Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie 3

2017;3(1): 22-27 e-issn 2450-1670 Volume 3 Issue 1 Medical & Health Sciences Review www.mhsr.pl www.mhsr.pl Original Paper Ocena czynników wpływających na występowanie uzależnienia od Internetu Evaluation of factors affecting the occurrence Internet addiction Magdalena Anna Dubois-Wiśniewska 1(A,B,C,D,E), Marta Bażydło *2(D,E,F), Artur Kotwas 2(C,D) 1 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie 2 Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie 3 Zakład Pielęgniarstwa Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy. Autor do korespondencji: Marta Bażydło, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego PUM, ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin, tel.: 794 244 594 STRESZCZENIE Wstęp. Negatywne skutki nadmiernego korzystania z Internetu dotyczą funkcjonowania zarówno w sferze somatycznej, psychicznej jak i społecznej. Należą do nich m. in. zaburzenia relacji interpersonalnych, samotność, depresja, dolegliwości somatyczne czy izolacja społeczna. Cel pracy. Celem pracy była ocena wpływu wybranych zmiennych socjodemograficznych na opinię na temat własnego użytkowania Internetu. Materiał i metody. Badaniem objęto 191 osób w wieku 15-30 lat. Wśród ankietowanych znalazło się 118 kobiet i 73 mężczyzn. W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego przy użyciu kwestionariusza ankiety autorstwa własnego, który składał się z 23 pytań. Wyniki. Większość respondentów (86%) korzystała codziennie z Internetu. Co piąta osoba spędzała w sieci 4-5 godzin dziennie. Wśród mieszkańców wsi 10% korzystało z Internetu dłużej niż 4 godziny dziennie. Wśród mieszkańców miasta było to 36%. Większość respondentów (59%) uważa, że korzystanie z Internetu nie ma wpływu na relacje z bliskimi oraz znajomymi, a 14% respondentów uważa siebie za osobę uzależnioną od Internetu. Wnioski. Ilość czasu poświęcanego dziennie na korzystanie z Internetu zależy od miejsca zamieszkania. Mieszkańcy wsi poświęcają dziennie mniej czasu na korzystanie z Internetu niż mieszkańcy miast., wykształcenie i płeć nie wpływają na ilość czasu poświęcanego na korzystanie z Internetu. Ocena wpływu Internetu na relacje z bliskimi oraz własna opinia na temat uzależnienia od Internetu nie zależy od takich cech jak miejsce zamieszkania, wiek, płeć, wykształcenie. Profilaktyka nadmiernego korzystania z Internetu powinna być kierowana do młodych użytkowników Internetu mieszkających w mieście, niezależnie od ich płci ani wykształcenia. Słowa kluczowe: Internet, Zachowanie uzależniające SUMMARY Background. The negative effects of excessive internet use concern the operation in both the somatic, psychological and social. These include disorders of interpersonal relationships, loneliness, depression, somatic complaints, or social isolation. Objective. The aim of the study was to assess the influence of particular sociodemographic factors on usage of Internet among young people. Material and methods. The study involved 191 people in age 15-30 years. Amid the respondents were 118 women and 73 men. The study used diagnostic survey method using a questionnaire, which consisted of 23 questions. Results. The majority of respondents (86%) benefited from the Internet every day. Every fifth person spent on the network 4-5 hours a day. Amid the rural population of 10% used the Internet for more than 4 hours a day. Amid residents of the city was 36%. The majority of respondents (59%) believe that the use of the Internet has no effect on relations with relatives and friends, while 14% of respondents considered themselves to be addicted to the Internet. Conclusions. The amount of time spent per day for the use of the Internet depends on place where you live. Villagers spend less time on daily use of the Internet than urban dwellers. There was no significant statistical relationship between age, education, gender and time spent using the Internet. Assess the impact of the Internet on relationships with relatives and opinion on their Internet addiction does not depend on characteristics such as place of residence, age, sex, education. Prevention of excessive use of the Internet should be addressed to young Internet users living in the city, regardless of their gender or education level. Key words: Internet, Behavior, Addictive Otrzymano: 4.06.2016 Zaakceptowano: 13.02.2017 Źródła finansowania: środki własne Autora

Magdalena Anna Dubois-Wiśniewska, Marta Bażydło, Artur Kotwas Ocena czynników wpływających na występowanie uzależnienia od Internetu WSTĘP Z danych opublikowanych przez Internet World Stats wynika, że ogólna liczba internautów na świecie wynosi 3,675 mld. W Ameryce Północnej odsetek internatów wynosi 89,0%; w Europie 73,9%, w Oceanii i Australii 73,3%. Najmniejszy odsetek internautów w 2016 r. odnotowano w Afryce (28,7%) [1]. Zgodnie z badaniami opublikowanymi przez CBOS, z Internetu regularnie (przynajmniej raz w tygodniu) korzysta niemal dwie trzecie dorosłych Polaków (64%), w zdecydowanej większości osoby młode (odsetek osób regularnie korzystających z Internetu wśród osób w wieku 18-44 lata waha się od 97% do 86%, natomiast w starszych grupach wiekowych wynosi od 60% do 15%) [2]. Na problem uzależnienia od Internetu jako pierwszy zwrócił uwagę amerykański psychiatra dr Ivan K. Goldberg. Wskazał on na występowanie zaburzeń, które spełniają kryteria diagnostyczne zawarte w DSM- IV, odnoszące się do uzależnień od substancji tj. zmiany tolerancji, czyli zwiększanie czasu przebywania online oraz objawy odstawienia, przejawiające się wzrostem pobudzenia psychomotorycznego, lęku, obsesyjnych myśli o Internecie, fantazji i snów na temat sieci, występowania mimowolnych ruchów palców jak przy posługiwaniu się klawiaturą komputera, nieudanych prób zaprzestania, wyraźnego zmniejszenia liczby innych aktywności, czy surfowania po sieci pomimo świadomości ponoszonych szkód [3]. Kimberly Young, psycholog z University of Pittsbourgh, wyróżniła pięć podtypów uzależnienia związanego z Internetem: - uzależnienie od związków wirtualnych (cyberrelationshipaddiction) - jest to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych, nadmierne zaangażowanie w związki w sieci (wirtualne), - erotomania internetowa (cyberseksualaddiction) - polega głównie na oglądaniu filmów i zdjęć z materiałami erotycznymi i pornograficznymi, lub pogawędkach na chatach o tematyce seksualnej, - uzależnienie od komputera (computeraddiction) - osoba chora nie musi w tym wypadku być w sieci, wystarczy, że spędza czas przy komputerze. Nie jest ważna czynność wykonywana z użyciem komputera, ale możliwość spędzenia czasu przy komputerze, - uzależnienie od sieci (net compulsions) - jest ono bardzo podobne do uzależnienia od komputera, lecz polega na pobycie w Internecie, - przeciążenie informacyjne lub przeładowanie informacjami (informationoverload) - nałogowe surfowanie w sieci lub przeglądanie baz danych. Występuje przy natłoku informacji, np. przebywanie w wielu pokojach rozmów jednocześnie, lub udział w wielu listach dyskusyjnych [4]. Woronowicz, biorąc pod uwagę kryteria uzależnienia zamieszczone w ICD-10, proponuje, aby uzależnienie od Internetu diagnozować na postawie takich objawów jak: spędzanie w Internecie coraz większej ilości czasu kosztem innych, dotychczasowych zainteresowań; zaniedbywanie obowiązków rodzinnych czy zawodowych na rzecz Internetu; pojawianie się konfliktów rodzinnych w związku z używaniem Internetu; kłamanie odnośnie ilości czasu spędzonego w sieci; podejmowanie prób kontrolowania czasu spędzanego w sieci; reagowanie rozdrażnieniem czy nawet agresją w sytuacjach, kiedy korzystanie z Internetu jest utrudnione lub niemożliwe [5]. Rozpowszechnienie zespołu uzależnienia od Internetu (Internet Addiction Disordes - IAD) wśród młodzieży jest zróżnicowane w poszczególnych regionach świata. We Włoszech poziom IAD występuje na poziomie 0,8%; wśród fińskich dziewcząt 1,4%, w Korei Południowej 13,8%, a w Hong Kongu 22,5%. Wśród osób dorosłych rozpowszechnienie IAD wynosi: 1,2% użytkowników Internetu w Wielkiej Brytanii; 9,7% studentów w Turcji, 1,0% dorosłych Norwegów; 17,9% studentów w Tajwanie [6]. Celem pracy była ocena wpływu wybranych zmiennych socjodemograficznych na opinię na temat własnego użytkowania Internetu. MATERIAŁ I METODY Badaniem objęto 191 osób, mieszkańców województwa zachodniopomorskiego. Miejscem stałego zamieszkania większości ankietowanych było miasto (75%), grupa ta liczyła 143 osoby. Co czwarta osoba jako miejsce stałego zamieszkania wskazała wieś (48 osób). Wśród ankietowanych znalazło się 118 kobiet (62%) i 73 mężczyzn (38%). Połowa respondentów (49%) posiadała wykształcenie wyższe, grupa ta liczyła 94 osoby. Co czwarta badana osoba legitymowała się wykształceniem średnim (28%), grupa osób z wykształceniem gimnazjalnym liczyła 18%, najmniej liczną grupę stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym (5%). W badanej grupie znalazły się osoby w wieku od 15 do 30 lat, średnia wieku respondentów wynosiła 22 lata. Na podstawie uzyskanych w wyniku badania odpowiedzi wyodrębniono trzy grupy wiekowe respondentów. W grupie wiekowej 15-20 lat znalazły się 53 osoby, w grupie 21-25 lat było 121 osób, a w grupie 26-30 lat 17 osób (Tab. 1). 23

Medical & Health Sciences Rewiev 2017;3(1): 22-27 Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna badanej grupy. Miejsce zamieszkania wieś 38 miasto 143 kobieta 118 mężczyzna 73 żadnego wpływu na relacje z bliskimi, a 45 (24%) osób uznało, że wpływ ten jest negatywny lub bardzo negatywny. Pozytywny lub bardzo pozytywny wpływ Internetu na relacje z bliskimi wskazało 34 (18%) pytanych, co przedstawia Tab. 3. Tabela 2. Liczba godzin poświęcanych dziennie na korzystanie z Internetu wg miejsca zamieszkania, płci, wykształcenia i wieku respondentów. podstawowe 9 gimnazjalne 34 średnie 54 Liczba godzin 0,5-1 2-3 4-5 6 i więcej Analiza statystyczna wyższe 94 15-20 lat 53 Miejsce zamieszkania wieś 13 30 2 3 miasto 28 67 33 15 p<0,05 21-25 lat 121 26-30 lat 17 kobieta 30 58 20 10 mężczyzna 11 39 15 8 W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, techniką ankiety, przy użyciu kwestionariusza ankiety własnego autorstwa. Kwestionariusze były wypełniane z wykorzystaniem techniki PAPI - Paper and Pencil Interview (respondenci wypełniali kwestionariusz w formie papierowej, w obecności ankietera) oraz techniką CAWI - Computer Aided Web Interview (możliwość wypełnienia ankiety w formie elektronicznej na stronie ankietka.pl/ankieta/87787/ankieta-dotyczaca-korzystaniaz-internetu.html). Na podstawie zebranych ankiet utworzono elektroniczną bazę danych. Dane te zostały poddane analizie opartej o test niezależności Chi kwadrat. Zastosowano go do weryfikacji hipotezy zerowej o braku zależności między dwoma cechami jakościowymi (analiza statystyczna obejmowała tylko cechy jakościowe takie jak miejsce zamieszkania, płeć, wykształcenie i określony kategoriami wiek). Alternatywna hipoteza wskazała na statystyczną zależność między nimi. Przyjęto poziom istotności statystycznej p<0,05. Analiza statystyczna została przeprowadzona za pomocą pakietu statystycznego SPSS (PASW Statistic) 18.0.0. WYNIKI Największa liczba respondentów (97; 50%) na korzystanie z Internetu poświęcała dziennie 2-3 godziny. Liczba osób korzystających w ciągu dnia z Internetu 6 godzin i więcej wynosiła 18 (9%) (Tab. 2) Większość respondentów (112; 59%) stwierdziła, że korzystanie z Internetu nie ma podstawowe 2 6 1 0 gimnazjalne 5 20 6 3 średnie 15 20 13 6 wyższe 19 51 15 9 15-20 lat 7 30 11 5 21-25 lat 28 61 21 11 26-30 lat 6 6 3 2 Ogół 41 97 35 18-24

Magdalena Anna Dubois-Wiśniewska, Marta Bażydło, Artur Kotwas Ocena czynników wpływających na występowanie uzależnienia od Internetu Tabela 3. Ocena wpływu Internetu na relacje z bliskimi wg miejsca zamieszkania, płci, wykształcenia i wieku respondentów. Tabela 4. Opinia respondentów na temat uważania się za osoby uzależnione od Internetu wg miejsca zamieszkania, płci, wykształcenia i wieku. Miejsce zamieszkania Ocena wpływu Internetu na relacje z bliskimi Bardzo negatywny Negatywny Ani pozytywny, ani negatywny Pozytywny Bardzo pozytywny wieś 0 9 29 21 0 miasto 4 32 83 10 3 Analiza statystyczna Ocena wpływu Internetu na relacje z bliskimi Miejsce zamieszkania Tak Nie wieś 6 42 miasto 20 123 kobieta 17 101 mężczyzna 9 64 podstawowe 1 8 Analiza statystyczna kobieta 3 29 63 20 3 mężczyzna 1 12 49 11 0 gimnazjalne 5 29 średnie 9 45 podstawowe 0 1 5 3 0 wyższe 11 83 gimnazjalne 1 3 21 8 1 średnie 2 12 31 9 0 wyższe 1 25 55 11 2 15-20 lat 6 47 21-25 lat 19 102 26-30 lat 1 16 15-20 lat 2 8 29 13 1 Ogół 26 165-21-25 lat 2 28 73 16 2 26-30 lat 0 5 10 2 0 Ogół 4 41 112 31 3 - Respondentów zapytano, czy uważają się za osoby uzależnione od Internetu. Zdecydowana większość ankietowanych (86%), odpowiedziała przecząco, natomiast 14% pytanych stwierdziło u siebie uzależnienie (Tab. 4). Dokonano porównania powyższych odpowiedzi z czynnikami takimi jak: miejsce zamieszkania, płeć, wiek, wykształcenie. Wśród mieszkańców wsi zaledwie 5 osób, czyli 10% tej grupy, korzystało dziennie z Internetu dłużej niż 4 godziny (4-5 lub 6 i więcej). Wśród mieszkańców miasta było to 48 osób, czyli 36%. Wykazano, że ilość czasu poświęcanego dziennie przez ankietowanych na korzystanie z Internetu zależy od miejsca zamieszkania. Mieszkańcy wsi poświęcają dziennie mniej czasu na korzystanie z Internetu niż mieszkańcy miast (Tab. 2). Analizie poddano wpływ płci na ilość czasu poświęcanego dziennie na korzystanie z Internetu. Wykazano, że ilość czasu poświęcanego dziennie na 25

Medical & Health Sciences Rewiev 2017;3(1): 22-27 korzystanie z Internetu przez ankietowanych nie zależy od płci. Zarówno kobiety jak i mężczyźni najczęściej poświęcają 2-3 godziny dziennie na korzystanie z Internetu (Tab. 2). Dokonano analizy zróżnicowania opinii na temat wpływu Internetu na relacje z osobami bliskimi z uwzględnieniem płci badanych. Zebrane odpowiedzi przedstawiono w Tab. 3. Nie wykazano istotnej statystycznie zależności między badanymi zmiennymi. Nie wykazano również istotnej statystycznie zależności między płcią a postrzeganiem siebie jako osoby uzależnionej od Internetu (Tab. 4). Analizując wpływ wykształcenia na korzystanie z Internetu, nie wykazano istotnej statystycznie zależności między wykształceniem a: ilością czasu poświęcanego na korzystanie z Internetu (Tab. 2), opinią na temat wpływu Internetu na relacje z bliskimi (Tab. 3), opinią na temat własnego uzależnienia (Tab. 4). Nie wykazano również istotnej statystycznie zależności między wiekiem respondentów a: ilością czasu poświęcanego dziennie na korzystanie z Internetu (Tab. 2), oceną wpływu Internetu na relacje z osobami bliskimi (Tab. 3) oraz postrzeganiem siebie jako osoby uzależnionej od Internetu (Tab. 4). DYSKUSJA Szacuje się, że problem uzależnienia od Internetu dotyczy od 3% do 14% populacji, co daje blisko 36 milionów ludzi na świecie. Wraz z postępem cywilizacyjnym liczba ta będzie jeszcze wzrastać [7]. Z jednej strony dostarcza on ogromnej ilości informacji, ale z drugiej strony niesie ze sobą również wiele zagrożeń [8]. Uzyskane wyniki badań wykazały, że niemalże co piąty respondent korzystał z Internetu od 4 do 5 godzin w ciągu dnia. Podobne wyniki uzyskała Opielak i wsp. (2013) w badaniu uczniów, szkół średnich, stwierdzono, że aż 82% respondentów spędzało przy komputerze 4 godziny dziennie [9]. W grupie gimnazjalistów 65% uczniów korzystało z Internetu codziennie, przy czym dla co trzeciego ucznia Internet stanowił formę ucieczki przed problemami [10]. W badaniach przeprowadzonych wśród włoskich uczniów w wieku 14-16 lat, odsetek osób uzależnionych od Internetu wyniósł 4,7% [11]. W grupie niemieckiej młodzieży w wieku 15-29 lat było to 2,8% [12]. W badaniach przeprowadzonych wśród studentów w Chinach wykazano, że studenci surfujący w Internecie za pomocą telefonów komórkowych są bardziej narażeni na uzależnienie od Internetu niż studenci używający w tym celu komputera [13]. W badaniach przeprowadzonych wśród młodzieży licealnej u ponad 30% uczniów występowały dolegliwości somatyczne związane z pracą przy komputerze. W badaniach tych stwierdzono również tendencję do przebywania w sieci kosztem aktywności fizycznej i relacji z rówieśnikami [14]. Negatywny wpływ na relacje z bliskimi w badaniach własnych wskazało 41 respondentów (21%). Z kolei w badaniach Jonacha i wsp. wykazano, że wielogodzinna praca z komputerem może prowadzić do depresji [15]. W badaniach przeprowadzonych przez Krauta już w 1998 r. wykazano, że u najbardziej aktywnych użytkowników sieci po dwóch latach intensywnego surfowania pojawił się wyższy poziom depresji i poczucia samotności, jednocześnie zauważono obniżenie poziomu szczęścia i odczuwanego wsparcia społecznego [16]. Zgodnie z doniesieniami Pawłowskiej i wsp., chłopcy uzależnieni od Internetu istotnie statystycznie częściej traktują Internet jako ucieczkę od problemów oraz informują o braku wsparcia ze strony rodziny oraz akceptacji i zrozumienia ze strony ojca niż chłopcy niezagrożeni uzależnieniem [17]. Wyniki badań przeprowadzonych przez studentów wskazały, że dla 11% respondentów Internet stanowił pomoc w redukowaniu negatywnych uczuć i złego samopoczucia [18]. Zgodnie z wynikami badań Young, około 60% studentów w wyniku zbyt długiego przebywania w sieci ma gorsze wyniki w nauce [19]. W badaniach z 2016 r. przeprowadzonych wśród japońskiej młodzieży wykazano, że nadużywanie Internetu może być powiązane z cechami ADHD [20]. Z kolei badania przeprowadzone wśród młodzieży w Turcji potwierdziły związek między otyłością, a uzależnieniem od Internetu [21]. Innym przykładem zagrożenia wiążącego się z korzystaniem z Internetu przez dzieci i młodzież jest szeroko rozumiane wykorzystywanie seksualne [5]. Można zatem wnioskować, że Internet oprócz tego, że jest przydatną, a wraz z postępem technologicznym niezbędną pomocą naukową, może być złodziejem czasu, który rozprasza uwagę, utrudnia koncentrację, negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne [22]. W badaniach własnych nie wykazano związku między płcią a korzystaniem z Internetu. W piśmiennictwie wskazuje się na różne wyniki w tym zakresie M. Nicoli i wsp. wykazał, że mężczyźni są ponad dwukrotnie bardziej narażeni na problematyczne użytkowanie Internetu (tzn. użytkowanie wiążące się z ryzykiem uzależnienia lub z uzależnieniem od Internetu) niż kobiety [12]. Wyniki badań M. J. Barłóga wskazują, że wśród studentów mężczyźni cechują się wyższym poziomem objawów uzależnienia od Internetu niż kobiety [23]. Badania autorskie wykazały związek między ilością czasu poświęcanego dziennie na korzystanie z Internetu a miejscem zamieszkania. B. Pawłowska i wsp. wykazała, że kryteria uzależnienia od Internetu zostały spełnione przez 0,45% młodzieży mieszkającej na obszarach miejskich i 2,9% młodzieży zamieszkującej obszary wiejskie [24]. W świetle przedstawionych danych koniecznością zdaje się prowadzenie badań mających na celu ustalenie wpływu korzystania z Internetu na zdrowie jednostki, zarówno fizyczne jak i psychiczne, a także ustalenie czynników, które zagrażają i chronią przeciętnego użytkownika sieci 26

Magdalena Anna Dubois-Wiśniewska, Marta Bażydło, Artur Kotwas Ocena czynników wpływających na występowanie uzależnienia od Internetu w zderzeniu z pochłaniającą cyberprzestrzenią. Z naukowego punktu widzenia obszar badań nad Internetem wydaje się być bardzo ważny i godny poświęcenia uwagi. WNIOSKI Ilość czasu poświęcanego dziennie na korzystanie z Internetu zależy od miejsca zamieszkania. Mieszkańcy wsi poświęcają dziennie mniej czasu na korzystanie z Internetu niż mieszkańcy miast. Pozostałe badane zmienne (wiek, wykształcenie i płeć) nie wpływają na ilość czasu poświęcanego na korzystanie z Internetu. Ocena wpływu Internetu na relacje z bliskimi oraz własna opinia na temat uzależnienia od Internetu nie zależy od takich cech jak miejsce zamieszkania, wiek, płeć, wykształcenie. W związku z powyższym wydaje się, że grupą narażoną na nadmierne korzystanie z Internetu są niezależnie od wieku, płci i wykształcenia młodzi mieszkańcy miast i to do nich powinny być kierowane akcje społeczne uświadamiające negatywne skutki nadmiernego korzystania z Internetu. PIŚMIENNICTWO 1. Internet World Stats: Internet users in the world by regions. [przeglądany 12 grudnia 2016]. Dostępny w: http:// www.internetworldstats.com/stats.htm. 2. CBOS Internauci 2015, Warszawa 2015. [przeglądany 12 grudnia 2016]. Dostępny w: http://www.cbos.pl/ SPISKOM.POL/2015/K_090_15.PDF. 3. Ogińska-Bulik N.: Uzależnienie od czynności. Mit czy rzeczywistość? Warszawa: Wydaw. Difin; 2010. 4. Poprawa R.: W pułapce internetu. Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego. [przeglądany: 27.04.2012]. Dostępny w: http://siecioholizm.eu/mid.php?sel=w_ pulapce_internetu. 5. Woronowicz B.T.: Uzależnienia. geneza, terapia, powrót do zdrowia. Wydaw. Edukacyjne PARPAMEDIA; 2009. 6. Kuss D.J., Griffiths M.D., Karila L. et al.: Internet addiction: a systematic review of epidemiological research for the last decade. Curr Pharm Des 2014;20(25): 4026 52. 7. Whang L., Lee S., Chang G.: Internet overusers psychological profiles: a behavior sampling analysis on Internet addiction. Cyber Psychology and Behavior 2009;6(2): 143-50. 8. Kaliszewska K.: Nadmierne używanie Internetu. Charakterystyka psychologiczna. Poznań: Wydaw. UAM; 2007. 9. Opielak G., Nadulska A., Piotrkowicz J., Szeszko Ł.: Komputer i Internet w życiu młodzieży szkolnej. Człow Zdr 2013;7(4): 3-13. 10. Piekarski L., Krajewska-Kułak E., Kowalczuk K.: Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji młodzieży gimnazjalnej. Probl Hig Epidemiol 2012;93(3): 499-509. 11. Taranto F., Goracci A., Bolognesi S. et al.: Zespół uzależnienia od Internetu w grupie 402 uczniów szkoły średniej. Psychiatr Pol 2015;49(2): 255 63. 12. Nicoli M., Formella Z. Internet addiction, smoke, drugs and alcohol: a research among German adolescents and young people. Hyg Pub Health 2014;49(2): 299-306. 13. Jiang Z., Shi M.: Prevalence and co-occurrence of compulsive buying, problematic Internet and mobile phone use in college students in Yantai, China: relevance of self-traits. BMC Public Health 2016;16(1211): 1-8. 14. Białokoz-Kalinowska I., Kierus K., Nawrocka B. i wsp.: Uzależnienie od Internetu (siecioholizm) wśród młodzieży licealnej - konsekwencje zdrowotne i psychospołeczne. Pediatr Med Rodz 2011;7(4): 372-7. 15. Janocha A., Klimatskaya L.G.: Internet Addiction Disorder in pupils and students of Krasnoyarsk (Russia) and Wroclaw (Poland). Hyg Pub Health 2011;46(4):448-51. 16. Kraut R., Patterson M., Lundmark V. et al.: Internet paradox: A social technology that reducessocial involvement and psychological well-being. American Psychologist 1998;53: 1017-31. 17. Pawłowska B., Potembska E.: Uzależnienie od Internetu u uczniów szkół średnich w kontekście czynników rodzinnych. Fam Med Prim Care Rev 2011;13(2): 226-8. 18. Marcinkowski J.T., Bajek A., Galewska I.: Aktywność studentów w Internecie - oceniana pod kątem uzależnienia od Internetu. Hyg Pub Health 2010;45(2): 135-42. 19. Young K.: Psychology of computer use: Addictive use of the Internet. A case that breaks the stereotype. Psychological Reports 2010;79: 899-902. 20. Tateno M., Teo A.R., Shirasaka T. et al.: Internet addiction and self-evaluated attention-deficit hyperactivity disorder traits among Japanese college students. Psychiatry Clin Neurosci. 2016;70(12): 567-72. 21. Eliacik K., Bolat N., Koçyiğit C. et al.: Internet addiction, sleep and health-related life quality among obese individuals: a comparison study of the growing problems in adolescent health. Eat Weight Disord 2016;21(4): 709-17. 22. Young K.: Psychology of computer use: Addictive use of the Internet. A case that breaks the stereotype. Psychological Reports 2010;79: 899-902. 23. Barłóg M. J.: Uzależnienie od Internetu i jego osobowościowe determinanty. Hyg Pub Health 2015;50(1): 197-202. 24. Pawłowska B., Zygo M., Potembska E. et al.: Prevalence of Internet addiction and risk of developing addiction as exemplified by a group of Polish adolescents from urban and rural areas. Ann Agric Environ Med 2015;22(1): 129 36. 27