KODEKS CYWILNY KOMENTARZ

KODEKS CYWILNY KOMENTARZ pod redakcją Jacka Gudowskiego Spadki Elżbieta Skowrońska-Bocian Jacek Wierciński IV Wydanie 1 Warszawa 2013

Tytuły do artykułów sporządził: Robert Stępień Opracowanie redakcyjne: Małgorzata Stańczak Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN 978-83-278-0249-1 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92, e -mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

Spis treści Spis treści Wykaz skrótów......................................................... 7 Przedmowa............................................................ 11 KODEKS CYWILNY ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) Księga czwarta Spadki....................... 15 TYTUŁ I. Przepisy ogólne (art. 922 930).................................. 15 TYTUŁ II. Dziedziczenie ustawowe (art. 931 940)......................... 67 TYTUŁ III. Rozrządzenia na wypadek śmierci (art. 941 990 1 )............... 104 DZIAŁ I. Testament (art. 941 958)...................................... 104 Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 941 948)............................ 104 Rozdział II. Forma testamentu (art. 949 958)......................... 132 Oddział 1. Testamenty zwykłe (art. 949 951)...................... 132 Oddział 2. Testamenty szczególne (art. 952 955)................... 155 Oddział 3. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych (art. 956 958)....................................... 170 DZIAŁ II. Powołanie spadkobiercy (art. 959 967)......................... 175 DZIAŁ III. Zapis i polecenie (art. 968 985)............................... 191 Rozdział I. Zapis zwykły (art. 968 981)............................... 191 Rozdział II. Zapis windykacyjny (art. 981 1 981 6 )....................... 205 Rozdział III. Polecenie (art. 982 985)................................ 212 DZIAŁ IV. Wykonawca testamentu (art. 986 990 1 )........................ 217 TYTUŁ IV. Zachowek (art. 991 1011)..................................... 227 TYTUŁ V. Przyjęcie i odrzucenie spadku (art. 1012 1024).................. 260 TYTUŁ VI. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy (art. 1025 1029 1 )................................ 281 TYTUŁ VII. Odpowiedzialność za długi spadkowe (art. 1030 1034 3 )......... 302 TYTUŁ VIII. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku (art. 1035 1046) 316 5

Spis treści TYTUŁ IX. Umowy dotyczące spadku (art. 1047 1057)..................... 350 TYTUŁ X. Przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (art. 1058 1088).............................................. 362 Bibliografia............................................................ 381 Skorowidz............................................................. 391

Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów I. Akty prawne k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.c.f. Kodeks cywilny francuski k.c.kp Kodeks cywilny Królestwa Polskiego k.c.wł. Kodeks cywilny włoski k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.; nieobowiązujące) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 89, poz. 553 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 59 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.; nieobowiązujące) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) nowela z 28 lipca 1990 r. ustawa z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321) nowela z 18 marca 2011 r. ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458) p.a.s.c. ustawa z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) p.u.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.) p.w.k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) post.sp. dekret z 8 listopada 1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz.U. Nr 63, poz. 346 ze zm.; nieobowiązujący) pr.not. ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) 7

Wykaz skrótów pr.sp. dekret z 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.; nieobowiązujący) pr.spółdz. ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) pr.upadł. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.; nieobowiązujące) u.g.n. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) u.k.w.h. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) II. Czasopisma i publikatory Biuletyn SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego DPP Demokratyczny Przegląd Prawniczy GP Gazeta Prawna IC Izba Cywilna. Biuletyn Sądu Najwyższego KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego Lexis Nexis Lexis.pl Serwis Prawniczy Lexis Nexis Polska MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSN Zb.Urz. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Dodatkowy OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPH Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny III. Inne skróty NSA SA SN SW TK Naczelny Sąd Administracyjny sąd apelacyjny Sąd Najwyższy sąd wojewódzki Trybunał Konstytucyjny IV. Literatura w zapisie skróconym System..., t. IV J.St. Piątowski, S. Wójcik, J. Kosik, E. Drozd, System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. IV, Prawo spadkowe, red. tomu J.St. Piątowski, Ossolineum 1986 8

Wykaz skrótów System 2009 A. Doliwa, A. Kawałko, B. Kordasiewicz, J. Kremis, H. Witczak, F. Zoll, M. Kłos, J. Wierciński, J.St. Piątowski, E. Skowrońska- -Bocian, S. Wójcik, System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009 Wykaz literatury podstawowej 1. Komentarze Kodeks cywilny. Komentarz, komitet redakcyjny przewodniczący: Z. Resich, członkowie: J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, J.I. Bielski, Warszawa 1972 Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, t. I, Warszawa 1997, VI wyd., Warszawa 2011; t. II, Warszawa 1999, VI wyd., Warszawa 2011 Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, t. I II, Warszawa 2004 (2008, 2011) Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2013 Kodeks cywilny. Komentarz Lex, red. naukowa A. Kidyba, t. IV Spadki, E. Niezbecka, Warszawa 2012 Kodeks cywilny z komentarzem, red. J. Winiarz, I wyd., Warszawa 1980; II wyd., Warszawa 1989 D. Dończyk, Notarialne poświadczenie dziedziczenia. Komentarz, Warszawa 2011 E. Skowrońska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 1995; X wyd., Warszawa 2011 J. Turłukowski, Zapis windykacyjny. Komentarz, Warszawa 2011 2. Podręczniki i opracowania systemowe J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe, Warszawa 1959 J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, I wyd., Warszawa 1967; II wyd., Warszawa 1968; III wyd., Warszawa 1971; IV wyd., Warszawa 1985; V wyd., Warszawa 1990 B. Kordasiewicz, J.St. Piątowski, Prawo spadkowe, Warszawa 2011 E. Niezbecka, Prawo spadkowe w zarysie, Lublin 1998 J.St. Piątowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, I wyd., Warszawa 1973; II wyd., Warszawa 1979; III wyd., Warszawa 1982; IV wyd., Warszawa 1987; V wyd., Warszawa 2002 E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009 (2011, 2012) System prawa cywilnego, t. IV, red. tomu J.St. Piątowski, Ossolineum 1986 System Prawa Prywatnego, t. 10, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009, II wyd. Warszawa 2013 S. Wójcik, Podstawy prawa cywilnego. Prawo spadkowe, Warszawa 2002 3. Opracowania monograficzne F. Błahuta, J.St. Piątowski, J. Policzkiewicz, Gospodarstwa rolne. Obrót, dziedziczenie, podział, Warszawa 1967 P. Borkowski, Notarialne poświadczenie dziedziczenia, Warszawa 2011 W. Chojnowski, Niektóre zagadnienia z prawa spadkowego, Palestra 1965, nr 7 8 B. Dobrzański, Jakie zmiany w stosunku do prawa spadkowego z 1946 r. wprowadził k.c., Palestra 1964, nr 7 J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w k.c. PRL, PiP 1965, nr 5 6 B. Kordasiewicz, Testamentowe dziedziczenie gospodarstw rolnych, Ossolineum 1978 P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012 P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012 J. Majorowicz, J. Pietrzykowski, Zmiany w regulacji stosunków prawnych w rolnictwie, Warszawa 1984 M. Margoński, Kurator spadku, Warszawa 2009 A. Mączyński, Dziedziczenie testamentowe w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa Kraków 1976 M. Niedośpiał, Testament w polskim prawie cywilnym. Zagadnienia ogólne, Kraków 1991 M. Niedośpiał, Testament. Zagadnienia ogólne testamentu w polskim prawie cywilnym, Kraków Poznań 1993 9

Wykaz skrótów M. Niedośpiał, Swoboda testowania, Bielsko-Biała 2004 M. Niedośpiał, Dziedziczenie testamentowe gospodarstw rolnych przez osoby fizyczne, Bydgoszcz 2011 E. Niezbecka, Zapis, Lublin 1990 K. Osajda, Testamenty wspólne, Warszawa 2005 K. Osajda, Ustanowienie spadkobiercy w testamencie w systemach prawnych common law i civil law, Warszawa 2009 J. Pietrzykowski, Dziedziczenie gospodarstw rolnych, Warszawa 1965 J. Pietrzykowski, Nowy stan prawny w zakresie dziedziczenia gospodarstw rolnych i ich podziału, NP 1990, nr 10 12 E. Skowrońska, Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, Warszawa 1984 E. Skowrońska, Forma testamentu w prawie polskim, Warszawa 1991 E. Skowrońska, Kilka uwag o nowelizacji prawa spadkowego, Palestra 1991, nr 1 2 E. Skowrońska-Bocian, Testament w prawie polskim, Warszawa 2004 A. Stempniak, Postępowanie w sprawach o dział spadku, Warszawa 2012 J. Stobienia, Realizacja wierzytelności wierzycieli spadkodawcy w prawie polskim, Warszawa 1981 Z. Truszkiewicz, Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne, ZNUJ Prace Prawnicze 1994, nr 148 J. Turłukowski, Sporządzenie testamentu w praktyce, Warszawa 2008 J. Wierciński, Brak świadomości albo swobody przy sporządzaniu testamentu, Warszawa 2010 (II wyd. 2013) M. Załucki, Wydziedziczenie w prawie polskim na tle porównawczym, Warszawa 2010 Uwaga: Artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami Kodeksu cywilnego.

Przedmowa Przedmowa Przedmowa Współczesne prawo nadmiernie rozbudowane, skomplikowane, dale kie od doskonałości, osadzone w licznych, stale zmieniających się kontekstach nie istnieje i nie funkcjonuje bez komentarzy. Ich rola wzrasta; stają się nieodłącznym towarzyszem tekstu normatywnego, pozwalającym na jego zrozumienie i objaśnienie. Dotyczy to także aktów prawa prywatnego, w tym jego ostoi Kodeksu cywilnego, ustawy, która choć obowiązuje już prawie pięćdziesiąt lat i ma ogromne zaplecze dogmatyczne i doktrynalne, jest wciąż nowelizowana, nabiera nowych odniesień i wymaga nieustannej dynamicznej interpretacji. Komentarza potrzebują wszyscy, zarówno prawnicy wybitni specjaliści i znawcy przedmiotu oraz zawodowcy uprawiający szeroką praktykę prawniczą w różnych dziedzinach jak i amatorzy, osoby stykające się z prawem od czasu do czasu, oczekujący wytłumaczenia kwestii interesujących ich w związku z doraźną potrzebą życiową lub zawodową. Komentarz musi więc przede wszystkim być przewodnikiem po tekście, objaśniać poszczególne przepisy i normowane nimi instytucje prawne, wskazywać źródła, rozwijać poszczególne wątki i umożliwiać ich kojarzenie, a także dostarczać wiedzy uzupełniającej, oferowanej przez doktrynę oraz orzecznictwo. Najczęściej jednak użytkownicy komentarza poszukują rozwiązania konkretnego problemu, na który natrafili w praktyce; chcą uzyskać jego jurydyczny opis, zrozumieć wszystkie jego aspekty, a następnie otrzymać rozwiązanie. Komentarz powinien więc być w pierwszej kolejności zbiorem recept prawniczych, fachowo diagnozujących i syntetyzujących problem, a następnie podpowiadać, jak go rozwiązać. W polskiej tradycji piśmienniczej utrwalił się wzorzec komentarza, który w sposób harmonijny łączy głęboką wiedzę prawniczą z doświadczeniami praktyki; stroni od zbyt obszernych, a przez to z punktu widzenia przydatności komentarza i oczekiwań Czytelnika jałowych analiz doktrynalnych, systemowych i prawnoporównawczych, koncentruje się natomiast na rzeczowych wskazówkach praktycznych, podbudowanych dogmatycznie i wspieranych przykładami czerpanymi z judykatury Sądu Najwyższego i niekiedy innych sądów. 11

Przedmowa Autorzy komentarza zatem powinni legitymować się dużym doświadczeniem, ugrun towanym szeroką praktyką uprawianą na najwyższym poziomie zawodowym, wspie ranym bogatą wiedzą prawniczą, pomnażaną w pracy naukowej oraz udziałem w piśmiennictwie. Muszą na co dzień mierzyć się z nowymi, najtrudniejszymi problemami, umieć je dostrzegać i rozwiązywać; tylko wtedy są w stanie spełnić najbardziej wymagające oczekiwania Czytelników. Pisząc komentarze, powinni uczyć prawa i jego stosowania, a nie przez ich pisanie uczyć samych siebie. A tak niestety coraz częściej się dzieje. Wszystkie cechy komentarza idealnego, podmiotowe i przedmiotowe choć oczywiście zawsze jest coś do udoskonalenia spełnia Wielki Komentarz do Kodeksu cywilnego Wydawnictwa LexisNexis Polska, oddawany właśnie teraz do rąk Czytelników. Jest to jego pierwsze wydanie, choć nie stanowi nowości na rynku prawniczym; kontynuuje bogate tradycje komentarza wydawanego od 1995 r., mającego już 10 wydań oraz ugruntowaną pozycję, cieszącego się niesłabnącym powodzeniem Czytelników. Jego Autorzy wywodzili się i wywodzą z grona wybitnych sędziów Sądu Najwyższego, wspieranych przez renomowanych przedstawicieli nauki i praktyki. Jednak czas płynie; niektórzy odeszli na zawsze (Gerard Bieniek, Stanisław Dmowski i Stanisław Rudnicki), inni w stan spoczynku, a jeszcze inni nie mogą już kontynuować swej komentatorskiej misji. W tej sytuacji Wydawnictwo, licząc się także z presją rynku oraz oczekiwaniami Czytelników, zdecydowało się odnowić ten komentarz, znajdując godnych kontynuatorów, znakomitych prawników z dużym doświadczeniem prawniczym, cieszących się powszechnym uznaniem i ma jących okazały dorobek naukowy i zawodowy. Część tekstów, których ich Autorzy nie mogli uwspółcześnić, została zaktualizowana przez innych, a znaczna część napisana od nowa. Pojawia się także redaktor Komentarza, który przyjął na siebie zadanie koordynowania całości prac, strzeżenia dotychczasowych osiągnięć, dbania o aktualność i wszechstronność oraz w razie potrzeby sięgania po nowe formy komentatorskie. Jego zaszczytnym celem jest utrzymanie wysokiego merytorycznego poziomu Komentarza, zachowanie ścisłych związków z dorobkiem jurysdykcyjnym Sądu Najwyższego, pilne śledzenie piśmiennictwa prawniczego oraz umiejętne korzystanie ze skarbnicy nauki. Komentarz jest adresowany do wszystkich prawników; sędziów wszystkich sądów, powszechnych i administracyjnych, adwokatów, radców prawnych, notariuszy, rzeczników patentowych, prokuratorów, referendarzy sądowych, komorników, doradców podatkowych, naukowców, przedstawicieli władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz innych organów państwowych i samorządowych, a także do młodzieży prawniczej aspirującej do wszystkich stanowisk w szeroko rozumianym wymiarze sprawiedliwości. 12

Przedmowa Przepisy Kodeksu cywilnego to prawo szarego człowieka, czyli każdego z nas, prawo, z którym stykamy się na co dzień i na co dzień musimy je stosować, znosząc jego trudy i czerpiąc z jego dobrodziejstw, jesteśmy zatem przekonani, że Komentarz zyska także zainteresowanie wszystkich tych, którzy poszukują podstawowej wiedzy cywilistycznej albo rozwiązania swoich ważnych problemów prawnych. Komentarz składa się z czterech tomów, odpowiadających systematyce Kodeksu cywilnego. W bardzo szerokim zakresie wykorzystuje orzeczenia Sądu Najwyższego oraz opracowane do nich glosy. Zawiera obszerne wykazy piśmiennictwa oraz skorowidze alfabetyczno-rzeczowe. Komentarz w tomie IV Spadki uwzględnia stan prawny na dzień 1 sierpnia 2013 r. Redaktor Jacek Gudowski

K.C. Księga czwarta. Spadki Tytuł I. Przepisy ogólne KODEKS CYWILNY USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. z dnia 18 maja 1964 r. Nr 16, poz. 93; zm.: Dz.U. z 1971 r. Nr 27, poz. 252; z 1976 r. Nr 19, poz. 122; z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147, Nr 30, poz. 210; z 1984 r. Nr 45, poz. 242; z 1985 r. Nr 22, poz. 99; z 1989 r. Nr 3, poz. 11; z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321, Nr 79, poz. 464; z 1991 r. Nr 107, poz. 464, Nr 115, poz. 496; z 1993 r. Nr 17, poz. 78; z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85, poz. 388 i Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 83, poz. 417; z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz. 646 i Nr 149, poz. 703; z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751, Nr 157, poz. 1040; z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 758; z 1999 r. Nr 52 poz. 532; z 2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983, Nr 114, poz. 1191; z 2001 r. Nr 11, poz. 91, Nr 71, poz. 733, Nr 130, poz. 1450, Nr 145, poz. 1638; z 2002 r. Nr 113, poz. 984 i Nr 141, poz. 1176; z 2003 r. Nr 49, poz. 408, Nr 60, poz. 535, Nr 64, poz. 592, Nr 124, poz. 1151; z 2004 r. Nr 91, poz. 870, Nr 96, poz. 959, Nr 162, poz. 1692, Nr 172, poz. 1804, Nr 281, poz. 2783; z 2005 r. Nr 157, poz. 1316, Nr 172, poz. 1438; z 2006 r. Nr 133, poz. 935, Nr 164, poz. 1166; z 2007 r. Nr 80, poz. 538, Nr 82, poz. 557, Nr 181, poz. 1287; z 2008 r. Nr 116, poz. 731, Nr 163, poz. 1012, Nr 220, poz. 1425 i 1431, Nr 228, poz. 1506; z 2009 r. Nr 42, poz. 341, Nr 79, poz. 662, Nr 131, poz. 1075; z 2010 r. Nr 40, poz. 222, Nr 155, poz. 1037; z 2011 r. Nr 80, poz. 432, Nr 85, poz. 458, Nr 230, poz. 1370) KSIĘGA CZWARTA Spadki TYTUŁ I Przepisy ogólne Literatura do tytułu I: S. Dmowski, Dziedziczenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego, PS 1999, nr 9; J. Frąckowiak, Ochrona własności osobistej a dziedziczenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, AUWr Prawo 1990, nr 186; 15

Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński Art. 922 K.C. Księga czwarta. Spadki J. Górecki, Podział składek gromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym po śmierci jego członka, PiP 2001, nr 1; J. Gwiazdomorski, Przepisy ogólne dotyczące spadku, dziedziczenie ustawowe, testament, Katowice 1965 1966; J. Gwiazdomorski, Wypłaty z wkładów oszczędnościowych po śmierci wkładcy, NP 1964, nr 11; W. Hans, Umowy dotyczące spadku, NP 1967, nr 2; A. Jabłoński, Prawo do dysponowania środkami zgromadzonymi w otwartym funduszu emerytalnym na wypadek śmierci, AUWr Przegląd Prawa i Administracji 2004, nr 64; T. Kacymirow, B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, nr 12; A. Klein, Wpływ zmiany posiadacza gospodarstwa producenta na zobowiązanie kontraktacji, Studia Cywilistyczne 1974, t. XXIII; A. Kozaczka, Charakter prawny przebaczenia w prawie cywilnym, NP 1972, nr 10; A. Kozaczka, Z zagadnień niegodności dziedziczenia w polskim prawie spadkowym, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, Kraków Warszawa 1964; M. Krajewski, Przebaczenie i inne okoliczności wyłączające możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego, PiP 1997, nr 5; J. Kremis, Spadek a niektóre prawa i obowiązki tzw. publiczno -prawne, AUWr Prawo 1990, nr 186; J. Kremis, Wpływ woli podmiotu na zakres spadku, AUWr Przegląd Prawa i Administracji 1993, nr 29; A. Mączyński, Konstytucyjne prawo dziedziczenia, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005; M. Niedośpiał, Czynności prawa spadkowego, AUWr Przegląd Prawa i Administracji 1995, nr 33; E. Niezbecka, Jeszcze raz o małżonkach jako podmiotach praw spadkowych (w odpowiedzi na polemikę Jerzego Pisulińskiego), PS 1992, nr 7 8; E. Niezbecka, Małżonkowie jako podmioty praw spadkowych, NP 1989, nr 10 12; A. Oleszko, Umowy dotyczące spadku w praktyce notarialnej, NP 1977, nr 6; M. Pazdan, Kolizyjnoprawna problematyka nabycia spadku, Studia Cywilistyczne 1974, t. XXIII; M. Pazdan, Niegodność dziedziczenia w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, NP 1974, nr 2; M. Pazdan, Polsko -holenderska wymiana poglądów na temat prawa spadkowego, Rejent 2006, nr 2; M. Pazdan, Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia w polskim prawie spadkowym, Rejent 1997, nr 4; M. Pazdan, Zdolność dziedziczenia w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, Studia Cywilistyczne 1974, t. XXIV; J.St. Piątowski, w: System..., t. IV, s. 47 i n., s. 86 i n.; J.St. Piątowski, Z problematyki umów na rzecz osoby trzeciej na wypadek śmierci (art. 37 Prawa bankowego), w: Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, red. J. Błeszyński, J. Rajski, Warszawa 1985; J.St. Piątowski, H. Witczak, A. Kawałko, w: System 2009, s. 45 i n. oraz s. 131 i n.; W. Pyzioł, Pozatestamentowe formy dysponowania wkładem oszczędnościowym na wypadek śmierci, Gdańskie Studia Prawnicze 1999, t. V; A. Szpunar, Wypłaty z rachunku oszczędnościowego po śmierci jego posiadacza, KPP 1998, nr 3; A. Szpunar, Z problematyki niegodności dziedziczenia, NP 1981, nr 2; P. Ślęzak, Dziedziczenie praw majątkowych w świetle polskiego prawa autorskiego, Rejent 2007, nr 1; J. Wierciński, O przestępstwie jako przyczynie niegodności dziedziczenia, KPP 2010, nr 2; Zielona Księga. Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, red. Z. Radwański, Warszawa 2006, s. 178 i n. Art. 922. SPADEK Art. 922. 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspo- 16 Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 922 kojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. Pojęcie spadku.................................................... s. 17 Prawa i obowiązki wynikające z przepisów ogólnych Kodeksu cywilnego...... s. 20 Prawa i obowiązki rzeczowe......................................... s. 21 Prawa i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych............. s. 25 Prawa i obowiązki z bezpodstawnego wzbogacenia....................... s. 25 Roszczenia i obowiązki odszkodowawcze............................... s. 25 Prawa i obowiązki wynikające z umów................................. s. 28 Inne prawa i obowiązki wynikające z zobowiązań........................ s. 32 Prawa i obowiązki związane ze spadkobraniem.......................... s. 34 Prawa i obowiązki wynikające ze stosunków rodzinnych i opieki............. s. 36 Prawa i obowiązki związane z członkostwem w spółdzielni................. s. 36 Prawa i obowiązki wspólników spółek handlowych....................... s. 37 Prawa i obowiązki z weksla i czeku.................................... s. 38 Prawa i obowiązki związane ze stosunkiem pracy........................ s. 38 Prawa na dobrach niematerialnych.................................... s. 41 Zobowiązania podatkowe........................................... s. 41 Wkłady na rachunku bankowym...................................... s. 41 Środki zgromadzone na kontach emerytalnych........................... s. 42 Inne długi spadkowe............................................... s. 43 POJĘCIE SPADKU 1. Spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych (zob. J. Kremis, w: Kodeks cywilny, t. II, Komentarz do art. 535 1088, red. E. Gniewek, Warszawa 2004, s. 758 i n., oraz J.St. Piątowski, H. Witczak, A. Kawałko, w: System 2009, s. 49 i n.). Spadkobierca (spadkobiercy) w zasadzie wchodzi w sytuację prawną, w jakiej pozostawał spadkodawca. Oznacza to, że w skład spadku wchodzą nie tylko prawa i obowiązki, lecz także uzasadnione prawnie nadzieje na nabycie prawa (ekspektatywy). W stosunku do spadkobiercy działać będą instytucje prawne, które działałyby w odniesieniu do spadkodawcy (np. miarkowanie odszkodowania). Przykładowo, do spadku wejdzie ekspektatywa odrębnej włas ności lokalu, jeżeli spadkodawca zmarł po zawarciu ważnej umowy, a przed dokonaniem wpisu do księgi wieczystej (por. art. 7 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.). Sytuacje takie, ze względu na okres oczekiwania na dokonanie wpisu, mogą występować w praktyce. Wydaje się, że Sąd Najwyższy także przyjmuje, iż spadkobierca pozostaje w takiej sytuacji prawnej, w jakiej znajdował się spadkodawca. Świadczy o tym uchwała SN z 21 marca 2001 r., III CZP 4/01 (OSNC 2001, nr 10, poz. 144), w której przyjęto, że skutki prawne zatajenia testamentu przez uczestnika postępowania o stwierdzenie na- Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński 17

Art. 922 K.C. Księga czwarta. Spadki bycia spadku odnoszą się także do spadkobiercy takiego uczestnika i co za tym idzie do spadkobiercy ma zastosowanie art. 679 1 zd. 2 k.p.c. (por. też glosę A. Szpunara, Rejent 2002, nr 1). W uchwale z 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 27, z glosami M. Mikulińskiego, Prawo Bankowe 2004, nr 6, s. 54 oraz A. Rychtera, Prawo Bankowe 2004, nr 6, s. 59), jednak Sąd Najwyższy przyjął, że art. 98 ust. 2 Prawa bankowego nie stanowi podstawy do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika banku. Sąd podkreślił, że pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji i wynikające stąd konsekwencje dla dłużnika składającego takie oświadczenie nie przechodzą na osobę, która oświadczenia nie podpisała. 2. W postanowieniu z 19 maja 2010 r., I CZ 121/09 (IC 2011, nr 5, s. 31), Sąd Najwyższy uznał, że uprawnienie do żądania stwierdzenia postanowień wzorca umowy za niedozwolone, wynikające z art. 479 38 1 k.p.c. nie jest prawem w rozumieniu art. 922 1 k.c., które z chwilą śmierci przechodzi na spadkobierców i nie podlega dziedziczeniu. 3. Dziedziczeniu podlegają prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych, a więc mające charakter cywilnoprawny. Nie wchodzą w skład spadku prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków prawnych, nawet jeżeli pewien przepis, wskazując krąg osób, na które przechodzą prawa i obowiązki, odwołuje się do określenia spadkobierca, jak np. art. 97 i n. ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.). Do spadku nie należą prawa i obowiązki wynikające ze stosunków karnoprawnych, administracyjnoprawnych, finansowoprawnych. Wyjątek od tej zasady por. uchwałę SN z 21 marca 1996 r., III AZP 39/95 (OSP 1996, nr 11, poz. 220) stanowi prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzące na jego spadkobierców. Sąd Najwyższy wyjaśnił także, że obowiązek ponoszenia kosztów zużycia urządzeń technicznych oraz kosztów wykonania robót malarskich w kwaterze stałej [ówczesny art. 32 ust. 3 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm. (obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 206, poz. 1367 ze zm.), oraz 24 ust. 2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 27 maja 1996 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 65, poz. 320 ze zm.; obecnie nieobowiązujące] nie przechodzi na spadkobierców osoby uprawnionej, zajmującej kwaterę do chwili śmierci (uchwała SN z 26 marca 2002 r., III CZP 14/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 148). 4. Z brzmienia art. 922 1 wynika jednoznacznie, że do spadku nie należą prawa i obowiązki zmarłego mające charakter niemajątkowy. Nie podlegają dziedziczeniu np. dobra osobiste. Tego rodzaju prawa i obowiązki gasną w chwili śmierci podmiotu, któremu przysługiwały. Sąd Najwyższy uznał także, że prawo do grobu, na którego treść składają się elementy zarówno o charakterze majątkowym, 18 Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 922 jak i o charakterze osobistym, nie podlega dziedziczeniu (uchwała SN z 2 grudnia 1994 r., III CZP 155/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 52, z omówieniem S. Dmowskiego, PS 1997, nr 3, s. 92; szerzej o prawie do grobu pisze S. Rudnicki, Prawo do grobu. Zagadnienia cywilistyczne, Kraków 1999, s. 94 i n.). 5. W skład spadku nie wchodzą prawa majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego. W zakresie tego pojęcia znajdują się prawa mające służyć zaspokojeniu określonych interesów konkretnej osoby ze względu na jego indywidualną sytuację, np. roszczenia alimentacyjne, uprawnienie do renty. Nie wchodzi w skład spadku np. roszczenie o rozwiązanie umowy przekazania gospodarstwa rolnego, które w chwili śmierci rolnika wygasa ze względu na swój osobisty charakter (tak orzeczenie SN z 4 września 1998 r., II CKN 891/97, niepubl.; por. też uzasadnienie wyroku SN z 1 kwietnia 1998 r., II CKN 671/97, OSNC 1998, nr 11, poz. 182). Kwestia ta jest jednak sporna (odmienne stanowisko prezentuje M. Niedośpiał w glosie do cyt. orzeczenia SN z 1 kwietnia 1998 r., PiP 2000, nr 1, s. 107 i n.). Ściśle związane z osobą spadkodawcy jest także żądanie uchylenia uchwały zgromadzenia przedstawicieli członków spółdzielni (tak postanowienie SN z 28 listopada 2000 r., IV CKN 94/00, LexisNexis nr 1633103). 6. Nie podlegają dziedziczeniu także obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą spadkodawcy. Są to obowiązki, których wykonanie jest uzależnione od osobistych przymiotów zobowiązanego lub które zostały ściśle związane z osobą dłużnika ze względu na okoliczności powstania. 7. Do spadku nie należą prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Chodzi o sytuacje, w których istnieje wyraźny przepis przewidujący taki skutek śmierci osoby uprawnionej lub zobowiązanej. Przykładowo, art. 691 k.c. przewidywał, że prawa i obowiązki wynikające z umowy najmu mieszkania przechodzą na osoby bliskie najemcy, które z nim mieszkały w chwili jego śmierci. Przepis ten został uchylony przez art. 47 pkt 3 ustawy z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.; obecnie nieobowiązująca). Art. 8 ust. 1 tej ustawy przewidywał, że w stosunek najmu wstępowały wyliczone w nim osoby bliskie najemcy mieszkające z nim stale do chwili jego śmierci. W swoim pierwotnym brzmieniu przepis ten nie określał skutków prawnych sytuacji, gdy brak było osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu lub zrzekły się one swego prawa. Przyjmowano wówczas, że w takich sytuacjach prawa i obowiązki wynikające z umowy najmu podlegają dziedziczeniu zgodnie z ogólnymi zasadami (por. np. uchwałę SN z 16 maja 1996 r., III CZP 46/96, OSNC 1996, nr 7 8, poz. 104, z omówieniem Z. Strusa, Palestra 1996, nr 9 10, s. 182 oraz z omówieniem S. Trociuka, Przegląd Legislacyjny 1997, nr 4, s. 45). Zgodnie z ust. 2 art. 8, dodanym przez ustawę z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 723), w braku osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu lub w ra- Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński 19

Art. 922 K.C. Księga czwarta. Spadki zie zrzeczenia się przez nie tego prawa stosunek najmu wygasał. Art. 8, podobnie jak prawie cała ustawa, utracił moc na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.). Jednocześnie ustawa o ochronie praw lokatorów przywróciła Kodeksowi cywilnemu art. 691 (por. art. 26 pkt 12 ustawy przepis ten został pominięty w tekście jednolitym). Co do zasady, stan prawny nie uległ zmianie. 8. Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 922 1 prawa i obowiązki majątkowe zmarłego w zasadzie wchodzą w skład spadku. Jednakże niezbędne jest poddanie bardziej szczegółowej analizie poszczególnych kategorii tych praw i obowiązków. PRAWA I OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z PRZEPISÓW OGÓLNYCH KODEKSU CYWILNEGO 9. Prawo wierzyciela do żądania uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy, którą zawarł dłużnik, a której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwe zadośćuczynienie jego roszczeniu (art. 59), przechodzi na jego spadkobierców. 10. Prawa i obowiązki wynikające z oświadczenia woli złożonego przez spadkodawcę innej osobie w sytuacji, gdy spadkodawca zmarł przed dojściem jego oświadczenia do adresata, wchodzą w skład spadku, chyba że co innego wynika z treści oświadczenia, z ustawy lub z okoliczności konkretnego przypadku (art. 62). 11. Na spadkobierców przechodzi obowiązek złożenia oświadczenia woli ciążący na spadkodawcy, jeżeli oświadczenie takie ma dotyczyć stosunków majątkowych podlegających dziedziczeniu. Obowiązek taki na podstawie art. 64 może być stwierdzony w postępowaniu sądowym w stosunku do spadkobierców zmarłego. 12. Prawa i obowiązki oferenta wynikające ze złożonej oferty (art. 66 i n.) przechodzą na spadkobierców, chyba że co innego wynika z treści oferty albo charakteru stosunku, który powstałby w wyniku przyjęcia oferty. Brak także podstaw do wyłączenia spod dziedziczenia prawa przyjęcia oferty przez adresata. Jest to prawo podmiotowe kształtujące o charakterze majątkowym. Podlega zatem dziedziczeniu zgodnie z art. 922 1. W orzeczeniu z 21 listopada 1956 r., 4 CO 16/56 (NP 1957, nr 10, s. 123, z glosą A. Ohanowicza, oraz PiP 1957, nr 10, s. 716 z glosą A. Woltera), które zachowało aktualność, Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że to, czy oferta, która doszła do adresata za jego życia, może być po jego śmierci przyjęta przez jego spadkobierców, zależy od woli składającego ofertę, podlegającej ustaleniu z treści oferty oraz okoliczności sprawy. Na spadkobierców przechodzi także prawo żądania unieważnienia umowy zawartej w drodze przetargu (art. 70 5 ). Jeżeli spadkodawca zmarł po dowiedzeniu się o istnieniu przyczyny unieważnienia zawartej umowy, a przed upływem miesięcznego ter- 20 Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 922 minu, termin ten biegnie nadal w stosunku do spadkobiercy. Jeżeli spadkodawca nie wiedział o istnieniu przyczyny unieważnienia, miesięczny termin biegnie od chwili dowiedzenia się o niej przez spadkobiercę. Termin roczny biegnie, oczywiście, w stosunku do spadkobiercy, jeżeli spadkodawca zmarł przed upływem roku od zawarcia umowy. Sąd Najwyższy wyjaśnił także, że oferta darowizny nieruchomości (lub udziału w nieruchomości), ze względu na majątkowy charakter, wiąże, co do zasady, oferenta także w stosunku do spadkobierców adresata oferty (wyrok SN z 19 lutego 2003 r., V CKN 1614/00, IC 2003, nr 11, s. 49). 13. Dziedziczeniu podlega prawo uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby (art. 88), a także obowiązki powstałe w wyniku wykonania tego prawa kształtującego przez uprawnionego. Dziedziczeniu podlegają też prawa i obowiązki wynikające z przepisów o wyzysku (art. 388). 14. Na spadkobierców przechodzą obowiązki wynikające z działania spadkodawcy niebędącego organem osoby prawnej w imieniu tej osoby, z działania jako organ osoby prawnej z przekroczeniem umocowania (art. 39 1) albo z działania w imieniu osoby prawnej nieistniejącej (art. 39 2), a także obowiązki wynikające z działania spadkodawcy jako falsus procurator (art. 103 3). 15. W skład spadku wchodzi prawo uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (art. 117 2). 16. W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki wynikające z czynności warunkowych i terminowych. PRAWA I OBOWIĄZKI RZECZOWE 17. Do spadku należą prawa rzeczowe, jeśli określone prawo nie zostało ukształtowane przez ustawodawcę jako niedziedziczne, wygasające z chwilą śmierci uprawnionego. 18. Na spadkobierców przechodzi własność rzeczy oraz udział we współwłasności, a także użytkowanie wieczyste i związana z nim własność budynków i innych urządzeń wzniesionych na użytkowanym gruncie (por. postanowienie SN z 10 stycznia 2013 r., IV CSK 362/12, Palestra 2013, nr 3 4, s. 201 z omówieniem Z. Strusa). 19. Co do ograniczonych praw rzeczowych, to są one w zasadzie dziedziczne ze względu na swój majątkowy charakter. Nie wchodzi w skład spadku użytkowanie przez osobę fizyczną, które wygasa z chwilą śmierci użytkownika (art. 266), oraz służebności osobiste, które także wygasają z chwilą śmierci uprawnionego (art. 299). W odniesieniu jednak do służebności mieszkania można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność ta będzie przysługiwać jego dzieciom, Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński 21

Art. 922 K.C. Księga czwarta. Spadki rodzicom lub małżonkowi (art. 301 2). Jednakże służebność ta będzie przysługiwała określonym osobom jako ich własne, a nie przechodzące w drodze dziedziczenia prawo. 20. Problem dziedziczności użytkowania ustanowionego do celów produkcyjnych nie powstaje ze względu na to, że podmiotem tego prawa może być jedynie osoba prawna rolnicza spółdzielnia produkcyjna (art. 271 i n.). 21. Dziedziczne są zastaw i hipoteka, ale tylko razem z wierzytelnością, którą zabezpieczają. Dziedziczeniu podlegają także tzw. prawa spółdzielcze, tzn. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Definitywne uzyskanie tych praw przez następców prawnych członka spółdzielni przez wiele lat było uzależnione od uzyskania członkostwa spółdzielni, a także od dokonania określonych w prawie spółdzielczym czynności zachowawczych (por. nieobowiązujące art. 228, 238 i 232 pr.spółdz.). W odniesieniu do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego sankcją za niedokonanie tych czynności było wygaśnięcie prawa do lokalu. Przewidujący taki skutek art. 228 3 pr.spółdz. został jednak uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.) por. wyrok TK z 25 lutego 1999 r., K 23/98, Prok. i Pr. 1999, nr 7 8, poz. 61 (szerzej o skutkach orzeczenia TK, por. S. Dmowski, Dziedziczenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego, PS 1999, nr 9, s. 39). Wspomniane przepisy Prawa spółdzielczego zostały zmienione ustawą z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.). Po uchyleniu art. 228 1 i 3 pr.spółdz. przez art. 3 ustawy z 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych... (Dz.U. Nr 240, poz. 2058 ze zm.) na spadkobiercach nie ciąży już obowiązek dokonania czynności zmierzających do zachowania odziedziczonego prawa. Od 15 stycznia 2003 r. sprawy te regulują przepisy ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (art. 17 9 ). Po nowelizacjach dokonanych w 2002 i 2005 r. z ustawy jednoznacznie wynika, że własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego może przysługiwać także osobie niebędącej członkiem spółdzielni mieszkaniowej. 22. Pod rządem poprzednio obowiązującej ustawy z 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz.U. Nr 12, poz. 61 ze zm.) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zgodnie z którym spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego podlega dziedziczeniu także w sytuacji, gdy członek spółdzielni zmarł przed zamieszkaniem w przydzielonym mu lokalu (por. wyrok z 16 kwietnia 1982 r., I CR 34/82, OSNCP 1982, nr 11 12, poz. 174). Kwestia rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy powstała w związku z brzmieniem art. 147 5 ustawy o spółdzielniach i ich związkach, który przewidywał zakaz przeniesienia prawa przed zamiesz- 22 Elżbieta Skowrońska -Bocian, Jacek Wierciński