Pionierka obozowa od A do Z Materiał opracowany w ramach próby na stopień Phm. Opracował Pwd. Kamil Glewicz 1
Spis treści 1.Wstęp 2. Co to właściwie jest pionierka obozowa 3. Co daje nam jako instruktorom 4. Materiały wykorzystywane podczas pionierki 5. Narzędzia 6. Przygotowania 7. Podstawy wiedzy praktycznej 8. Przykładowe obrazy 1. Wstęp. Poradnik ten powstał w ramach próby na stopień Podharcmistrza w hufcu Gdańsk Wrzeszcz-Oliwa. Swoją pracę kieruję do wszystkich niezależnie od wieku, stopnia czy pełnionej funkcji. Chciałbym aby dzięki tej pracy czytelnik mógł się lepiej zapoznać z techniką harcerską jaką jest pionierka obozowa. Jeśli nigdy wcześniej nie miałeś okazji brać udziału w pionierce, ale zawsze chciałeś to zrobić oglądając efekty pracy innych, to ten poradnik jest dla Ciebie. Jeśli pracujesz z pionierką i nie wyobrażasz sobie obozu bez porządnej bramy czy innych urządzeń, wierzę że ten poradnik da Ci dodatkową inspirację do działania i głowę pełną nowych pomysłów. Niestety z moich długoletnich obserwacji wynika że pionierka jest techniką często pomijaną, lub traktowana zdawkowo jako coś co trzeba zrobić z konieczności. Niestety wiele środowisk zapomina o tym co może zdziałać dobrze zrealizowaną pionierką i niestety się nie 2
przykładają do tego elementu, co w efekcie skutkuje brakiem zgrania wyglądu obozu z jego tematyką. Postarajmy się rzucić trochę światła na ten temat i go rozjaśnić. Działajmy! 2. Co to właściwie jest pionierka obozowa? Pionierka jest jedną z najbardziej twórczych i ciekawych technik harcerskich. Pozwala ona w mniejszym lub większym stopniu dostosować naturalne środowisko do naszych potrzeb. Należy jednak pamiętać o tym że My jesteśmy tylko gośćmi na tym terenie. Pionierka to wielka sztuka budowania naszego obozowego świata, który przecież staje się naszym domem na kilka tygodni. Powinniśmy zatem zadbać o to by to nasze miejsce było dla nas komfortowe, przyjazne i bezpieczne. Wszystko to co zbudujemy, musi pełnić określoną funkcję. Możemy je sobie z grubsza podzielić na funkcję estetyczną oraz użytkową. Krótko mówiąc, urządzenia użytkowe jako swoje główne przeznaczenie mają nam służyć, pomagać zachować porządek i bezpieczeństwo. Wszystko to co pozostało, możemy śmiało nazwać zdobnictwem obozowym. Musimy zdać sobie sprawę że te dwa główne elementy powinny się wzajemnie uzupełniać. Dbajmy o to żeby nasze urządzenia, bez względu na przeznaczenie, były wykonane estetycznie i solidnie. Funkcje użytkowe mogą dla nas pełnić takie elementy jak półki, ławki, stoły, śmietniki, tablica ogłoszeń, punkt p-poż, ogrodzenia oraz wszelkiego rodzaju podesty i pomosty. Możemy do tej grupy zaliczyć również obiekty sportowe i rekreacyjne. Całą resztę obiektów takich jak drogowskazy, latarnie, totemy i wiele innych, możemy zaliczyć do funkcji ozdobnej. W tworzeniu naszego obozu ogranicza nas jedynie nasza własna fantazja. Pionierka jednak nie może być celem samym w sobie, musi się wiązać z programem i tematyką obozu. Absurdem byłoby postawienie bramy w kształcie zamku, podczas gdy tematyką obozu jest zwiedzanie odległych galaktyk. Planując pionierkę powinniśmy więc starać się stworzyć świat, najbardziej odpowiadający tematyce obozu. W ten sposób pozwolimy uczestnikom bardziej wczuć się w tematykę przez co będą się jeszcze lepiej czuć i bawić na naszym obozie. Zadbajmy więc zarówno o funkcjonalność, estetykę i tematykę. Te kilka dni poświęconych na 3
tworzenie naszego tymczasowego domu, zaowocuje wspaniałym obozem, który będziemy wspominali jeszcze przez długie lata. 3. Co daje nam jako instruktorom. Dobrze wykonana pionierka daje nam wiele możliwości. Za jej pomocą możemy kształtować w naszych harcerzach cechy takie jak dyscyplina, odpowiedzialność, umiejętność pracy w grupie, planowanie działań, zdolności manualne i artystyczne. Dzięki pionierce możemy realizować sprawności, stopnie, projekty, zadania zespołowe oraz wyczyny. Pionierka jest też świetnym narzędziem w rękach drużynowego który ma na obozie wielu nowych harcerzy, ponieważ dzięki tej sztuce uczestnicy potrafią się mocno zintegrować, dostrzec swoje możliwości oraz nabrać zaufania. Proszę sobie wyobrazić jaką dumę ma w sobie harcerz który chwali się przed rodzicami własnoręcznie wykonaną półką w namiocie lub innymi urządzeniami obozowymi. Niejednokrotnie możemy usłyszeć od rodziców naszych harcerzy jak bardzo są zaskoczeni efektami pracy swoich pociech. Niekiedy nie chcą uwierzyć że ich dziecko potrafi się sprawnie posługiwać piłą, młotkiem czy siekierą. Tym samym rośnie nasz wizerunek w oczach rodziców. Od dobrej pionierki zależy w dużej mierze wizerunek naszego obozu a co za tym idzie drużynowego, ponieważ to właśnie ten element jest widoczny jako pierwszy, a jak ogólnie wiadomo, najważniejsze jest pierwsze wrażenie. Jeśli ktoś przechodząc obok naszego obozu zobaczy wspaniale urządzony obóz z estetyczną pokaźną bramą, mamy pewność że będzie chciał zobaczyć więcej, a to co widział opowie swoim znajomym oraz rodzinie. Jest to dla Nas świetna forma reklamy w środowisku harcerskim i poza nim. Jeśli informacja o naszej pionierce rozejdzie się po zgrupowaniu, będziemy mogli się spodziewać wizyt osób z innych obozów, którzy z zachwytem będą patrzyli na efekty naszej pracy. 4
4. materiały wykorzystywane podczas pionierki Temat wydaje się banalnie prosty, jednak śmiem twierdzić że są to tylko pozory. Wielokrotnie słyszałem, a nawet sam używałem błędnej terminologii zamawiając drewno na obóz. Osoby u których zazwyczaj zamawiamy drewno, operują fachową terminologią, stąd często wynikają nieporozumienia. Pozyskując drewno na obóz musimy pamiętać o kilku podstawowych zasadach: - Nie wolno nam wycinać drzew. - Nie zbieramy powalonego drewna w celu konstrukcyjnym. - Drewno należy każdorazowo pozyskiwać legalnie. O czym tak właściwie mówimy? Zacznijmy więc od rodzaju drewna. Najbardziej pożądanym przez nas drewnem jest drewno proste, stosunkowo lekkie, wytrzymałe i przede wszystkim tanie. Takie warunki spełniają dla nas dwa gatunki drewna, sosna i świerk. W zupełności wystarczą do naszych potrzeb. Takie drewno należy pozyskać od leśniczego. Jednak żeby zamawianie było dla nas łatwiejsze, musimy dokładnie wiedzieć czego chcemy. Jeśli powiemy leśniczemu że chcemy kupić drewno sosnowe, zada nam kilka pytań na które nie zawsze jesteśmy w stanie odpowiedzieć, dla tego warto się zapoznać z terminologią określającą dokładnie to czego potrzebujemy. Zdecydowana większość środowisk pragnie zamawiać żerdzie, a gdy leśniczy pokazuje nam owe żerdki, okazuje się że nie do końca nam o to chodziło. Dla leśniczego żerdź to konkretny wymiar drewna. Przyjrzyjmy się zatem sortymentacji. Sortyment drewna - rodzaj drewna z punktu widzenia spełniania norm jakościowych, wymiarów i przeznaczenia. Sortyment określany jest dla drewna wyrobionego, ściętego, po przeprowadzonym sortowaniu zgodnie z normami technicznymi. Ze względu na klasyfikację jakościowo-wymiarową rozróżnia się drewno wielkowymiarowe, średniowymiarowe i stosowane przez nas najczęściej małowymiarowe. Wróćmy do naszej żerdzi. Dla leśniczego żerdź jest drewnem średniowymiarowym, mierzącym od 5 cm do 24 cm średnicy na górnym i dolnym końcu. Takie drewno możemy wykorzystać do nieco poważniejszych konstrukcji typu brama, czy platformy na drzewach. Do zastosowań mniej odpowiedzialnych, stosujmy drewno określane mianem Drobnicy Tyczkowej. Jest to drewno małowymiarowe o średnicy dolnej mierzonej bez kory do 5cm, w korze do 7cm. W 5
zupełności wystarcza nam to do zbudowania większości urządzeń obozowych takich jak np. półki. Omówione powyżej drewno będzie określane w następujący sposób: - S3, czyli drewno średniowymiarowe żerdziowe. - M1, drewno małowymiarowe tzw. Drobnica tyczkowa. Drewno opisane powyżej najczęściej stosujemy jako konstrukcje, ale konstrukcje chcemy czymś wykończyć. Idealnie nadaje się do tego drewno zamawiane w tartaku. Nie, nie będziemy zamawiali desek, ale to co zostało z okorowania drzewa przeznaczonego do dalszej obróbki. Jest to tak zwany Okorek. Okorek - odpadkowa, skrajna deska z okorowanego pnia drzewa, z jednej strony zaokrąglona. Możemy go stosować między innymi do budowy wygodnych ławek, stołów, obić bramę albo zrobić podłogę na bramie. Możliwości jest tutaj naprawdę wiele. Dobierając rodzaj drewna, musimy tez wiedzieć ile tego drewna chcemy. Przyjęte jest określanie ilości drewna w m 3. Warto więc przed zamówieniem drewna zorientować się ile to jest 1 m 3 drewna. Muszę z tego miejsca zaznaczyć, że drewno różni się znacznie cenowo względem sortymentu. Ceny drewna S3 oscylują w okolicach 200-400 zł za 1m 3, a drewno M1 wacha się od 100 do 150 zł za 1 m 3. Ceny Okorka można spotkać od około 80zł za 1m 3. Jak widać różnice w cenach są dość istotne, więc zamawiając drewno bierzmy pod uwagę ile jakiego drewna potrzebujemy, a pozwoli nam to znacznie ograniczyć koszty. Uwaga jeśli zamawiamy drewno, warto pamiętać o jego transporcie. 5. Narzędzia Narzędzia to wszystko to, czym się posługujemy podczas prac pionierskich. Jest bardzo wiele różnych narzędzi które możemy wykorzystać aby nasza praca była efektywniejsza i łatwiejsza, ale pozwolę sobie skupić się na kilku wybranych i używanych najczęściej. Gwoździe - Bywają przydatne w niektórych sytuacjach, szczególnie gdy użycie sznurka jest niemożliwe. Warto zaopatrzyć się w kilka rozmiarów. 6
Linka/sznurek Stosowana głównie do wiązania elementów konstrukcji, ale też do innych celów takich jak wykonanie ogrodzenia, zaplatania prycz czy tablicy ogłoszeń. Młotek jego głównym przeznaczeniem jest wbijanie gwoździ, ale może nam służyć nie tylko do tego. Młotka używamy też do wbijania siekiery w żerdzie przy wykonywaniu zaciosów. Jest kilka rodzajów młotków, najczęściej używamy młotków ślusarskich i stolarskich. Młotki występują w wielu wersjach wagowych. Kupując młotki, pamiętajmy że będą z nich głównie korzystać nasi harcerze, więc dostosujmy je wagowo. Warto mieć jeden młot o większej masie (5-10kg) do wbijania pali. Młotek ślusarski Młotek stolarski Siekiera- Wszyscy doskonale wiedzą czym jest siekiera i do czego służy, jednak mało kto zdaje sobie sprawę z tego że na rynku występuje wiele typów siekier. Różnią się one kształtem oraz zastosowaniem. Siekiera jest bardzo prymitywnym narzędziem i służy człowiekowi od wielu lat, ale pomimo tego siekiery wciąż są ulepszane. W wyniku tego mamy wiele typów siekier. Różniących się od siebie wagą, materiałami, precyzją wykonania czy rozmiarami. Powszechnie występują takie typy siekier jak ciesielskie, strażackie, tasaki masarskie, tomahawki czyli indiańskie siekiery bojowe, siekiery rozłupujące, siekieromłoty, siekiery sportowe oraz topory bojowe. Najczęściej stosowane przez nas, są siekiery ciesielskie stworzone z myśla o mniej lub bardziej precyzyjnej obróbce jako surowca budowlanego. Wiele z nich ma jedną stronę żeleźca płaską oraz szlif dłutowy. Dzięki temu można ciąć od tej płaskiej strony pod minimalnym kątem. Pozwala to na zachowanie dobrej kontroli nad ciętym materiałem. Taka budowa minimalizuje ryzyko wcięcia za głęboko czy rozłupania obrabianego kawałka drewna. Kolejną cechą charakterystyczną jest prosta krawędź tnąca. Zapewnia ona równomierne cięcie na całej długości. Topory do ciosania bali mają całe ucho odgięte w prawo lub w lewo, a więc i cały trzonek jest odgięty. Pozwala to na ciosanie bali bez ryzyka obtarcia sobie palców czy knykci o korę. Wzorów siekier ciesielskich jest niesamowicie dużo, a każda ma swoje wyjątkowe zadanie. Są takie do robienia wcięć w balach (mortising axe), do ciosania (goosewing 7
hewing axe), a także mniejsze z zaokrągloną krawędzią tnącą i ostrym, cienkim noskiem ostrza, który umożliwia robienie wcięć i zagłębień (carving axe). Długość trzonka w takich siekierach będzie się mocno wahać, od 15cm aż do ponad metra. Siekiera ciesielska Budowa siekiery Piła- Występuje wiele rodzajów pił, które możemy podzielić na kilka grup ze względu na budowę i zastosowanie. My jednak nie potrzebujemy tak wielu rodzajów pił. Najczęściej wykorzystujemy piły ręczne, chociaż coraz częściej można spotkać środowiska korzystające z pił łańcuchowych. Skupmy się więc na piłach ręcznych. W naszych zastosowaniach najlepiej sprawdzają się piły grzbietnica, płatnica, dwuręczna i kabłąkowa. Piły płatnice przeznaczone są do cięcia drewna i materiałów drewnopochodnych oraz tworzyw sztucznych. Piła płatnica pozwala ciąć materiały grubsze niż wysokość jej brzeszczotu. Dobór piły do ciętego materiału odbywa się na zasadzie: im grubszy ząb tym szybsze cięcie, ale mniej dokładne, drobny ząb - precyzyjne cięcie. 8
Piły grzbietnice ręczne służą przede wszystkim do prostego cięcia. Piła grzbietnica idealnie nadaje się do cięcia w przyrżniach wg ustalonego kąta. Piła kabłąkowa charakteryzuje się wysoko umieszczoną oprawą, co umożliwia cięcie materiałów o dużej średnicy. Piły kabłąkowe posiadają wymienne brzeszczoty od 300 do 760 mm o uzębieniu pozwalającym na cięcie drewna suchego lub mokrego. Piła Dwuręczna (tzw. Moja-Twoja) ma zastosowanie podobne do piły kabłąkowej. Świder ręczny- Bardzo przydatne narzędzie które pozwoli na ułatwić pracę i znacznie ją przyspieszy. Świdry ręczne są głównie wykorzystywane w ogrodnictwie, ale nic nie stoi na przeszkodzie żebyśmy mogli go użyć do robienia otworów do naszych potrzeb. Zdecydowanym plusem tej metody jest możliwość zrobienia otworu o średnicy zbliżonej do średnicy żerdzi. 9
Saperka - krótka, często możliwa do złożenia, mała łopatka o prostokątnej lub zakończonej w szpic głowni z zaostrzonymi krawędziami roboczymi i drewnianej lub metalowej rękojeści. handlu dostępne są różne warianty saperek wzorowanych na saperkach wojskowych (klasyczne z drewnianym trzonkiem, wykonane w całości z metalu, metalowo-plastikowe itp.) z pokrowcem lub bez oraz oryginalne saperki np. niemieckiej Bundeswehry. Pokrowce do saperek mogą być zrobione ze skóry, brezentu, płótna, cordury lub innych materiałów. Wiertarka ręczna- Wiertarka z ręcznym napędem na korbkę przeznaczona jest do wiercenia w lekkich materiałach takich jak drewno i plastik. Przydatna gdy naszą pionierkę chcemy zrobić na linach, za jej pomocą możemy zrobić np. wiszący stół. 6. Przygotowania Wiemy już jakich możemy używać materiałów i narzędzi, warto teraz zastanowić się co i w jaki sposób chcemy wykonać. Aby dobrze zaplanować nasze działania, musimy brać pod uwagę kilka bardzo ważnych aspektów. Przede wszystkim musimy zadbać o bezpieczeństwo pracy, a więc przed wyjazdem musimy sprawdzić w jakim stanie jest nasz sprzęt. Nie wolno używać uszkodzonego sprzętu ponieważ stwarza to niemałe zagrożenie dla zdrowia a nawet życia naszych podopiecznych. Pamiętajmy o tym żeby przed obozem skontrolować stan naostrzenia siekier i pił, zapewnimy tym komfort pracy naszych harcerzy sprawiając jednocześnie że praca będzie postępowała w szybszym tempie. Kolejna sprawa to zaplanowanie kolejności działań, musimy dokładnie wiedzieć kiedy co ma powstać. Raczej mało prawdopodobne aby ktoś najpierw stawiał półki, a dopiero później namioty. Dbajmy też to by każdy harcerz miał zajęcie, odpowiedni podział obowiązków jest bardzo istotny gdy mamy w użyciu znaczną ilość narzędzi. Pamiętajmy o tym że harcerze chcą czuć się potrzebni i docenieni. Bardzo istotną kwestią jest również odpowiednia ilość narzędzi, unikniemy niepotrzebnych sporów i opóźnień. 10
Z doświadczenia wiem że podczas pracy na obozie z narzędziami dzieją się przeróżne rzeczy. Normą jest gubienie narzędzi. Znam dwa sposoby zapobiegania temu zjawisku. Pierwszy sposób to pomalowanie narzędzi (trzonki, uchwyty) na jaskrawe kolory lub łatwe do odnalezienia np. czerwony. Drugi sposób, to wyznaczenie osób odpowiedzialnych za sprzęt. Wiadomo że sprzęt z magazynu wydaje kwatermistrz, ale kwatermistrz jest tylko człowiekiem i nie ma oczu dookoła głowy, w związku z tym nie jest w stanie przypilnować czy ktoś nie zostawił przypadkiem czegoś pod drzewem lub w innym miejscu. Naturalnym wyborem osób odpowiedzialnych są zastępowi. To im powinien być wydawany sprzęt i to oni powinni się z niego rozliczać zdając go do magazynu. Cały proces planowania jest dużo łatwiejszy jeśli mamy możliwość wcześniejszego zapoznania się z miejscem obozowania. Jesteśmy wtedy w stanie dokładnie określić kształt naszego obozu i rozplanować w którym miejscu co ma powstać. Jeśli już wiemy gdzie i co będzie stało, czas najwyższy wziąć się za planowanie poszczególnych urządzeń. Podczas tej czynności bardzo istotne jest sprawdzenie co nam wolno a czego nie. Możemy chcieć zbudować platformy na drzewach, ale zanim zaczniemy to robić, warto zapytać leśniczego o zgodę. Jeśli chcemy samemu budować prycze, sprawdźmy czy pozwalają nam na to przepisy państwowe. Taka informacja powinna być dostępna w dokumencie pod nazwą Instrukcja w sprawie wymagań higieniczno-sanitarnych dla stacjonarnych obozów pod namiotami. Następna sprawa to bezpieczeństwo przeciwpożarowe. Naszym obowiązkiem jest wyznaczenie dróg ewakuacyjnych z terenu podobozu. Powinniśmy posiadać plan (nawet narysowany odręcznie na początku obozu) z zaznaczonymi drogami ewakuacyjnymi oraz miejscami zbiórki. Przepis ten obowiązuje również w przypadku gdy teren naszego obozu nie jest ogrodzony. 7. Podstawy wiedzy praktycznej Jeśli już wiemy co chcemy zbudować i w jakim miejscu, warto sobie przypomnieć ja to zrobić, żeby zrobić to dobrze. Obsługa siekiery wydaje się czymś prostym, ale dla przypomnienia podam kilka zasad. 11
Nie wolno wbijać siekiery w ziemię, ponieważ w ten sposób bardzo szybko się tępi. Jeśli kopiąc dziurę natrafimy na korzeń, nie wycinajmy go siekierą, piła się sprawdzi zdecydowanie lepiej. Jak zrobić prawidłowo zaciosy: 1. Mierzysz, gdzie dokładnie i jak duży potrzebujesz zacios 2. Nacinasz piłą na odpowiednią głębokość prostopadle do żerdki 3. Przystawiasz siekierę do przekroju belki w takim miejscu jaki ma być kształt i uderzasz młotkiem (lub drugą siekierą)w obuch siekiery. Powinno wystarczyć kilka puknięć by kawałek drewna odpadł. Uwaga. Wycięty kształt nie może przekraczać połowy średnicy belki, ponieważ osłabia to znacznie jej wytrzymałość. Należ też przewidzieć ewentualne konsekwencje wbijania gwoździ (rozszczepienia drewna lub przy naciąganiu złamania zaciosu). Jeśli robisz kolejny zacios w tej samej żerdce, musisz uważać, by były pod tym samym kątem. Najlepiej jeśli ktoś stoi na starym zaciosie i pilnuje, żeby było cały czas poziomo. 12
Jak wykonać zacios w środku żerdzi: Sposoby wiązania żerdzi: 13
Podstawowe wymiary namiotu: Jeśli chcemy sami robić prycze, warto też wiedzieć jak je wypleść żeby były wygodne i wytrzymałe. Pamiętajmy o odpowiednim napięciu sznurka. 8. Przykładowe obrazy 14
Bramy obozowe: 15
16
17
Inne elementy infrastruktury obozowej: Półki potocznie zwane kombajnem Punkt P-Poż 18
Suszarnia obozowa Maszt wraz ze stojakiem na proporce 19