UCHWAŁA NR S RADY MIEJSKIEJ W RADLINIE. z dnia 27 lutego 2017 r.

UCHWAŁA NR S.0007.020.2017 RADY MIEJSKIEJ W RADLINIE z dnia 27 lutego 2017 r. w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Radlin 2017-2022 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2016 r. poz. 446 z późn. zm.) Rada Miejska w Radlinie uchwala, co następuje: 1. Przyjmuje się Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Radlin 2017-2022 w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Radlina. 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 1

Załącznik do Uchwały Nr S.0007.020.2017 Rady Miejskiej w Radlinie z dnia 27 lutego 2017 r. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Radlin 2017-2022 Działanie jest podstawowym kluczem do każdego sukcesu Pablo Picasso Radlin, 19 stycznia 2017 r. Ul. Rymera 15 44-310 Radlin tel. 32 45 90 247 faks: 32 45 90 200 fundusze@radlin.pl www.radlin.pl Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 1

Spis treści I. Słowo wstępne... 3 II. Wprowadzenie do LPR... 4 2.1. Schemat realizacji LPR III. Słowniczek:... 8 IV. Charakterystyka miasta... 10 V. Metodologia diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych... 13 VI. Analiza sfery społecznej... 14 6.1. Wprowadzenie 6.2. Przemoc 6.3. Przestępczość 6.4. Pozostałe dysfunkcje 6.5. Wsparcie w formie posiłków 6.6. Wsparcie jako efekt uzależnień 6.7. Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice 6.8. Podsumowanie analizy sfery społecznej VII. Analiza sfery przestrzenno-technicznej... 26 7.1. Infrastruktura przestrzenna 7.1.1. Zasoby mieszkaniowe 7.1.2. Budownictwo jednorodzinne 7.1.3. Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej 7.2. Infrastruktura techniczna 7.2.1. Infrastruktura komunikacyjna i drogowa 7.2.2. Infrastruktura energetyczna 7.2.3. Infrastruktura gazowa i ciepłownicza 7.2.4. Infrastruktura wodno-kanalizacyjna 7.2.5. Degradacja przestrzeni w wyniku szkód górniczych 7.3. Diagnoza centrum miasta Radlina 7.4. Podsumowanie analizy sfery przestrzenno-technicznej VIII. Analiza sfery środowiskowej... 41 8.1. Eksploatacja górnicza 8.2. Zanieczyszczenie powietrza 8.3. Grunty i struktura własności gruntów 8.4. Podsumowanie analizy sfery środowiskowej IX. Analiza sfery gospodarczej... 45 9.1. Rynek pracy 9.2. Budżet miasta 9.3. Bezrobocie 9.5. Podsumowanie analizy sfery gospodarczej X. Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji... 52 10.1. Wprowadzenie 10.2. Metodologia wytyczenia obszarów zdegradowanych 10.3. Obszary zdegradowane 10.4. Obszar rewitalizacji 10.4.1. Charakterystyka obszaru rewitalizacji XI. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji... 59 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 2

11.1 Wprowadzenie 11.2. Sfera społeczna 11.2.1. Bezrobocie 11.2.2. Długotrwała lub ciężka choroba 11.2.3. Niepełnosprawność 11.2.4. Bezdomność 11.2.5. Potrzeba ochrony macierzyństwa 11.2.6. Alkoholizm 11.2.7. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych 11.2.8. Podsumowanie diagnozy sfery społecznej 11.3. Sfera gospodarcza 11.3.1. Sytuacja gospodarcza 11.3.2. Podsumowanie diagnozy sfery gospodrczej 11.4. Sfera przestrzenno-techniczna (obszar rewitalizacji: dzielnica Marcel - osiedle Emma) 11.4.1. Podsumowanie sfery przestrzenno-technicznej 11.5. Sfera środowiskowa XII. Mechanizmy włączenia partnerów w proces rewitalizacji... 77 12.1. Udział mieszkańców Radlina w opracowaniu LPR tzw. partycypacja społeczna 12.2. Grupa docelowa 12.3. Uzasadnienie wyboru narzędzi badawczych/diagnostycznych 12.4. Rozpoczęcie prac nad LPR i sposób zaangażowania i poinformowania mieszkańców 12.4.1. Warsztaty rewitalizacyjne z roku 2015 12.4.2. Ankietyzacja papierowa i elektroniczna 12.4.3. Podsumowanie wyników ankiet 12.5. W jaki sposób opinie i praca ze społecznością miasta wpłynęły na kształt LPR? XIII. Cele i kierunki działań LPR... 92 13.1. Wprowadzenie 13.2. Wizja, jako stan docelowy obszaru rewitalizacji 13.3. Cele i kierunki rewitalizacji 13.4. Źródło finansowania projektów rewitalizacyjnych. XIV. Charakterystyka głównych i uzupełniających projektów rewitalizacyjnych... 96 XV. Komplementarność pomiędzy głównymi projektami rewitalizacyjnymi... 107 XVI. Planowane efekty rewitalizacji... 114 XVII. Analiza potencjałów miasta Radlin w tym obszaru rewitalizacji... 116 XVIII. Zarządzanie Lokalnym Programem Rewitalizacji... 121 XIX. Udział interesariuszy w procesie wdrażania i monitorowania LPR... 129 XX. Plan finansowy LPR... 131 XXI. Promocja LPR... 134 XXII. Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi... 135 XXIII. Podstawa prawna LPR... 138 XXIV. Indeksy i spisy... 140 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 3

Słowo wstępne Drodzy Mieszkańcy, przemiany społeczne i gospodarcze na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza wywołane transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej ujawniły szereg niekorzystnych zjawisk i procesów na obszarach miejskich. W efekcie, w wielu miastach, w tym i Radlinie, doszło do degradacji tkanki miejskiej oraz erozji stosunków społecznych i nasilenia problemów gospodarczych. Na ten stan nakładają się również niekorzystne procesy demograficzne i przestrzenne, a wśród nich przede wszystkim: niekontrolowane rozpraszanie zabudowy miejskiej, wyludnianie się centrum miast, ogólny spadek liczby mieszkańców oraz dominacja indywidualnego transportu samochodowego. W ramach odpowiedzi na te wyzwania stworzyliśmy Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Radlin 2017-2022, który oprócz strategii wyjścia obszarów rewitalizacji naszego miasta z sytuacji kryzysowej, ściśle koresponduje z tendencjami regionalnymi, ale również ogólnoeuropejskimi w zakresie powrotu ludzi do miast, w tym do miast ogrodów. Czyli miejsc, które są atrakcyjne dla mieszkańców tzn. zielone, zdrowe oraz oferują miejsca pracy. W programie odnajdziecie państwo szczegółową diagnozę obszarów problemowych naszego miasta, jak i konkretne przedsięwzięcia, które planujemy zrealizować na terenach dotkniętych kryzysem. Życzę miłej lektury Barbara Magiera Burmistrz Radlina LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 3 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 4

Wprowadzenie do LPR Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Radlin na lata 2017-2022 jest dokumentem strategicznym narzędziem realizowania celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta Radlin 2014-2020 oraz Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Radlin, przyjętego przez Radę Miejską w 2013 r. 1 Stanowi on zarówno płaszczyznę koordynacji wszelkich działań rewitalizacyjnych w Radlinie, jak i ramę operacyjną dla tych działań. Objęcie wyznaczonego obszaru miejskiego Lokalnym Programem Rewitalizacji jest podstawą do wspierania go poprzez instrumenty/narzędzia dedykowane rewitalizacji. LPR to dokument, który zawiera m.in. takie elementy jak: zarządzenie programem, monitoring, wykaz działań wdrożeniowych, diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych, cele i kierunki programu, opis efektów rewitalizacji oraz mechanizmy komplementarności. Przez rewitalizację w LPR rozumie się wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, a także kultury, tożsamości i dziedzictwa), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programu rewitalizacji. Zgodnie z Krajową Polityką Miejską 2023 2, która jako swój cel nadrzędny stawia wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawę jakości życia mieszkańców, działania rewitalizacyjne powinny być prowadzone w miastach, które niezależnie od wielkości, funkcji i położenia, borykają się z wewnętrznymi problemami, przy czym nadanie nowych funkcji, odnowa lub modernizacja techniczna obszarów i fragmentów przestrzeni publicznych jest środkiem, a nie celem rewitalizacji. Dlatego celem głównym LPR jest poprawa warunków życia mieszkańców i wspieranie rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez ożywienie infrastrukturalne i urbanistyczne obszaru rewitalizacji. W przypadku Miasta Radlin rewitalizacja ma kluczowe znaczenie dla zachowania dziedzictwa, bowiem objęta tym procesem zostaje dzielnica 3 Marcel a dokładnie znajdujące się na jej terenie osiedle Emma obszar najcenniejszy kulturowo, o największym nasyceniu obiektami zabytkowymi, jednocześnie borykający się z ogromnymi problemami społecznymi. 1 Uchwała Nr BRM 0007.092.2013 Rady Miejskiej w Radlinie z dnia 19 grudnia 2013 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Radlin. 2 Krajowa Polityka Miejska 2023, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, październik 2015 r., dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 20 października 2015 r. 3 W mieście Radlin funkcjonują dwa obręby ewidencyjne: Biertułtowy i Radlin, do których zaliczają się obszary: Reden, Marcel, Biertułtowy, Obszary i Głożyny. Na potrzeby LPR zostały one nieformalnie określone jako dzielnice. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 4 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 5

Prowadzenie procesu rewitalizacji nierozerwalnie powiązane jest z zachowaniem unikatowego w skali kraju historycznego krajobrazu miejskiego osiedla Emma, którego zabytkowa struktura stanowi jeden z podstawowych składników bazy mieszkaniowej miasta. Przetrwanie dużej części zabytkowego zasobu, będącego fundamentem tożsamości Radlina, zależy od umiejętnego wykorzystania potencjału materialnego dziedzictwa kulturowego dla społeczno gospodarczego rozwoju Miasta, podniesienia warunków i jakości życia mieszkańców oraz budowania tożsamości lokalnej. Z tych względów rewitalizacja Radlina ma również szczególne znaczenie dla ciągłości rozwoju społecznego, kulturalnego i ekonomicznego Miasta. Zgodnie ze wskazaniami Założeń Narodowego Planu Rewitalizacji 2022 niniejszy LPR został opracowany w oparciu o następujące fundamentalne zasady: obejmuje obszar wymagający rewitalizacji zidentyfikowany na podstawie kompleksowej diagnozy, wyznaczony tam, gdzie występuje największe nasilenie niepożądanych zjawisk, koncentracja problemów jest największa i przybiera rozmiary kryzysu w wielu aspektach równocześnie, zaś wartość kulturowa obszaru jest najwyższa, przewiduje podjęcie działań społecznych, pobudzających aktywność lokalną, które będą skorelowane z działaniami rewitalizacyjnym w sferze przestrzennej i gospodarczej, a następnie we wszystkich kolejnych etapach będą integralną częścią procesów rewitalizacyjnych, wzmacniającą skuteczność pozostałych działań, zakłada priorytetyzację i pierwszeństwo dla działań skierowanych na rozwiązanie tych kluczowych problemów, które według diagnozy najbardziej przyczyniają się do powstania i trwania kryzysu danego obszaru, operuje podejściem kompleksowym tak, aby nie pomijać kontekstu społecznego, przestrzennego, ekonomicznego, środowiskowego ani związanego z dziedzictwem kulturowym i tożsamością danego obszaru, a także jego społecznego i przestrzennego otoczenia, przy planowaniu finansowania zadań dąży do koordynacji instrumentów wsparcia i wykorzystywania montażu finansowego łączącego wiele źródeł, zakłada jako priorytetowe i obligatoryjne angażowanie mieszkańców Radlina i umożliwienie szerokiej partycypacji społecznej w procesie przygotowania, a potem realizacji/wdrażania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w tym w procesie aktualizacji LPR, za podstawę działań rewitalizacyjnych uznaje szerokie partnerstwo różnych interesariuszy łączące wysiłki różnych podmiotów w procesie odnowy centrum i zakłada jak najszersze włączenie ich w ten proces, zawiera przejrzysty system monitoringu i ewaluacji skuteczności działań oraz system elastycznego wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany, jeśli chodzi o strukturę dokumentu, niniejszy LPR obejmuje: diagnozę, identyfikację potrzeb rewitalizacyjnych, identyfikację obszaru rewitalizacji terytorium wymagającego wsparcia, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 5 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 6

wizję wyprowadzenia obszaru zdegradowanego z sytuacji kryzysowej kierunki działań i wynikających z nich najważniejszych przedsięwzięć, mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów, opis zaangażowania społeczności i innych partnerów w realizację programu, ramy finansowe, system monitorowania zachodzącej zmiany społeczno - gospodarczej i skuteczności działań, w tym system korygowania LPR w reakcji na zachodzące zmiany. Dla zapewnienia udziału mieszkańców Radlina w realizacji LPR, przewiduje się powołanie Zespołu ds. rewitalizacji, działający przy Burmistrzu Radlina. Na przełomie 2017 i 2018 roku przewiduje się aktualizację Programu. 2.1. Schemat realizacji LPR LPR będzie realizowany jako wieloletni program ciągły, podzielony na etapy. Rozpoczął się od działań związanych z uruchomieniem procesu diagnozy i wytyczenia obszaru rewitalizacji w toku warsztatów z mieszkańcami, a następnie w każdym z etapów wdrożeniowych będzie powtarzany zasadniczy ciąg logicznych działań: 1. Nastąpi identyfikacja obszarów koncentracji działań (węższych terytoriów, na których działania rewitalizacyjne będą skupione przestrzennie i skoordynowane czasowo) działanie wykonane. 2. Zostaną opracowane projekty odpowiadające na zdiagnozowane problemy priorytetowe w każdym z obszarów koncentracji działań działanie wykonane. 3. Równolegle będą trwały prace nad kontynuacją działań z poprzedniego etapu i będzie prowadzony monitoring ich skuteczności podsumowany ewaluacją (oceną) etapową i ewentualnymi rekomendacjami zmian w LPR działanie planowane. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 6 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 7

Uruchomienie procesu: Etapy realizacji LPR: 1. Spotkania z mieszkańcami oraz ankietyzacja 2. Diagnoza społeczno-gospodarcza 1. Złożenie dokumentów aplikacyjnych w ramach konkursów ogłaszanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wytyczenie obszaru zdegradowanego i obaszru rewitalizacji 2. Wybór wykonawców i realizacja projektów i programów na terenie zidentyfikowanego obszaru rewitalizacji Uchwalenie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Radlin na lata 2017-2022, w tym: zdefiniowanie wizji, głównych problemów i celów LPR Bieżący monitoring LPR w ramach Zespołu ds. Rewitalizacji oraz ewaluacja końcowa i ewentualna zmiana LPR Schemat nr 1. Realizacja LPR. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 7 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 8

Słowniczek: BDL Bank Danych Lokalnych. CUS Centrum Usług Społecznych. EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. EFS Europejski Fundusz Społeczny. Familok wielorodzinny budynek mieszkalny na Górnym Śląsku z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowany na terenie osiedla lub kolonii robotniczej. GCI Gminne Centrum Informacji. GUS Główny Urząd Statystyczny. Interesariusz osoba, która współpracuje np. z miastem, rozumianym jako jednostka samorządu terytorialnego w opracowaniu dokumentów strategicznych. LSI Lokalny System Informatyczny, służący jako narzędzie do pisania projektów współfinansowanych z RPO WSL 2014-2020. MOK Miejski Ośrodek Kultury w Radlinie. Obszar zdegradowany jest to obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. 4 Obszar rewitalizacji obejmuje całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy 5. 4 Zasady wsparcia rewitalizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 (IZ RPO WSL, Katowice, grudzień 2015 r.). 5 Tamże. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 8 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 9

Obręb ewidencyjny jest jednostką powierzchniową podziału kraju, wyodrębnioną dla celów ewidencji gruntów i budynków (katastru nieruchomości w Polsce). Na potrzeby programu obręby ewidencyjne nazywane są dzielnicami, jednak określenie dzielnica jest nieformalne. Osiedle Emma osiedle robotnicze w Radlinie z przełomu XIX i XX wieku, które przetrwało po dzień dzisiejszy w prawie niezmienionym kształcie. OPS Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie. Ośrodek - Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie. Program rewitalizacji - jest dokumentem inicjowanym, opracowanym i uchwalonym przez radę gminy. To wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno funkcjonalnej, technicznej, środowiskowej zmierzający do wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. Przez program rewitalizacji rozumie się np. lokalny program rewitalizacji, miejski program rewitalizacji, gminny program rewitalizacji. PUP Powiatowy Urząd Pracy w Wodzisławiu Śląskim. RPO WSL 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020. Rewitalizacja - proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno funkcjonalne, techniczne, środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań oraz wzmacnianie lokalnych potencjałów i jest procesem wieloletnim, prowadzonym we współpracy z lokalną społecznością i na jej rzecz. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są spójnie wewnętrznie poprzez integrację poszczególnych działań pomiędzy sobą, oraz zewnętrznie z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych 6. WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. 6 Zasady wsparcia rewitalizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 (IZ RPO WSL, Katowice, grudzień 2015 r.) LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 9 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 10

Charakterystyka miasta Radlin zajmuje 12,53 km² i jest jedną z dziewięciu gmin ziemskiego Powiatu Wodzisławskiego. Pod względem powierzchni, Radlin zajmuje tylko 4,4% powierzchni powiatu i 0,1% powierzchni województwa śląskiego. Gęstość zaludnienia przedstawia się następująco: 1 km² zamieszkuje 1439 osób, co stanowi ok. 2,5 - krotnie wyższą wartość, aniżeli gęstość zaludnienia w Powiecie Wodzisławskim, jak również ok. 3,5 razy wyższą wartość aniżeli wartość dla województwa śląskiego 7. Spośród ogólnej liczby ludności, zamieszkującej na stałe Radlinie w 2014 roku, wynoszącej 17 984, kobiety stanowiły 9264 osób a mężczyźni 8720. Daje się zauważyć duży spadek liczby mieszkańców miasta w stosunku do lat ubiegłych. I tak w 2002 r. Radlin zamieszkiwało 18 532 mieszkańców, w roku 2012 18 146 mieszkańców. Widoczna jest również przewaga liczby kobiet nad mężczyznami. Inaczej mówiąc na 100 mężczyzn mieszkających w Radlinie przypada 106 kobiet. Radlin jest populacją demograficznie starzejącą się, gdzie liczba ludności w okresie przedprodukcyjnym nieznacznie przewyższa liczbę ludności w wieku poprodukcyjnym. Niezbyt przychylna tendencja staje się jeszcze bardziej widoczna, jeśli porównamy dane zawarte w diagnozie problemów społecznych z 2002 r., gdzie stosunek ten wyglądał 4168 do 2695. Łącznie dwie kategorie wieku przedprodukcyjnego i poprodukcyjnego to niecałe 37 % ogółu mieszkańców miasta, co jest mało bezpieczną wielkością dodając do tego zagrażające miastu tendencje na rynku pracy, zarówno Powiatu Wodzisławskiego jak i całego województwa. Patrząc z demograficznego punktu widzenia, można uznać, że jest to typ populacji starzejącej się, ze wskazaniem nasilenia tej tendencji. Radlin składa się z pięciu obrębów ewidencyjnych (nieformalnych dzielnic), do których zaliczają się: Marcel, Obszary, Biertułtowy, Głożyny oraz Reden. Radlin ma ujemny przyrost naturalny wynoszący -16. Odpowiada to przyrostowi naturalnemu -0,9 na 1000 mieszkańców Radlina. W 2014 roku urodziło się 174 dzieci, w tym 54,6% dziewczynek i 45,4% chłopców. Średnia waga noworodków to 3 341 gramów. Współczynnik dynamiki demograficznej, czyli stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów wynosi 1,07 i jest znacznie wyższy od średniej dla województwa oraz większy od współczynnika dynamiki demograficznej dla całego kraju. W 2013 roku 42,8% zgonów w Radlinie spowodowanych było chorobami układu krążenia, przyczyną 27,9% zgonów w Radlinie były nowotwory, a 5,2% zgonów spowodowanych było chorobami układu oddechowego. Na 1000 ludności Radlina przypada 10,59 zgonów. Jest to wartość porównywalna do wartości średniej dla województwa śląskiego oraz większa od wartości średniej dla kraju. W 2014 7 Źródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r. Główny Urząd Statystyczny LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 10 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 11

roku zarejestrowano 157 zameldowań w ruchu wewnętrznym oraz 219 wymeldowań, w wyniku czego saldo migracji wewnętrznych wynosi dla Radlina -62. W tym samym roku 4 osoby zameldowały się z zagranicy oraz zarejestrowano 36 wymeldowań za granicę - daje to saldo migracji zagranicznych wynoszące -32. 63,0% mieszkańców Radlina jest w wieku produkcyjnym, 18,6% w wieku przedprodukcyjnym, a 18,4% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym. Największe skupiska mieszkańców znajdują się w dzielnicy Biertułtowy (głównie na ulicach Sienkiewicza, Damrota, Findera, Ściegiennego, Kwiatowa, Rogozina), następnie na Głożynach (głównie na ulicach Rymera, Głożyńska, Kominka, Wrzosowa) oraz w dzielnicy Marcel (głównie na ulicach Wieczorka, Mielęckiego, Solskiego czy znajdujące się w znacznej mierze w dzielnicy Marcel ulice Korfantego i Mariacka). W końcu grudnia 2014 r. województwo śląskie w porównaniu z innymi województwami charakteryzowało się jedną z najniższych wartości stopy bezrobocia (9,6%,) najwyższą ilością ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy a także najniższą liczbą zarejestrowanych bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy. W Radlinie wg stanu na 31 grudnia 2014 r. zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy było 550 osób (ok. 3% mieszkańców i ok. 5% osób w wieku produkcyjnym) z czego 351 stanowiły kobiety. Problem narasta gdy weźmie się pod uwagę, że 280 z tych osób jest długotrwale bezrobotnych z czego 205 kobiet, a 155 jest bez doświadczenia zawodowego. Plasuje to gminę Radlin na czwartym miejscu w Powiecie Wodzisławskim. Zauważalny jest procentowy wzrost bezrobotnych kobiet w porównaniu z poprzednimi latami. Obecnie kobiety stanowią ok. 64% bezrobotnych gdy w roku 2002 było to 57% (przy stopie bezrobocia 15,1%). Można powiedzieć, że mężczyźni lepiej radzą sobie z rosnącym bezrobociem niż kobiety. 8 Z problemem bezrobocia koresponduje bezpośrednio poziom wykształcenia mieszkańców Radlina. 57% bezrobotnych to osoby z zasadniczym wykształceniem zawodowym bądź niższym. Dane statystyczne pokazują też, że rynek pracy nie szczególnie zainteresowany jest osobami posiadającymi wykształcenie policealne czy średnie zawodowe. 4 404 mieszkańców Radlina jest w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata) - w tym 2 209 kobiet oraz 2 194 mężczyzn. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku 12,7% ludności posiada wykształcenie wyższe, 2,5% wykształcenie policealne, 9,9% średnie ogólnokształcące, a 16,8% średnie zawodowe. Wykształceniem zasadniczym zawodowym legitymuje się 33,6% mieszkańców Radlina, gimnazjalnym 5,2%, natomiast 18,7% podstawowym ukończonym. 0,6% mieszkańców zakończyło edukację przed ukończeniem szkoły podstawowej. W porównaniu do całego województwa śląskiego mieszkańcy Radlina mają niższy poziom wykształcenia. Wśród kobiet mieszkających w Radlinie największy odsetek ma wykształcenie zasadnicze zawodowe (25,6%) oraz podstawowe ukończone (23,7%). Mężczyźni najczęściej mają wykształcenie zasadnicze zawodowe 8 Na podstawie: Urząd Statystyczny w Katowicach - Bezrobocie w województwie śląskim w 2014 r. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 11 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 12

(42,1%) oraz średnie zawodowe (19,4%). 19,8% mieszkańców Radlina w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata) zalicza się do przedziału 3-6 lat - wychowanie przedszkolne (19,6% wśród dziewczynek i 20,1% wśród chłopców). Na tysiąc dzieci w wieku przedszkolnym 656 uczęszcza do placówek wychowania przedszkolnego. Na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego przypada 1,59 dzieci w wieku przedszkolnym. W grupie wiekowej 3-24 lata na poziomie podstawowym (7-12 lat) kształci się 24,0% ludności (23,4% wśród dziewczynek i 24,7% wśród chłopców). Na 1 oddział w szkołach podstawowych przypada 21 uczniów. Współczynnik skolaryzacji brutto (stosunek wszystkich osób uczących się w szkołach podstawowych do osób w wieku 7-12 lat) wynosi 98,05. Wśród mieszkańców w wieku potencjalnej nauki 12,0% zalicza się do przedziału 13-15 lat - kształcenie na poziomie gimnazjalnym (11,2% dziewczyn i 12,7% chłopców). Na 1 oddział w szkołach gimnazjalnych przypada 25 uczniów. Współczynnik skolaryzacji brutto (stosunek wszystkich osób uczących się w szkołach gimnazjalnych do osób w wieku 13-15 lat) wynosi 110,65. W grupie wiekowej 3-24 lata na poziomie ponadgimnazjalnym (16-18 lat) kształci się 17,4% mieszkańców (17,7% to dziewczyny i 17,0% to chłopcy). Na 1 oddział w szkołach ogólnokształcących przypada 0 uczniów. 26 uczniów przypada na oddział w zasadniczych szkołach zawodowych. 25 uczniów przypada na oddział w szkołach średnich zawodowych i artystycznych. W przedziale wiekowym odpowiadającym edukacji w szkołach wyższych (19-24 lat) znajduje się 26,8% mieszkańców Radlina w wieku potencjalnej nauki (28,1% kobiet i 25,5% mężczyzn). W mieście wyróżnić można następujące placówki oświatowe: 1. 5 przedszkoli, 3 szkoły podstawowe, 2 gimnazja, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, ognisko pracy pozaszkolnej, świetlica środowiskowa Koliba. Liczba placówek oświatowych jest niezwykle istotna ze względu na duży wpływ wykształcenia, na poziom życia. Ponadto działania oświatowe aktywizują mieszkańców, organizują ich czas wolny, a także wspierają rozwój dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 12 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 13

Metodologia diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych W celu organizacji i zbierania danych statystycznych miasto zostało podzielone na 5 dzielnic, choć na terenie miasta nie ma formalnego, administracyjnego podziału na dzielnice. W Radlinie funkcjonują dwa obręby ewidencyjne: Biertułtowy i Radlin, do których zaliczają się: Reden, Marcel, Biertułtowy, Obszary i Głożyny. Jednak żadne dane statystyczne na tym poziomie nie są zbierane. Wykluczono również organizację danych według okręgów wyborczych. Podczas tworzenia diagnozy posługiwano się badaniami ilościowymi, badaniami kwestionariuszowymi (ankieta uzyskana w trakcie tworzenia strategii miasta, ankiety uzyskane w trakcie tworzenia programu rewitalizacji), danymi z wydziałów i jednostek urzędu miasta w Radlinie, obserwacjami oraz bezpośrednimi spotkaniami z mieszkańcami. Dane zbierane były dla każdej sfery: społecznej, dane z: OPS (dysfunkcje społeczne), Policji, Straży Miejskiej (przestępstwa; wykroczenia), Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej, Spółdzielni Mieszkaniowych (zadłużenie mieszkań komunalnych, spółdzielczych), Referatu Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta w Radlinie, przestrzennej i infrastrukturalnej (dane z: Zakładu Gospodarki Komunalnej, Spółdzielni Mieszkaniowych nt. stanu technicznego budynków, wyposażenia w infrastrukturę), środowiskowej (obszary zdegradowane, zanieczyszczenie środowiska), gospodarczej (dane z GUS, BDL, komórek urzędu miasta z zakresu: punktów usługowych, aktywnych przedsiębiorstw, głównych pracodawców, aktywnych NGO, dostępnych terenów inwestycyjnych). Dane te stanowiły dane własne (m.in. Zakładu Gospodarki Komunalnej, Wydziału Edukacji, Ośrodka Pomocy Społecznej, Straży Miejskiej w Radlinie), a także pochodziły z instytucji takich jak: Policja, Powiatowy Urząd Pracy, Straż Miejska, spółdzielnie mieszkaniowe. Do podziału miasta na 5 dzielnic wykorzystano historyczny podział miasta na pięć obszarów, pokrywających się rejonami interwencji Policji i Straży Miejskiej. Zebrane dane ilościowe i jakościowe poddano analizie w Wydziale Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Zostały one pogrupowane, wg obszarów analizy i posortowane w tabelach oraz przedstawione za pomocą wykresów. Niezwykle istotne i przydatne w przygotowaniu diagnozy w podziale na 5 dzielnic były dokumenty autorstwa Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie. W szczególności chodzi o następujące opracowania: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Radlinie na lata 2016-2020 i Diagnoza Problemów Społecznych w Radlinie. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 13 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 14

Analiza sfery społecznej 6.1. Wprowadzenie Podstawową jednostką odpowiedzialną za zadania z zakresu pomocy i opieki społecznej w mieście jest Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie, będący gminną jednostką budżetową. Działania instytucji ukierunkowane są zwłaszcza na wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w godnych warunkach. Zadania te realizowane są w formie udzielanych świadczeń pieniężnych, usług opiekuńczych, poradnictwa specjalistycznego, organizacji zajęć dla dzieci oraz imprez okolicznościowych dla dzieci, seniorów, osób samotnych. Pomocną ilustracją problemów społecznych występujących na terenie miasta oraz ich koncentracji terytorialnej są również dane na temat ilości i przedmiotu wypłacanych mieszkańcom świadczeń pomocy społecznej. Analiza sfery społecznej polega na opisaniu i porównaniu sytuacji we wszystkich dzielnicach miasta wziąwszy pod uwagę następujące wskaźniki: Przemoc, Bezrobocie, Pozostałe dysfunkcje społeczne, Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków, Liczba rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia, Wysokość przyznanych świadczeń w roku 2015, Przestępczość, wykroczenia. 6.2. Przemoc a) Ilość wydanych kart w procedurze Niebieskiej Karty pozwala na zobrazowanie skali przemocy w radlińskich rodzinach. Obejmuje ona ogół czynności podejmowanych i realizowanych w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę Niebieskie Karty i nie wymaga zgody osoby dotkniętej tą patologią. W tabeli poniżej przedstawiono dane liczbowe, które prezentują liczbę Niebieskich Kart założonych w latach 2013-2015 dla dzielnic miasta. Dzielnica 2013 2014 2015 Biertułtowy 38 (32%) 27 (23%) 30 (31%) Głożyny 18 (15%) 21 (18%) 12 (13%) Reden 14 (12%) 7 (6%) 15 (15%) Obszary 5 (4%) 9 (7%) 3 (3%) Marcel 43 (37%) 54 (46%) 38 (38%) RAZEM 118 118 98 Tabela nr 1. Przemoc w dzielnicach. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 14 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 15

Najwięcej Niebieskich Kart w każdym z badanych lat założono w dzielnicy Marcel co świadczy o tym, że jest to rejon o największym natężeniu przypadków przemocy w rodzinie. 6.3. Przestępczość Natężenie i rozmieszczenie zjawiska przestępczości w mieście określono na podstawie ilości zdarzeń kryminalnych, zarejestrowanych przez Policję w latach 2013-2015 w poszczególnych rejonach miasta. W tabeli nr 2 oraz na wykresie nr 1 poniżej, wskazano ilość przestępstw zanotowanych przez Policję w mieście Radlin w latach 2013-2015: Dzielnica Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel 88 79 59 Obszary 21 31 21 Biertułtowy 64 68 31 Głożyny 7 18 5 Reden 9 2 8 Tabela nr 2. Przestępczość w dzielnicach. Opracowanie własne. Przestępstwa popełnione w Radlinie w latach 2013-2015 88 79 59 64 68 21 31 21 31 18 7 9 5 2 8 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden 2013 2014 2015 Wykres nr 1. Przestępstwa popełnione w Radlinie w latach 2013-2015. Opracowanie własne. W tabeli oraz na wykresie poniżej wskazano ilość interwencji zanotowanych przez Policję na terenie miasta Radlin w latach 2013-2015: LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 15 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 16

Rejon Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel 900 1009 914 Obszary 108 176 168 Biertułtowy 631 580 596 Głożyny 90 116 85 Reden 148 109 107 Tabela nr 3. Interwencje Policji w Radlinie. Opracowanie własne. Interwencje zanotowane w Radlinie w latach 2013-2015 1009 900 914 631 580 596 108 176 168 90 116 148 85 109 107 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden 2013 2014 2015 Wykres nr 2. Interwencje Policji w Radlinie. Opracowanie własne. Największa liczba zanotowanych interwencji i przestępstw dotyczyła następujących ulic: Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach 2013-2015, Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach 2013-2015, Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach 2013-2015, Hallera 316 interwencji i 22 przestępstwa w latach 2013-2015, Rymera 394 interwencje i 46 przestępstw w latach 2013-2015, Sienkiewicza - 248 interwencje i 13 przestępstw w latach 2013-2015. Zgodnie z powyższymi danymi liczbowymi wyraźnie widać, że rejonem miasta o największym natężeniu przestępczości jest dzielnica Marcel. W 2013 r. Policja zanotowała 189 przestępstw z czego 46,56% popełniono na terenie dzielnicy Marcel, w 2014 r. ze 198 przestępstw 39,9% dotyczyło tego rejonu a w 2015 r. ze 124 zanotowanych przez Policję przestępstw 47,58% zostało dokonanych w rejonie Marcel. Analogicznie przedstawia się sytuacja jeżeli chodzi o przeprowadzone przez Policję interwencje w 2013 r. - 47,95%, w 2014 r. - 50,7% a w 2015 r. - 48,88% zostały zlokalizowane w tym rejonie. Podobną analizę, jakiej dokonano w powyższych dwóch tabelach można przeprowadzić dla danych udostępnionych przez Straż Miejską. W tabeli i na wykresie poniżej przedstawiono te dzielnice, w których Straż Miejska w latach 2013-2015 zanotowała najwięcej wykroczeń. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 16 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 17

Rejon Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel 58 57 45 Obszary 17 25 20 Biertułtowy 49 75 59 Głożyny 17 25 26 Reden 13 28 10 Tabela nr 4. Liczba popełnionych wykroczeń w Radlinie. Opracowanie własne. Wykroczenia zanotowane przez Straż Miejską w Radlinie w latach 2013-2015 75 58 57 45 49 59 17 25 20 17 25 26 13 28 10 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden 2013 2014 2015 Wykres nr 3. Liczba popełnionych wykroczeń w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej zdarzeń Straż Miejska zanotowała w rejonie Dzielnicy Biertułtowy (183) i Marcel (160). Największa ilość zanotowanych zdarzeń dotyczyła ulic: Korfantego 50 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, Wieczorka 25 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015, Mariacka 24 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015, Makuszyńskiego 20 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, Sienkiewicza 24 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015. 6.4. Pozostałe dysfunkcje Ilość gospodarstw domowych, które pobierają zasiłki wg określonych dysfunkcji (dane za rok 2015) z podziałem na umowne rejony Radlina. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 17 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 18

Dzielnica Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych rodziny niepełne Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych rodziny wielodzietne Biertułtowy 40 (25%) 31 (27%) 20 (24%) 23 (21%) 9 (30%) 4 (19%) Głożyny 10 (7%) 5 (4%) 5 (6%) 7 (6%) 1 (3%) 2 (9%) Reden 21 (13%) 16 (14%) 14 (17%) 18 (16%) 4 (13%) 3 (14%) Obszary 13 (8%) 9 (8%) 9 (11%) 14 (12%) 2 (7%) 2 (10%) Marcel 74 (47%) 55 (47%) 34 (42%) 50 (45%) 14 (47%) 10 (48%) SUMA: 158 116 82 112 30 21 Tabela nr 5. Pozostałe dysfunkcje. Opracowanie własne. Dane z tabeli nr 5 zaprezentowano na poniższych wykresach. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa w 2015 r. 74 40 21 10 13 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 4. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa w 2015 r. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 18 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 19

Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia w 2015 r. 55 31 5 16 9 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 5. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia. Opracowanie własne. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności w 2015 r. 34 20 14 5 9 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 6. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 19 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 20

Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby w 2015 r. 50 23 7 18 14 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 7. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby. Opracowanie własne. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne) w 2015 r. 14 9 4 1 2 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 8. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne). Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 20 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 21

Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradoności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny wielodzietne) w 2015 r. 10 4 2 3 2 Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 9. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny wielodzietne). Opracowanie własne. W 2015 roku największa liczba gospodarstw domowych otrzymywała zasiłek z tytułu ubóstwa i w tym zjawisku należy upatrywać jednego z najpoważniejszych problemów miasta. Duża ilość gospodarstw domowych korzystała również ze świadczeń z tytułu bezrobocia, długotrwałej choroby i niepełnosprawności oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Podsumowując powyższe, wśród obszarów charakteryzujących się najwyższą ilością mieszkań korzystających ze świadczeń wymienionych powyżej, należy wskazać obszar Marcel. 6.5. Wsparcie w formie posiłków Ośrodek Pomocy Społecznej oferuje również pomoc w formie posiłków dla potrzebujących mieszkańców, w 2015 r. największa liczba osób korzystających z tego rodzaju pomocy zamieszkiwała dzielnicę Marcel (54% wszystkich osób ubiegających się o to wsparcie). Dzielnica Posiłki Biertułtowy 45 (23%) Głożyny 8 (4%) Reden 20 (10%) Obszary 18 (9%) Marcel 105 (54%) SUMA: 196 (100%) Tabela nr 6. Wsparcie w formie posiłków. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 21 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 22

6.6. Wsparcie jako efekt uzależnień W 2015 r. mieszkańcy dzielnicy Marcel stanowili większość wśród osób które korzystały z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie z powodu uzależnienia od alkoholu (63%) i narkotyków (50%). Dzielnica (dane za 2015 r.) Alkoholizm Narkomania Biertułtowy 5 (12%) 1 (25%) Głożyny 2 (5%) 0 Reden 6 (15%) 0 Obszary 2 (5%) 1 (25%) Marcel 25 (63%) 2 (50%) SUMA: 40 4 Tabela nr 7.Osoby korzystające z pomocy społecznej ze względu na uzależnienia. Opracowanie własne. 6.7. Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice Dzielnica Wysokość przyznanych świadczeń w 2015 r. (zł) Biertułtowy 122 594 (13%) Głożyny 32 555 (4%) Reden 207 951 (23%) Obszary 103 252 (12%) Marcel 429 679 (48%) SUMA: 896 031 Tabela nr 8. Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice. Opracowanie własne. Dane w tabeli wskazują, że największą wysokość świadczeń pobierają osoby zamieszkałe w dzielnicy Marcel (48% wypłaconych środków). Wysokość przyznanych świadczeń wg dzielnic miasta w 2015 r. 429 679 zł 122 594 zł 32 555 zł 207 951 zł 103 252 zł Wykres nr 10. Wysokość przyznanych świadczeń wg dzielnic miasta w 2015 r. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 22 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 23

Wszystkie powyższe dane pochodzą z systemu Top-Team i nie uwzględniają świadczeniobiorców przebywających poza terenem Radlina (osoby zamieszkujące DPS, noclegownie, zakłady opiekuńcze, wychowawcze itd.). 6.8. Podsumowanie analizy sfery społecznej Z powyższej analizy wynika, iż dzielnice, w których występuje największa liczba negatywnych zjawisk społecznych, dysfunkcji i problemów to: Marcel (głównie osiedle Emma), Biertułtowy oraz dużo mniejszym stopniu Reden. Jedynym wyjątkiem jest dzielnica Obszary, która w statystyce związanej z przestępczością raz znalazła się na trzecim miejscu. Właśnie te dzielnice miasta posiadają najwyższe wskaźniki dotyczące: przemocy, dysfunkcji, liczby osób otrzymujących pomoc w formie posiłków, liczby rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia, wysokości przyznanych świadczeń w roku 2015, wykroczeń i bezrobocia. Wnioski z analizy sfery społecznej są spójne z wnioskami zawartymi w Strategii rozwiązywania problemów społecznych miasta Radlin do 2015 r., w której też wskazano, iż wśród dysfunkcji społecznych, ze względu na które udzielana jest pomoc najczęściej występują: bezrobocie (44,5% zbiorowości wnioskodawców OPS), bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego (20,7% wnioskodawców OPS), niepełnosprawność (18,2% wnioskodawców OPS) oraz długotrwała choroba (11,7% wnioskodawców OPS). Najwięcej świadczeniobiorców OPS pochodzi z dzielnicy Marcel (41,4%), następnie z Biertułtów (33,4%). Pozostałe rejony to: Głożyny (12,5%), Reden (7%) i Obszary (5,7%). Jak widać są obszary, które szczególnie trzeba brać pod uwagę planując działania rewitalizacyjne w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. Rozłożenie terytorialne klientów OPS umożliwiło wykonanie mapy problemów społecznych na terenie miasta, która wyraźnie obrazuje rozkład i zagęszczenie poszczególnych dysfunkcji. Podsumowanie diagnozy sfery społecznej jest spójne z treścią mapy problemów społecznych w Radlinie (zaprezentowanej poniżej), na której widać koncentracje negatywnych zjawisk społecznych w Dzielnicy Marcel (w szczególności osiedle Emma). LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 23 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 24

Mapa nr 1. Problemy społeczne w układzie ulic. Opracowanie: Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony 24 Strona 25

W poniższej tabeli nr 9 podsumowano dane z analizy sfery społecznej. Przedstawiono 4 dzielnice, w których występuje największe natężenie problemów społecznych. Ciemny kolor różowy czerwony oznacza dzielnicę, w której występuję najwyższe natężenie i skala problemów społecznych. Dzielnica Zdiagnozowany problem i ulica Biertułtowy - Interwencje oraz przestępstwa (zanotowane przez Policję): ul. Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach 2013-2015; ul. Sienkiewicza - 248 interwencje i 13 przestępstw w latach 2013-2015; ul. Hallera 316 interwencji i 22 przestępstwa w latach 2013-2015 (drugi wynik w mieście), - Interwencje zanotowane przez Straż Miejską: ul. Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015, ul. Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015, ul. Makuszyńskiego 20 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, ul. Sienkiewicza 24 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015 - Przemoc (drugie wynik w mieście) - Bezrobocie (drugi wynik w mieście). Bezrobocie można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. W skali całego miasta w 2016 r, wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134) drugi wynik w mieście. Struktura bezrobocia według grup wiekowych: Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej 25-34 i 35-44 lat (najwięcej w mieście) - Niepełnosprawność (drugi wynik w mieście) - Długotrwała choroba (drugi wynik w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (drugi wynik w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (drugi wynik w mieście) - Uzależnienia (drugi wynik w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (drugi wynik w mieście) Marcel - Interwencje oraz przestępstwa (zanotowane przez Policję): ul. Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach 2013-2015; ul. Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach 2013-2015; ul. Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach 2013-2015 (najwięcej w mieście). - Interwencje zanotowane przez Straż Miejską: ul. Korfantego 50 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, ul. Wieczorka 25 zanotowanych wykroczeń w latach 2013-2015, ul. Mariacka 24 zanotowane wykroczenia w latach 2013-2015. - Przemoc (najwięcej przypadków w mieście) - Bezrobocie (najwięcej przypadków w mieście). Bezrobocie można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. W skali całego miasta w 2016 r, wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134) najwięcej w mieście. Struktura bezrobocia według grup wiekowych: Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej 25-34 i 35-44 lat (drugi wynik w mieście) - Niepełnosprawność (najwięcej przypadków w mieście) - Długotrwała choroba (najwięcej przypadków w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (najwięcej przypadków w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (najwięcej przypadków w mieście) - Uzależnienia (najwięcej przypadków w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (najwyższa kwota w mieście) Reden - Niepełnosprawność (trzeci wynik w mieście) - Długotrwała choroba (trzeci wynik w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (trzeci wynik w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (trzeci wynik w mieście) - Uzależnienia (trzeci wynik w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (trzeci wynik w mieście) Głożyny - Przypadki długotrwałej lub ciężkiej choroby Tabela nr 9. Dzielnice z największą skalą problemów. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 25 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 26

Analiza sfery przestrzenno-technicznej 7.1. Infrastruktura przestrzenna Wprowadzenie Należy zauważyć, iż Radlin jest zróżnicowany pod względem zabudowy mieszkaniowej oraz pod względem ładu przestrzennego. W dzielnicach: Głożyny, Reden, Obszary dominuje zabudowa jednorodzinna oraz tereny zielone, natomiast w dzielnicach: Marcel (z osiedlem Emma), Biertułtowy dominuje zabudowa wielorodzinna oraz tereny zurbanizowane i przemysłowe. Wspomniane osiedle Emma, jest jednym z przykładów perełek regionalnej architektury. Ważnym aspektem analiz struktury przestrzennej miasta jest Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Umożliwia on całościowe wykorzystanie obszaru przy uwzględnieniu określonych granic terenów wydzielonych na funkcje społecznie i gospodarcze. Na podstawie analizy informacji zawartych w tym dokumencie nie stwierdzono większych problemów w zakresie infrastruktury przestrzennej i komunalnej. Na terenie miasta wyróżnić można głównie zabudowę jednorodzinną, przemysłową i poprzemysłową. Znaczną część powierzchni Radlina zajmuje bryła rekultywacyjna Ruchu Marcel (Polska Grupa Górnicza). Pod powierzchnią miasta Radlin prowadzona jest eksploatacja górnicza, co skutkuje powstawaniem szkód górniczych, które powodują degradację budynków oraz innej infrastruktury miejskiej. Szkody górnicze, choć są systematycznie usuwane powodują obniżenie jakości życia w mieście, a także wyższe koszty budowy nowych budynków. 7.1.1. Zasoby mieszkaniowe Tworzenie i utrzymanie zasobów mieszkaniowych stanowi część polityki mieszkaniowej prowadzonej przez miasto, a tym samym czynności będących podstawą zaspokajania potrzeb bytowych mieszkańców. Celem niniejszej analizy jest polityka mieszkaniowa i identyfikacja działań stosowanych w celu rozwiązywania problemów mieszkaniowych. Takie podejście będzie skutkowało tym, że planowane działania rewitalizacyjne będą miały charakter długoterminowy, a nie jedynie doraźny. Zasady gospodarowania mieniem komunalnym (lokalami komunalnymi i socjalnymi) w zakresie zasobów mieszkaniowych, zwane polityką mieszkaniową, zostały uregulowane uchwałą Nr BRM.0007.040.2012 Rady Miejskiej w Radlinie z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Jej treść określa między innymi zasady wynajmowanie lokali socjalnych, kryteria ubiegania się o taki wynajem czy procedurę rozpatrywania wniosków o przyznanie lokalu. Polityka mieszkaniowa miasta przewiduje wsparcie mieszkańców mających trudności w regularnym opłacaniu LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 26 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 27

czynszu za mieszkanie oraz ze względu na trudną sytuację mieszkaniową. Mieszkańcy posiadający takie problemy mogą skorzystać z pomocy w formie dodatków mieszkaniowych lub ubiegać się o wynajem lokalu socjalnego. Wartość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wyniosła: w 2014 r. 359 999,00 zł, w 2015 r. 346 733,00 zł, w 2016 r. 344 204,00 zł. Największa ilość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wypłacana jest mieszkańcom z dzielnicy Marcel. Z tego rejonu pochodzi też większość osób składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego. Miasto w swoich działaniach może wpływać rozwój infrastruktury mieszkaniowej jako właściciel lub zarządca części zasobów oraz jako podmiot samorządu terytorialnego, stymulując działania sprzyjające temu rozwojowi. W celu poprawy funkcji mieszkaniowej należy określić zakres koniecznych do wprowadzenia zmian. Jednakże zanim to nastąpi, wymagane jest przeprowadzone szczegółowej analizy stanu przedmiotowych zasobów na terenie miasta objętym rewitalizacją. Poniżej zaprezentowano dane dotyczące ilości oraz stanu zasobów mieszkaniowych znajdujących się na terenie miasta oraz zarządzanych przez poszczególne jednostki. Według danych GUS z 2014 r., na zasoby mieszkaniowe całego miasta składają się łącznie 5594 mieszkania. Średnia powierzchnia użytkowa jednego mieszkania wynosi 78,00 m², co daje powierzchnię 24,2 m² na mieszkańca. Analogiczny wskaźnik (powierzchnia użytkowa mieszkania) dla powiatu wodzisławskiego wynosi 87,9 m², dla województwa śląskiego -70,2 m², dla Polski -73,4 m². Tak więc standardy mieszkań dotyczące średniej powierzchni użytkowej są niższe niż dla powiatu wodzisławskiego oraz wyższe niż dla województwa śląskiego i kraju. Charakterystyka budynków na terenie Radlina jest następująca: Spółdzielnia Mieszkaniowa Marcel w zasobie mieszkaniowym spółdzielni na terenie miasta Radlin znajdują się 2 243 mieszkania w 118 budynkach. Stan techniczny budynków spółdzielnia określa jako dobry. 140 mieszkań nie ma ubikacji i łazienki (15 budynków). Średnia wysokość czynszu w latach 2013-2015 wyniosła 404,80 zł. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Marcel i są to mieszkania zlokalizowane przy ul. Sokolskiej, Czecha, Solskiego. Obsługiwane przez spółdzielnię zasoby mieszkaniowe w Radlinie są następujące (znajdują się we wszystkich rejonach miasta): ul. Wieczorka 11, 12, 12a, 12b, 12c, 14, 16, 16a, 18, 21, 23, 29, ul. Mariacka 30, 40, 42, ul. Irysowa 3, 5, 7, 10, 11, 13, ul. Rogozina 52, 57, 54-56-58, ul. Kwiatowa 4, 6, 8, 10, ul. Findera 1, 2, 3, 4, 5, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 27 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 28

ul. Damrota 5-11, 13-19, 21-27, 29-35, ul. Kard. Kominka, ul.. Sienkiewicza, ul. Ściegiennego 3-13, 15-25, 27-33, ul. Solskiego 7, 9, 11, 13, 17, 19, 21, 23, 25, ul. Mielęckiego 1, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 16, ul. Mieleckiego 15, ul. Czecha 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, ul. Pocztowa 1, 3, 5, ul. Korfantego 2, 3, 10, 32, 34, 53, 55, 62, 71, 73, 75, 77, 83, 85, 87, ul. Sokolska 2, ul. Młyńska 2, 7. Spółdzielnia Mieszkaniowa ROW w zasobie mieszkaniowym spółdzielni na terenie miasta Radlin znajduje się 461 mieszkań (wszystkie zlokalizowane w dzielnicy Biertułtowy). Stan techniczny budynków spółdzielnia określa jako dobry. W ww. zasobie nie ma lokali, w których brak jest ubikacji i łazienki. Średnia wysokość czynszu w latach 2013-2015 wyniosła 452 zł. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Biertułtowy i są zlokalizowane przy ul. Sienkiewicza. Obsługiwane przez spółdzielnię zasoby mieszkaniowe w Radlinie zlokalizowane są przy następujących ulicach: ul. Korfantego 18, 22, 26, ul. Makuszyńskiego 14-22, ul. Makuszyńskiego 8-12, ul. Rymera 4, 6, 8, ul. Findera 6, 7, 8, ul. Sienkiewicza 26-30. Zasoby mieszkaniowe Miasta Radlina (zarządzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Radlinie). Miasto Radlin posiada 100% własności w 21 budynkach, w których znajdują się lokale mieszkalne (195 mieszkań) i socjalne (69 lokali) oraz posiada swoje udziały w jednej Wspólnocie Mieszkaniowej. W zasobach ZGK nie ma mieszkań bez ubikacji i łazienki. Zgodnie z prognozą zawartą w dokumencie pn. Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2015-2019 Miasto planuje zwiększenie zasobu mieszkań komunalnych o 7 i lokali socjalnych o 14. We wszystkich budynkach znajdujących się w zasobie mieszkaniowym Miasta Radlina konieczne jest przeprowadzenie prac remontowych i adaptacyjnych w tym termomodernizacji, wymiany instalacji elektrycznych i adaptacji pomieszczeń na nowe mieszkania i lokale. Średnia wysokość czynszu w latach 2013-2015 opierała się stawce bazowej wynoszącej 2,95 zł/m 2. Obsługiwane przez ZGK zasoby mieszkaniowe w Radlinie są następujące (zlokalizowane są w dzielnicach: Biertułtowy, Marcel, Obszary, Reden): ul. Rogozina 59, ul. Hallera 13, 32, 34, ul. Korfantego 61, 79, 89, 93, ul. Rydułtowska 43, ul. Mielęckiego 7, 13, ul. Pocztowa 2, ul. Mikołajczyka 5, 6, 7, 9, 11, 13, 15, 17, ul. Mariacka 93, ul. Makuszyńskiego 17, ul. Rogozina 53. W poniższej tabeli nr 10 przedstawiono szczegółowe dane dotyczące liczby mieszkań w Radlinie oraz lat budowy obiektów znajdujących się w zasobach poszczególnych podmiotów. W przedmiotowej tabeli uwzględniono zasoby spółdzielni mieszkaniowych oraz Zakładu Gospodarki Komunalnej miasta Radlin. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 28 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 29

Właściciel Liczba lokali Budynki powstałe przed 1945 Spółdzielnia Mieszkaniowa Marcel Spółdzielnia mieszkaniowa ROW Budynki powstałe w latach 1945-1989 Budynki powstałe po 1989 2 243 42 74 2 461-12 - ZGK Radlin 249 15 8 - SUMA 2953 57 94 2 Tabela nr 10. Liczba mieszkań w Radlinie oraz lata budowy. Opracowanie własne. 7.1.2. Budownictwo jednorodzinne Na obszarze miasta Radlin budownictwo jednorodzinne jest dominującym rodzajem zabudowy w takich dzielnicach jak: Głożyny, Reden, część Biertułtów i Obszary. W 2016 r. wydano 86 pozwoleń na budowę, a w 2015 wydano ich 124. Powoduje to sytuację, iż na obszarze miasta powoli zaczyna brakować powierzchni pod budownictwo jednorodzinne, co może świadczyć o tym, że miasto jest atrakcyjnym miejscem do zamieszkania. Wzrastająca liczba domów jednorodzinnych, w których w większości głównym źródłem ogrzewania są kotły na paliwo stałe (węgiel, flot, groszek) jest przyczyną tzw. niskiej emisji, która jest bardzo dużym problemem na terenie miasta Radlin. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Sytuacji związanej z jakością powietrza w gminie nie poprawia bryła rekultywacyjna, z której pyły przedostają się nad obszar miasta. 7.1.3. Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej Dzielnica Zdiagnozowany problem Obszar Marcel Głożyny, Reden, częściowo: Biertułtowy i Marcel; Obszary Marcel Marcel Największa ilość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wypłacana jest mieszkańcom z dzielnicy Marcel. Z tego rejonu pochodzi też większość osób składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego. Wysoki stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego spowodowany niską emisją, szczególnie na obszarach zabudowy jednorodzinnej i w okolicy bryły rekultywacyjnej (hałdy), kopalni, koksowni oraz elektrociepłowni. 140 mieszkań nie ma ubikacji i łazienki (15 budynków). Różnorodna struktura własnościowa utrudnia kompleksowe remonty. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Marcel. Są to mieszkania zlokalizowane przy ul. Czecha, Solskiego. Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel Przestrzeń/środowisko Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel, spółdzielni ROW LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 29 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 30

Biertułtowy Mieszkania z zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Biertułtowy i są zlokalizowane przy ul. Sienkiewicza, Sokolskiej. Wszystkie dzielnice Niewiele budynków mieszkalnych powstałych po 1989 r. Najwięcej budynków powstało w latach 1945-1989. Niski standard 140 mieszkań. Wszystkie dzielnice Wszystkie dzielnice Wszystkie dzielnice Wzrost eksmisji w tym bez wskazania lokalu socjalnego przy jednoczesnym zmniejszeniu zasobów gminy w mieszkania komunalne i socjalne, stanowi istotne zagrożenie zwiększenia się problemu bezdomności w gminie. Liczba wniosków złożonych na mieszkanie komunalne z zasobów gminy utrzymuje się rok do roku na poziomie ponad 40 wniosków. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Zasoby mieszkaniowe spółdzielni ROW, spółdzielni Marcel Zasoby mieszkaniowe Zasoby mieszkaniowe gminne Zasoby mieszkaniowe gminne Jakość środowiska/powietrza Wszystkie dzielnice Szkody górnicze powodujące degradację budynków. Zasoby mieszkaniowe Tabela nr 11. Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 30 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 31

7.2. Infrastruktura techniczna Wprowadzenie Im bardziej rozwinięta jest w mieście infrastruktura techniczna, tym jest ono atrakcyjniejsze dla mieszkańców do zamieszkania i spędzania w nim wolnego czasu. Obecnie, polskie duże miasta i małe miasteczka i gminy w coraz większym stopniu konkurują o nowych mieszkańców. Dlatego starają się im zapewnić jak najlepsze warunki życia. Poniżej został przedstawiony stan infrastruktury dla całego miasta Radlin. Do analizy sytuacji wykorzystano dane z następujących dziedzin: infrastruktura drogowa, infrastruktura energetyczna, infrastruktura gazowa i ciepłownicza, infrastruktura wodno-kanalizacyjna. Analiza techniczna obejmuje swoim zasięgiem 5 dzielnic Radlina: Obszary, Marcel, Biertułtowy, Głożyny oraz Reden. 7.2.1. Infrastruktura komunikacyjna i drogowa Infrastruktura drogowa jest w dobrym stanie, ale ze względu na rosnące natężenie ruchu stale jest rozwijana i usprawniania. Warto podkreślić, że w zakresie komunikacji kolejowej miasto posiada komunikację pasażerską (przystanek kolejowy w dzielnicy Obszary) oraz działającą linię górniczego transportu kolejowego. Infrastrukturę transportu zbiorowego uzupełnia komunikacja autobusowa. Miasto Radlin posiada korzystne położenie komunikacyjne i stanowi dość ważny lokalny węzeł komunikacyjny o gęstej sieci szlaków drogowych. Ruch drogowy w mieście funkcjonuje w oparciu o układ komunikacyjny, składający się z czterech kategorii dróg, do których należą: drogi krajowe, powiatowe i gminne oraz drogi wewnętrzne. Poniższa tabela nr 12 przedstawia charakterystykę dróg na terenie Radlina: DROGI KRAJOWE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan DK 78 ul. Rybnicka dł. 2,7 km Dobry DROGI POWIATOWE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan 5001 S ul. Głożyńska dł. 1,05 km Dobry 5002 S ul. Chrobrego dł. 0,45 km Dobry, w 2014 wykonano nakładkę bitumiczną 5003 S ul. Kominka-Domeyki dł. 2,2 km Dobry, w 2014 wykonano nakładę na skrzyżowaniu z ul. Rydułtowską 5004 S ul. Napierskiego dł. 1,5 km Dobry LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 31 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 32

5024 S ul. Rydułtowska-Hallera-Korfantego dł. 4,5 km 5027 S ul. Sokolska dł. 0,42 km Dostateczny 5028 S ul. Rymera-Rogozina dł. 4,3 km Dostateczny 5029 S ul. Wiosny Ludów dł. 0,95 km Dobry Dostateczny, odcinkami na ul. Hallera i Rydułtowskiej położono nakładki bitumiczne DROGI GMINNE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan 530 001 S ul. Wantuły dł. 0,88 km Dobry 530 002 S ul. Hutnicza dł. 0,40 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 003 S ul. Mielęckiego-Wieczorka-Odległa dł. 2,2 km 530 004 S ul. Irysowa dł. 0,26 km Nowa nawierzchnia Nowe nawierzchnie na ul. Wieczorka i Mielęckiego, aktualnie przygotowywana dokumentacja projektowa na przebudowę ul. Odległej 530 005 S ul. Hubalczyków dł. 0,38 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 006 S ul. Mariacka dł. 1,7 km Dostateczny, odcinek nowej nawierzchni po budowie kanalizacji 530 007 S ul. Przyjaźni dł. 0,23 km Dobry 530 008 S ul. Makuszyńskiego dł. 0,62 km Dobry, droga po przebudowie 530 009 S ul. Stalmacha dł. 0,20 km Dobry, nawierzchnia z bloczków 530 010 S ul. Cmentarna-Sienkiewicza dł. 0,52 km Dobry, na ul. Sienkiewicza w 2014 r. położono nową nakładkę 530 011 S ul. Wypandów dł. 0,96 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 012 S ul. Lompy dł. 0,16 km Dostateczny, nawierzchnia z bloczków 530 013 S ul. Matejki dł. 1,67 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji, odcinek bez kanalizacji dostateczny 530 014 S ul. Spacerowa dł. 1,53 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 015 S ul. Narutowicza dł. 2,06 km Dobry 530 016 S ul. Wiosenna dł. 1,14 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 017 S ul. Zapolskiej dł. 0,62 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji 530 018 S ul. Puszkina dł. 0,42 km Dobry, nawierzchnia z kostki betonowej 530 019 S ul. Wrzosowa dł. 0,89 km Dobra 530 020 S ul. Reymonta dł. 0,45 km Dobry, nawierzchnia z bloczków 530 021 S ul. Nałkowskiej dł. 0,90 km dobry 530 023 S ul. Orkana dł. 0,65 km Dobry, nowa nawierzchnia po kanalizacji 530 024 S ul. Rymera dł. 0,45 km Dobry, nowa nawierzchnia Tabela nr 12. Drogi w Radlinie. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 32 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 33

Drogi wewnętrzne, którymi zarządza Burmistrz Radlina mają długość 33 km i są na bieżąco remontowane, dodatkowo w miarę możliwości finansowych wykonywane są projekty przebudowy dróg polegające na utwardzeniu nawierzchni. Na terenie Radlina organizacją publicznego transportu zbiorowego zajmuje się Międzygminny Związek Komunikacyjny z siedzibą w Jastrzębiu Zdroju. Obsługuje on 7 linii o numerach: 221, 222, 223, 225, 226, 227, 218. W 2014 r. Wdrożono projekt realizowany przez MZK dotowany przez wszystkich członków związku pn. Wsparcie obsługi i bezpieczeństwa pasażerów MZK Jastrzębie innowacyjnymi systemami informatycznymi, polegający m. in. na wprowadzeniu e-karty, systemu monitoringu autobusów czy zamontowaniu paneli informacyjnych przy przystankach. Dodatkowo prowadzącym transport zbiorowy jest Zarząd Transportu Zbiorowego w Rybniku. Na podstawie porozumienia ZTZ Rybnik obsługuje 6 linii komunikacyjnych o numerach: 1, 2, 3, 6, 8, N3. Prowadzone są również rozmowy pomiędzy Gminami i Powiatem związane z planem zrównoważonego rozwoju transportu zbiorowego dla powiatu wodzisławskiego, organizowanego przez starostę. Przez Radlin przebiega jedna linia kolejowa nr 158 relacji Rybnik- Chałupki, której pierwszy etap rewitalizacji zakończył się w 2010 r. W 2014 r. zakończono drugi etap remontu, dzięki któremu zostały wyremontowane perony wraz z zabudową nowych wiat i modernizacją oświetlenia, podniesiona zostanie również prędkość techniczna z 30 km/h do 80 km/h. W odniesieniu do infrastruktury komunikacyjnej i drogowej na terenie poszczególnych dzielnic Radlina, nie występuje sytuacja gdzie jest ona w szczególnie złym stanie lub standardzie. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 33 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 34

Tabela nr 13 przedstawia sytuację w poszczególnych dzielnicach miasta w odniesieniu do infrastruktury drogowej. Nazwa dzielnicy Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Opis sytuacji Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Rymera, Napierskiego, Korfantego, Rogozina, Hallera) oraz następujące drogi gminne (ul.: Cmentarna, Damrota, Findera, Grabowa, Kwiatowa Lompy, Makuszyńskiego, Malinowa, Mariacka, Nałkowskiej, Sienkiewicza, Sokolska, Spacerowa, Stalmacha, Ściegiennego, Wierzbowa, Wypandów). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Głożyńska, Kominka, Rymera) oraz następujące drogi gminne (ul.: Chrobrego, Głogowa, Jaśminowa, Jałowcowa, Jaworowa, Kasztanowa, Miarki, Modrzewiowa, Nowa, Polna, Słowackiego, Sosnowa, Spacerowa, Świerkowa, Wawrzyńczyka, Wrzosowa. Przez obszar dzielnicy przebiegają droga powiatowa (ul. Korfantego) oraz następujące drogi gminne (ul.: Czecha, Irysowa, Mariacka, Mielęckiego, Odległa, Orkana, Pocztowa, Przyjaźni, Solskiego, Ujejskiego, Wieczorka). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi krajowe (ul. Rybnicka), powiatowe (ul.: Wiosny Ludów, Korfantego, Rogozina) oraz następujące drogi gminne (ul.: Dworcowa, Hubalczyków, Hutnicza, Mikołajczyka, Skautów, Wantuły). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Sokolska, Rydułtowska, Domeyki) oraz następujące drogi gminne (ul.: Krótka, Młyńska, Narutowicza, Puszkina, Wiosenna, Zapolskiej) Tabela nr 13. Stan infrastruktury drogowej w Radlinie. Opracowanie własne. Wnioski Dzielnica Biertułtowy jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Ze względu na duże natężenie ruchu, znaczącym problemem jest zanieczyszczenie powietrza spalinami oraz ruch pojazdów przebiegający w centrum dzielnicy. Ankietowani mieszkańcy wskazywali na bardzo duże natężenie ruchu samochodowego, brak poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się na rowerze oraz przechodzeniu przez jezdnię oraz na przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. W Bierutowach odnotowuje się najwięcej w mieście kolizji drogowych i potrąceń pieszych. Dzielnica Głożyny jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy nie wskazywali problemów komunikacyjnych, narzekali jedynie na przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. Dzielnica Marcel jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych, duże natężenie ruchu oraz chaos w parkowaniu samochodów na terenie osiedla Emma. Dzielnica Obszary jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne, choć jest to jedyna dzielnica miasta przez która biegnie droga wojewódzka. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Dzielnica Reden jest również dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 34 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 35

7.2.2. Infrastruktura energetyczna Na terenie miasta Radlin działalność w zakresie wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej prowadzi firma Tauron Dystrybucja S.A. oraz Elektrociepłownia Marcel Sp. z o.o. Na terenie miasta nie występują elementy infrastruktury elektroenergetycznej najwyższych napięć (NN). Linie wysokiego napięcia (WN) 110 kv eksploatowane są przez spółkę Tauron Dystrybucja S.A. Przez teren miasta przebiegają linie wysokiego napięcia napowietrzne oraz kablowe 110 kv, jedno oraz dwutorowe. Stacje GPZ transformujące napięcie ze 110 kv na 20kV, które zasilają miasto Radlin są własnością spółki Tauron Dystrybucja S.A. i zlokalizowane są na terenie Radlina oraz Wodzisławia Śląskiego. Właścicielem sieci energetycznej w większości jest firma TAURON (około 248 km), a pozostałej części Miasto Radlin. Sieć oświetleniowa na terenie miasta posiada 52 obwody oświetleniowe w tym 1316 punktów świetlnych, wszystkie oprawy zostały wymienione na sodowe. Na bieżąco montowane są reduktory mocy na oświetleniu ulicznym, w miarę możliwości wymieniane są oprawy na LED (w 2015 r- 49 szt., w 2016-21 szt.). Stan sieci określany jest jako dobry oraz spełniający zapotrzebowanie. Potencjalny wpływ ww. infrastruktury energetycznej na jakość życia w mieście i zdrowie mieszkańców, przedstawia poniższa tabela nr 14. Nazwa dzielnicy Nazwa infrastruktury Wpływ na zdrowie mieszkańców i jakość życia w mieście. Biertułtowy Stacje niskiego i średniego napięcia (18) Występuje potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Przyjaźni, Odległa, ul. Malinowa, ul. Napierskiego). Głożyny Stacje niskiego i średniego napięcia (9) Występuje niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Marcel Stacje niskiego i średniego napięcia (15) Występuje potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Obszary Stacja wysokiego napięcia, linie wysokiego napięcia (9) Występuje najwyższe potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Wantuły, ul. Hutnicza). Reden Stacje niskiego i średniego napięcia (5) Występuje niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Tabela nr 14. Wpływ infrastruktury energetycznej na jakość życia w mieście. Opracowanie własne. 7.2.3. Infrastruktura gazowa i ciepłownicza Sieć gazowa Sieć gazowa obejmuje jedynie część dzielnic: Obszary, Marcel, część Biertułtów. Aktualnie do sieci przyłączonych jest 728 nieruchomości. Poczynione zostały kroki w kierunku LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 35 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 36

rozbudowy sieci gazowej w Radlinie. We wrześniu i grudniu 2013 r., a także we wrześniu 2014 r. odbyły się spotkania mieszkańców, pracowników Urzędu Miasta z przedstawicielami Polskiej Spółki Gazownictwa w Zabrzu. Ewentualna rozbudowa sieci gazowej zależeć będzie od ilości osób chętnych do przyłączenia. Dzielnice gdzie możliwa jest rozbudowa sieci to: Głożyny i Reden. W planach jest również budowa gazociągu przesyłowego relacji Radlin- Racibórz. Inwestorem byłaby firma GAZ-SYSTEM. Sieć ciepłownicza Ciepło na terenie Radlina dostarczane jest przez firmę Wodociągi Esox, która w 2011 r. przejęła eksploatowane przez Zakład Gospodarki Komunalnej odcinki sieci ciepłowniczej. System ciepłowniczy zasila głównie okolice centrum miasta (dzielnice: Marcel i Biertułtowy). Łączna długość sieci na terenie Miasta to 5943 m sieci wysokotemperaturowej (max. temperatura to 135 C) oraz 4700 m sieci niskotemperaturowej (max. temperatura to 90 C). Ilość przyłączy na dzień 31 grudnia 2015 r. to 166. Największą grupę odbiorców ciepła z systemu ciepłowniczego stanowią budynki wielorodzinne oraz obiekty użyteczności publicznej. W wyniku ankietyzacji przeprowadzonej na potrzeby wdrożenia Programu Gospodarki Niskoemisyjnej, największą chęć przyłączenia do sieci gazowniczej i cieplnej deklarowali mieszkańcy Głożyn. 7.2.4. Infrastruktura wodno-kanalizacyjna Sieć wodociągowa Mieszkańcy Radlina posiadają możliwość przyłączenia się do sieci wodociągowej. Firmami rozprowadzającymi wodę są: Wodociągi Esox (793 przyłączy), Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Rybniku (98 przyłączy), Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Wodzisławiu Śląskim (2156 przyłączy). Sieć kanalizacji sanitarnej W latach 2011-2014 na terenie Radlina wybudowana została kanalizacja sanitarna współfinansowana ze środków unijnych. Funduszem spójności objęte zostały 4 gminy Wodzisław Śląski, Marklowice, Gorzyce oraz Radlin. Łącznie w Radlinie wybudowano 37,77 km nowej sieci, około 4 km zostało zmodernizowanej, powstały 4 przepompownie ścieków. Na dzień 31 grudnia 2015 r. ilość przyłączy wynosiła 2164. W latach 2013-2016 ze środków PWiK wybudowano ponad 4 km sieci, ze środków miasta Radlin również ok 4 km, udzielono 5 dotacji na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. W skali całego miasta z kanalizacji sanitarnej korzysta 70% mieszkańców. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 36 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 37

7.2.5. Degradacja przestrzeni w wyniku szkód górniczych Miasto Radlin jest gminą górniczą, która boryka się nie tylko z problemami społecznymi wynikającymi z przekształceń branży górniczej, ale także z degradacją tkani infrastrukturalnej wynikającej z ciągłej eksploatacji terenu pod powierzchnią miasta. Aktualnie całe miasto jest pod wpływem eksploatacji górniczej. Rejon centrum obejmuje wpływy Ruchu Marcel, natomiast pozostała część miasta obejmuje wpływy Ruchu Rydułtowy. 7.3. Diagnoza centrum miasta Radlina Cel badania Ankieta została przygotowana w ramach projektu City Centre Doctor, Programu URBACT III, który pomaga miastom w opracowaniu pragmatycznych rozwiązań, które są nowe, zrównoważone i integrują tematy miejskie, ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Ostatecznym efektem projektu będzie Lokalny Plan Działania, który zawierał będzie szczegółową koncepcję zmiany wizerunku i funcji centrum Radlina. Generalnym celem opracowania ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta było rozpoznanie opinii różnych grup użytkowników ścisłego centrum Radlina na temat aktywności, wyglądu, funkcji, przedsiębiorczości, rekreacji, kulturalnych i gospodarczych wydarzeń, działalności społecznej, transportu, rozrywki, sportu i wizerunku centrum. Rezultatem badań mają być działania rewitalizacyjne, które stworzą miato bardziej przyjazne mieszkańcom i przedsiębiorstwom. Pytania zadano osobom, które w centrum miasta mieszkają, pracują lub je odwiedzają. Dodatkowo pytania zadano uczniom radlińskich szkół oraz internautom. Cel generalny ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta przekłada się na następujące cele operacyjne: identyfikacja opinii respondentów w zakresie funkcji, które pełni ścisłe centrum Radlina; identyfikacja pożądanych przez respondentów zmian w obszarze centrum; identyfikacja działalności, które zdaniem respondentów powinny zostać zlokalizowane w centrum Radlina; wskazanie elementów, które powinny tworzyć pożądaną atmosferę ścisłego centrum; rozpoznanie opinii respondentów w zakresie działalności, wydarzeń, których lokalizacja centrum Radlina byłby czynnikiem przyciągającym mieszkańców i odwiedzających miasto; rozpoznanie postaw respondentów wobec zmian w centrum miasta. Metodologia analizy Metodologia prac obejmowała wykonanie następujących zadań: przeprowadzenie bezpośredniego badania ankietowego wśród grup faktycznych LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 37 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 38

i potencjalnych użytkowników ścisłego centrum Radlina, tj.: mieszkańców, gości, pracowników, członków Lokalnej Grupy Wsparcia (otrzymano 106 ankiet); przeprowadzenie ankiety internetowej umieszczonej na stronie www miasta, dającej możliwość wypowiedzenia się w badanej sprawie zainteresowanym, ankieta cieszyła się dużą popularnością (otrzymano 161 ankiet); sporządzenie analiz rozkładów odpowiedzi udzielonych przez respondentów bezpośredniego badania ankietowego oraz osób, które wzięły udział w ankiecie internetowej; sporządzenie raportu z ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta. Dobór próby badawczej Podczas badań otrzymano 267 odpowiedzi, w tym 106 ankiet papierowych i 161 ankiet z witryny sieci Web. Do tej pory, podczas wszystkich badań internetowych, Miasto Radlin nie otrzymało takiej ilości odpowiedzi w ciągu 12 dni. Wnioski z ankiet Biorąc pod uwagę wszystkie odpowiedzi respondentów rysuje się następujący obraz centrum miasta Radlina. Z jednej strony centrum miasta Radlina jest z wykorzystywane przez mieszkańców. Ludzie lubią robić zakupy w małych sklepach, korzystają z: banków, kwiaciarni, rynku, usług fryzjera, restauracji. Ponadto mieszkańcy Radlina odwiedzają centrum miasta dość często - spacerują, robią zakupy, mają więc potrzebę korzystania z centrum. Jedna czwarta respondentów jest w centrum codziennie, a połowa z nich jest dwa razy w tygodniu. To jest bardzo ważny wskaźnik dodatni. Nie ma zbyt dużych różnic w korzystaniu z centrum miasta w okresie letnim i poza sezonem. Obywatele czują się bezpiecznie w centrum miasta. Wielu ludzi by dotrzeć do centrum miasta potrzebuje zaledwie 10 minut. Większość ankietowanych odwiedza centrum miasta, aby skorzystać z usług pocztowych, urzędowych i opieki medycznej. Niektórzy ludzie deklarują korzystanie z usług dla młodzieży, transportu publicznego i usług rekreacyjnych. Usługi dla osób starszych mają najniższy odsetek pomimo diagnozy demograficznej. Ankietowani deklarowali, że w centrum miasta lubią: robić zakupy, spędzać wolny czas, pracować, prowadzić działalność gospodarczą. Respondenci wskazywali centrum miasta, jak najlepsze miejsce do prowadzenia działalności gospodarczej. Respondenci są w większości zadowoleni z godzin otwarcia punktów handlowych. Z drugiej strony większość respondentów wskazała na inne miasta, w pobliżu Radlina, jako najlepsze miejsca do znalezienia pracy. Zgodnie z deklaracją trzech czwartych ankietowanych godziny otwarcia miejsc oferujących usługi rekreacyjne są średnio zadawalające lub niezadawalające. Również większość odpowiedzi wskazuje inne miasta jako najlepsze miejsce do robienia zakupów - Rybnik, Katowice, Kraków. Miejsce, które jest najlepsze by spędzać LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 38 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 39

wolny czas znajduje się poza centrum miasta, ale także poza Radlinem i jest to inne miasto. Ludzie nie czują się bezpiecznie podczas jazdy na rowerze lub przechodząc na drugą stronę ulicy. Najważniejszym wyzwaniem w centrum miasta jest ograniczenie przepływu samochodów i wprowadzenie ograniczenia prędkości do 20 km/h. Inne wyzwania wskazane przez respondentów to: zamknięcie centrum miasta dla samochodów, budowa: ścieżek rowerowych, nowe miejsca parkingowe, nowe miejsca pracy, naprawa dróg, zmniejszenia niskiej emisji, modernizacja rynku, budowa ograniczników prędkości. Ankietowani potwierdzili, że do najbardziej brakujących rzeczy w centrum miasta należą: kawiarnia, parking, kino na wolnym powietrzu, centrum handlowe, a także informacja turystyczna, park miejski, ścieżki rowerowe, tereny zielone, place zabaw, odkryty basen, wybieg dla psów, dyskoteka, miejsce dla matek z dziećmi, apteka. Czego brakuje w centrum miasta? 120 119: kawiarnie 100 91: kino na wolnym powietrzu 98: parking 89: galeria handlowa 80 60 40 19: centrum informacji turystycznej 43: inne 20 0 Wykres nr 11. Czego brakuje zdaniem respondentów w centrum Radlina. Opracowanie własne. Najważniejsza inwestycja do realizacji w centrum miasta 150 123: ograniczenie ruchu samochodów 99: inne: ścieżki rowerowe, parkingi, 100 50 57: strefa "tempo20 " 0 Wykres nr 12. Najważniejsze inwestycje do realizacji w centrum Radlina. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 39 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 40

W kontekście realizacji całego programu rewitalizacji, projekt CityCentreDoctor jest bardzo ważnym impulsem do rewitalizacji centrum miasta, co w połączeniu z rewitalizacją dzielnicy Marcel (obszaru rewitalizacji) spowoduje efekt synergii, polegający na tym, że większa liczba mieszkańców w centrum miasta i gości, przełoży się na zmianę postrzegania i pojawienie się turystów, może i nowych firm na trenie osiedla Emma w dzielnicy Marcel. To z kolei przyśpieszy wyprowadzenie z sytuacji kryzysowej obszaru rewitalizacji. 7.4. Podsumowanie analizy sfery przestrzenno-technicznej Tabela nr 15. Stan infrastruktury technicznej w Radlinie. Opracowanie własne. Dzielnica Zdiagnozowany problem Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Ze względu na duże natężenie ruchu, znaczącym problemem jest zanieczyszczenie powietrza spalinami oraz ruch pojazdów przebiegający w centrum dzielnicy. Brak poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się na rowerze oraz przechodzeniu przez jezdnię. Przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. W Bierutowach odnotowuje się najwięcej w mieście kolizji drogowych i potrąceń pieszych. Stacje niskiego i średniego napięcia (18) powodują potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Przyjaźni, Odległa, ul. Malinowa, ul. Napierskiego). Szkody górnicze powodujące degradacje budynków oraz terenu. Przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. Stacje niskiego i średniego napięcia (9) powodują niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradacje budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych, duże natężenie ruchu oraz chaos w parkowaniu samochodów na terenie osiedla Emma. Stacje niskiego i średniego napięcia (15) powodują potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Stacja wysokiego napięcia, linie wysokiego napięcia (9) powodują najwyższe potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Wantuły, ul. Hutnicza). Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Stacje niskiego i średniego napięcia (5) powodują niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 40 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 41

Analiza sfery środowiskowej Wprowadzenie Miasto Radlin jest gminą górniczą, jedną z niewielu w kraju i województwie śląskim, w której w dalszym ciągu odbywa się eksploatacja węgla kamiennego. Fakt ten determinuje rodzaj zabudowy w mieście, stabilność związaną z 3,5 tysiącami miejsc pracy, ale także przysparza problemów szczególnie w kwestii środowiskowej. Na terenie gminy dominuje zabudowa przemysłowa i osiedla domów jednorodzinnych). Zajmują one ponad połowę obszaru całej gminy. Stosunkowo niewielką część powierzchni miasta stanowią lasy oraz tereny zielone. Przez obszar Radlina przepływają: ciek Radliński (od strony Pszowa w kierunku Wodzisławia Śląskiego w dzielnicy Głożyny), ciek Akacjowa-Rymera (w dzielnicy Głożyny), ciek E, rów B i ciek Niedobczycki (płynące w stronę Rybnika do rzeki Nacyny w dzielnicy Reden), ciek Makuszyński, Zawerski, i radliński Wschodni (w dzielnicy Obszary) oraz ciek Makoszowski i Biertułtowski (w dzielnicy Biertułtowy). Na terenie miasta w dzielnicy Obszary znajdują się trzy większe kompleksy leśne, jeden z nich to Park Leśny im. Powstańców Śląskich, drugi - trzy razy większy pod względem obszaru otacza zdegradowany, nieczynny obiekt rekreacyjny tzw. Bażanciarnię, natomiast trzeci (najmniejszy) to Park im. Ofiar Szybu Reden. 8.1. Eksploatacja górnicza Znaczną część powierzchni Radlina zajmują: kopalnia, która obecnie nosi nazwę Ruch Marcel (część Polskiej Grupy Górniczej), bryła rekultywacyjna (tzw. hałda ), koksowania oraz elektrociepłownia. Pod powierzchnią miasta Radlin prowadzona jest eksploatacja górnicza, co skutkuje powstawaniem szkód górniczych na powierzchni, które powodują degradację budynków oraz innej infrastruktury miejskiej. Szkody górnicze, choć są systematycznie usuwane powodują obniżenie jakości życia w mieście, a także wyższe koszty budowy nowych budynków. Z eksploatacją górniczą wiąże się również temat odpadów wydobywczych, które należy składować. Powoduje to degradację środowiska naturalnego, przestrzeni oraz uwalnianie do atmosfery pyłów. Podział odpadów wydobywczych ze względu na ich charakterystykę techniczną oraz procesy eksploatacyjne i technologiczne jest następujący: Odpady górnicze skały pochodzące z robót górniczych i przygotowawczych udostępniających złoże kopaliny głównej w kopalniach głębinowych lub odkrywkowych. Odpady te stanowią średnio ok. 20% ogólnej masy odpadów wydobywczych. Odpady przeróbcze - materiał skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny głównej (np. w trakcie sortowania, rozdrabniania, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 41 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 42

płukania, flotacji). Ich udział w ogólnej masie wytwarzanych odpadów wydobywczych wynosi blisko 80%. Odpady wtórne przetwórcze (przeróbcze) - pozostałości po przetwórstwie kopaliny głównej, powstające w procesach wytwarzania produktów handlowych. W związku z tym, iż na terenie miasta funkcjonuje kopalnia, koksownia i elektrociepłownia, znaczną część jego powierzchni (1/6) zajmuje bryła rekultywacyjna, która jest systematycznie powiększana i zagospodarowywana zgodnie z najnowszymi technologiami prośrodowiskowymi (warstwy biologicznie czynne, nasadzenia). Wymienione wyżej zjawiska powodują zanieczyszczenie powietrza w mieście, co przekłada się na bardzo złą jego jakość i choroby układu oddechowego. 8.2. Zanieczyszczenie powietrza Jak wskazano wyżej, toksyczne gazy i pyły wydobywające się z hałdy mają negatywny wpływ na jakość powietrza w mieście. Do tego zjawiska dochodzi wzrastająca liczba domów jednorodzinnych, w których w większości głównym źródłem ogrzewania są kotły na paliwo stałe (węgiel, flot, groszek) jest to przyczyną tzw. niskiej emisji, która jest bardzo dużym problemem na terenie miasta Radlin. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Problem zanieczyszczenia powietrza w mieście, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru miasta. 8.3. Grunty i struktura własności gruntów W skład terenów zielonych wchodzą lasy publiczne, które zajmują powierzchnię 91,4% wszystkich lasów (105,97 ha). Do tej grupy lasów zaliczmy: lasy publiczne Skarbu Państwa, lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych, lasy Skarbu Państwa w zasobie własności rolnej oraz lasy publiczne gminne. Na terenie gminy lasy prywatne stanowią zaledwie 8,6% wszystkich lasów (10,1 ha). Z punktu widzenia realizacji programu rewitalizacji istotna jest struktura własności gruntów miasta, gdyż obrazuje to rodzaj uprawnienia właścicielskiego i jakie podmioty są głównymi właścicielami gruntów w gminie. W poniższej tabeli nr 16, przedstawiono szczegółowe dane dotyczące własności gruntów znajdujących się na terenie miasta Radlina. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 42 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 43

Rodzaj uprawnienia właścicielskiego Powierzchnia gruntów (ha) Udział procentowy w powierzchni (%) Grunty stanowiące własność 150 12 Skarbu Państwa nieoddane do użytkowania wieczystego Grunty stanowiące własność 206 16 Skarbu Państwa oddane do użytkowania wieczystego Grunty jednoosobowych spółek 2 0,2 Skarbu Państwa, przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych Grunty Gminy nieoddane w 106 8 użytkowanie wieczyste Grunty Gminy oddane w 11 1 użytkowanie wieczyste Grunty osób fizycznych 751 60 Grunty spółdzielni innych niż 1 0,1 mieszkaniowe i rolnicze Grunty kościołów i związków 5 0,4 wyznaniowych Grunty powiatu i województwa 3 0,3 Grunty spółek prawa handlowego i innych podmiotów 16 2 Tabela nr 16. Własność gruntów w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej gruntów na terenie miasta Radlin należy do osób fizycznych (60%), następnie grunty Skarbu Państwa oddane do użytkowania wieczystego stanowią 16% i 12% stanowią grunty Skarbu Państwa nieoddane do użytkowania wieczystego. Wskazuje to na konieczność współpracy przy realizowaniu LPR z osobami fizycznymi i szerokorozumianym sektorem prywatnym. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 43 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 44

8.4. Podsumowanie analizy sfery środowiskowej Dzielnica Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Zdiagnozowany problem Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizację hałdy, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Tabela nr 17. Podsumowanie analizy środowiskowej. Opracowanie własne. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 44 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 45

Analiza sfery gospodarczej 9.1. Rynek pracy W Radlinie na 1000 mieszkańców pracuje 326 osób. Jest to znacznie więcej od wartości dla województwa śląskiego oraz znacznie więcej od wartości dla Polski. 45,3% wszystkich pracujących ogółem stanowią kobiety, a 54,7% mężczyźni. Bezrobocie w Radlinie wynosiło w 2014 roku 10,1% (13,4% wśród kobiet i 7,0% wśród mężczyzn). Jest to nieznacznie więcej od stopy bezrobocia dla województwa śląskiego oraz znacznie mniej od stopy bezrobocia dla całej Polski. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Radlinie wynosi 3 139,42 zł, co odpowiada 78,40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce. Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców Radlina 1 966 osób wyjeżdża do pracy do innych miast, a 841 pracujących przyjeżdża do pracy spoza gminy - tak więc saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosi -1 125. 9,5% aktywnych zawodowo mieszkańców Radlina pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), 44,8% w przemyśle i budownictwie, a 15,4% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 2,3% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości). Głównymi podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na terenie Radlina są: Kopalnia Węgla Kamiennego Ruch Marcel, prowadzi wydobycie węgla ze złóż znajdujących się pod miejscowościami Radlin, Wodzisław Śląski, Rybnik-Niedobczyce i zatrudnia 3180 pracowników, Koksownia Radlin, zakład przemysłowy, należący do Kombinatu Koksochemicznego z Zabrza będącego częścią grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Koksownia zatrudnia 233 pracowników, a z spółkami zależnymi ok. 400 osób, Elektrociepłownia Marcel Sp. z o. o., zakład wytwarzający ciepło i energię elektryczną, zatrudniający 144 pracowników. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw stanowi 83% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta. Co oznacza, że na terenie Radlina działają w sumie 1073 mikro, małe i średnie firmy. Strukturę wszystkich podmiotów działających legalnie w Radlinie, przedstawia poniższa tabela nr 18. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 45 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 46

Rodzaj podmiotu Liczba Spółki handlowe 75 (19 z udziałem kapitału zagranicznego) Spółki cywilne 82 Spółdzielnie 3 Organizacje pozarządowe 34 Osoby fizyczne prowadzące działalność 1073 gospodarczą SUMA 1267 Tabela nr 18. Struktura podmiotów gospodarczych Miasta Radlin. Opracowanie własne na podstawie danych z portalu naszakasa.org.pl, GUS oraz BDL. Warto zauważyć, iż w ramach sklasyfikowanych wszystkich podmiotów gospodarki narodowej działających w Radlinie w 2014 r., czyli 1198, tylko 26 pochodziło z sektora publicznego, a 1172 z sektora prywatnego (dane pochodzą z BDL oraz GUS). 9.2. Budżet miasta Suma wydatków z budżetu Radlina wyniosła w 2014 roku 66,0 mln złotych, co daje 3,7 tys złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost wydatków o 23.2% w porównaniu do roku 2013. Największa część budżetu Radlina, tj. 45.4% została przeznaczona na Dział 801 - Oświata i wychowanie. Dużą część wydatków z budżetu przeznaczona została na Dział 900 - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (11.6%) oraz na Dział 852 - Pomoc społeczna (9.8%). Wydatki inwestycyjne stanowiły 18,4 mln złotych, czyli 27,9% wydatków ogółem. Suma dochodów do budżetu Radlina wyniosła w 2014 roku 53,4 mln złotych, co daje 3,0 tys. złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost dochodów o 3.7% w porównaniu do roku 2013. Największa część dochodów wygenerował Dział 756 - Dochody od osób prawnych, fizycznych i od innych jednostek (61.4%). Duża część wpływów pochodzi z Dział 758 - Różne rozliczenia (18.8%) oraz z Dział 852 - Pomoc społeczna (8.3%). W budżecie Radlina wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wynosiły 796 złotych na mieszkańca (26,7%), natomiast dochód z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych wynosił 7,6 złotych na mieszkańca (0,3%). Inne dochody podatkowe, ustalone i pobierane na podstawie odrębnych ustaw, stanowiły 30,1%. Rodzaj dochodu Podatki Środki z budżetu państwa Zobowiązania zaciągnięte przez Miasto Dochody majątkowe Opłaty i kary Środki pozyskane z UE i innych programów Zaległe rozliczenia, zwroty i inne wpływy Wartość 33,5 mln zł 17,9 mln zł 8,4 mln zł 5,1 mln zł 3,0 mln zł 472 tys. zł 395 tys. zł SUMA 68,7 MLN ZŁ Tabela nr 19. Struktura dochodowa budżetu Miasta Radlin w 2015 r. Opracowanie własne na podstawie opracowania pn. Sprawozdania budżetowe JST udostępniane przez Ministerstwo Finansów RP. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 46 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 47

Jak wynika z tabeli nr 19, aż połowę dochodów budżetu miasta stanowią podatki, na drugim miejscu znajdują się środki z budżetu państwa. Istotnym wsparciem są dochody majątkowe oraz środki z opłat i kar. W związku z tym kluczowe działania jakie musi podejmować miasto, również w ramach realizacji LPR to dbanie o warunki do osiedlania się nowych mieszkańców oraz sprzyjanie powstawaniu nowych miejsc pracy, szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie na obszarze zdegradowanym i obszarze rewitalizacji. W odniesieniu do struktury podatków (poniższy wykres nr 1), warto zauważyć, że dominuje podatek dochodowy od osób fizycznych, stanowiący 92% wszystkich podatków. Jest to bardzo ciekawa sytuacja w odniesieniu do 3 dużych zakładów pracy, funkcjonujących w mieście. podatek dochodowy od osób fizycznych podatek od środków transportowych podatek od czynności cywilnoprawnych podatek odchodowy od firm i instytucji podatek rolny 92% pozostałe Wykres nr 13. Struktura dochodów podatkowych w budżecie Miasta Radlin. Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP, Wydział Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Podsumowując, należy zauważyć, iż sytuacja finansów publicznych miasta Radlin, rozumianych jako budżet miasta jest co najmniej dobra, co pokazuje wykres nr 14, na którym poziom wydatków jest zbilansowany z poziomem dochodów. Idealna sytuacja budżetowa dla każdego miasta to wyższy poziom dochodów niż wydatków. Prowadzi to do uzyskania nadwyżki finansowej, która pozwala na pokrycie ewentualnych różnic w dochodach i wydatkach w latach przyszłych, jednak taka sytuacja jest coraz mniej prawdopodobna ze względu na coraz większe obciążenie samorządów obowiązkami i zadaniami bez zapewnienia środków na ich realizację z budżetu państwa. Każde miasto więc dąży do uzyskania jak najmniejszych różnic między dochodami a wydatkami. Na podstawie danych zawartych na wykresie nr 11 można stwierdzić, iż budżet miasta Radlin najtrudniejszą sytuację finansową miał w roku 2009, 2010 oraz 2014, w pozostałych latach wydatki i dochody utrzymywały się na optymalnym poziomie. W roku 2014 różnica między wydatkami a dochodami wynosiła aż 13 mln zł, natomiast już w roku 2015 tylko 2 mln zł. Oznacza to, iż miasto reaguje w szybkim czasie na problemy finansowe oraz, że poniesione wydatki są dobrze zaplanowane i w dłuższej perspektywie są bilansowane dochodami. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 47 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 48

80 60 40 20 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dochody Wydatki Wykres nr 14. Sytuacja budżetowa Radlina w latach 2006-2015, Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP. Jak pokazuje poniższa tabela nr 20 Struktura wydatków w budżecie Miasta Radlin, największe nakłady Miasto Radlin ponosi na edukację, jest to 1/3 budżetu miasta, w dalszej kolejności znajduje się pomoc społeczna, na którą miasto przeznacza, aż 7 mln zł. Kategorie wydatków Oświata, wychowanie Ochrona przyrody, wygląd okolicy Pomoc społeczna Urząd miasta, administracja Sport Obsługa zadłużenia, finansowanie nadwyżki/deficytu gminy Pozostałe SUMA Wartość 22,5 mln zł 8 mln zł 7 mln zł 5,8 mln zł 4,9 mln zł 4,5 mln zł 10,4 mln zł 63,1 MLN ZŁ Tabela nr 20. Struktura wydatków w budżecie Miasta Radlin w 2015 r. Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP, Wydział Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Poniższy wykres nr 15 przedstawia wydatki z budżetu Miasta Radlin na poszczególne dziedziny/obszary w ujęciu procentowym. Jak jasno wynika z wykresu, wydatki na pomoc społeczną oraz edukację, pochłaniają połowę budżetu miasta. Pojawia się tu pole do podejmowania działań na rzecz osób korzystających z pomocy społecznej, tak aby się usamodzielniły tzn. znalazły pracę i przestały korzystać z pomocy społecznej. Jednak jak wiadomo, zdarza się, że jest grupa osób, które po prostu pracować nie chcą. Dlatego jest to duże wyzwanie dla LPR. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 48 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 49

16% Oświata,wychowanie 7% 8% 36% Ochrona przyrody, wygląd okolicy Pomoc społeczna Urząd gminy, administracja Sport 9% 11% 13% Obsługa zadłużenia Pozostałe Wykres nr 15. Procentowe wydatki z budżetu Miasta Radlin wg dziedzin., Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP. 9.3. Bezrobocie Poniżej przedstawiono dane dotyczące natężenia bezrobocia w mieście w 2016 r.: Rejon Ilość osób bezrobotnych Ilość bezrobotnych kobiet Natężenie bezrobocia w % (ilość osób bezrobotnych do ilości osób stale zamieszkujących dany rejon) Udział bezrobotnych kobiet w % Marcel 161 98 3,71 60,87 Obszary 32 21 2,51 65,63 Biertułtowy 161 112 2,39 69,57 Głożyny 59 32 2,12 54,24 Reden 46 28 2,27 60,87 Suma 459 291 2,67 63,40 Tabela nr 21. Natężenie bezrobocia w Radlinie. Opracowanie własne. Największy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców występuje w rejonie Marcel i wynosi 3,71%. W skali całego miasta natężenie bezrobocia wynosi 2,67% - tak więc naobszarze wykazującym największe skupienie powyższego zjawiska problemowego jest on o 1,04% większy. Jak wynika z danych Powiatowego Urzędu Pracy, największa liczba osób bezrobotnych zamieszkiwała w obrębie dzielnicy: Marcel i Biertułtowy po 161 osób. W dzielnicy Marcel najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Wodzisławiu Śląskim zamieszkuje na ul. Korfantego, Mielęckiego i Solskiego. W dzielnicy Biertułtowy problem ten najczęściej występuje wśród osób zamieszkujących ul. Rymera, Sienkiewicza i Hallera. Należy również zwrócić uwagę, iż w każdym rejonie miasta dominującą grupą wśród osób bezrobotnych są kobiety. W skali całego miasta kobiety stanowią 63,4% wszystkich osób LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 49 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 50

bezrobotnych. Ta analiza ma znaczenie dla wyznaczania obszaru zdegradowanego, ponieważ kobiety mają szczególnie utrudniony dostęp do rynku pracy, w warunkach dominacji monokultury przemysłu węglowego. W poniższej tabeli nr 22, wskazano liczbę osób długotrwale bezrobotnych w poszczególnych rejonach miasta: Rejon Ilość osób długotrwale bezrobotnych % udział osób długotrwale bezrobotnych Marcel 92 57,14 Obszary 19 59,38 Biertułtowy 84 52,17 Głożyny 23 38,98 Reden 29 63,04 Suma 247 53,81 Tabela nr 22. Liczba osób długotrwale bezrobotnych w Radlinie. Opracowanie własne. Jak wynika z powyższych danych w większości dzielnic miasta udział osób długotrwale bezrobotnych, które pozostawały w rejestrze powiatowego urzędu pracy więcej niż 12 miesięcy, wśród wszystkich osób bezrobotnych przekracza 50%. Zjawisko bezrobocia można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. Zgodnie z danymi uzyskanymi z Powiatowego Urzędu Pracy w Wodzisławiu Śląskim w poszczególnych rejonach miasta Radlin liczba osób pozostających bez pracy w podziale na wykształcenie przedstawia się następująco: Rejon Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej Marcel 10 19 14 57 61 Obszary 0 7 1 8 16 Biertułtowy 20 38 15 45 43 Głożyny 9 12 7 13 18 Reden 7 12 7 11 9 Suma 46 88 44 134 147 Tabela nr 23. Wykształcenie osób bezrobotnych w Radlinie. Opracowanie własne. W skali całego miasta w 2016 r. wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134). Najmniej bezrobotnych posiadało wykształcenie średnie ogólnokształcące oraz wyższe, co można interpretować dwojako: osób z takim wykształceniem na rynku pracy jest stosunkowo niewiele w porównaniu do osób reprezentujących pozostałe grupy, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 50 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 51

osoby z takim wykształceniem są pożądane z punktu widzenia pracodawców. Pozyskane dane pozwalają również ustalić grupę wiekową najbardziej dotkniętą brakiem zatrudnienia. Struktura bezrobocia według grup wiekowych przedstawia się następująco: Rejon 18-24 25-34 35-44 45-54 55-59 60 i więcej lat Marcel 33 35 23 41 23 6 Obszary 6 5 9 8 3 1 Biertułtowy 31 40 42 20 21 7 Głożyny 12 13 17 11 5 1 Reden 7 10 12 11 6 0 Suma 89 103 103 91 58 15 Tabela nr 24. Struktura bezrobocia wg grup wiekowych w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej 25-34 i 35-44 lat. Z reguły są to osoby, które ze względu na uczęszczanie do dziennych szkół wyższych wcześniej nie pracowały zawodowo i nie posiadają bogatego doświadczenia zawodowego. Najmniej osób bezrobotnych odnotowano w kategorii wiekowej 60+. Szczegółowe dane na temat bezrobotnych umożliwiają dobór właściwych działań zaradczych, charakteryzujących się maksymalną efektywnością oraz ukierunkowaniem na potrzeby przedstawicieli tej grupy. 9.5. Podsumowanie analizy sfery gospodarczej Ogólna sytuacja gospodarcza miasta Radlin jest dobra, ze względu na funkcjonujące: kopalnię, koksownię i elektrociepłownię, które zatrudniają ok. 3 500 osób oraz prowadzące działalność gospodarczą mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Również sytuacja budżetowa Miasta Radlin jest zadowalająca tzn. miasto posiada środki własne na inwestycje. Sytuację gospodarczą miasta poprawia również wzrastająca liczba budowanych nowych domów jednorodzinnych, tym samym nowi mieszkańcy płacą podatki. Niestety zarejestrowanych bezrobotnych jest prawie 500 osób i większość pochodzi z dzielnicy Marcel. Grupą wiekową z największym odsetkiem bezrobotnych jest grupa od 25 do 44 lat. 63% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych stanowią kobiety. Najwięcej bezrobotnych legitymuje się wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym i zawodowym. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 51 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 52

Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji 10.1. Wprowadzenie Wybór obszaru miasta do objęcia procesem rewitalizacji jest wynikiem gruntownej analizy zjawisk kryzysowych w Radlinie i ustalenia ich koncentracji terytorialnej. W oparciu o podsumowanie analiz ilościowych i wyznaczonych w oparciu o nie obszarów nasilenia negatywnych zjawisk, wyznaczono obszary zdegradowane oraz obszar rewitalizacji, jako podstawę do uszczegółowienia w procesie konsultacji społecznych, które były ważnym elementem procesu sporządzenia niniejszego dokumentu. Partycypacja społeczna możliwa była dzięki: organizacji spotkań z mieszkańcami z przedsiębiorcami i przedstawicielami organizacji pozarządowych, przeprowadzeniu badania ankietowego wśród mieszkańców (drogą internetową i papierową), przeprowadzeniu spaceru badawczego/obserwacyjnego w wyznaczonych obszarach. Zarówno obszar zdegradowany jak również obszar rewitalizacji przedstawiono na przejrzystych mapach z precyzyjnym zakreśleniem granic. Określona wielkość obszarów rewitalizacji w stosunku do obszaru całego miasta została wyznaczona zgodnie z horyzontalną zasadą koncentracji terytorialnej. Zgodnie z definicją obszaru rewitalizacji, określoną w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 wyznaczony obszar musi mieścić się w granicach do 20% powierzchni miasta oraz nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% liczby mieszkańców miasta. 10.2. Metodologia wytyczenia obszarów zdegradowanych Stopień degradacji obszaru miasta został zbadany w czterech podstawowych aspektach społecznym, przestrzenno-technicznym, środowiskowym i gospodarczym. Analizy dokonano na podstawie danych statystycznych oraz danych z miejskich jednostek, wydziałów urzędu miasta, Policji, straży Miejskiej oraz spółdzielni z terenu Radlina. Dotyczyła ona obszaru całego miasta i pozwoliła na zdiagnozowanie podstawowych problemów w każdej z ww. sfer w podziale na pięć dzielnic. Do szczegółowego zdiagnozowania oraz wyznaczenia obszarów zdegradowanych w sferze społecznej posłużono się wskaźnikami opisującymi złą sytuację w sferze społecznej. Do analizy wykorzystano w każdej sytuacji pięć dzielnic miasta Radlin, w których analizowane było występowanie i nasilenie poniższych zjawisk: Przemoc, Przestępczość, Wykroczenia, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 52 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 53

Bezrobocie, Niepełnosprawność, Ubóstwo, Długotrwała choroba, Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych rodziny niepełne, Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych rodziny wielodzietne, Liczba osób otrzymujących wsparcie w formie zasiłków, Liczba rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia. Jeżeli chodzi o sferę przestrzenno-techniczną, to w zakresie infrastruktury przestrzennej analizie poddano: zasoby mieszkaniowe (ich liczbę, stan i rozmieszczenie, wypłacane dodatki mieszkaniowe, standard mieszkań, strukturę własnościową, rok budowy, liczbę eksmisji, wnioski złożone na mieszkania komunalne, socjalne, chronione), budownictwo jednorodzinne (lokalizacja, liczba, wpływ na środowisko naturalne). W zakresie infrastruktury technicznej wzięto pod uwagę: stan infrastruktury komunikacyjnej i drogowej, stan infrastruktury energetycznej, gazowej, ciepłowniczej oraz wodno-kanalizacyjnej. W odniesieniu do sfery gospodarczej negatywne zjawiska były analizowane w oparciu o dane szczegółowe dotyczące bezrobocia, tzn. jego strukturę, natężenie, dane ilościowe, grupy wiekowe. Szerszą sytuację gospodarczą przeanalizowano jedynie poglądowo w oparciu o dane nt. stanu finansów miasta, struktury wydatków, inwestycji, przedsiębiorczości, głównych pracodawców, ponieważ brak jest innych danych na poziomie wyodrębnionych dzielnic miasta w tym zakresie. Analiza sfery środowiskowej objęła zbadanie wpływu: eksploatacji górniczej, zanieczyszczenia powietrza, własności i struktury gruntów, na jakość środowiska w Radlinie, również w kontekście warunków życia w mieście i zdrowia mieszkańców. Kolejnym krokiem diagnozy było przeprowadzanie ankietyzacji oraz poddanie pod konsultacje wyznaczonych obszarów zdegradowanych. Obszary te wyznaczone zostały jako te części miasta, które cechuje występowanie negatywnych zjawisk. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 53 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 54

10.3. Obszary zdegradowane Bazując na zgromadzonych danych statystycznych, wynikach ankietyzacji, przeprowadzonych obserwacjach oraz wynikach analizy wskaźników obliczonych dla poszczególnych dzielnic miasta Radlin w sferze społecznej, przestrzenno-technicznej, środowiskowej i gospodarczej, dokonano selekcji obszarów kryzysowych w celu wyznaczenia obszarów zdegradowanych. Obszary takie charakteryzują się nasilonym występowaniem określonych negatywnych zjawisk przede wszystkim społecznych oraz obecnością co najmniej jednego z negatywnych zjawisk o charakterze gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub technicznym. W sferze społecznej stan kryzysowy przejawia się między innymi: wysokim poziomem przestępczości, przemocą w rodzinie, ubóstwem, bezdomnością, wykluczeniem społecznym. W sferze gospodarczej: bezrobociem, w sferze środowiskowej: degradacją terenu, zanieczyszczeniem powietrza, w sferze przestrzennej i technicznej: zdegradowaną tkanką mieszkaniową, niskim standardem mieszkań, brakiem mieszkań. Celem dokonania obiektywnej oceny tych obszarów, zastosowano określone wskaźniki wymienione w analizie społecznej, środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-technicznej, których podsumowanie nakreśliło następujące obszary zdegradowane: Dzielnica Biertułtowy (ulice: Mariacka, Sienkiewicza, Rymera, Hallera, Sokolska, Makuszyńskiego, Ściegiennego), Dzielnica Marcel (ulice: Mariacka, Mielęckiego, Korfantego, Solskiego, Czecha, Pocztowa, Wieczorka), Dzielnica Obszary (ulice: Mikołajczyka, Wantuły, Wiosny Ludów), Dzielnica Reden (ulice: Domeyki, Puszkina), Dzielnica Głożyny (ulice: Reymonta). LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 54 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 55

Mapa nr 2. Obszary zdegradowane. Opracowanie własne. 10.4. Obszar rewitalizacji Obszar rewitalizacji został wyznaczony przy uwzględnieniu stopnia natężenia zjawisk kryzysowych na obszarach zdegradowanych. W związku z tym, iż największe natężenie negatywnych zjawisk występuje w dzielnicy Marcel, została ona wskazana jako obszar rewitalizacji, obejmujący ulice: Mariacką, Mielęckiego, Korfantego, Solskiego, Czecha, Pocztową, Wieczorka). LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 55 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 56

Mapa nr 3. Obszar rewitalizacji. Opracowanie własne Wytyczając obszar rewitalizacji uwzględniono limity przestrzenno-społeczne zdefiniowane w Wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 jak również w Ustawie o rewitalizacji mówiące o tym, iż obszar rewitalizacji na terenie gminy nie może przekraczać 20% jej powierzchni ani dotyczyć grupy większej niż 30% populacji danej gminy lub miasta. 10.4.1. Charakterystyka obszaru rewitalizacji Ostatnim krokiem diagnozy sytuacji społecznej, przestrzennej, środowiskowej i gospodarczej panującej w mieście jest opis obszaru wskazanego do rewitalizacji. Dyskusje odbywające się w czasie spotkań konsultacyjnych, dotyczących problemów społecznych miasta oraz ich koncentracji terytorialnej były szczególnie skupione wokół jednej lokalizacji: osiedla Emma w dzielnicy Marcel, które jak to już zostało szeroko scharakteryzowane we wcześniejszych LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 56 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 57

rozdziałach LPR jest osiedlem pogórniczym, które tworzy zabudowa wielorodzinna. Na jego obszarze znajdują się historyczne domy robotnicze (tzw. familoki), stanowiące przykład patronackiego budownictwa kopalnianego z przełomu XIX i XX wieku. Jak wynika z badania ankietowego przeprowadzonego przez Urząd Miasta Radlin ponad 50% ankietowanych (mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych z obszaru miasta) wskazała konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych właśnie na obszarze osiedla Emma. Osiedle charakteryzuje wysokie natężenie negatywnych zjawisk społecznych i przestrzennych. Analiza dokonana we wcześniejszych rozdziałach wykazała następujące przejawy stanu kryzysowego: Dzielnica Marcel, w szczególności osiedle Emma: Najwyższa liczba w mieście odnotowanych przypadków przemocy (procedura Niebieskiej Karty : 38%, 30 przypadków), Najwyższy w mieście wskaźnik ubóstwa (47), Najwyższy w mieście wskaźnik bezrobocia (47%) Najwyższy w mieście wskaźnik niepełnosprawności (42%), Najwyższy w mieście wskaźnik przypadków długotrwałej choroby (45%), Najwyższy w mieście wskaźnik bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (47%), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa (74), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia (55), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności (34), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby, Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne: 14, wielodzietne: 10), Największa w mieście ilość rozdanych posiłków dla potrzebujących: 105 (54%), Największa w mieście liczba rodzin, którym przyznano pomoc ze względu na uzależnienia (25: alkoholizm, narkomania: 2), Najwyższa w mieście wysokość przyznanych świadczeń: 429 679,00 zł (48%), Najwyższa w mieście ilość przestępstw i interwencji (odpowiednio: 59 i 914), Największa liczba zanotowanych interwencji i przestępstw dotyczyła następujących ulic: Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach 2013-2015, Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach 2013-2015, Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach 2013-2015, Drugie miejsce w mieście pod względem wykroczeń zanotowanych przez Straż Miejską (45), LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 57 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 58

Najwyższy w mieście odsetek osób korzystających z pomocy społecznej (41,14%), 140 mieszkań nie posiada na wyposażeniu ubikacji i łazienki, Osiedle Emma powstało na przełomie XIX i XX wieku, co powoduje jest najstarsze i najbardziej zdegradowane fizycznie w mieście, Najwięcej osób w mieście składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego, Największy w mieście problem z parkowaniem pojazdów i natężenie ruchu, Najwyższe w mieście negatywne oddziaływanie kopalni Ruch Marcel na zdrowie i jakość życia mieszkańców dzielnicy Marcel (pyły, hałas, szkody górnicze). Obszar osiedla Emma stanowił główny obszar problemowy, wskazywany przez mieszkańców miasta uczestniczących w zorganizowanych przez Urząd Miasta spotkaniach konsultacyjnych. W czasie ich trwania mieszkańcy brali udział w dyskusji na temat problemów społecznych, gospodarczych i przestrzennych miasta, wskazywali miejsca ich szczególnej koncentracji. Przeprowadzone na jednym ze spotkań warsztaty (w Miejskim Ośrodku Kultury) umożliwiły mieszkańcom wzajemną wymianę spostrzeżeń. Zdaniem mieszkańców problemem miasta, szczególnie widocznym i nasilonym na osiedlu Emma są uzależnienia, przestępczość oraz niezadbane otoczenie familoków. Opinie te potwierdzają dane OPS w Radlinie oraz statystyki policyjne i miejskie. Poważnym problemem obszaru rewitalizacji jest chuligaństwo, nadużywanie alkoholu i związane z tym problemem niskie poczucie bezpieczeństwa. Uczestnicy spotkania wyrazili opinię, iż rozwiązanie w postaci zagospodarowania czasu młodzieży byłoby dobrym pomysłem. Mieszkańcy uważają, że na osiedlu brakuje miejsca, które integrowałoby i inspirowałoby ich do działania, mając na myśli zwłaszcza młodzież i osoby starsze. W odniesieniu do kwestii przestrzennych, niejednokrotnie powracano konieczności organizacji przestrzeni na terenie osiedla chaos w parkowaniu, niejednolite i niezadbane ogródki, brak zorganizowanego wybiegu dla czworonogów. W czasie przeprowadzanych warsztatów identyfikujących deficyty, pojawił się również problem złego stanu technicznego elewacji konkretnych budynków na osiedlu ( ul. Pocztowa 4, ul. Mariacka 93). Mieszkańcy miasta biorący udział w zorganizowanych warsztatach zdecydowanie opowiedzieli się za koniecznością poprawy estetyki istniejących zabudowań, z uwzględnieniem całkowitej renowacji historycznego osiedla pogórniczego i poprawy infrastruktury drogowej. Mieszkańcy wskazali również deficyt miejsc rekreacyjnych i brak zagospodarowania wolnych przestrzeni. Wśród problemów społecznych szczególnie uwidaczniających się na osiedlu wskazywano bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, bezradność w sprawach wychowawczych oraz brak inicjatyw aktywizujących zawodowo mieszkańców osiedla. Główną barierą dla poprawy jakości przestrzeni i zagospodarowania obszaru objętego rewitalizacją jest fakt, iż spora część gruntów położonych na obszarze osiedla Emma stanowi własność spółdzielni mieszkaniowych i prywatnych właścicieli, co wyklucza możliwość kompleksowej ingerencji Miasta. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 58 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 59

Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji 11.1 Wprowadzenie W wyniku przeprowadzenia analizy dotyczącej następujących obszarów miasta Radlin: Sfera społeczna, Sfera gospodarcza, Sfera przestrzenno-techniczna, Sfera środowiskowa, w podziale na dzielnice: Biertułtowy, Głożyny, Marcel, Reden i Obszary wyłonił się obszar rewitalizacji szczegółowo zdefiniowany i opisany w rozdziale Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji. Na wyznaczonym obszarze rewitalizacji zachodzi wiele niekorzystnych zjawisk społecznych, dysfunkcji o podłożu ekonomicznym, zdrowotnym, społecznym i przestrzennym o największym natężeniu i skali w mieście, co zostało szczegółowo omówione w rozdziałach: od VI do IX. Dlatego, aby zaplanowane w programie rewitalizacji działania mogły jak najlepiej rozwiązywać zdefiniowane problemy, a tym samym przyczyniać się do osiągnięcia celów niniejszego LPR, należy dogłębnie zdiagnozować czynniki i zjawiska kryzysowe na obszarze rewitalizacji, co zostało wykonane poniżej w podziale na ww. sfery. 11.2. Sfera społeczna 11.2.1. Bezrobocie Bezrobocie, reprezentowane jest przez zdecydowaną większość korzystających z pomocy ośrodka pomocy społecznej osób (32,63%, 228 osób). Kobiety stanowią ok. 70 % klientów ośrodka podających bezrobocie za główną dysfunkcję, co wskazuje na zdecydowanie częstsze występowanie tego problemu wśród kobiet. Pamiętać należy jednak o większej liczbie kobiet w ogóle, reprezentujących wszystkich wnioskodawców OPS. Dekady urodzenia reprezentowane przez wnioskodawców OPS w Radlinie dotkniętych bezrobociem są proporcjonalne do rozkładu wieku wszystkich klientów ośrodka. Tak więc wśród kobiet najwięcej dotkniętych bezrobociem jest tych urodzonych kolejno w latach sześćdziesiątych (33,7%), następnie w latach siedemdziesiątych (31,9%) oraz pięćdziesiątych (22,7%). Natomiast wśród mężczyzn, najliczniejszą generacją reprezentującą w ośrodku bezrobotnych są dekady lat pięćdziesiątych (40%), sześćdziesiątych (26,4%) oraz siedemdziesiątych (21,5%). Widoczna staje się tu zależność częstotliwości występowania dysfunkcji bezrobocia od wieku osób nią dotkniętych. Czym osoba starsza, tym większe jest prawdopodobieństwo zagrożenia jej bezrobociem. Najbardziej zagrożone wydają się być osoby do lat czterdziestu, jednak nie należy zapominać o starszych osobach, a szczególnie o mężczyznach urodzonych w latach czterdziestych, którzy to stanowią 13,8% wszystkich LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 59 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 60

bezrobotnych odnotowanych w ośrodku. Bowiem to oni najbardziej zagrożeni są marginalizacją, mają najmniejsze szanse na ponowne zatrudnienie, a wiek ich daleki jest jeszcze do emerytalnego. Ze względu na fakt, iż zdecydowana większość świadczeniobiorców OPS w Radlinie posiada wykształcenie zawodowe, znajduje to swoje odbicie w poszczególnych dysfunkcjach. Dostęp do pracy jest uzależniony od wykształcenia. Dotyczy to w tym samym stopniu kobiet co mężczyzn. Najliczniej, w kategorii rozpatrywanego bezrobocia, reprezentowani są klienci ośrodka z wykształceniem zasadniczym zawodowym (47,8%) i wykształceniem zaledwie podstawowym (38,2%). Zauważyć też można, że dotyka nas również problem związany z rosnącym na przełomie ostatnich lat, odsetkiem osób o średnim poziomie wykształcenia dotkniętych bezrobociem (13,2%). Wśród bezrobotnych, korzystających z pomocy ośrodka osób, aż 57% posiada status osób bezrobotnych pozbawionych prawa do zasiłku, który pobiera zaledwie 2,2% bezrobotnych. Równie duży jest odsetek osób niepracujących i jednocześnie nie zarejestrowanych w PUP, a więc i pozbawionych świadczeń zdrowotnych (32,5%). Należy jednak zdawać sobie sprawę z prawdopodobieństwa zatajania przez klientów Ośrodka faktu pracy dorywczej, którą deklaruje tylko 0,4% odnotowanych przypadków. Kolejną istotną cechą jest stan cywilny. Najczęściej do ośrodka zgłaszają się bezrobotne małżeństwa, co stanowi 53,1% wszystkich zarejestrowanych. Przeważającym odsetkiem tych osób są kobiety, co może świadczyć o dokonywanych przez nie wyborach pozostania w domach razem z dziećmi i opiekowania się domem. Jednak obraz ten jest dosyć niejasny, szczególnie gdy uświadomimy sobie, że ich partnerzy również mogą być bezrobotni. Należy mieć świadomość tego, że mowa tu tylko o wnioskodawcach. Wśród mężczyzn, najliczniejszym jest grono bezdzietnych kawalerów, stanowiących 26,2% wszystkich zgłaszających się do ośrodka bezrobotnych mężczyzn. Najwięcej kobiet, deklarujących bezrobocie jako główny powód zwrócenia się o pomoc, jest w związku małżeńskim z trzema lub więcej dziećmi. Potwierdza to skłonności do większej troski przejawianej przez matki względem rodziny. Wielodzietne matki, ze względu na niemożność podjęcia pracy zgłaszają się do ośrodka po pomoc w imieniu właśnie całej rodziny, co z kolei tłumaczy niski odsetek bezrobotnych, pozostających w związkach małżeńskich mężczyzn. Być może jednak, że to kobiety bardziej dotyka problem bezrobocia. Większy odsetek zanotowanych przez Ośrodek osób rozwiedzionych i będących w separacji niż wdowców świadczy o mniejszej zaradności tych osób. Można też sądzić, że to właśnie bezrobocie było skutkiem dezorganizacji rodzin rozwodników i osób będących w separacji. Należy jednak zwrócić uwagę, że sam fakt separacji nie zawsze oddaje rzeczywisty charakter relacji panujących w rodzinie. Często zdarza się bowiem, że stan separacji jest tylko pretekstem potrzebnym do zasądzenia alimentów, które wypłaca następnie fundusz LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 60 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 61

alimentacyjny. Faktem jednak jest, że skutek bezrobocia odbija się również na radlińskich dzieciach. 19,7% klientów OPS (spośród wszystkich zarejestrowanych w ośrodku bezrobotnych) stanowią osoby samotne, prowadzące jednoosobowe gospodarstwo domowe. Widoczne jest to głównie wśród samotnie gospodarujących mężczyzn. Duża ich liczba świadczy o tym, że trudniej jest im sprostać problemom żyjąc samotnie. Brak rodziny, bliskich znajomych, pozostawia człowieka samego z jego problemami, z którymi nie zawsze może sobie poradzić. Osoba taka jest bardziej zagrożona marginalizacją, częściej wstępuje na niepopieraną powszechnie drogę i cechuje się mniejszą aktywnością i mobilizacją. Dlatego osoby te mają większą determinację do zgłaszania się do Ośrodka Pomocy Społecznej po pomoc. 49,1% wszystkich bezrobotnych korzystających z pomocy ośrodka pochodzi z dzielnicy Marcel, charakteryzującej się typową dla Górnego Śląska architekturą. Tzw. familoki, kolonie i osiedla robotnicze z czasów rozwoju górnictwa na Górnym Śląsku, obrazują dziś w części nędzę i ubóstwo. Dzielnica ta, jak żadna inna w Radlinie potrzebuje rewitalizacji. Rejon niegdyś tętniący życiem społecznym, zamieszkiwany przez niezwykle zintegrowaną grupę społeczną, dziś w perspektywie rosnącego bezrobocia staje się potransformacyjnym efektem ubocznym, bogatym w patologię społeczną. Najliczniej reprezentowane przez bezrobotnych ulice z tego rejonu to: Mielęckiego (20,1% wszystkich mieszkańców ulicy), ulica Solskiego (10,2% wszystkich mieszkańców ulicy) i Czecha (8,6% wszystkich mieszkańców ulicy). 11.2.2. Długotrwała lub ciężka choroba Długotrwała choroba utożsamiana jest z chorobą przewlekłą, trwającą dłużej niż trzy miesiące. Ze względu na niemożliwość wywiązywania się ze wszystkich powszechnie uznawanych ról społecznych, osoby dotknięte tą dysfunkcją często można uznać za niepełnosprawne, pomimo nieposiadanego przez nich orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Spośród wszystkich wnioskodawców OPS w Radlinie, osoby dotknięte długotrwałą chorobą stanowią 26,95 %. W większości są to kobiety, co utrwala przekonanie, że mężczyźni rzadziej zgłaszają się po pomoc do ośrodków zdrowia, bądź też utrwala nas w przekonaniu, że kobiety częściej zgłaszają się po pomoc społeczną. Kobiety stanowią 71,7% wszystkich długotrwale chorych korzystających z pomocy ośrodka. Pomimo, że najliczniejszą grupą klientów OPS z dysfunkcją długotrwałej choroby są osoby urodzone na przełomie lat 1950 1970 (45%), to jednak osoby starsze, szczególnie kobiety, urodzone na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, stanowią grupę najbardziej reprezentatywną dla tej dysfunkcji. Pojawiające się tu 25% osób długotrwale chorych, urodzonych na przestrzeni lat 1920 1939 stanowi bowiem ok. 40% wszystkich klientów LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 61 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 62

ośrodka będących w tym wieku, a reszta z nich jest osobami niepełnosprawnymi, co również jest skutkiem długotrwałej choroby. Poziom wykształcenia osób długotrwale chorych korzystających z pomocy społecznej nie różni się od poziomu reprezentowanego przez osoby dotknięte innymi dysfunkcjami. I tak 51,7% podopiecznych z omawianą dysfunkcją posiada jedynie podstawowe wykształcenie, 36,7% reprezentuje wykształconych zasadniczo zawodowo. Są to więc proporcjonalne do wszystkich klientów ośrodka grupy pod względem wykształcenia. Powiązanie długotrwałej choroby z niepełnosprawnością widoczne jest szczególnie przy rozpatrywaniu aktywności zawodowej. Okazuje się bowiem, że 40% długotrwale chorych wnioskodawców reprezentuje również rodziny dotknięte niepełnosprawnością czego dowodem jest pobieranie renty inwalidzkiej bądź socjalnej. Tylko 5% jest aktywna zawodowo, co ukazuje nam znaczący wpływ tejże dysfunkcji na miejsce zajmowane w strukturze zawodowej. Najwięcej długotrwale chorych są to osoby pozostające w związkach małżeńskich (35%). Istnieją tu jednak pewne różnice ze względu na płeć. Otóż najwięcej mężczyzn ubiegających się o pomoc z omawianą dysfunkcją jest rozwiedzionych (41,2%) oraz zgodnie z zauważoną już tendencją, kawalerów (35,3%). Okazuje się, że samotność utrudnia mężczyznom pokonanie problemu długotrwałej choroby. Być może, że powyższa dysfunkcja powoduje tą samotność, gdyż ogólnie 15% osób z tą dysfunkcją jest rozwiedzionych a 23,4% jest osamotnionych po śmierci współmałżonka. Podobnie jak osobom niepełnosprawnym, tak i długotrwale chorym potrzebne są odpowiednie warunki, w szczególności mieszkaniowe, w celu zapewnienia wystarczającej opieki. Faktyczna sytuacja mieszkaniowa klientów OPS nie rysuje się korzystnie. Okazuje się bowiem, że 76,7% długotrwale chorych żyje w co najwyżej trzech izbach mieszkalnych. Jedynym usprawiedliwieniem tego faktu jest omawiany wcześniej ich stan cywilny. Rozmiar problemu mieszkaniowego osób długotrwale chorych zwiększy się, gdy zauważymy, że podobnie jak w przypadku niepełnosprawności, najwięcej klientów ośrodka pochodzi z dzielnicy Marcel (38,3%). Nie można ukryć, że warunki mieszkaniowe w starych familokach są niezwykle trudne. Ulice, na których mieszka największa liczba osób z dysfunkcją długotrwałej choroby: Domeyki, Mielęckiego, Solskiego, Wantuły, Korfantego. 11.2.3. Niepełnosprawność Zdrowy człowiek często nie potrafi nawet wyobrazić sobie barier, jakie stawia przed niepełnosprawnymi codzienne życie. Problem tej dysfunkcji dotyka również rodziny tych osób, gdzie jednostkowy problem rozkłada się na relacje społeczne. Rodziny obciążone zostają bagażem problemów ekonomicznych, bytowych, wychowawczych i opiekuńczych. Wiele rodzin nie wie, w jaki sposób należy pomóc osobie dotkniętej niepełnosprawnością, dlatego LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 62 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 63

pomoc społeczna powinna podejmować się bardziej zróżnicowanego działania. Osobom i rodzinom dotkniętym niepełnosprawnością nie wystarcza tylko pomoc materialna, istnieje realna potrzeba umożliwienia im wypełniania ról społecznych, wypracowania poczucia własnej wartości i akceptacji samego siebie. Niepełnosprawnością dotkniętych jest 22,1 % (93 osoby) wszystkich podopiecznych OPS w Radlinie. Minimalna przewaga kobiet wynika bardziej z większej ich liczebności w populacji niż z większej podatności na niepełnosprawność. Inną charakterystyczną cechą tej dysfunkcji jest częstotliwość jej występowania pod względem wieku wnioskodawców ośrodka. Otóż okazuje się, że liczba zwracających się o pomoc wzrasta proporcjonalnie do zmniejszającego się wieku. Największy odsetek osób niepełnosprawnych w OPS w Radlinie stanowią urodzeni w latach osiemdziesiątych i wynosi on 24,7% wszystkich odnotowanych niepełnosprawnych. Drugą pod tym względem dekadą są lata sześćdziesiąte (22,6%). Istotne znaczenie mają też dekady lat pięćdziesiątych i siedemdziesiątych. Wynika z tego, że funkcjonujący stereotyp, utożsamiający osoby niepełnosprawne z osobami starszymi, nie posiada uzasadnienia. Przyczyn takiego rozkładu wieku osób niepełnosprawnych w ośrodku można wytłumaczyć tym, że osoby starsze posiadające renty inwalidzkie, pomimo przynależności do grupy osób niepełnosprawnych nie posiadają tak wielkich potrzeb materialnych jak młode osoby dotknięte tą dysfunkcją, nie posiadające żadnego dochodu. Ponad połowa wnioskodawców OPS z dysfunkcją niepełnosprawności posiada jedynie podstawowe wykształcenie. Jest to więc odzwierciedlenie proporcji, które obrazują wszystkich klientów ośrodka. W przypadku niepełnosprawności można mówić o braku odpowiedniego zaplecza oświatowego ukierunkowanego na kształcenie niepełnosprawnych. Mowa tu jest przede wszystkim o placówkach specjalistycznych, szkołach integracyjnych. Problem ten nabiera rozmiarów, gdy zauważymy, że 16,1% wszystkich korzystających z pomocy osób niepełnosprawnych nie posiada nawet wykształcenia podstawowego, a tylko 8,6% posiada wykształcenie średnie. Jak już wcześniej wykazano na podstawie danych o wszystkich świadczeniobiorcach OPS w Radlinie, poziom wykształcenia ma istotne znaczenie na rynku pracy. Tym większe jeżeli dotyczy osób niepełnosprawnych. Zjawisko bezrobocia bez wątpienia jest główną dysfunkcją, która różnicuje grupy społeczne. Osoby niepełnosprawne są w jeszcze gorszej sytuacji. Widać to w charakterystyce klientów OPS z tą dysfunkcją. Otóż tylko 3,2% niepełnosprawnych pracuje zawodowo. Jest to przykład na silną izolację tych osób w strukturze zawodowej. Jednocześnie tylko 34,4% otrzymuje renty, zarówno inwalidzkie jak i socjalne. Tylko 8,6% pobiera emeryturę. Daje nam to obraz 46,2% niepełnosprawnych ubiegających się o pomoc w ośrodku, pozbawionych jakiegokolwiek dochodu. Samoistnie więc, nasuwa się tu pytanie o funkcjonalność, jak i o liczbę zakładów pracy chronionej. 32,3% osób niepełnosprawnych prowadzi jednoosobowe gospodarstwa domowe. Jest więc to duża liczba ze względu na ograniczenia funkcjonalne, które te osoby posiadają. Jednak dosyć równy rozkład osób niepełnosprawnych żyjących w dwu (16,1%), trzy (19,4%) i cztero (18,3%) LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 63 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 64

osobowych gospodarstwach domowych, świadczy o pomocy, na którą mogą osoby niepełnosprawne liczyć od najbliższej rodziny. Fakt pozostawania ich w stanie wolnym dowodzi, iż najczęściej są to rodzice. Potwierdzają to następujące dane zebrane przez OPS, ukazujące, że 98,9% klientów ośrodka z dysfunkcją niepełnosprawność żyje w jednorodzinnych gospodarstwach domowych. Z łatwością można zauważyć, że większość klientów ośrodka dotkniętych dysfunkcją niepełnosprawności to młode osoby, stanu wolnego. Wśród mężczyzn bezdzietni kawalerowie stanowią 75% wszystkich wnioskodawców z dysfunkcją niepełnosprawność, co daje nam 32,3% wszystkich reprezentujących w ośrodku tę dysfunkcję. Również kobiety najliczniej reprezentowane są przez bezdzietne osoby stanu wolnego, co stanowi 45,3% wszystkich niepełnosprawnych kobiet korzystających z pomocy. Okazuje się, że 58,1% wszystkich ubiegających się o pomoc niepełnosprawnych to osoby stanu wolnego. Świadczy to ich nieprzystosowaniu do pełnienia tej podstawowej roli społecznej jaką jest założenie podstawowej komórki społecznej, czyli rodziny. Innym powodem może być brak bliskich osób, które mogłyby nieść tym osobom swą pomoc co znów świadczy o odizolowaniu się osób niepełnosprawnych od społeczeństwa. Osoby pozostające w związkach małżeńskich najprawdopodobniej ubiegają się o pomoc ze względu na niskie renty inwalidzkie, które nie pozwalają na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Aż 74,2% wszystkich niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej żyje w mieszkaniach posiadających co najwyżej trzy izby mieszkalne. Z uwagi na specyficzną dysfunkcję jaką jest niepełnosprawność, dane te są niepokojące. Osoby, które powinny posiadać dostosowane specjalistycznie mieszkania, często żyją w dużym zagęszczeniu, pogłębiając problem, który odbija się na całej rodzinie. Nie zmienia się obraz dzielnicy Marcel, która jak się okazuje, również pod względem częstotliwości występowania dysfunkcji niepełnosprawności, znajduje się na pierwszym miejscu. Doświadczające wszystkich negatywnych cech bezrobocia, zepchnięte na margines społeczny, często nadużywające alkoholu jednostki, albo nie mają środków albo też nie dbają o własne zdrowie, co odbija się w statystykach. 38,7% niepełnosprawnych korzystających z pomocy ośrodka pochodzi właśnie z tej dzielnicy. Ulice, na których mieszka największa liczba osób niepełnosprawnych: Mielęckiego, Wieczorka, Sokolska. 11.2.4. Bezdomność 9 W trakcie badania w nocy z 7 na 8 lutego 2013 r. na terenie Gminy Radlin W opuszczonych budynkach przebywało 7 bezdomnych. W nocy z 27 na 28 lutego 2014 roku zarejestrowano tylko jedną taką osobę. Ogólnie w roku 2014 z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie w formie schronienia skorzystało 6 osób. Były to osoby skierowane do noclegowni. Liczba wszystkich zdiagnozowanych w 2014 roku osób bezdomnych, którym ostatnim miejscem zameldowania była gmina Radlin wyniosła 9 osób. 7 bezdomnych objętych było Indywidualnym Programem Wychodzenia z Bezdomności. Tylko jedna osoba się 9 Na podstawie: Programu Wychodzenia z Bezdomności dla Radlina na lata 2016-2020, Radlin, grudzień 2015 r. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 64 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 65

usamodzielniła. W trakcie badania w nocy z 21 na 22 stycznia 2015 roku w opuszczonych budynkach przebywało 5 osób bezdomnych. Do czerwca 2015 z pomocy ośrodka w formie schronienia skorzystało 9 osób. W odniesieniu do wszystkich klientów pomocy społecznej osoby z dysfunkcją bezdomności stanowią niewiele ponad 2%. Dane zarządców budownictwa wielorodzinnego obrazują zagrożenie występowania bezdomności w gminie Radlin. W roku 2013 - orzeczono 7 eksmisji z prawem do lokalu i 1 eksmisję bez prawa do lokalu. W roku 2014 - orzeczono 2 eksmisje z prawem do lokalu i 5 eksmisji bez prawa do lokalu. W roku 2015 - orzeczono 9 eksmisji z prawem do lokalu i 11 eksmisji bez prawa do lokalu. Zauważalny jest zatem wzrost liczby eksmisji, co bezpośrednio przyczyniać się może do wzrostu liczby bezdomnych. Wzrost eksmisji w tym bez wskazania lokalu socjalnego przy jednoczesnym zmniejszeniu zasobów gminy w mieszkania komunalne i socjalne, stanowi istotne zagrożenie zwiększenia się problemu bezdomności w gminie. Ze względu na rozmieszczenie mieszkań z zasobów komunalnych i spółdzielni, do dzielnic najbardziej zagrożonych bezdomnością należy Marcel, a w szczególności ulice: Korfantego, Mielęckiego, Solskiego. 11.2.5. Potrzeba ochrony macierzyństwa Wg danych z 2015 r., ochroną macierzyństwa zostało objętych 58 rodzin (łączna liczba osób w tych rodzinach wynosi 286, co stanowi 12,21 % klientów pomocy społecznej). Istotną przeszkodą, na którą napotyka omawiana zbiorowość, jest wynikający zapewne także zbezrobocia, problem mieszkaniowy. Młode rodziny o znikomym dochodzie nie są w stanie utrzymywać większych, bardziej komfortowych mieszkań, co jest bardzo poważnym problemem dotyczącym możliwości stworzenia podstawowych warunków dla rozwoju dziecka. Potwierdza to fakt, że 76,9% wszystkich osób zgłaszających się do OPS z dysfunkcją potrzeby ochrony macierzyństwa mieszka wraz ze swoimi rodzinami w co najwyżej dwóch izbach mieszkalnych. Ze względu na rejon zamieszkania, zbiorowość klientów ośrodka rozkłada się dosyć równomiernie odzwierciedlając ogólną liczbę mieszkańców tychże rejonów. I tak największy odsetek przypadków ochrony macierzyństwa pochodzi z dzielnicy Marcel. Największa liczba osób dotkniętych potrzeba ochrony macierzyństwa zamieszkuje ulice: Mielęckiego i Wieczorka 11.2.6. Alkoholizm Pomimo tego, iż w Polsce problem nadużywania alkoholu jest zjawiskiem powszechnym a wiek inicjacji alkoholowej regularnie się zmniejsza, OPS w Radlinie nie zanotował dużej liczby LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 65 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 66

osób podających tę dysfunkcję za przyczynę zwrócenia się o pomoc. Wynika to z niechęci klientów Ośrodka do mówienia o tym problemie z jednej strony, a z drugiej, z braku dokumentacji o leczeniu jak i nie poddawanie się mu, co nie klasyfikuje tych osób dozdiagnozowania problemu alkoholowego (pomimo często widocznych przesłanek). Niewątpliwie problem ten istnieje pozostając niejako w utajeniu, co jest efektem istniejącego prawa jednostki do decydowania o własnym życiu. W radlińskim OPS odnotowano kilka przypadków alkoholizmu jako dysfunkcji głównej, z powodu której przyznawano pomoc. Sześć z nich reprezentowały kobiety, jednak należy pamiętać, że były one wnioskodawcami co nie znaczy, że były uzależnione od alkoholu. Faktem jest jednak, że w przypadku problemu alkoholowego dotykającego bezpośrednio kobiet, częściej, aniżeli mężczyźni, poddają się one leczeniu. Jak już zauważono mężczyźni raczej bagatelizują ten problem, lub też choroba w ich przypadku jest silniejsza od racjonalnego postrzegania własnego problemu. Osoby dotknięte alkoholizmem ze względu na rok urodzenia, który rozkłada się od 1940 do lat sześćdziesiątych, wydają się być typowymi przykładami ofiar transformacji. To, na co było przyzwolenie w PRLu, teraz staje się kategorycznie zabronione i poddane regulacji prawnej. Z rzeczywistości, wktórej nie było problemu bezrobocia, pozbawionej konieczności poświęcenia się karierze zawodowej ludzie ci znaleźli się w świecie, którego normy i preferowane wartości przewyższają ich zdolności, ambicje i przyzwyczajenia. Redukcja etatów doprowadziła, że osoby starsze, nie podlegające jeszcze świadczeniom emerytalnym często ulegały degradacji społecznej, czego nierzadkim przejawem był, bądź jest alkohol. Przyczyny się krzyżują a skutkiem jest brak pracy, który dotyka wszystkich zgłaszających się do pomocy społecznej alkoholików. Wszyscy mężczyźni zdiagnozowani w ośrodku jako alkoholicy są rozwodnikami, prowadzącymi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Świadczy to o zaangażowanej chorobie alkoholowej, którą dotknięte są te osoby. Dezintegracja rodziny mówi bowiem o poważnych zaburzeniach w funkcjonowaniu społecznym tych osób, których system wartości i norm stał się niemożliwym do przyjęcia przez otoczenie. Kobiety zgłaszając problem alkoholowy mogły kierować się dobrem dzieci bądź chęcią ratowania małżeństwa, gdyż większość z nich była właśnie w związkach małżeńskich. Dlatego też należy umiejętnie podejść do powyższego problemu igłównie pracą socjalną starać się go zwalczać. 70% wszystkich podopiecznych ośrodka dotkniętych dysfunkcją określaną jako alkoholizm pochodzi z dzielnicy Marcel. Najbardziej zagrożone ulice tego rejonu to: Mielęckiego, skąd pochodzą wszyscy zgłaszający się po pomoc mężczyźni, Solskiego i Wieczorka. 11.2.7. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Rodzina jako podstawowa komórka społeczna powinna charakteryzować się samodzielnością w rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Często zdarza się jednak, że pewne czynniki nie pozwalają na wywiązanie się z powierzonych członkom rodziny ról społecznych. Czynniki LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 66 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 67

te mogą być różne, ekonomiczno społeczne, kulturalne czy psychopedagogiczne. Większość osób zgłaszających się do OPS w Radlinie z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego to w 81,1% kobiety. Problem bezradności dotyka 20,7% (106 osób )wszystkich osób korzystających z pomocy społecznej. Najwięcej osób dotkniętych bezradnością urodziło się w latach sześćdziesiątych, bo aż 31% i dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn. Generalnie można powiedzieć, że problem tej dysfunkcji głównie dotyczy osób urodzonych na przełomie lat 1950 1980. Są to więc osoby dojrzałe, będące w pełni sił zarówno fizycznych jak i intelektualnych. Jedyną różnicą względem płci jest odsetek kobiet starszych, zgłaszających omawianą dysfunkcję, który najprawdopodobniej wynika z reprezentowanej przez nie wyższej średniej wieku. Ponad cztery razy więcej w pomocy społecznej jest kobiet niż mężczyzn urodzonych do 1939 roku. Proporcjonalnie do wszystkich klientów pomocy społecznej, najwięcej osób bezradnych w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe (53,8%) oraz podstawowe (34,9%). 5,8% kobiet zniepełnym wykształceniem podstawowym to zapewne osoby starsze, których czas edukacji przypadł na okres wojenny bądź powojenny. Ma to oczywiście swoje przełożenie na aktywność zawodową. Zdecydowana większość niezaradnych rodzin dotknięta jest również problemem bezrobocia. Sytuacja, w której istnieje zagrożenie rozwoju potomstwa powoduje jednak większą mobilizację wśród wnioskodawców, gdyż aż 42,5% z nich deklaruje, że pracuje dorywczo. 22,6% deklarujących problem bezradności pracuje zawodowo a 25,5% pozbawiona jest całkowicie dochodu. Omawiana dysfunkcja, ze względu na swój charakter, najliczniej reprezentowana jest przez osoby pozostające w związku małżeńskim (40,6%), a szczególnie, posiadające trójkę bądź więcej dzieci (58,1% wszystkich małżeństw dotkniętych tą dysfunkcją). Potwierdza to wcześniejsze hipotezy o dojrzałości tych osób. Jednak problem ich dotykający nie wynika bezpośrednio ze stanu i przemian w polskiej gospodarce, mówić by raczej należało o niskiej przewidywalności skutków w planowaniu rodziny, a tym samym o nieumiejętności wywiązywania się z, wynikających z faktu jej istnienia, ról społecznych. Istotne też są liczby mówiące o bezradności osób rozwiedzionych bądź owdowiałych. 21,6% osób zgłaszających tę dysfunkcję to osoby rozwiedzione lub będące w separacji a 47,8% z nich to osoby posiadające trójkę bądź więcej dzieci. Dane te wskazują na fakt dezorganizacji radlińskiej rodziny. Podobnie rzecz się ma z osobami owdowiałymi. Otóż stanowią one 18,8% wszystkich korzystających z pomocy społecznej ze względu na omawianą dysfunkcję. W zbiorowości osób dotkniętych omawianą dysfunkcją przeważają trzyosobowe gospodarstwa domowe (24,5%). Jednak rozkład ten jest dosyć równy. Ewidentnie jednak w stosunku do pozostałych dysfunkcji wzrosła liczba gospodarstw domowych prowadzonych przez czworo i więcej osób. Większość klientów ośrodka dotkniętych omawianą dysfunkcją reprezentuje więc pierwszy jej aspekt LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 67 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 68

skupiający się na problemach opiekuńczo - wychowawczych. Okazuje się bowiem, że 34,8% klientów deklarujących powyższą dysfunkcję reprezentuje rodziny wielodzietne, czyli posiadające trójkę bądź więcej dzieci, a osób samotnie gospodarujących jest zaledwie 14,2%. W większości są to jednorodzinne gospodarstwa domowe, które stanowią 96,2% wszystkich osób dotkniętych bezradnością. O przewadze bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych nad problemami w prowadzeniu gospodarstwa domowego mówią również dane o liczbie izb mieszkalnych. 89,6% gospodarstw domowych dotkniętych omawianą dysfunkcją jest od dwu do cztero - izbowych. Świadczy to o większości rodzin korzystających zpomocy ze względu na tą dysfunkcje niż osób samotnych, które to najczęściej żyją wjednoizbowych mieszkaniach komunalnych. Z uwagi na wielodzietność tych rodzin, warunki mieszkaniowe stanowią bez wątpienia dodatkowe, oprócz materialnych, utrudnienie w prawidłowym ich funkcjonowaniu. Podobnie jak w przypadku poprzednich dysfunkcji, najbardziej zagrożoną dzielnicą pod względem bezradności zarówno w sprawach opiekuńczo wychowawczych jak i prowadzenia gospodarstwa domowego jest Marcel, który stawia się jako pierwszy w kolejności przeznaczony do rewitalizacji społecznej teren miasta Radlin. 40,5% przypadków występowania problemu bezradności odnotowano na tym właśnie terenie. Najbardziej zagrożone ulice z tego rejonu to: Mielęckiego, Korfantego oraz Pocztowa, zktórych co dziesiąta osoba objęta jest pomocą społeczną ze względu na bezradność. 11.2.8. Podsumowanie diagnozy sfery społecznej Najbardziej zagrożoną niezaradnością, przedstawiającą najwięcej problemów społecznych dzielnicą Radlina jest dzielnica Marcel, skąd pochodzi ponad 45% wnioskodawców OPS. Należy zwrócić uwagę, że jest to trzecia pod względem zaludnienia dzielnica Radlina. W szczególności są to ulice: Mielęckiego, gdzie objętych pomocą jest 17,64% mieszkańców ulicy, równoległa do niej ulica Solskiego 4,56%, ulica Pocztowa 7,5% czy ulice Korfantego 4,65% i Mariacka z mieszkaniami socjalnymi 7,30% mieszkańców ulicy. Dzielnica Odsetek Biertułtowy 21,62 Głożyny 6,56 Marcel 45,56 Obszary 10,4 Reden 16,22 Ogółem 100 % Tabela nr 25. Rejon zamieszkania klientów OPS w Radlinie w 2014 roku. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 68 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 69

Poniższa tabela nr 26 prezentuje dzielnice i ulice, z których pochodzi najwięcej klientów OPS w Radlinie, tym samym jest potwierdzeniem trafnie zidentyfikowanego w analizie sfery społecznej obszaru rewitalizacji. Ulica Liczba mieszkańców Liczba klientów OPS % świadczeniobiorców pomocy społecznej Dzielnica Chrobrego 70 1 1,43 Głożyny Cmentarna 44 0 0,00 Biertułtowy Czecha 108 1 0,93 Marcel Damrota 429 4 0,93 Biertułtowy Domeyki 240 1 0,42 Reden Dworcowa 116 3 2,59 Obszary Findera 432 7 1,62 Biertułtowy Głogowa 47 0 0,00 Głożyny Głożyńska 453 1 0,22 Głożyny Grabowa 35 0 0,00 Biertułtowy Hubalczyków 134 2 1,49 Obszary Hallera 202 36 17,82 Biertułtowy Hutnicza 146 5 3,42 Obszary Irysowa 214 8 3,74 Marcel Jałowcowa 12 0 0,00 Głożyny Jaśminowa 146 2 1,37 Głożyny Jaworowa 112 0 0,00 Głożyny Kasztanowa 148 0 0,00 Głożyny Kominka 412 13 3,16 Głożyny Korfantego 961 45 4,68 Marcel/Biertułtow y Krótka 6 0 0,00 Reden Kwiatowa 445 6 1,35 Biertułtowy Makuszyńskiego 354 2 0,56 Biertułtowy Lompy 37 0 0,00 Biertułtowy Malinowa 51 0 0,00 Biertułtowy Mariacka 575 42 7,30 Marcel/Biertułtow y Matejki 455 6 1,32 Reden Miarki 39 0 0,00 Głożyny Mielęckiego 516 91 17,64 Marcel Mikołajczyka 249 17 6,83 Obszary Młyńska 180 8 4,44 Reden Modrzewiowa 117 0 0,00 Głożyny Nałkowskiej 204 0 0,00 Biertułtowy Napierskiego 253 0 0,00 Biertułtowy Narutowicza 313 8 2,56 Reden Nowa 40 0 0,00 Głożyny Odległa 285 4 1,40 Marcel Orkana 224 3 1,34 Marcel Pocztowa 80 6 7,50 Maecel Polna 30 0 0,00 Głożyny Przyjaźni 120 0 0,00 Marcel Puszkina 168 6 3,57 Reden Reymonta 31 0 0,00 Głożyny Rogozina 449 17 3,79 Biertułtowy Rybnicka 283 10 3,53 Obszary LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 69 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 70

Rydułtowska 352 16 4,55 Reden Rymera 1985 8 0,40 Biertułtowy Ściegiennego 463 5 1,08 Biertułtowy Sienkiewicza 855 21 2,46 Biertułtowy Skautów 47 2 4,26 Obszary Słowackiego 66 0 0,00 Głożyny Sokolska 199 6 3,02 Biertułtowy Solskiego 548 25 4,56 Marcel Sosnowa 157 0 0,00 Biertułtowy Spacerowa 393 3 0,76 Głożyny Stalmacha 179 3 1,68 Biertułtowy Świerkowa 32 0 0,00 Głożyny Ujejskiego 62 0 0,00 Marcel Wantuły 139 4 2,88 Obszary Wawrzyńczyka 34 0 0,00 Głożyny Wieczorka 757 9 1,19 Marcel Wierzbowa 21 0 0,00 Biertułtowy Wiosenna 201 2 1,00 Reden Wiosny ludów 196 1 0,51 Obszary Wrzosowa 433 0 0,00 Głożyny Wypandów 148 0 0,00 Biertułtowy Zapolskiej 89 0 0,00 Reden Tabela nr 26. Klienci OPS w układzie dzielnic. Opracowanie własne na podstawie danych OPS. 11.3. Sfera gospodarcza 11.3.1. Sytuacja gospodarcza Charakterystyczną cechą gospodarki miasta Radlin jest dominacja przemysłu węglowego. Działalność kopalni węgla kamiennego Ruch Marcel (jeszcze do niedawna KWK Marcel) mocno wpływa na sytuację społeczno-gospodarczą w mieście, w tym koreluje z lokalnym popytem wewnętrznym, a zatem ma wpływ na warunki działania innych podmiotów gospodarczych oraz warunki działania samorządu. Podatki płacone przez ten podmiot stanowią istotną część przychodów budżetu miasta. Na kształt i wielkość lokalnego rynku pracy ma wpływ również liczba podmiotów gospodarczych i osób w nich zatrudnionych. Szczególnie ważny dla rozwoju gospodarczego miasta jest rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, a wśród nich dynamika zmian liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Głównymi podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na terenie Radlina są: Kopalnia Węgla Kamiennego Ruch Marcel, prowadzi wydobycie węgla ze złóż znajdujących się pod miejscowościami Radlin, Wodzisław Śląski, Rybnik-Niedobczyce i zatrudnia 3180 pracowników, Koksownia Radlin, zakład przemysłowy, należący do Kombinatu Koksochemicznego z Zabrza będącego częścią grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Koksownia zatrudnia 233 pracowników, a z spółkami zależnymi ok. 400 osób, LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 70 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 71

Elektrociepłownia Marcel Sp. z o. o., zakład wytwarzający ciepło i energię elektryczną, zatrudniający 144 pracowników. Należy zauważyć, iż ww. zakłady znajdują na terenie dzielnicy Marcel (obszaru rewitalizacji) w bezpośrednim sąsiedztwie osiedla Emma. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw stanowi 83% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta. Co oznacza, że na terenie Radlina działają w sumie 1073 mikro, małe i średnie firmy. Poza obecnością podmiotów związanych z przemysłem węgla kamiennego miasto aktywnie działa w celu przyciągnięcia inwestycji. W mieście funkcjonuje Radlińska Strefa Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o. W celu przyciągnięcia inwestorów miast prowadzi również aktywną politykę promocyjną w zakresie posiadanych terenów inwestycyjnych. Dzięki zrealizowanemu projektowi Invest in Radlin miasto promowało w regionie i na świecie swoje tereny inwestycyjne. 11.3.2. Podsumowanie diagnozy sfery gospodarczej Warto zaznaczyć, że miasto prowadzi intensywną politykę promującą, w tym wykazuje dużą aktywność w obrębie realizacji projektów przy wykorzystaniu wsparcia Unii Europejskiej. W zakresie sytuacji gospodarczej zdefiniowano następujące obszary problemowe: duże uzależnienie rozwoju społeczno-gospodarczego miasta od sytuacji finansowej Kopalni, lokalna gospodarka zdominowana przez przemysł wydobywczy, co negatywnie wpływa na aktywność gospodarczą mieszkańców oraz zniechęca inwestorów innych branż do podejmowania inwestycji na terenie miasta, stosunkowo niski poziom aktywności zawodowej kobiet, duży spadek liczby mieszkańców miasta w stosunku do lat ubiegłych. I tak w 2002 r. Radlin zamieszkiwało 18 532 mieszkańców, w roku 2012 18 146 mieszkańców. Widoczna jest również przewaga liczby kobiet nad mężczyznami. Inaczej mówiąc na 100 mężczyzn mieszkających w Radlinie przypada 106 kobiet. Starzejąca się populacja, największy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców występuje w dzielnicy Marcel i wynosi 3,71%. W skali całego miasta natężenie bezrobocia wynosi 2,67% - tak więc na obszarze wykazującym największe skupienie powyższego zjawiska problemowego jest on o 1,04% większy. Jak wynika z danych Powiatowego Urzędu Pracy, największa liczba osób bezrobotnych zamieszkiwała w obrębie dzielnicy: Marcel 161 osób. Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Wodzisławiu Śląskim zamieszkuje naul. Korfantego, Mielęckiego i Solskiego. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 71 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 72

11.4. Sfera przestrzenno-techniczna (obszar rewitalizacji: dzielnica Marcel - osiedle Emma) W wielu miejscowościach przemysłowej części Górnego Śląska pod koniec XIX i na początku XX wieku budowano osiedla i kolonie robotnicze. Inwestycje te były realizowane przez zakłady przemysłowe, które tym samym zapewniały swoim pracownikom lokum. Początkowo takie działania miały charakter dobrowolny, właściciele i zarządcy zakładów przemysłowych, zapewniając swoim pracownikom lokale mieszkalne, kierowali się nie tylko filantropią, ale przede wszystkim pragmatyzmem, przyczyniając się do przywiązania robotników i kadry zarządzającej do miejsca pracy. Od 1904 r. budowa domów pracowniczych była wymagana prawnie, weszła bowiem wówczas w życie ustawa, która nakazywała budowę osiedli dla pracowników zakładów przemysłowych i wyposażenie ich w odpowiednie udogodnienia, m.in. wodociągi, kanalizację, szkoły, sklepy. Dzięki temu można dzisiaj mówić o dość dużej liczbie przykładów budownictwa patronackiego w województwie śląskim, a także o jego różnorodności formalnej i przestrzennej. Jednym z najbardziej interesujących, choć nie tak powszechnie znanym jak katowicki Giszowiec czy Nikiszowiec, jest radlińska Emma. Budowa osiedla odbyła się w dwóch etapach. Pierwszy rozpoczął się w 1987 r., drugi trzynaście lat później i trwał do 1913 r. Obie fazy powstania mają swoje odzwierciedlenie zarówno w układzie osiedla, jak i formie i wielkości budynków. W wyniku realizacji pierwszego etapu powstała tzw. stara kolonia, składająca się z budynków zlokalizowanych przy ulicach: Bronisława Czecha, Pocztowej oraz Wojciecha Korfantego. Domy zostały usytuowane w systemie koszarowym, mają rzuty na planie prostokąta, zwarte bryły, są dwukondygnacyjne i nakryte dwuspadowymi dachami. Nowa część osiedla, która była budowana w latach 1910-1913 została dokomponowana do starej. Są to budynki zlokalizowane przy ulicach: Andrzeja Mielęckiego oraz Wojciecha Korfantego. W budynkach ustawionych równolegle do ulicy, mieszkania są większe o 12 m² i jeden pokój. Toalety zlokalizowane były w pomieszczeniach gospodarczych. Dodatkowo przy ulicy Korfantego wybudowano domy mieszkalne i budynki użyteczności publicznej. Nowa część osiedla zawiera głównie domy przeznaczone dla 12 rodzin, mieszkania składają się z kuchni i pokoju. W 1913 r. osiedle składało się z 14 budynków mieszkalnych dla 41 żonatych urzędników, 49 domów dla 176 rodzin pracowniczych i 20 pokoi dla kawalerów, domu towarowego, budynku naczelnika urzędu, biblioteki, pralni i łaźni dla mieszkańców, pieców piekarniczych, zakładu fryzjerskiego, baru oraz trzech domów noclegowych z 740 łóżkami dla przyjezdnych robotników. W obrębie osiedla znajdowała się gospoda. Była ona jedynym miejscem, gdzie można było spożywać alkohol. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 72 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 73

Osiedle Emma jako zespół modernistycznych budynków zaprojektowanych i wybudowanych na przełomie XIX i XX wieku z myślą o pracownikach ówczesnej kopalni Emma (dzisiejszy Ruch Marcel) szybko zyskała miano centrum rozwijającego się Radlina i wyróżniało się na tle rolniczego krajobrazu regionu. Pełna elektryfikacja i kanalizacja Emmy już na początku XX wieku oraz udogodnienia infrastrukturalne stanowiły o nowoczesnym iprestiżowym statusie osiedla. Niestety to już przeszłość. Lata powojenne, zwłaszcza ówczesny boom budowlany związany ze zwiększającą się liczbą napływowej ludności skazał Emmę na zapomnienie. Wyznacznikiem nowego stylu życia okazały się wielkie bloki, niektóre budowane na gruzach XIX-wiecznych familoków. Po reformie administracyjnej w 1975 r., kiedy Radlin znalazł się w granicach Wodzisławia Śl., niegdysiejsze perełki architektury, stały się zapleczem lokali socjalnych. Wraz z restrukturyzacją górnictwa wiele osób zostało bez pracy nad Emmą, która w międzyczasie zmieniła nazwę na Marcel, uniosła się opinia niebezpiecznej dzielnicy. Z perspektywy samorządu, przełomowym okazał się być rok 1997, kiedy po długich staraniach, Radlin znów stał się samodzielnym miastem. Umożliwiło to rozpoczęcie wielu prac remontowych, poprawienie infrastruktury oraz przede wszystkim pracę animacyjną ze społecznością lokalną. Obecnie w jednym z budynków osiedla, potocznie nazywanym Inco (nazwa pochodzi od dawnego przedsiębiorstwa Inco Veritas), po usamodzielnieniu się Radlina jako odrębnej jednostki samorządu terytorialnego, w 1997 r. ulokowano mieszkania komunalne oraz straż miejską. Dzisiaj swoją siedzibę posiada tam również Komisariat Policji. Osiedle Emma obok Giszowca i Nikiszowca w Katowicach, Rokitnicy i Zandki w Zabrzu, Kolonii III w Knurowie i Dębieńsko w Czerwionce-Leszczynach jest jednym z najbardziej interesujących założeń urbanistycznych na Górnym Śląsku. Jego wyjątkowość tkwi przede wszystkim w wieloetapowości realizacji, która odzwierciedla zarówno lokalne, jak i ogólnopolskie tendencje budowlane. Jest przykładem osiedla, które rozwijało się wraz z zakładem przemysłowym i co najważniejsze nie uległo deformacji w wyniku późniejszych wyburzeń lub dogęszczeń. Emma jest bardzo cennym przykładem osiedla patronackiego w województwie śląskim. Osiedle to nie tylko budynki, ale przede wszystkim ludzie, nie bez znaczenia są tutaj działania animacyjne ukierunkowane na rozwiązywanie problemów społecznych. Dokonująca się zmiana, zarówno w wizerunku osiedla, jak i świadomości jego mieszkańców, może być przesłanką, iż za kilka kilkanaście lat Emma ponownie stanie się wyznacznikiem życia o wysokich standardach 10. Osiedle Emma przetrwało po dzień dzisiejszy w prawie niezmienionym kształcie, na przestrzeni stulecia nie wykonano żadnych większych prac modernizacyjnych. Wyburzono tylko nieliczne domy, część budynków gospodarczych oraz zlikwidowano 10 Osiedle robotnicze Emma w Radlinie, Marek Gajda, Anna Syska w Zabytki przemysłu i techniki, w Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, s. 45-56, Katowice 2013 r. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 73 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 74

ogródki. Zachowała się częściowo stolarka okienna i drzwiowa, a także nieliczne okiennice. Obecnie osiedle ma różnorodną strukturę własnościową (obiekty prywatne, spółdzielcze oraz gminne), która nie ułatwia procesów rewitalizacyjnych na całym terenie. W ostatnich latach niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem była rewitalizacja Szluchty czyli dawnej bocznicy kolejowej, przez którą dawniej zaopatrywano ludność w artykuły spożywcze. Po likwidacji bocznicy wąwóz pełnił funkcję lodowiska, oczyszczalni ścieków, zaś samorządny od 1997 r. Radlin zmierzył się z rekultywacją zaniedbanego terenu, porośniętego dziką roślinnością. Udało się osuszyć teren, stworzyć place zabaw. Obecnie Szluchta zaczęła tętnić życiem, jest czymś na kształt rynku dla mieszkańców osiedla Emma. W nowej przestrzeni zaczęto organizować imprezy integracyjne dla mieszkańców, koncerty i zabawy dla dzieci. Ponadto, dzięki renowacji trzynastki, czyli zespołu familoków, w którym mieści się m.in. Przedszkole Publiczne Nr 2 w Radlinie, zyskano jeszcze piękniejszy obiekt, który swym blaskiem dorównuje fotografiom starej, przedwojennej Emmy, ze swych najlepszych lat. Przykład Szluchty jest wyraźnym sygnałem, jak bogate w efekty może być odpowiedzialne planowanie przestrzeni. Zdewastowany niegdyś obszar został całkowicie zrekultywowany, co zaowocowało powstaniem nowej przestrzeni publicznej, wykorzystywanej przez społeczność Emmy. Organizowane właśnie w tym miejscu festyny rodzinne stają się coraz popularniejsze wśród mieszkańców osiedla i jego okolic. Różnorodna struktura własnościowa utrudnia kompleksowe remonty, które objęłyby całe osiedle równomiernie. Osobne prace prowadzi spółdzielnia, a osobne miasto. O ile współpraca pomiędzy instytucjami dokonuje się chociażby poprzez powołane (w ramach projektu prowadzonego przez OPS) Partnerstwo na rzecz rozwiązywania problemów dzielnicy Marcel, o tyle działalności remontowej w posesjach prywatnych nie sposób kontrolować. Miejski Plan Zagospodarowania Przestrzennego objął cały teren osiedla ścisłą opieką konserwatora zabytków. Nie przeszkadza to jednak niektórym mieszkańcom w dokonywaniu przekształceń na własną rękę. Spółdzielcze zasoby powoli odzyskują swój dawny blask. Najważniejsze inwestycje wiążą się z naprawą dachów i okien. Fotografia nr 2. Osiedle Emma, widok z końca XX w. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 74 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 75

Fotografia nr 3. Szluchta po rewitalizacji. Skwer, budynek przedszkola oraz zespół familoków. Fot. Marek Gajda. 11.4.1. Podsumowanie sfery przestrzenno-technicznej Pomimo wyżej wskazanych efektów rewitalizacji społecznej i fizycznej dzielnica Marcel i jej osiedle Emma to dalej najbardziej zdegradowana przestrzennie, społecznie i funkcjonalnie dzielnica miasta Radlin. Ma to związek z charakterem zabudowy miejskiej oraz wieloletnią polityką społeczną i mieszkaniową prowadzoną w czasach kiedy Radlin nie był jeszcze samodzielnym miastem. Chodzi o okres kiedy miasto było jedną z dzielnic Wodzisławia Śląskiego. Nie można ukryć, że warunki mieszkaniowe na terenie kolonii Emma, w starych familokach są niezwykle trudne. Mieszkania są ogrzewane piecami kaflowymi, piecykami, co powoduje problem z opałem, wyposażone są jedynie we wspólne ubikacje, znajdujące się na klatkach schodowych. Najogólniej mówiąc, są to mieszkania o najniższych standardach w mieście, choć bardzo piękne i posiadające charakterystyczny przemysłowy śląski charakter. Przestrzeń wokół familoków jest w większości wypadków zaniedbana, zielone skwery czy trawniki służą za parkingi, a istniejące ogrody i ogródki uprawne często odstraszają swoim wyglądem (różne style i formy ogrodzeń, nieporządek). Ulice gdzie sytuacja jest najtrudniejsza to: Czecha, Pocztowa, Mielęckiego, Solskiego, Korfantego, Wieczorka, Mariacka. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA RADLIN 2017-2022 STYCZEŃ 2017 75 Id: 3103C536-7CA5-4A81-BDC0-72BB07F586FD. Uchwalony Strona 76