Problem zaburzeń snu staje się coraz bardziej powszechny i obejmuje coraz szerszą populację. Dotyczy to również populacji dzieci i młodzieży. Wielokrotnie rodzice zgłaszają ten problem na wizytach lekarskich. Aby można było mówić o zaburzeniach snu ważne jest to, aby poznać kilka najistotniejszych cech jego prawidłowości. Sen jest procesem fizjologicznym złożonym z 4-6 cykli. Każdy cykl snu składa się z fazy bez szybkich ruchów gałek ocznych (którego część stanowi sen głęboki) oraz z fazy z szybkimi ruchami gałek ocznych. Głęboka faza snu u młodego człowieka to zaledwie 20% snu, a ponad połowa czasu snu to sen płytki. W drugiej połowie nocy oraz po zakończeniu każdego cyklu snu następują krótkotrwałe wybudzenia. Osoby młode nie pamiętają tych wybudzeń następnego dnia rano. U osób starszych wybudzenia trwają dłużej i są wyraźnie odczuwane. Jak wynika z opisu sen nie jest stanem jednorodnego głębokiego procesu, dlatego nie należy się martwić okresami jego spłycenia lub krótkimi przerwami w jego trakcie. Na jakość snu ma wpływ aktywność fizyczna w ciągu dnia i powstrzymywanie się od niepotrzebnego przebywania w łóżku. Ważne jest unikanie - na co najmniej 2 godziny przed planowanym położeniem się spać - ekspozycji na intensywne sztuczne światło, monitor telewizyjny lub ekran komputerowy (wliczając do tej grupy smartfony, tablety itp.) Przeciętna ilość snu potrzebna dorosłym to 7-8 godzin snu na dobę. Dzieci potrzebują go znacznie więcej. Ma on wpływ na prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny. Jego niedostateczna ilość może przejawiać się objawami sugerującymi nadpobudliwość, zaburzenia uwagi, trudności w nauce, zaburzenia emocjonalne. Im młodsze dziecko tym większe zapotrzebowanie na sen. Noworodki i niemowlęta potrzebują 1 / 9
14-17 godzin snu, małe dzieci 11-14 godzin, dzieci przedszkolne 10-13 godzin, dzieci w wieku szkolnym 9-11 godzin, a nastolatki 8-10 godzin. Biorąc pod uwagę większe zapotrzebowanie na sen, problem niedoboru snu może być bardziej wyraźny u dzieci niż dorosłych. Zważając na konieczność wczesnego wstawania dziecka do przedszkola lub szkoły wskazane jest, aby kładły się spać odpowiednio wcześnie. Najbardziej narażoną na niedobór snu grupą wiekową jest młodzież. Aktywność społeczna młodych ludzi w godzinach wieczornych, a co za tym idzie - przesunięty rytm dobowy snu powoduje, że zwykle chodzą spać o późnej porze. Ponadto narażeni są na ekspozycję na urządzenia ekranowe, co sprzyja wydłużeniu procesu zasypiania. Ocenę prawidłowej ilości snu u dziecka można oprzeć na regularności porannego wybudzania się. Sen dzieci jest bowiem bardzo regularny i stabilny. Zwykle dzieci budzą się o tej samej porze bez względu na dzień tygodnia, również w weekend. Jeżeli dziecko zaczyna odsypiać" w weekendy to może to świadczyć o niedoborze snu. U nastolatków może nasilić się opóźnienie fazy snu co jeszcze bardziej utrudnia poranne wstawanie. Aby przywrócić prawidłowy rytm i długość snu należy wprowadzić metody prawidłowych zachowań. Leczenie farmakologiczne jest ostatecznością, a na pewno ostatecznością w przypadku dzieci i młodzieży. Główne zalecenia ekspertów w tej kwestii to: 1. Przestrzeganie wystarczającego czasu snu adekwatnie do wieku. 2. Przestrzeganie zasad higieny snu: a. aktywność fizyczna minimum 30-45 minut w ciągu dnia w świetle słonecznym, 2 / 9
b. unikanie światła urządzeń ekranowych, wysiłku umysłowego i fizycznego w ciągu trzech godzin przed snem, c. mniejsze porcje pokarmowe przed snem, d. odpowiednia temperatura, cisza oraz zaciemnienie pokoju w którym dziecko śpi. Wśród dzieci w pierwszym roku życia może pojawić się (choć zdarza się to rzadko) poważna bezsenność wczesna. Syndrom ten może przejawiać się w dwojaki, wręcz przeciwstawny sposób dziecko może być nadmiernie pobudzone, niespokojne, płakać, krzyczeć w nocy lub wręcz przeciwnie może leżeć spokojnie, lecz spokój ten jest nadmierny, dziecko niczego nie potrzebuje, niczego się nie domaga. Wskazana jest wówczas rozważna obserwacja dziecka w celu wykluczenia ewentualnych cech autystycznych. Należy również zwrócić uwagę na relację matka-dziecko oraz stan psychiczny matki (wykluczenie depresji poporodowej). U dziecka w wieku 2-5 lat trudności w zasypianiu mogą być naturalnym procesem rozwojowym. Pojawienie się pierwszych snów lękowych sprzyja unikaniu snu. Wówczas dziecko może potrzebować "przytulanki", czytania bajek lub opowieści rodziców, czasu wyciszenia w ich obecności, przygotowania do przejścia ze stanu czuwania w stan snu. Czasami u dzieci pojawiają się poważniejsze zaburzenia snu. Przytoczę tutaj kilka z nich. Lęki nocne są to zaburzenia fazy snu powolnego. Najczęściej zaburzenie to dotyczy dzieci w wieku 3-6 lat. Przypomina gwałtowne lękowe "wybudzenie" lecz wybudzeniem nie jest (kora mózgowa nadal śpi). Trudno jest wówczas nawiązać kontakt z dzieckiem, a rano dziecko nie pamięta tego zdarzenia. Lęki te mijają samoistnie z wiekiem, mogą jednak nasilić się w niekorzystnej dla dziecka emocjonalnie sytuacji. Sen lękowy to zaburzenia fazy szybkich ruchów gałek ocznych. Wiąże się to z przeżywaniem przykrych lękowych marzeń sennych. Może pojawiać się od 2 roku życia. Może być przyczyną niechęci dziecka do samodzielnego zasypiania. Somnambulizm to zaburzenie fazy snu powolnego, zwykle dotyczy chłopców w wieku 7-12 lat. W pierwszej połowie snu dziecko wstaje, zaczyna spacerować. Zaburzenie to zwykle 3 / 9
spontanicznie zanika. Jeżeli jednak towarzyszy mu silny lęk, to może wymagać postępowania terapeutycznego. Automatyzmy ruchowe są to okresowe, rytmiczne ruchy w czasie snu. Najczęstsze z nich to bruksizm (zgrzytanie zębami) i somnilokwencja (mówienie przez sen). Bezdechy podczas snu należy zawsze sprawdzić czy dziecko nie ma powiększonych migdałków, nie cierpi na schorzenia górnych dróg oddechowych. Nadmierna senność- rzadka u dzieci, wymaga jednak wykluczenia przyczyn neurologicznych, zaburzeń metabolicznych. W przypadku poważniejszych zaburzeń snu wskazana jest konsultacja u lekarz psychiatry lub neurologa. Postawienie właściwej diagnozy daje możliwość zaplanowania leczenia. Leczenie to powinno zaczynać się od działań terapeutycznych. Najczęściej stosowaną w takich przypadkach terapią jest terapia poznawczo-behawioralna. W przypadku braku zauważalnej poprawy należy rozważyć wprowadzenie odpowiedniego wsparcia farmakologicznego. Niedostateczna ilość snu może prowadzić do złego samopoczucia, pogorszenia funkcji poznawczych a także skutkować w przyszłości niekorzystnymi następstwami zdrowotnymi do których należą: otyłość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia metaboliczne, zwiększenie ryzyka zachorowania na cukrzycę, zmniejszenie odporności immunologicznej. Katarzyna Pycio Problem zaburzeń snu staje się coraz bardziej powszechny i obejmuje coraz szerszą populację. Dotyczy to również populacji dzieci i młodzieży. Wielokrotnie rodzice zgłaszają ten problem na wizytach lekarskich. 4 / 9
Aby można było mówić o zaburzeniach snu ważne jest to, aby poznać kilka najistotniejszych cech jego prawidłowości. Sen jest procesem fizjologicznym złożonym z 4-6 cykli. Każdy cykl snu składa się z fazy bez szybkich ruchów gałek ocznych (którego część stanowi sen głęboki) oraz z fazy z szybkimi ruchami gałek ocznych. Głęboka faza snu u młodego człowieka to zaledwie 20% snu, a ponad połowa czasu snu to sen płytki. W drugiej połowie nocy oraz po zakończeniu każdego cyklu snu następują krótkotrwałe wybudzenia. Osoby młode nie pamiętają tych wybudzeń następnego dnia rano. U osób starszych wybudzenia trwają dłużej i są wyraźnie odczuwane. Jak wynika z opisu sen nie jest stanem jednorodnego głębokiego procesu, dlatego nie należy się martwić okresami jego spłycenia lub krótkimi przerwami w jego trakcie. Na jakość snu ma wpływ aktywność fizyczna w ciągu dnia i powstrzymywanie się od niepotrzebnego przebywania w łóżku. Ważne jest unikanie - na co najmniej 2 godziny przed planowanym położeniem się spać - ekspozycji na intensywne sztuczne światło, monitor telewizyjny lub ekran komputerowy (wliczając do tej grupy smartfony, tablety itp.) Przeciętna ilość snu potrzebna dorosłym to 7-8 godzin snu na dobę. Dzieci potrzebują go znacznie więcej. Ma on wpływ na prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny. Jego niedostateczna ilość może przejawiać się objawami sugerującymi nadpobudliwość, zaburzenia uwagi, trudności w nauce, zaburzenia emocjonalne. Im młodsze dziecko tym większe zapotrzebowanie na sen. Noworodki i niemowlęta potrzebują 14-17 godzin snu, małe dzieci 11-14 godzin, dzieci przedszkolne 10-13 godzin, dzieci w wieku szkolnym 9-11 godzin, a nastolatki 8-10 godzin. Biorąc pod uwagę większe zapotrzebowanie na sen, problem niedoboru snu może być bardziej 5 / 9
wyraźny u dzieci niż dorosłych. Zważając na konieczność wczesnego wstawania dziecka do przedszkola lub szkoły wskazane jest, aby kładły się spać odpowiednio wcześnie. Najbardziej narażoną na niedobór snu grupą wiekową jest młodzież. Aktywność społeczna młodych ludzi w godzinach wieczornych, a co za tym idzie - przesunięty rytm dobowy snu powoduje, że zwykle chodzą spać o późnej porze. Ponadto narażeni są na ekspozycję na urządzenia ekranowe, co sprzyja wydłużeniu procesu zasypiania. Ocenę prawidłowej ilości snu u dziecka można oprzeć na regularności porannego wybudzania się. Sen dzieci jest bowiem bardzo regularny i stabilny. Zwykle dzieci budzą się o tej samej porze bez względu na dzień tygodnia, również w weekend. Jeżeli dziecko zaczyna odsypiać w weekendy to może to świadczyć o niedoborze snu. U nastolatków może nasilić się opóźnienie fazy snu co jeszcze bardziej utrudnia poranne wstawanie. Aby przywrócić prawidłowy rytm i długość snu należy wprowadzić metody prawidłowych zachowań. Leczenie farmakologiczne jest ostatecznością, a na pewno ostatecznością w przypadku dzieci i młodzieży. Główne zalecenia ekspertów w tej kwestii to: 1. Przestrzeganie wystarczającego czasu snu adekwatnie do wieku. 2. Przestrzeganie zasad higieny snu: a. aktywność fizyczna minimum 30-45 minut w ciągu dnia w świetle słonecznym, 6 / 9
b. unikanie światła urządzeń ekranowych, wysiłku umysłowego i fizycznego w ciągu trzech godzin przed snem, c. mniejsze porcje pokarmowe przed snem, d. odpowiednia temperatura, cisza oraz zaciemnienie pokoju w którym dziecko śpi. Wśród dzieci w pierwszym roku życia może pojawić się (choć zdarza się to rzadko) poważna bezsenność wczesna. Syndrom ten może przejawiać się w dwojaki, wręcz przeciwstawny sposób dziecko może być nadmiernie pobudzone, niespokojne, płakać, krzyczeć w nocy lub wręcz przeciwnie może leżeć spokojnie, lecz spokój ten jest nadmierny, dziecko niczego nie potrzebuje, niczego się nie domaga. Wskazana jest wówczas rozważna obserwacja dziecka w celu wykluczenia ewentualnych cech autystycznych. Należy również zwrócić uwagę na relację matka-dziecko oraz stan psychiczny matki (wykluczenie depresji poporodowej). U dziecka w wieku 2-5 lat trudności w zasypianiu mogą być naturalnym procesem rozwojowym. Pojawienie się pierwszych snów lękowych sprzyja unikaniu snu. Wówczas dziecko może potrzebować "przytulanki", czytania bajek lub opowieści rodziców, czasu wyciszenia w ich obecności, przygotowania do przejścia ze stanu czuwania w stan snu. Czasami u dzieci pojawiają się poważniejsze zaburzenia snu. Przytoczę tutaj kilka z nich. Lęki nocne są to zaburzenia fazy snu powolnego. Najczęściej zaburzenie to dotyczy dzieci w wieku 3-6 lat. Przypomina gwałtowne lękowe "wybudzenie" lecz wybudzeniem nie jest (kora mózgowa nadal śpi). Trudno jest wówczas nawiązać kontakt z dzieckiem, a rano dziecko nie pamięta tego zdarzenia. Lęki te mijają samoistnie z wiekiem, mogą jednak nasilić się w 7 / 9
niekorzystnej dla dziecka emocjonalnie sytuacji. Sen lękowy to zaburzenia fazy szybkich ruchów gałek ocznych. Wiąże się to z przeżywaniem przykrych lękowych marzeń sennych. Może pojawiać się od 2 roku życia. Może być przyczyną niechęci dziecka do samodzielnego zasypiania. Somnambulizm to zaburzenie fazy snu powolnego, zwykle dotyczy chłopców w wieku 7-12 lat. W pierwszej połowie snu dziecko wstaje, zaczyna spacerować. Zaburzenie to zwykle spontanicznie zanika. Jeżeli jednak towarzyszy mu silny lęk, to może wymagać postępowania terapeutycznego. Automatyzmy ruchowe są to okresowe, rytmiczne ruchy w czasie snu. Najczęstsze z nich to b ruksizm (zgrzytanie zębami) i somnilokwencja (mówienie przez sen). Bezdechy podczas snu należy zawsze sprawdzić czy dziecko nie ma powiększonych migdałków, nie cierpi na schorzenia górnych dróg oddechowych. Nadmierna senność- rzadka u dzieci, wymaga jednak wykluczenia przyczyn neurologicznych, zaburzeń metabolicznych. W przypadku poważniejszych zaburzeń snu wskazana jest konsultacja u lekarz psychiatry lub neurologa. Postawienie właściwej diagnozy daje możliwość zaplanowania leczenia. Leczenie to powinno zaczynać się od działań terapeutycznych. Najczęściej stosowaną w takich przypadkach terapią jest terapia poznawczo-behawioralna. W przypadku braku zauważalnej poprawy należy rozważyć wprowadzenie odpowiedniego wsparcia farmakologicznego. 8 / 9
Niedostateczna ilość snu może prowadzić do złego samopoczucia, pogorszenia funkcji poznawczych a także skutkować w przyszłości niekorzystnymi następstwami zdrowotnymi do których należą: otyłość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia metaboliczne, zwiększenie ryzyka zachorowania na cukrzycę, zmniejszenie odporności immunologicznej. Katarzyna Pycio 9 / 9