LEKCJA 2 ŹRÓDŁA STRESU, FAZY ORAZ REAKCJE NA STRES
Źródła stresu- kryteria wyodrębniania: Częstotliwość występowania i czas trwania (tj. stres incydentalny, stres chroniczny). Siła, intensywność bodźca stresowego (ważny jest komponent siły oraz znaczenie psychologiczne bodźca). Rodzaj bodźca stresowego(stresor).
Źródła stresu klasyfikacja stresorów: Źródła fizyczne np. czynniki klimatyczne (wilgotność, temperatura, siła wiatru), hałas, wibracje, promieniowanie (jonizujące, mikrofalowe), niedotlenienie, przyspieszenie, stan nieważkości, pole magnetyczne, ultradźwięki, czynniki biologiczne (pasożyty, bakterie, wirusy, pleśnie), czynniki chemiczne(np. gaz bojowy).
Źródła stresu klasyfikacja stresorów(c.d.): Źródła chronobiologiczne związane z zaburzeniami naturalnych rytmów biologicznych tj. ultradialnych (krótsze niż 20 godzin, np. tętno, oddech), cirkadialnych(trwających 20-28 godzin, np. sen-czuwanie, procesy metaboliczne), infradialnych (ponad 28 godzin, kilkudniowe, miesięczne, sezonowe, roczne, kilkuletnie, np. cykl menstruacyjny, hormonalny). Duże znaczenie ma też zaburzenia rytmów okołodobowych tzw. sychronizatorów społecznych np. pory posiłków, pracy(wielozmianowość).
Źródła stresu klasyfikacja stresorów (c.d.): Źródła psychologiczne, wśród których wyodrębnimy: zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie, zawód, wymagania), sytuacje konfliktowe (nieoczekiwany rezultat działania, deficyt czasu czy informacji, sytuacje nieokreśloności), zagrożenie (fizyczne, wartości, pozycji społecznej), deprywacja (monotonia, izolacja, niedociążenie, uwięzienie), przeciążenie(wysiłek fizyczny lub umysłowy).
Źródła stresu klasyfikacja stresorów(c.d.): Źródła organizacyjne, związane z udziałem w grupie zadaniowej i rezygnacji z własnej indywidualności. Wynikają one z: struktury formalnej i nieformalnej, zadań grupowych, interesu grupowego, celu grupowego, norm grupowych, stylu kierowania, dynamiki grupy, kompetencji kierownika, umiejętności wywierania wpływu na innych, samo sprawowania władzy, komunikacji interpersonalnych, kultury organizacyjnej.
Fazy stresu wprowadzenie Stres jako proces przebiega fazowo. Człowiek reagując na bodźce (klasyfikując je jako stresory), odbiera to jako rodzaj ingerencji. W sposób automatyczny pojawia się reakcja obronna. Ma ona na celu identyfikację skali zagrożenia oraz próbę stworzenia strategii reagowania. Może ona przybrać formę ucieczkową, swoistej aklimatyzacji z sytuacją stresową lub wrogiej wobec bodźca (jako reakcja natychmiastowa bądź przemieszczona w czasie i przestrzeni).
Fazy stresu wg H. H. Selye go Faza alarmowa - początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Składa się ona z dwóch subfaz: szoku i przeciwdziałania szokowi, w której jednostka podejmuje działania obronne.
Fazy stresu wg H. H. Selye go(c.d.) Faza przystosowania zwana inaczej odporności w której organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
Fazy stresu wg H. H. Selye go(c.d.) Faza wyczerpania w której następuje stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzący do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych lub nawet do śmierci.
Fazy stresu wg I. L. Janisa Faza zagrożenia - podczas której człowiek dostrzega oznaki niebezpieczeństwa wywołujące strach. Faza działania niebezpieczeństwa w której człowiek spostrzega niebezpieczeństwo, którego unikniecie zależy od własnych działań obronnych lub innych ludzi. Faza skutków w której człowiek spostrzega mniej lub bardziej długotrwałe negatywne skutki stresu.
Warstwy reakcji na stres: Fizjologiczna (reakcje organizmu w postaci somatycznej np. sercowo-naczyniowe lub choroby psychosomatyczne). Emocjonalna (na poziomie uczuć i emocji, które sytuacje stresowe wywołują). Behawioralna (różnego rodzaju zachowanie adaptacyjne lub nieprzystosowania się). Poznawcza(w postaci struktur poznawczych).
Reakcja na stres Należy odróżnić reakcje na stres incydentalny od reakcji odległych na stres chroniczny, który może przybrać formę: chorób psychosomatycznych, zaburzeń psychicznych (np. nerwice, psychozy), dewiacji społecznych (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwo).
Typy reakcja na stres ze względu na stopień szkodliwości: Dystres - jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka i pojawia się w momencie zadziałania bodźca. Eustres- to stres pozytywnie mobilizujący do działania. Neustres- to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy.
Stres pozytywny vs negatywny Stan stresu towarzyszy człowiekowi w funkcjonowaniu społecznym na różnych etapach jego rozwoju. Stres jest często odbierany jako kategoria wyłącznie negatywna i w przekazie społecznym ma naznaczenie pejoratywne. Tym czasem stres jest stanem dość naturalnym, który przy małym nasileniu ma swoje konotacje pozytywne. Jeżeli stres jest kontrolowalny a osoba narażona na taką sytuację ma wyćwiczone sposoby reagowania, stres może mobilizować a nawet być przekształcony w zasób. Inaczej się dzieje gdy mamy do czynienia ze stresem chronicznym lub ma on charakter nadmiarowy. Wtedy potrafi być czynnikiem destabilizującym zarówno samą jednostkę (np. pod kątem somatycznym), jak i jej funkcjonowanie społeczne (np. wycofanie się z relacji interpersonalnych).