyśrodkowego 73 - dwuznaczne 72 - nerwu bloczkowego 69 - - błędnego grzbietowe 72 - - dodatkowego 72 - - odwodzącego 71 - - okoruchowego 69 dodatkowe 69 - - podjęzykowego 72 - - trójdzielnego mostowe 70 ------ rdzeniowe 70, 71,72 ------ ruchowe 70 ------ śródmózgowiowe 70 - - twarzowego 71 - poduszki 73 - pośrodkowe 73 - przednie 73 - przedsionkowe boczne 71 - - dolne 71 --g ó rn e 71 - - przyśrodkowe 71 - przyśrodkowe 73 - samotne 71,72 - ślimakowe przednie 71 --ty ln e 71 - ślinowe dolne 70, 72 --g ó rn e 70, 71 - śródblaszkowe przypęczkowe 73 - - środkowo-przyśrodkowe 73 Język 72 Juncturae cinguli membri inferioris 50 H J K Kanał nerwu podjęzykowego 72 - twarzowego 71 - wzrokowy 69 Kąt mostowo-móżdżkowy 71 Kłąb kciuka 48 - palca małego 50 Kora przedruchowa 73 - ruchowa 73 - słuchowa 73 - smakowa 73 - somatoruchowa 73 - wzrokowa 73 Lamina cribrosa 69 Lisfranca staw 51 L M Meatus acusticus internus 71 Medulla oblongata 72 Mięsień biodrowo-guziczny 32 - biodrowo-lędźwiowy 56 - biodrowo-żebrowy klatki piersiowej 22 - - lędźwi 22 - - szyi 22 - biodrowy 56 - bliźniaczy dolny 58 - - górny 58 - bródkowo-gnykowy 15 - bródkowo-językowy 7, 72 - bródkowy 4 - brzuchaty łydki 63 - czworoboczny 39, 72 - - lędźwi 21 - - podeszwy 66 - - uda 58 - czworogłowy uda 59 - dłoniowy krótki 50 - długi głowy 18 - - szyi 18 - dwubrzuścowy 15, 70, 71 - dwugłowy ramienia 41 - - uda 61 - dźwigacz jądra 21 - kąta ust 5 - - łopatki 39 - - odbytu 32 - - podniebienia miękkiego 8, 72 - - powieki górnej 69 - - wargi górnej 3 i skrzydła nosa 5 - głosowy 13 - gnykowo-językowy 7, 72 - gruszkowaty 58 - grzebieniowy 60 - jarzmowy mniejszy 5 - - większy 5 -ję zyczka8, 72 - kolcowy głowy 27 - - klatki piersiowej 27 - - szyi 27 - krawiecki 59 - kruczo-ramienny 41 - kulszowo-guziczny 32 - kulszowo-jamisty 33 - lędźwiowy mniejszy 56 - większy 56 - łokciowy 42 - łonowo-guziczny 32 - łonowo-odbytniczy 32 - łopatkowo-gnykowy 16 - marszczący brwi 2 - mostkowo-gnykowy 16 - mostkowo-obojczykowo-sutkowy 14,72 - mostkowo-tarczowy 16 - naczaszny 1 - najdłuższy głowy 23 - - klatki piersiowej 23 - - szyi 23 - najszerszy grzbietu 40 - nalewkowy popmeczny 12 - - skośny 12 - napinacz podniebienia miękkiego 8, 70 - naprężacz błony bębenkowej 70 - - powięzi szerokiej 57 - nawrotny czworoboczny 44 - nosowy 3 - obły mniejszy 40 - - większy 40 - obriiżacz brwi 2 - kąta ust 4 - - przegrody nosa 3 - - wargi dolnej 4 - obszerny boczny 59 - - pośredni 59 - - przyśrodkowy 59 - odwodzicie! kciuka długi 47 krótki 47, 48 - - palca małego 50, 67 - - palucha krótki 65 - odwracacz 47 - okrężny oka 2 - - ust 3 - opuszkowo-gąbczasty 33 - piersiowy większy 37 - piramidowy 20 - pierścienno-nalewkowy boczny 12 - - tylny 12 - pierścienno-tarczowy 12 - pionowy języka 6 - piszczelowy przedni 62 - - tylny 64 - płaszczkowaty 63 - płatowaty głowy 25 - - szyi 25 - pochyły przedni 17 - - środkowy 17 - -ty ln y 17 - podeszwowy 63 - podgrzebieniowy 40 - podkolanowy 64 - podłopatkowy 40 - podłużny 2 --d o ln y 6 - - górny 6 - podobojczykowy 37 - podniebienno-gardłowy 11,72 - podniebienno-językowy 8, 72 - policzkowy 3 - poprzeczny bródki 4 - - brzucha 21 - - języka 6 - klatki piersiowej 19 - --- krocza głęboki 33 powierzchowny 33 - pośladkowy mały 57 - - średni 57 - - wielki 57 - potyliczno-czołowy 1 - półbłoniasty 61 - półkolcowy głowy 29 - - klatki piersiowej 28 - - szyi 29 - półścięgnisty 61 - prostownik kciuka długi 47 - - nadgarstka łokciowy 46 - - palca małego 46 - - palców 46 ------ długi 62 ------ krótki 65 - - palucha długi 62 krótki 65 - - wskaziciela 47 - prosty boczny 71 - - brzucha 20 - - dolny 69 - - głowy boczny 18 ------ przedni 18 ------ tylny mniejszy 29 ---------większy 29 - - górny 69 - - przyśrodkowy 69 - - uda 59 - przeciwstawiacz kciuka 48 - - palca małego 50, 67 - przywodziciel długi 60 - - kciuka 48 - - krótki 60 - - najmniejszy 60

Skorowidz - - palucha 66 - wielki 60 - ramienny 41 - równoległoboczny mniejszy 39 - większy 39 - rylcowo-gardłowy 11,72 - rylcowo-gnykowy 15, 71 - ryicowo-językowy 7, 72 - rzęskowy 69 - skośny brzucha wewnętrzny 20 ------ zewnętrzny 20 --d o ln y 69 - - głowy dolny 30 górny 30 - - górny 69 - skroniowo-potyliczny 1 - skroniowy 9 - skrzydłowy boczny 9 - - przyśrodkowy 9 - smukły 60 - stawowy kolana 59 - strzałkowy długi 63 - - krótki 63 - - trzeci 62 - strzemiączkowy 71 - szeroki szyi 5 - szyi boczny 14 - śmiechowy 4 - tarczowo-gnykowy 16 - tarczowo-nalewkowy 13 - trąbkowo-gardłowy 11 - trójgłowy biodra 57 - - łydki 63 - - ramienia 42 - uszny górny 1 - - przedni 1 - tylny 1 - zasłaniacz wewnętrzny 58 - - zewnętrzny 59 - zębaty przedni 37 - -ty ln y dolny 21 górny 21 - zginacz kciuka długi 44 krótki 48 - - palca małego 67 krótki 50 - - palców długi 64 ------ głęboki 44 ------ krótki 66 - - palucha długi 64 krótki 65 - zwieracz cewki moczowej zewnętrzny 33 - - gardła dolny 10 ------ górny 10 ------ środkowy 10 - - odbytu zewnętrzny 32 - - źrenicy 69 - żuchwowo-gnykowy 15, 70 - żwacz 9 Mięśnie czoła, ciemienia, skroni 1 - dźwigacze żeber 25 - gardła 10-11,72 - glistowate I IV (dłoni) 49 stopy 66 - goleni 62-64 - grzbietu stopy 65 - właściwe (głębokie) 22-30 -języka wewnętizne 6, 72 - - zewnętrzne 7 - kłębu kciuka 48 - - palca małego 50 - kolcowo-żebrowe 21 - krocza 32-33 -krtani 12-13, 72 - kulszowo-piszczelowe 61 - małżowiny usznej 1 - międzykolcowe klatki piersiowej 26 - - lędźwi 26 - - szyi 26 - międzykostne dłoniowe I-III 49 - - grzbietowe I IV 49 stopy 67 - - podeszwowe stopy I-III 66 - międzypoprzeczne klatki piersiowej 24 - - lędźwi boczne 24 przyśrodkowe 24 - - szyi przednie 24 tylne 24 - międzyżebrowe najgłębsze 19 - wewnętrzne 19 - - zewnętrzne 19 - nadgnykowe 15 - nosa 3 - obręczy kończyny dolnej 56-59 górnej 37 - pochyłe 17 - podeszwy stopy wyniosłości bocznej 67 ------ pośredniej 66-67 ------ przyśrodkowej 65-66 - podgnykowe 16 - podniebienia 8 - podżebrowe 19 - przedkręgowe 18 - przedramienia 43-47 - ramienia 41-42 - dłoni 49 - skręcające 28 - szpary powiek 2 - szyi 5 - ściany jamy brzusznej boczne 20-21 przednie 20 ------ tylne 21 - - klatki piersiowej 19 -tw aizy 1-5, 71 - uda 59-61 - ust 3-5 - uszne 71 - wielodzielne 28 - żucia 9, 70 Migdałek podniebienny 72 MusculusAi abductor digiti minimi 37, 50, 67 - - hallucis 56, 65 ------ brevis 65 - - pollicis 37 ------ brevis 37, 47, 48 ------ longus 37, 47 - adductor brevis 56, 60 --h a llu c is 56, 66 - - longus 56, 60 - - magnus 56, 60 - - minimus 60 - - pollicis 48 - anconeus 42 - arytenoideus obliquus 12 - - transversus 12 - auricularis anterior 1 - - posterior 1 - - superior 1 - biceps brachii 37, 41 --fe m o ris 56, 61 - brachialis 41 - brachioradialis 37 - buccinator 3 - bulbospongiosus 33 - constrictor pharyngis inferior 10 medius 10 ------ superior 10 - coracobrachialis 37, 41 - corrugator supercilii 2 - cremaster 21 - cricoarytenoideus lateralis 12 - - posterior 12 - cricothyroideus 12 - deltoideus 37-38 - depressor anguli oris 4 - - labii inferioris 4 - - septi nasi 3 --supercilii 2 - digastricus 15 - epicranius 1 - extensor carpi ulnaris 37, 46 ------ radialis brevis 37 ---------longus 37 - -d ig iti minimi 37, 46 --d ig ito ru m 37, 46 ------ brevis 56, 65 ------ longus 56, 62 - - hallucis brevis 56, 65 longus 56, 62 - - indicis 37, 47 - - pollicis brevis 37 longus 37, 47 - fibularis brevis 56, 63 - - longus 56, 63 - - (peroneus) tertius 62 - flexor carpi ulnaris 37, 43 ------ radialis 43 --d ig iti minimi 37 ---------brevis 50, 67 - - digitorum brevis 56, 66 longus 56, 64 ------ profundus 37, 44 ------ superficialis 37, 43 - - hallucis brevis 56 ------ longus 56, 64 --p o llic is brevis 37, 48 ------ longus 44 - gastrocnemius 56 - gemellus inferior 58 - - superior 58 - genioglossus 7 - geniohyoideus 15 - gluteus maximus 56, 57 - - medius 56, 57 - - minimus 56, 57 - gracilis 56, 60 - hyoglossus 7 - iliocostalis ceivicis 22 - - lumborum 22 - - thoracis 22 - iliacus 56 - iliopsoas 56 - infraspinatus 37, 40 - intercostalis externus 19 - - internus 19 - - intimus 19 - interossei 37 - - dorsales I IV 49 ---------pedis 67 --palm ares l-lll 49 - - plantares pedis l-lll 66 - interspinales cervicis 26 - - lumborum 26 - - thoracis 26 - intertransversarii cervicis anteriores 24 posteriores 24 - - lumborum laterales 24 mediales 24 - - thoracis 24 - ischiocavernosus 33 - ischiococcygeus 32 - latissimus dorsi 40 - levator anguli oris 5 - - ani 32 - - labii superioris 3 alaeque nasi 5 - - scapulae 39 - - vali palatini 8 - levatores costarum 25 - longissimus capitis 23 - - cervicis 23 - - thoracis 23 - longitudinalis inferior 6 - superior 6 - longus capitis 18 - - c o lli 18 - lumbricales I IV 49 pedis 66 - masseter 9 - mentalis 4 - multifidi 28 - mylohyoideus 15 - nasalis 3 - obliquus abdominis externus 20 internus 20 - - capitis inferior 30 superior 30 - obturatorius externus 56, 59 - - internus 56, 58 - occipitofrontalis 1 - omohyoideus 16 - opponens digiti minimi 50, 67 - - pollicis 37, 48 - orbicularis oculi 2 - - oris 3 - palatoglossus 8 - palatopharyngeus 11 - palmaris brevis 50 - - longus 43 - pectineus 56, 60 - pectoralis major 38 - - minor 37 - piriformis 56, 58 - platysma 5 - popliteus 56, 64 - procerus 2 - pronator quadratus 44 - - teres 43 - psoas major 56 - - minor 56 - pterygoideus lateralis 9 - - medialis 9 - pyramidalis 20 - quadratus femoris 58 --lum borum 21 - - plantae 66 - quadriceps femoris 56, 59 - rectus abdominis 20 - capitis anterior 18 lateralis 18 ------ posterior major 29 ---------minor 29 - rhomboideus major 39 - - minor 39 - risorius 4 - rotatores 28 - salpingopharyngeus 11 - sartorius 56, 59 - scalenus anterior 17 - - medius 17 - - posterior 17 - semimembranosus 56, 61 - semispinalis capitis 29 - - cervicis 29 - - thoracis 28 - semitendinosus 56, 61 - serratus anterior 37 - - posterior inferior 21 superior 21 - soleus 56 - sphincter ani externus 32 - - urethrae externus 33 - spinalis capitis 27 - - ceivicis 27 - - thoracis 27 - splenius capitis 25 - - cervicis 25 - sternocleidomastoideus 14 - sternohyoideus 16 - sternothyroideus 16 - styloglossus 7 - stylohyoideus 15 - stylopharyngeus 11 - subclavius 37 - subcostales 19 - subscapularis 37, 40 - supinator 47 - supraspinatus 37-38 - temporalis 9 - temporoparietalis 1 - tensor fasciae latae 56, 57 - - veli palatini 8 - teres major 37, 40 - - minor 37, 40 - thyroarytenoideus 13 - thyrohyoideus 16 - tibialis anterior 56, 62 - - posterior 56, 64 - transversus abdominis 21 - - linguae 6 - - menti 4 - - perinei profundus 33 superficialis 33 - - thoracis 19 - trapezius 39 -triceps brachii 37, 42 - - surae 63 - uvulae 8 - verticalis linguae 6 - vocalis 13 - zygomaticus major 5 --m in o r 5 Narząd Cortiego 71 - równowagi 71 N

Skorowidz Narząd słuchu 71 New bębenkowy 70 - biodrowo-pachwinowy 20-21 - biodrowo-podbrzuszny 20-21 - bloczkowy (IV) 68, 69 - błędny (X) 68, 72 - czołowy 70 - dodatkowy (XI) 14, 39, 68, 72 - grzbietowy łopatki 36, 39 -jarzmowy 70 - językowo-gardłowy (IX) 8, 68, 70, 72 -językowy 70, 71 - krtaniowy wsteczny 12-13 - kulszowy 61 - łokciowy 44, 49 - łopatkowy 36 - łzo wy 70 - międzykostny przedramienia przedni 44 - międzyżebrowy 19-20 - - dolny 20-21 --g ó rn y 21 - mięśnia czworobocznego uda 58 - - gruszkowatego 58 - - napinacza podniebienia miękkiego 8 - - zasłaniacza wewnętrznego 58 - mięśniowo-skórny 36, 41 - nadłopatkowy 36, 38, 40 - nadobojczykowy boczny 14 - - pośredni 14 - - przyśrodkowy 14 - nosowo-rzęskowy 69, 70 - oczny (V/1) 68, 70 - odwodzący (VI) 69, 71 - okoruchowy (III) 68, 69 - pachowy 36, 38, 40 - piersiowo-grzbietowy 36, 40 - piersiowy 36 - - boczny 38 - -d łu g i 36, 37 - - przyśrodkowy 37-38 - piszczelowy 60, 63, 64 - płciowo-udowy 21 - podeszwowy boczny 65, 66, 67 - - przyśrodkowy 65, 66 - podjęzykowy (XII) 6-7, 68, 72 - podłopatkowy 36, 40 - podobojczykowy 36, 37 - podpotyliczny 29-30 - poprzeczny szyi 14 - pośladkowy dolny 57 - - górny 57 - pośrodkowy 36, 43, 49 - potyliczny mniejszy 14 - promieniowy 36, 42 - przedsionkowo-ślimakowy (VIII) 68, 71 - przedsionkowy 71 - przeponowy 31 - skalisty mniejszy 70 --w ię k s z y 70 - skórny przyśrodkowy przedramienia 36 - - ramienia 36 - skroniowy głęboki 9 - skrzydłowy boczny 9 - - przyśrodkowy 9 - sromowy 32-33 - strzałkowy głęboki 62, 65 - - powierzchowny 63 - szczękowy (V/2) 68, 70 - ślimakowy 71 - trójdzielny (V) 68, 70 -twarzowy (VII) 1-5, 68, 70, 71 - udowy 59, 60 - uszno-skroniowy 70 - uszny wielki 14 - węchowy (I) 68, 69 - wzrokowy (I) 68, 69 - zasłonowy 59, 60 - żuchwowo-gnykowy 15 - żuchwowy (V/3) 68, 70 - żwaczowy 9 Nerwy czaszkowe 68-72 - podniebienne 70 NervusM abducens (Vi) 68 - accessorius (XI) 68 - anococcygeus 55 - axillaris 36 - clunium inferiores 54 - cochlearis 71 - cutaneus antebrachii medialis 36 - - brachii medialis 36 - - dorsalis intermedius 55 Iateralis55 ------ medialis 55 - - femoris lateralis 54 posterior 54 - - surae medialis 55 - digitales dorsales pedis 55 - - plantares communes 55 proprii 55 - dorsalis clitoridis 55 - - penis 55 - - scapulae 36 - facialis (VII) 68 - femoralis 54 - fibularis communis 54 - - profundus 55 - - superficialis 55 - frontalis 70 - genitofemoralis 54 - glosopharyngeus (IX) 68 - hypoglossus (XII) 68 - iliohypogastricus 54 - ilioinguinalis 54 - iliopubicus 54 - interosseus cruris 55 - ischiadicus 54 - labiales posteriores 55 - lacrimalis 70 - m. gluteus inferior 54 superior 54 - - obturatorii interni 54 - - piriformis 54 - - quadrati femoris 54 - mandibularis (V/3) 68, 70 - maxillaris (V/2) 68, 70 - medianus 36 - musculocutaneus 36 - nasociliaris 69, 70 - obturatorius 54 - oculomotorius (III) 68 - olfactorius (I) 68 «- ophthalmicus (V/1) 68, 70 - opticus (II) 68 - pectorales 36 - perinealis 54, 55 - plantaris lateralis 55 - - medialis 55 - pudendus 55 - radialis 36 - rectales (anales) inferiores 55 - saphenus 54 - scrotales posteriores 55 - subclavius 36 - subscapularis 36 - suprascapularis 36 - suralis 55 - thoracicus longus 36 - thoracodorsalis 36 - trigeminus (V) 68 - trochlearis (IV) 68 - ulnaris 36 - vagus (X) 68 - vestibularis 71 - vestibulocochlearis (VIII) 68 Nici węchowe 69 Nucleus/4 ambiguus 72 - arteriores 73 - cochlearis anterior 71 --p o s te rio r 71 - contromedianus 73 - corporis geniculati medialis 73 lateralis 73 - intralaminares 73 - mediales 73 - mediani 73 - nervi abducentis 71 - - accessorii 72 --fa c ia lis 71 - - hypoglossi 72 - - oculomotorii 69 accessorius 69 - - trochlearis 69 --trig e m in i mesencephalicus 70 motorius 70 ------ pontinus (principalis) 70 ------ spinalis 70, 71,72 - -v a g i dorsalis 72 - parafascicularis 73 - pulvinaris 73 - salivatorius inferior 72 --s u p e rio r 71 - solitarius 71,72 - ventralis anterior 73 - intermedius 73 - - posteromedialis 73 - - posterolateralis 73 - vestibularis inferior 71 --la te ra lis 71 - - medialis 71 --s u p e rio r 71 o Opuszka węchowa 69 Otwór okrągły 70 - owalny 70 - przewodu słuchowego wewnętrznego 71 - rylcowo-sutkowy 71 - szyjny 72 - wielki 72 - żyły głównej 31 P Pasmo biodrowo-piszczelowe 57 - wzrokowe 69 Passavanta wał 10 Pętla splotu szyjnego 14, 16 Plexus brachialis 36 - caroticus internus 69 - lumbalis 54 - sacralis 54-55 Pokrywa śródmózgowia 69 Pole Brodmanna 73 Połączenia obręczy kończyny dolnej 51 Porus meatus acustici interni 71 Przepona 31 - miednicy 32 Przewód słuchowy wewnętrzny 71 R Rdzeń przedłużony 72 Retina 69 Rozwór aortowy 31 - przełykowy 31 Siatkówka 69 Sklepienie zatoki jamistej 69 Splot bębenkowy 70, 72 - gardłowy 8, 10-11 - krzyżowy 32-33, 54-55, 57-59, 61 - lędźwiowy 20-21,54, 56, 59-60 - ramienny 36, 37-50 - szyjno-tętniczy wewnętrzny 69 - szyjny 14 Spojenie łonowe 51 SSA 68 Staw barkowo-obojczykowy 34 - biodrowy 51,52 - Choparta 51 - kolanowy 51,52 S - krzyżowo-biodrowy 51 - Lisfranca 51 -łokciowy 33, 34 - międzypaliczkowy 34 - mostkowo-obojczykowy 34 - nadgarstkowo-śródręczny II V 34 - - kciuka 34 - obojczyka boczny 34 - - przyśrodkowy 34 - piszczelowo-strzałkowy górny 51 - poprzeczny stępu 51 - promieniowo-łokciowy bliższy 34 - - dalszy 34 - ramienno-łokciowy 34 - ramienno-promieniowy 34 - ramienny 34, 35 - ręki 34, 35 - - bliższy 34 - - dalszy 34 - skokowy dolny 51,53 - - górny 51,53 - stępowo-śródstopny 51 - śródręczno-paliczkowe 34 Stawy kończyny dolnej 51-53 - - górnej 34-35 - międzypaliczkowe 51 - międzyśródstopne 51 - obręczy barkowej 34 - śródstopno-paliczkowe 51 Stok 71 Struna bębenkowa 70, 71 Sulcus anterolateralis 72 - retroolivaris 72 SVA68 SVE 68 Syndesmosis tibiofibularis 51 Szczelina oczodołowa dolna 69 --g ó rn a 69, 70, 71 Ś Ślinianka podjęzykowa 71 - podżuchwowa 71 - przyuszna 72 T Tectum mesencephali 69 Thenar 48 Trójkąt Larreya 31 - lędźwiowo-żebrowy 31 - mostkowo-żebrowy 31 W Wał Passavanta 10 Więzadło krzyżowo-biodrowe międzykostne 51 - przednie 51 --ty ln e 51 - krzyżowo-guzowe 51 - krzyżowo-kolcowe 51 - łonowe dolne 51 - - górne 51 Więzozrost piszczelowo-strzałkowy 51 Zatoka jamista 70 -tętnicy szyjnej 72 Zbiornik okalający 69 - międzykonarowy 69 - mostowo-móżdżkowy 71 - podstawny 69-72 Zwieracze gardła 10 Zwój podżuchwowy 70, 71 - rzęskowy 69 - skrzydłowo-podniebienny 70, 71 - trójdzielny 70 - uszny 70, 72 Z 76

Sobotta Atlas anatomii człowieka Narządy wewnętrzna klatki piersiowo}, Atlas anatomii człowieka Głowo, szyja i układ nerwowy ISBN 978-83-7609-776-3 ISBN 978-83-7609-709-1 ISBN 978-83-7609-713-8 ISBN 978-83-7609-705-3 Sobotta - Tablice anatomiczne mięśni3 stawów i nerwów Sześćdziesiąt tablic pozwala na szybkie i systematyczne powtórzenie oraz pogłębienie wiedzy wszystkie mięśnie ciała człowieka z uwzględnieniem ich początków, przyczepów, unerwienia oraz czynności każda tablica zawiera schematyczny rysunek opisywanego mięśnia, odpowiadający rycinom z Atlasu anatomii człowieka J. Sobotty w tomach 1,2 i 3 gałęzie i zakresy unerwienia splotów szyjnego, barkowego oraz lędźwiowo-krzyżowego stawy i nerwy czaszkowe Każda tablica zawiera odsyłacze do odpowiadających jej rycin w Atlasie anatom ii człowieka J. Sobotty (tomy 1,2, 3). ISBN 978-83-7609-717-6 ISBN 978-83-7609-717-6 www.elsevier.pl 9 788376 097176 >