Poznajemy przyrodę na wesoło Gry i zabawy na zajęcia popołudniowe Poznajemy przyrodę na wesoło Gra Co zjem, kto mnie zje Zespoły uczniów otrzymują wizytówki z rysunkami lub nazwani roślin i zwierząt wodnych (są to np. wydra, perkoz, bielik, płoć, moczarka, ślimak wodny, glony, okoń, kijanka, rozwielitka, szczupak). Przy ich pomocy budują zależności pokarmowe, chwytając się za ręce, lub podając sobie sznurek. Drużyny mogą rywalizować ze sobą np. która z drużyn szybciej połączy się sieć zależności. Zabawa Nad moim jeziorem Przygotowanie zabawy: Potrzeba tyle kartek formatu A4 ilu jest uczniów oraz dodatkowe kartki jako wypełnienie toni jeziora, kredki, pisaki. Przed zajęciami nauczyciel układa z kartek nieregularną figurę geometryczną. Rysuje na nich kształt jeziora, na niektórych kartkach ze środka wyrysowuje kształty wysp. Kartki z obwodu należy ponumerować zgodnie z ruchem wskazówek zegara cyframi w dolnym rogu. Kartki ze środka jeziora mogą pozostać bez oznaczeń. Przebieg zabawy: a) Prowadzący najpierw pyta, gdzie chcieliby wybudować sobie dom? Czy miejsce nad jeziorem jest atrakcyjne? Kto chciałby mieszkać tuż nad brzegiem jeziora? b) Następnie rozdaje uczniom karki z fragmentami linii brzegowej lub wyspami. Uczniowie kolorują na niebiesko to co jest wodą, dodatkowo można pokolorować puste kartki toń jeziora. c) Prowadzący podaje instrukcję dla uczniów: Dostaliście w prezencie działki leżące bezpośrednio nad jeziorem. I na dodatek wygrałeś w Lotto 900 tys. zł. Co chciałbyś zrobić z tym? Narysuj swoje pomysły. Czas na wykonanie zadania zależnie od inwencji uczniów od 30 do 40 minut. Po skończonej pracy, ze wszystkich kartek ponownie układamy jezioro. Prowadzący pyta, jak podoba się teraz jezioro? Czy jest atrakcyjne do odpoczynku, dla tych, którzy nie mają tutaj działki? Jakie zagrożenia pojawiły się dla jeziora? Zabawa za: Henel A., Wiatr E. (red) 2010. Orlik, ptak jakich mało. Scenariusze zajęć o biologii i ochronie Orlika Grubodziobego. Wyd. Ptaki Polskie, Goniądz. Ćwiczenie Rzeka w naszych rękach Gra Bioakumulacja. Gra w łatwy sposób tłumaczy w jaki sposób szkodliwe substancje np. metale ciężkie, które dostają się do rzeki z zanieczyszczeniami (ścieki, oleje, farby, nawozy sztuczne, itd.) oddziałują na organizmy żywe. 1 S t r o n a
Uczniowie losują wizytówki (z napisami lub rysunkami): rzęsa - 8 osób, płocie - 4 osoby, okonie 2 osoby, bielik 1 osoba. Osoby, które wcielają się role rzęsy dostają po 1 kuleczce papieru, które oznaczają metale ciężkie. Wyjaśniamy: Do wody z zanieczyszczeniami z pobliskiej fabryki dostały się metale ciężkie. Są to te kuleczki papieru, które dostaje każda rzęsa. Płocie zjadają po dwie rzęsy, stąd każda oddaje swoje kulki płociom. Każda płoć otrzymuje więc po 2 kuleczki trucizny od rzęs. Okonie zjadają po dwie płocie. Stąd każda oddaje swoje kulki okoniom (każdy okoń zbiera więc po 4 kulki trucizny). Bielik zapolował na dwa okonie, stąd każdy okoń oddaje swoje kulki bielikowi, który gromadzi w swoim ciele 8 kulek trucizny. Wyniki zapisujemy na tablicy. Kolejne 8 osób dostaje wizytówki ślimaka wodnego i po 2 kulki trucizny, 4 osoby są karasiami, 2 osoby - szczupakami, 1 osoba to wędkarz. Każdy karaś zjada po 2 ślimaki, każdy szczupak po 2 karasie, wędkarz złowił szczupaki i je zjadł. Kto zgromadził najmniej, a kto najwięcej substancji trujących w swoim organizmie? Wniosek: Im wyższy poziom zajmuje w łańcuchu pokarmowym dany organizm, tym więcej w jego organizmie kumuluje się toksyn. Zabawa Znajdź mnie Cele: poznanie zjawiska mimetyzmu i mimikry w przyrodzie. Miejsce realizacji: teren Czas: 30 minut Materiały: wstążeczki lub paski bibuły o różnych kolorach, materiały do wyznaczenia pola zabawy (w zależności od ilości grup biorących udział w zabawie mogą to być słupki i taśma, można też wyznaczyć umowne granice pola, na postawie charakterystycznych elementów w terenie od kamienia do kamienia, od drzewa do drzewa, etc.) Warto też dołączyć zdjęcia zwierząt, roślin ilustrujących zjawisko. Zdjęcia po zalaminowaniu mogą służyć do pracy w terenie. Przebieg: 1. Przed rozpoczęciem gry, prowadzący wyznacza obszar badawczy (może to być np. obszar 10 na 10 m) dla każdego zespołu i umieszcza w nim określoną liczbę wstążek (tak, aby nie widzieli tego uczestnicy zabawy) czy też fragmentów bibuły, tak aby kolorystycznie odpowiadały podłożu, na którym się znajdą i były możliwie maksymalnie niedostrzegalne. 2. Prowadzący wyjaśnia uczniom pojęcie zjawiska mimikry i mimetyzmu w przyrodzie, podaje przykład drobnych oszustw wśród zwierząt. Informacje dla nauczyciela:
Poznajemy przyrodę na wesoło Mimetyzm to powszechne przystosowanie ochronne występujące u zwierząt, polegające na upodabnianiu się gatunków do środowiska np. ubarwieniem (barwa skrzydeł niektórych ciem upodabnia je do kory drzew, kameleon w razie zagrożenia zaczyna ciemnieć i z jasnozielonego w żółte pasy staje się ciemnobrązowy), wyglądem (podobieństwo kształtu ciała do liścia, gałązki czy kamienia, jak np. u patyczaków), zachowaniem (znieruchomienie w wypadku niebezpieczeństwa). Najczęściej te sposoby ochrony występują łącznie, np. ubarwienie ochronne razem ze znieruchomieniem. Jedną z form mimetyzmu jest mimikra. Mimikra to przystosowanie ochronne zwierząt, polegające na upodabnianiu się gatunków bezbronnych do gatunków drapieżnych, jadowitych lub trujących. Występuje np. u motyla przeziernika osowca, przypominającego osę. Wąż królewski upodabnia się ubarwieniem do jadowitego węża koralowego, by odstraszyć wrogów. Gąsienica nocnego motyla z rodziny zawisakowatych upodabnia się do jadowitej żmii. Źródło: Biologia. Słownik Encyklopedyczny, Wydawnictwo Europa 1999 3. Po przyprowadzeniu zespołów na miejsce prowadzący wydaje komendę: Znajdźcie jak najszybciej i jak najwięcej wstążek. Warto przewidzieć drobne nagrody dla najlepszego zespołu. 4. Po zabawie prowadzący omawia, które barwy były dostrzeżone jako pierwsze, a jakie ostatnie, pyta uczniów o przykłady ubarwienia i jego znaczenia w przyrodzie. Zabawa Mistrz skupienia Polecamy uczniom, aby przygotowali kartki i długopisy. Ich zadaniem będzie uważne słuchanie dowcipnego opowiadania o pewnej akcji ratunkowej nad jeziorem i wynotowanie wszystkich zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym. Zabawa może być prowadzona także w kilkuosobowych zespołach, w formie konkursu. Nagradzamy najbardziej uważnych słuchaczy, którym uda się odpowiedzieć na wszystkie pytania. Tekst należy czytać w spokojnym, miarowym tempie, tak aby uczniowie zdążyli notować. Tekst pt. Akcja Ratunkowa, autor Paweł Beręsewicz. Nie tak dawno pewna płoć, Wbrew przestrogom mądrych cioć, Nierozważna była taka, Że robaka zjadła z haka. Na to czekał rybak z wędką I tę płotkę bardzo prędko Wyjął, krzycząc, Ale sum! I do kubła wrzucił plum! W rzece alarm wszczął wuj leszcze: Hej, okoniu, płyń i wrzeszcz! Niech się cała rzeka dowie Jedną z naszych złowił człowiek! Kto żyw w rzece, przybył szybko. Trzymaj się, malutka rybko! 3 S t r o n a
Rybio-żabi-raczy sztab Wnet cię wyrwie z ludzkich łap! Akcja się zaczęła tak: Dwa szczupaki chaps! za hak I nuż ciągnąć jak szalone, A tam wędkarz w drugą stronę. Widząc, że się człowiek szarpie, Leszcz do akcji posłał karpie, By ciągnęły z wszystkich sił. Wędkarz zgiął się mocno w tył. Wrył się aż stopami w piach. Wtedy raczek żyłkę ciach! I nieładnie klnąc na raki, Wędkarz fiknął kozła w krzaki. W tym momencie żab eskadra Doskoczyła w mig do wiadra. Pchało siedem żab na schwał, Ale kubeł stał, jak stał. Widząc klęskę swoich żab, Leszcz ogonem chlapnął chlap! - i powiedział: Ładna draka! Leć, perkozie, po piżmaka!. Piżmak mruknął: Skoro pytasz, Ja doradzałbym korytarza, Po czym rozpiął długą nić, By zaznaczyć, jak ma ryć. Tunel rył, aż leciał kurz, Aż pod wiadro dotarł tuż. Jakiś korzeń kłami pociął I w dół runął kubeł z płocią. Braw zabrzmiało w rzece wiele, Gdy podziemnym tym tunelem Wprost w objęcia mądrych cioć Wypłynęła mała płoć. Wśród wesołych rzecznych fal Odbył się ogromny bal. Leszcze z piżmakiem na tym balu Otrzymali po medalu. Bo przyznacie moi mili, Że naprawdę dzielni byli I po stokroć zasłużyli. Plum! Ile było różnych zwierząt? Jakie gatunki ryb wystąpiły w opowiadaniu?
Poznajemy przyrodę na wesoło Czy pojawiły się jakieś zwierzęta bezkręgowe, jakie? Gra dydaktyczna Mieszkańcy jeziora Potrzebne będą arkusze dużego papieru tyle ile będzie zespołów, lub ewentualnie jeden w przypadku, gdy opracowuje go cała klasa. Na dużym arkuszu papieru rysujemy jezioro. Rysunki organizmów wycinamy tak, aby różniły się kształtem (nie były wszystkie np. koliste). Szablony odrysowujemy na dużym arkuszu tak, umieszczając organizmy we właściwych miejscach ich życia w jeziorze, lub wokół niego. Prowadzący odczytuje informacje o poszczególnych organizmach, nie podając ich nazwy. Ten kto odgadnie pierwszy, zgłasza się i przykleja rysunek organizmu we właściwym miejscu. Powyższy wariant (ułatwienie w postaci dopasowania kształtu) ma zastosowanie dla klasy młodszej (IV), dla klasy VI możemy zrezygnować z odrysowywania szablonów na arkuszu. Uczniowie rozmieszczają ilustracje organizmów samodzielnie, wybierając właściwe miejsce. Uwaga praktyczna: organizmy można wydrukować na etykietach samoprzylepnych. Grę możemy przeprowadzić w formie konkursu uczniowie dzielimy na od 2 do kilku zespołów, każdy zespół ma swój szablon - schemat jeziora oraz rysunki z roślinami i zwierzętami. W określonym czasie uczniowie mają za zadnie ułożyć organizmy we właściwych im miejscach, później prowadzący odczytuje przygotowane opisy, sprawdzając tym samym poprawność wykonania zadania przez poszczególne zespoły. Powstałe w ten sposób plakaty, można wykorzystać w dalszym programie Zielonej Szkoły. Uczniowie mogą dorysować tu sieć zależności pokarmowych, tworząc łańcuchy pokarmowe. Warto też wspólnie pokolorować poster, a po powrocie umieścić na gazetce szkolnej, poświęconej wyjazdowi. Opis organizmów: rak pręgowaty zimorodek Zwierzę bezkręgowe, skorupiak. Pochodzi z Ameryki północnej, często się go nazywa też amerykańskim. Jest to zwierzę, jest ptakiem. Lubi jeść ryby. Ma długi dziób, pomarańczowy brzuszek i niebieską głowę oraz skrzydła. Ważka larwa i owad dorosły bóbr bielik Jej larwa jest ma tzw. maskę silnie przekształconą, rozbuowaną wargę dolną. Służy ona do chwytania ofiar larw innych owadów, kijanek. To nasz największy gryzoń, chętnie ścina olsze, topole, choć latem woli zjadać rośliny wodne. To jeden z największych ptaków drapieżnych, ma olbrzymie deskowate skrzydła. Jest to rzadki ptak, spotykany m.in. 5 S t r o n a
topik żaba wodna. błotniarka stawowa kaczka krzyżówka perkoz dwuczuby łyska grzybienie białe pałka okoń Szczupak chruścik nad dużymi jeziorami. Choć oddycha powietrzem atmosferycznym, mieszka pod wodą. Buduje charakterystyczne dzwony, przytwierdzone do roślin wodnych, wypełnione powietrzem. Składa wiosną w wodzie pakiety jajeczek, zwane skrzekiem. W okresie godowym, u samców po bokach głowy tworzą się charakterystyczne pęcherze rezonansowe. Jest to nasz największy ślimak spotykany w jeziorach. Występuje wśród roślinności wodnej w płytkiej wodzie. Pospolity na naszych wodach gatunek kaczki. Samiec różni się znacznie od samicy, ma piękną metalicznie połyskującą ciemnozieloną głowę z białą obrączką na szyi. Ptak, bardzo dobrze pływający, głęboko nurkuje w pogoni za drobnymi rybami. Pisklęta mają charakterystyczne pasiaste ubarwienie. Ma charakterystyczny czubek na głowie. Ptak wodny, o czarnym ubarwieniu i charakterystycznej łysinie na czole. Żywi się roślinami i bezkręgowcami. Roślina wodna o charakterystycznych pływających, talerzowatych liściach i pięknych białych kwiatach. Gatunek chroniony. Roślina szuwarowa, może dorastać nawet do 2,5 metra wysokości. Ma kwiatostany w kształcie brązowych kolb. Ryba drapieżna, z charakterystyczną podzieloną na dwa płaty płetwą grzbietową. O kimś upartym, mówimy, że staje. Jest drapieżną rybą, osiągająca znaczne rozmiary nawet do 1,5 metra! Ich larwy same budują swoje domki i wykorzystują do tego patyczki, kawałki roślin, a nawet drobne muszelki. Zabawa Przeprawa przez las Do zabawy potrzebne będą szaliki lub chustki dla połowy grupy dzieci (do zasłonięcia oczu). Zasady: część grupy ustawiamy jak drzewa w lesie, w szachownicę, wyznaczając jednakową odległość pomiędzy poszczególnymi dziećmi. Pozostałe dzieci, po przyjrzeniu się, jak ustawione są drzewa, zawiązują sobie oczy i przedzierają się przez las, tak aby nie dotknąć drzewa. Zwyciężają dzieci, którym to się udało. Dla ułatwienia drzewa mogą szumieć.
Poznajemy przyrodę na wesoło Zabawa Polowanie na ćmy Do zabawy potrzebna będzie chustka do zawiązania oczu. Spośród uczniów wybieramy osobę, która będzie nietoperzem (ma zawiązane oczy), który będzie polował na ćmy. Ćmy to 2-3 osoby. Reszta dzieci łapie się za ręce i tworzy koło, które wyznacza teren polowania. Zasady: Zadaniem nietoperza jest upolowanie uciekających owadów za pomocą echolokacji. W tym celu nietoperz wysyła sygnał, który odbija się od ciem i wraca do nietoperza (na okrzyk nietoperza hop ćmy odpowiadają ćma ). Nauczyciel powinien zwrócić uwagę, aby ćmy za każdym razem odpowiadały na sygnał nietoperza - nie mają wyboru, bo przecież to echo. Lokalizując ćmy, nietoperz musi je wszystkie upolować (dotknąć). Zabawa Znajdź coś. Zadaniem uczestników jest zgromadzenie przedmiotów wokół siebie na łące, w lesie których cechy będą odpowiadały tym, które są na liście. Można zorganizować 2 warianty gry w pierwszym uczniowie gromadzą przedmioty i prezentują, w drugim zapisują na kartce, co jest miękkie, chłodne, etc. Znajdźcie: coś wydającego odgłosy coś co pachnie coś co należało do człowieka coś miękkiego coś pięknego coś chłodnego coś wilgotnego coś prostego coś okrągłego coś kolczastego coś śliskiego coś sztucznego coś żółtego (ew. inne kolory..) Listę można samodzielnie modyfikować 7 S t r o n a
Gra Mistrzowie wiedzy Uczniowie sami układają i zapisują pytania na karteczkach, wrzucają do pojemnika. Każdy układa po kilka pytań (po 2 w 20 osobowej grupie daje 40 pytań, dzielimy grupę na 10 2 osobowych zespołów. Losujemy pytania i odczytujemy kolejno każdej parze, ten kto udzieli błędnej odpowiedzi odchodzi z gry, po wyczerpaniu pytań pozostają najlepsi. Gra Kto kogo zjada? Dzielimy grupę na kilkuosobowe zespoły. Każdy z zespołów otrzymuje kartki z wizerunkami organizmów wodnych, będących ogniwami łańcucha pokarmowego. Każdy uczeń bierze jedną kartę i trzyma ją w sposób widoczny dla pozostałych członków grupy (można przypiąć karki). Na sygnał nauczyciela uczniowie tworzą łańcuch pokarmowy ustawiając się w szeregu. Wygrywa grupa, która jako pierwsza utworzy prawidłowy łańcuch pokarmowy. Przykładowe łańcuchy pokarmowe w zbiorniku wodnym: Kormoran-szczupak-sielawa-rozwielitka-glon Bielik-szczupak-ukleja-larwa jętki-rozwielitka-glon Sum-płoć-larwy wodzieni -słoniczka -glon Błotniak- płoć-leptodora-rozwielitka-glon Zabawa: Przyrodnicza gra w klasy Grę tę możemy wykorzystać do zabawy w terenie. Wystarczy nam patyk, którym rozrysujemy na ziemi prostokąt o wymiarach ok. 250 cm na 120 cm. Prostokąt ten należy następnie podzielić na 8 części i w każdym z uzyskanych w ten sposób pól wpisać kategorię zabawy. Jeśli zabawa ta ma rozpoczynać zajęcia mogą to być np. drzewa, ptaki, płazy i gady, ryby, rośliny zielne, bezkręgowce, polskie parki narodowe lub krajobrazowe, ssaki. Uczestniczące w zabawie dzieci rzucają kamyczkiem na pole z napisem drzewa i jeśli kamyk zostanie prawidłowo umieszczony w tym właśnie polu, skaczą, wymieniając nazwy drzew. Po poprawnym wymienieniu 8 gatunków drzew, dzieci przechodzą do kolejnej klasy, czyli w naszym przypadku ptaków itd. Dzieci, którym nie udało się umieścić kamyka w odpowiednim polu, lub poprawnie wymienić nazw np. drzew, w kolejnej turze gry powtarzają tę kategorię. Moja pamiątka z zielonej wyprawy - kamienne inspiracje Kamień to symbol jedności, mocy i trwania. Dla pierwotnego człowieka był przejawem istnienia, był bronią i narzędziem. Ludzie doceniali twardość i trwałość kamienia i z czasem zaczęli go wykorzystywać do budowania siedzib sobie i swoim bóstwom. Nauczyli się nadawać mu pożądany, coraz piękniejszy i wymyślny kształt, wykorzystując do tego coraz to lepsze narzędzia. Kamień jest nośnikiem pamięci, od wielu już stuleci, ludzie budują z niego pomniki. Chłód i twardość kamienia dają poczucie niezniszczalności. Korzystając z podanej symboliki kamieni, należy zachęcić uczniów do wykonania pamiątki z pobytu na Zielonej Szkole właśnie z tego materiału. Zadaniem uczniów może
Poznajemy przyrodę na wesoło być odnalezienie dużych płaskich kamieni, które posłużą im jako podkład do namalowania na nim obrazu przedstawiającego np. widziany krajobraz, zwierzę, roślinę lub wzór regionalny. Inną propozycją, którą można przedstawić uczniom, jest zadanie wykonania formy przestrzennej (np. pomnika Ducha Gór lub Strażnika przyrody ). Dobierając kamienie o odpowiednich rozmiarach i kształtach, a następnie sklejając je specjalnym klejem. Do dekoracji można użyć także fragmentów roślin (gałązki, szyszki itp.) Moje zdjęcie Zadanie polega na wykonaniu ramki do fotografii pamiątkowej z zielonej szkoły ozdobionej z elementów naturalnych (szyszki, kamyki, zasuszone rośliny, nasiona, patyki, etc.). Należy przygotować kartonowe formatki,, które uczniowie obklejają elementami naturalnymi. Po powrocie do domu, można np. wydrukować i wkleić do ramki zdjęcie grupowe uczestników. Gry i zabawy na bazie pakietu edukacyjnego Misja Przyr(g)oda Zielone Szkoły w Parkach Narodowych 9 S t r o n a