ARCH. MED. S D. KRYM., 2006, LVI, 223-227 PRACE ORYGINALNE Wojciech Stêpniewski*, Grzegorz Mówiñski**, Wojciech Sokó³** Doœwiadczalny efekt biologiczny postrza³u pociskami kalibru 4,5 mm BB z pistoletu pneumatycznego A-101 The experimental biological effect of the gunshot wound inflicted by type BB 4,5 cartridges fired from an A-101 pneumatic pistol * Z Zak³adu Medycyny S¹dowej Akademii Medycznej w Bia³ymstoku Kierownik: prof. dr hab. med. J. Janica ** Z Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie Kierownik: podinsp. mgr J. ukaszewicz-babecka Celem pracy by³o zbadanie efektu biologicznego postrza- ³u cz³owieka w miejsca szczególnie wra liwe (oko, boczna powierzchnia mózgoczaszki) z odleg³oœci do 7 metrów, przy u yciu pistoletu pneumatycznego A-101 kalibru 4,5 mm produkcji rosyjskiej, wyrzucaj¹cego pociski kalibru 4,5 mm BB. Przeprowadzone badania wykaza³y, i mimo stosunkowo ma³ej energii kinetycznej wystrzeliwanych pocisków (ponizej 3 J) efekt biologiczny nawet pojedynczego trafienia takim pociskiem w oko, czy te boczn¹ powierzchniê mózgoczaszki (np. czêœæ ³uskow¹ koœci skroniowej) mo e byæ tragiczny w skutkach i spowodowaæ inne ciê kie kalectwo, chorobê realnie zagra aj¹c¹ yciu w rozumieniu kodeksu karnego, a przy szczególnie niefortunnym postrzale doprowadziæ nawet do zgonu postrzelonego. The objective of the research was evaluation of the biological effect of gunshots inflicted to particularly sensitive parts of the human body (the eye, lateral cerebrocranial surface) from a distance of up to 7 meters with the use of an A-101 4.5 mm caliber Russian made pneumatic pistol, firing a 4.5 mm caliber BB bullet. Hard-boiled hen eggs were used as a biological model. The eggshells were removed; the eggs were cooled down and placed in plastic containers (an equivalent of the human eye tissue). Fresh mutton shoulder bones served as the equivalent of the lateral surface of the human skull. The study showed that despite a relatively small kinetic energy of the bullets (below 3 J), the biological effect of even a single gunshot to the eye or the lateral cerebrofacial surface (e.g. the temporal squama) may result in tragic consequences and cause other severe disability or a disease really threatening a human life according to the Polish penal code; while a particularly unfortunate gunshot may even lead to a fatality. S³owa kluczowe: balistyka, medycyna s¹dowa, broñ pneumatyczna, 4,5 mm BB Key words: ballistics, forensic medicine, pneumatic weapon, 4,5 mm BB W Polsce, zgodnie z Ustaw¹ O broni i amunicji (Dz.U. Nr 53/1999 poz. 549 z póÿn. zm.) broñ pneumatyczna o energii wyrzucanych pocisków poni ej 17 J nie wymaga rejestracji i mo e byæ bez problemu nabywana nawet w systemie sprzeda y wysy³kowej (np. przez Internet), a strzelania sportowe, czy rekreacyjne z takiej broni nie musz¹ odbywaæ siê na specjalnych strzelnicach, lecz mog¹ byæ prowadzone w terenie przy zachowaniu szczególnej ostro noœci. Jednoczeœnie organa dochodzeniowo-procesowe zwracaj¹ siê coraz czêœciej do bieg³ych tak lekarzy jak i balistyków [1, 2, 3] o ocenê potencjalnego skutku postrza³u z takiej broni u ytej (celowo lub przypadkowo) w jakiejkolwiek sytuacji bezpoœrednio, czy poœrednio przeciwko drugiemu cz³owiekowi (np. podczas strzelañ rekreacyjno-zabawowych, jak równie np. podczas napadu); czyli sprowadzenia bezpoœredniego niebezpieczeñstwa dla ycia lub zdrowia cz³owieka, poprzez przeniesienie nara onego z sytuacji bezpiecznej do stanu bezpoœredniego niebezpieczeñstwa [2, 3, 4, 5]. Celem pracy by³o ocenienie mo -
224 Wojciech Stêpniewski, Grzegorz Mówiñski, Wojciech Sokó³ Nr 4 liwego efektu biologicznego postrza³u cz³owieka z takiego urz¹dzenia (nie bêd¹cego broni¹ w œwietle przepisów wy ej cytowanej Ustawy) w miejsca szczególnie wra liwe: oko i boczn¹ powierzchniê mózgoczaszki, aby empirycznie oszacowaæ mo liwe niebezpieczeñstwo dla zdrowia lub ycia cz³owieka jakie taki postrza³ mo e stwarzaæ, tym bardziej, e uznane dane literaturowe przyjmuj¹, e ciê kie, niebezpieczne dla ycia lub zdrowia cz³owieka nastêpstwa mog¹ byæ spowodowane pociskami maj¹cymi energiê kinetyczn¹ co najmniej 7,5 J [6, 7]; co wydaje siê w œwietle niektórych prac wartoœci¹ zawy on¹ [6]. MATERIA I METODA 1. Broñ i amunicja: pistolet pneumatyczny A-101 kaliber 4,5 mm BB nr 0409942 produkcji rosyjskiej z magazynkiem mieszcz¹cym 15 pocisków kaliber 4,5 mm BB wyrzucanych pojedynczo za pomoc¹ energii sprê onego CO 2 zmagazynowanego w naboju umieszczanym w rêkojeœci broni, naboje z CO 2 produkcji firmy Walther, pociski o³owiane (kuliste) pokryte miedzi¹ o masie 0,35 grama, ka dy produkcji firmy Crossman (ryc. 1). Ryc. 1. Pistolet pneumatyczny A-101 wraz z pociskami kaliber 4,5 mm BB. Fig. 1. The pneumatic pistol A-101 and 4,5 caliber BB bullets. 2. Modele biologiczne: w postaci ugotowanych na twardo jaj kurzych (bêd¹cych odpowiednikami tkanek oka ludzkiego); po ugotowaniu i ostudzeniu obranych ze skorup, a nastêpnie umieszczanych w kieliszkach marki JAN Niezbêdny (o pojemnoœci 30 ml) wykonanych z tworzywa sztucznego, o œrednicy wewnêtrznej przy górnej krawêdzi 42,0 mm i gruboœci œcianki 0,9 mm, które nastêpnie mocowano przy u yciu plasteliny pod k¹tem 45 o na drewnianej skrzyni ustawionej przy kulochwycie na strzelnicy doœwiadczalnej LK KWP w Olsztynie i œwie ych koœci ³opatki baraniej (bêd¹cych odpowiednikami koœci skroniowych czaszki ludzkiej) [8], mocowanych w imadle œlusarskim ustawionym na drewnianej skrzyni stoj¹cej przy kulochwycie strzelnicy za ich szyjki, na wysokoœci wciêæ grzebieniowo panewkowych, w ten sposób, e czêœæ ebrowa ³opatek by³a zwrócona do kulochwytu. 3. Metodyka strzelañ: strza³y oddawano z wolnej rêki w pozycji stoj¹cej z odleg³oœci 1, 2, 3, 4, 5, 6, i 7 metrów; przy czym z ka dej odleg³oœci, w kierunku ustawionych na drewnianej skrzyni trzech jaj, oddawano tak¹ iloœæ strza³ów, a do momentu uzyskania po jednym trafieniu do ka dego jaja, a w kierunku zamocowanej w szczêkach imad³a ³opatki baraniej z ka dej odleg³oœci oddawano tak¹ iloœæ strza³ów, a do momentu uzyskania po minimum trzy trafienia w jej czêœæ w obrêbie do³u podgrzebieniowego. Po oddaniu ka dych kolejnych 30 strza³ów wymieniano w pistolecie nabój z CO 2 na fabrycznie nowy. 4. Aparatura pomiarowa: Urz¹dzenie do pomiaru prêdkoœci pocisków SIS produkcji rosyjskiej; pomiar w dwóch bramkach fotoelektrycznych w odleg³oœci 1 metra od wylotu lufy. Waga precyzyjna WPS 720 C 2, dok³adnoœæ pomiaru 0,01 g. Suwmiarka dwustronna z g³êbokoœciomierzem, niepewnoœæ pomiaru 0,02 mm. WYNIKI 1. Prêdkoœæ pocisków (kaliber 4,5 mm BB o masie 0,35 g ka dy) wystrzeliwanych z lufy pistoletu pneumatycznego A-101, zawiera³a siê w granicach 127 129 m/s co odpowiada energii kinetycznej wystrzelonych pocisków 2,82 2,91 J. 2. Pociski wystrzelone z lufy tego pistoletu z ka - dej, z wy ej podanych odleg³oœci, w zakresie 1 7 metrów przebija³y jajko oraz œciankê kieliszka, w którym to jajko by³o umieszczone, wybijaj¹c w kieliszku ró nej wielkoœci i kszta³tu otwór (a w jednym
Nr 4 POSTRZA POCISKAMI Z PISTOLETU PNEUMATYCZNEGO 225 wypadku, przy strzale oddanym z odleg³oœci 7 m roz³upuj¹c kieliszek na pó³) (ryc. 2). Ryc. 2. Przestrzelone jaja wraz z kieliszkami, w których by³y umieszczone z odleg³oœci 7 m. Fig. 2. The eggs and plastic egg cups shot through from the distance of 7 meters. Tabela I. Otwory wlotowe i wylotowe w przestrzelonych ³opatkach baranich w zale noœci od odleg³oœci z jakich do nich strzelano. Table I. Inlets and orifices in the shoot through fresh bones of mutton shoulders in dependent on distance of shooting. Odleg³oœæ Otwór Œrednia Otwór Œrednia celu od wlotowy wielkoœæ wylotowy wielkoœæ wylotu œrednica otworu œrednica otworu lufy (w mm) wlotowego (w mm) wylotowego (w m) Diameter (w mm) Diameter (w mm) Distance of inlets Average of orifices Average from (in mm) diameter (in mm) diameter muzzle of inlet of orifices to obiect (in mm) (in mm) (in m) 1,0 4,2 4,3 4,9 5,0 4,2 5,0 4,4 5,1 3. Pociski wystrzelone z lufy tego pistoletu, z ka dej z wy ej podanych odleg³oœci, w zakresie 1 7 metrów, przebija³y barani¹ koœæ ³opatkow¹ w obrêbie do³u podgrzebieniowego od strony grzbietowej (Fossa infraspinata facies dorsalis scapulae) gruboœæ koœci w tym miejscu wynosi³a oko³o 2 mm wybijaj¹c w niej koliste otwory sto kowatego kszta³tu (sto ek o wiêkszej podstawie od strony wylotu) (tab. I), z pozostawieniem przy niektórych przestrzelinach dyskretnego r¹bka zabrudzenia w tkankach otaczaj¹cych otwór wlotowy (za wyj¹tkiem jednego trafienia z odleg³oœci 3 m, które wybi³o otwór wylotowy nieregularnego kszta³tu przy kolistym otworze wlotowym o wymiarach 6,0 x 8,5 mm) (ryc. 3). Ryc. 3. Przestrzelona œwie a ³opatka barania z odleg³oœci 7 m. Fig. 3. The fresh mutton shoulder bone shot through from the distance of 7 meters. 2,0 4,5 4,5 5,0 5,0 4,5 5,5 4,6 6,0 3,0 4,5 4,7 6,7 6,9 2 4,7 7,0 5,0 6,0 x 8,5 1 4,0 4,3 4,4 7,5 7,9 4,3 8,0 4,5 8,2 5,0 4,3 4,4 5,8 6,0 4,4 6,0 4,5 6,3 6,0 4,5 5,0 5,8 6,6 5,2 6,0 5,4 8,0 7,0 4,6 4,8 5,8 6,1 4,9 5,9 5,0 6,5 1 Otwór nieregularnego kszta³tu (In shape of unregular). 2 Œrednia z dwóch otworów, które mia³y kolisty kszta³t (The average diameter of two circular orifices). 4. Jeden z pocisków (wystrzelony z odleg³oœci 5,0 m) trafiwszy przypadkowo w grzebieñ ³opatki, utkwi³ w nim na g³êbokoœæ 5 mm gruboœæ koœci w tym miejscu wynosi³a 10,5 mm (ryc. 4, 5).
226 Wojciech Stêpniewski, Grzegorz Mówiñski, Wojciech Sokó³ Nr 4 Ryc. 4. Dyskretny r¹bek zabrudzenia. Fig. 4. Discreet borders of the dirty. Ryc. 5. Œlepy kana³ postrza³owy w czêœci grzebieniowej ³opatki baraniej strza³ z odleg³oœci 5 m. Fig. 5. Blind gunshot-wound canal in the part of crest of mutton bone the shot on distance 5 metres. DYSKUSJA I WNIOSKI 1. Badane urz¹dzenie do wystrzeliwania pocisków œrutowych nie podlega jurysdykcji Ustawy O broni i amunicji, gdy wyrzucane z niego œruciny maj¹ zbyt nisk¹ energiê kinetyczn¹ (ponad! 5,5 x mniejsz¹ od granicznej wielkoœci ustawowej 17 J). 2. Przyjmuj¹c, i gotowane na twardo, a nastêpnie pozbawione skorupy jajo kurze jest modelem biologicznym opornoœci mechanicznej tkanek oka ludzkiego, a pozbawiona miêœni œwie a ³opatka barania, w zakresie swej czêœci obejmuj¹cej obszar do³u podgrzebieniowego, jest modelem biologicznym opornoœci mechanicznej koœci skroniowej czaszki ludzkiej nale y przyj¹æ, zdaniem autorów, e pocisk kalibru 4,5 mm wystrzelony z badanego pistoletu z odleg³oœci do 7 metrów w³¹cznie mo e: a) w przypadku trafienia doros³ego cz³owieka w oko spowodowaæ co najmniej inne ciê kie kalectwo na skutek urazowej utraty tego oka czyli wype³ni³oby to doznane hipotetycznie obra enie zakres art. 156 1 pkt 2 k. k. b) w przypadku trafienia doros³ego cz³owieka w czêœæ czaszki ponad czêœci¹ ³uskow¹ koœci skroniowej spowodowaæ co najmniej chorobê realnie zagra aj¹c¹ yciu, na skutek przestrzelenia tej e koœci z nastêpczym uszkodzeniem urazowym (pociskiem i wybitym od³amem kostnym) struktur pod ni¹ siê znajduj¹cych w obrêbie opon mózgu (mo liwoœæ powstania ewentualnego krwawienia œródczaszkowego) i samej tkanki nerwowej oœrodkowego uk³adu nerwowego czyli wype³ni³oby to doznane hipotetycznie obra enie zakres art. 156 1 pkt 2 k. k.; tak wiêc oddanie strza³ów z tego typu pistoletu w kierunku cz³owieka z odleg³oœci co najmniej 7 metrów wype³nia³oby przes³anki formalne art. 160 k. k. 3. Maj¹c na uwadze fakt, i jeden z pocisków (wystrzelony z odleg³oœci 5,0 m) trafiwszy przypadkowo w grzebieñ ³opatki, utkwi³ w nim na g³êbokoœæ 5 mm, nie mo na wykluczyæ, e nawet pojedynczy strza³ oddany do cz³owieka z badanego pistoletu pneumatycznego z odleg³oœci co najmniej 5 metrów móg³by siê (pod warunkiem trafienia ofiary w odpowiednie miejsce) zakoñczyæ zgonem postrzelonego na miejscu zdarzenia. 4. Postrza³ wielokrotny z tego typu urz¹dzenia jakim jest badany pistolet pneumatyczny, co teoretycznie jest mo liwe przyjmuj¹c, e mo na z niego oddaæ do 15 strza³ów (pojemnoœæ magazynka na œrut) jeden po drugim (broñ samorepetuj¹ca), mo e, zdaniem bieg³ych, imitowaæ postrza³y z du o wiêkszej odleg³oœci np. z myœliwskiej broni œrutowej, co mo e stanowiæ pewien problem diagnostyczno-orzeczniczy, a w rezultacie dochodzenie w sprawie takiego postrza³u (szczególnie w przypadku braku œwiadków zdarzenia i zgonu postrzelonego) skierowaæ na niew³aœciwe tory. 5. Zdaniem autorów pracy wskazana by³aby kontynuacja badañ efektów biologicznych trafieñ pociskami o stosunkowo niskiej energii tak wystrzeliwanych np. z broni pneumatycznej, jak i miotanych w inny sposób; np. z procy aby stworzyæ punkty empirycznego odniesienia do oceny potencjalnej mo liwoœci oddzia³ywania tak miotanych pocisków na organizm ludzki (lub jego wa ne yciowo czêœci), gdy zdarza siê, z czym spotkali siê ju w swej praktyce autorzy powy szej pracy, i organa procesowe zwracaj¹ siê z pytaniami o mo liwoœæ spowodowania uszkodzeñ cia³a w rozumieniu kodeksowym przy u yciu tego typu urz¹dzeñ nie bêd¹-
Nr 4 POSTRZA POCISKAMI Z PISTOLETU PNEUMATYCZNEGO 227 cych wszak e broni¹ w rozumieniu Ustawy o broni i amunicji. PIŒMIENNICTWO 1. Bucha³a K., Zoll A.: Polskie prawo karne, Wyd. Prawn. PWN, Warszawa Kraków 1995. 2. Teresiñski G., M¹dro R.: Lekarskie aspekty nara enia na niebezpieczeñstwo utraty zdrowia lub ycia. I. Problem skutku potencjalnego w opiniowaniu s¹dowo-lekarskim. Arch. Med. S¹d. Krym. 2001, 51, 45-58. 3. Teresiñski G., M¹dro R.: Lekarskie aspekty nara enia na niebezpieczeñstwo utraty zdrowia lub ycia. II. Mo liwoœci, warunki i granice lekarskiej oceny nara enia na niebezpieczeñstwo ycia lub zdrowia ludzkiego oraz kryteria medycznej kwalifikacji stopnia nara enia. Arch. Med. S¹d. Krym. 2001, 51, 105-118. 4. Spotkowski A.: Funkcja niebezpieczeñstwa w prawie karnym. PWN, Warszawa 1990. 5. Zoll A.: Nara enie na niebezpieczeñstwo, w: Andrejew I., Kubicki L., Waszczyñski J. (red): System prawa karnego, tom IV, czêœæ 1, Wyd. PAN, Wroc³aw 1985, s. 463-471. 6. Vaitkievièius E., Kurapka E., Malewski H.: Wybrane zagadnienia stosowania broni na naboje Floberta. Arch. Med. S¹d. Krym. 2003, 53, 339-345. 7. Kulicki M.: Dowodowa problematyka wspó³czesnej broni strzeleckiej. Wydawnictwo IES. Kraków, 2001. 8. Dobosz T., Jaworski R., Kawecki J., Semiczek W., Trnka J.: Wzmacnianie ( rasowanie ) amunicji kalibru 4 mm typu M20. Arch. Med. S¹d. Krym. 2002, 52, 155-162. Adres do korespondencji: Zak³ad Medycyny S¹dowej Akademii Medycznej w Bia³ymstoku ul. Kiliñskiego nr 1 15-089 Bia³ystok