S RADY MIEJSKIEJ

Transkrypt

1 Załącznik nr 2 do Uchwały Nr S RADY MIEJSKIEJ W RADLINIE z dnia 2017 r. Diagnoza służąca do wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Miasta Radlin - PROJEKT Przyszłość zaczyna się dzisiaj, nie jutro Jan Paweł II Ul. Rymera Radlin tel faks: Radlin, dnia 10 października 2017 r. fundusze@radlin.pl

2 Spis treści I. Wstęp...3 II. Charakterystyka miasta...4 III. Metodologia diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych...7 IV. Analiza sfery społecznej Wprowadzenie 4.2. Przemoc 4.3. Przestępczość 4.4. Pozostałe dysfunkcje 4.5. Wsparcie w formie posiłków 4.6. Wsparcie jako efekt uzależnień 4.7. Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice 4.8. Podsumowanie analizy sfery społecznej V. Analiza sfery przestrzenno-technicznej Infrastruktura przestrzenna 5.2. Zasoby mieszkaniowe Budownictwo jednorodzinne Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej 5.3. Infrastruktura techniczna Infrastruktura komunikacyjna i drogowa Infrastruktura energetyczna Infrastruktura gazowa i ciepłownicza Infrastruktura wodno-kanalizacyjna Degradacja przestrzeni w wyniku szkód górniczych 5.4. Diagnoza centrum miasta Radlina 5.5. Podsumowanie analizy sfery przestrzenno-technicznej VI. Analiza sfery środowiskowej Eksploatacja górnicza 6.2. Zanieczyszczenie powietrza 6.3. Grunty i struktura własności gruntów 6.4. Podsumowanie analizy sfery środowiskowej VII. Analiza sfery gospodarczej Rynek pracy 7.2. Budżet miasta 7.3. Bezrobocie 7.4. Podsumowanie analizy sfery gospodarczej VIII. Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji Wprowadzenie 8.2. Metodologia wytyczenia obszarów zdegradowanych 8.3. Obszary zdegradowane 8.4. Obszar rewitalizacji Charakterystyka obszaru rewitalizacji IX. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Wprowadzenie Sfera społeczna Bezrobocie Długotrwała lub ciężka choroba

3 Niepełnosprawność Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa Alkoholizm Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Podsumowanie diagnozy sfery społecznej Sfera gospodarcza Sytuacja gospodarcza Podsumowanie diagnozy sfery gospodarczej Sfera przestrzenno-techniczna (obszar rewitalizacji: dzielnica Marcel - osiedle Emma) Podsumowanie sfery przestrzenno-technicznej Sfera środowiskowa X. Analiza potencjałów miasta Radlin w tym obszaru rewitalizacji... 71

4 Wstęp Miasto Radlin podejmując od wielu lat starania dotyczące odnowienia tkanki miejskiej zarówno w przestrzeni publicznej jak i w życiu społecznym, przystąpiło do opracowania dokumentu strategicznego pt. GPRR : Gminny Program Rewitalizacji Radlina w ramach inicjatywy pn. Śląskie programy rewitalizacji wsparcie dla gmin, Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna , Osi Priorytetowej 3 Potencjał beneficjentów funduszy europejskich, Działania 3.1 Skuteczni beneficjenci. Pierwszym i najważniejszym krokiem przy opracowaniu GPRR jest sporządzenie diagnozy wyznaczającej obszar rewitalizacji i obszar zdegradowany, o których mowa w Ustawie o rewitalizacji, obejmujących analizę negatywnych zjawisk oraz lokalnych potencjałów występujących na ich terenie. Warto zwrócić uwagę, iż dany obszar miasta znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto, co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno funkcjonalnych, technicznych. Natomiast obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa powyżej, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji. Zwracam się do Państwa z prośbą o zapoznanie się z Diagnozą oraz do przesyłania ewentualnych uwag. Z poważaniem, Barbara Magiera Burmistrz Radlina 3

5 Charakterystyka miasta Radlin zajmuje 12,53 km² i jest jedną z dziewięciu gmin ziemskiego Powiatu Wodzisławskiego. Pod względem powierzchni, Radlin zajmuje tylko 4,4% powierzchni powiatu i 0,1% powierzchni województwa śląskiego. Gęstość zaludnienia przedstawia się następująco: 1 km² zamieszkuje 1439 osób, co stanowi ok. 2,5 - krotnie wyższą wartość, aniżeli gęstość zaludnienia w Powiecie Wodzisławskim, jak również ok. 3,5 razy wyższą wartość aniżeli wartość dla województwa śląskiego 1. Spośród ogólnej liczby ludności, zamieszkującej na stałe Radlinie w 2014 roku, wynoszącej , kobiety stanowiły 9264 osób a mężczyźni Daje się zauważyć duży spadek liczby mieszkańców miasta w stosunku do lat ubiegłych. I tak w 2002 r. Radlin zamieszkiwało mieszkańców, w roku mieszkańców. Widoczna jest również przewaga liczby kobiet nad mężczyznami. Inaczej mówiąc na 100 mężczyzn mieszkających w Radlinie przypada 106 kobiet. Radlin jest populacją demograficznie starzejącą się, gdzie liczba ludności w okresie przedprodukcyjnym nieznacznie przewyższa liczbę ludności w wieku poprodukcyjnym. Niezbyt przychylna tendencja staje się jeszcze bardziej widoczna, jeśli porównamy dane zawarte w diagnozie problemów społecznych z 2002 r., gdzie stosunek ten wyglądał 4168 do Łącznie dwie kategorie wieku przedprodukcyjnego i poprodukcyjnego to niecałe 37 % ogółu mieszkańców miasta, co jest mało bezpieczną wielkością dodając do tego zagrażające miastu tendencje na rynku pracy, zarówno Powiatu Wodzisławskiego jak i całego województwa. Patrząc z demograficznego punktu widzenia, można uznać, że jest to typ populacji starzejącej się, ze wskazaniem nasilenia tej tendencji. Radlin składa się z pięciu obrębów ewidencyjnych (nieformalnych dzielnic), do których zaliczają się: Marcel, Obszary, Biertułtowy, Głożyny oraz Reden. Radlin ma ujemny przyrost naturalny wynoszący -16. Odpowiada to przyrostowi naturalnemu -0,9 na 1000 mieszkańców Radlina. W 2014 roku urodziło się 174 dzieci, w tym 54,6% dziewczynek i 45,4% chłopców. Średnia waga noworodków to gramów. Współczynnik dynamiki demograficznej, czyli stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów wynosi 1,07 i jest znacznie wyższy od średniej dla województwa oraz większy od współczynnika dynamiki demograficznej dla całego kraju. W 2013 roku 42,8% zgonów w Radlinie spowodowanych było chorobami układu krążenia, przyczyną 27,9% zgonów w Radlinie były nowotwory, a 5,2% zgonów spowodowanych było chorobami układu oddechowego. Na 1000 ludności Radlina przypada 10,59 zgonów. Jest to wartość porównywalna do wartości średniej dla województwa śląskiego oraz większa od wartości średniej dla kraju. W Źródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r. Główny Urząd Statystyczny 4

6 roku zarejestrowano 157 zameldowań w ruchu wewnętrznym oraz 219 wymeldowań, w wyniku czego saldo migracji wewnętrznych wynosi dla Radlina -62. W tym samym roku 4 osoby zameldowały się z zagranicy oraz zarejestrowano 36 wymeldowań za granicę - daje to saldo migracji zagranicznych wynoszące ,0% mieszkańców Radlina jest w wieku produkcyjnym, 18,6% w wieku przedprodukcyjnym, a 18,4% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym. Największe skupiska mieszkańców znajdują się w dzielnicy Biertułtowy (głównie na ulicach Sienkiewicza, Damrota, Findera, Ściegiennego, Kwiatowa, Rogozina), następnie na Głożynach (głównie na ulicach Rymera, Głożyńska, Kominka, Wrzosowa) oraz w dzielnicy Marcel (głównie na ulicach Wieczorka, Mielęckiego, Solskiego czy znajdujące się w znacznej mierze w dzielnicy Marcel ulice Korfantego i Mariacka). W końcu grudnia 2014 r. województwo śląskie w porównaniu z innymi województwami charakteryzowało się jedną z najniższych wartości stopy bezrobocia (9,6%,) najwyższą ilością ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy a także najniższą liczbą zarejestrowanych bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy. W Radlinie wg stanu na 31 grudnia 2014 r. zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy było 550 osób (ok. 3% mieszkańców i ok. 5% osób w wieku produkcyjnym) z czego 351 stanowiły kobiety. Problem narasta gdy weźmie się pod uwagę, że 280 z tych osób jest długotrwale bezrobotnych z czego 205 kobiet, a 155 jest bez doświadczenia zawodowego. Plasuje to gminę Radlin na czwartym miejscu w Powiecie Wodzisławskim. Zauważalny jest procentowy wzrost bezrobotnych kobiet w porównaniu z poprzednimi latami. Obecnie kobiety stanowią ok. 64% bezrobotnych gdy w roku 2002 było to 57% (przy stopie bezrobocia 15,1%). Można powiedzieć, że mężczyźni lepiej radzą sobie z rosnącym bezrobociem niż kobiety. 2 Z problemem bezrobocia koresponduje bezpośrednio poziom wykształcenia mieszkańców Radlina. 57% bezrobotnych to osoby z zasadniczym wykształceniem zawodowym bądź niższym. Dane statystyczne pokazują też, że rynek pracy nie szczególnie zainteresowany jest osobami posiadającymi wykształcenie policealne czy średnie zawodowe mieszkańców Radlina jest w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata) - w tym kobiet oraz mężczyzn. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku 12,7% ludności posiada wykształcenie wyższe, 2,5% wykształcenie policealne, 9,9% średnie ogólnokształcące, a 16,8% średnie zawodowe. Wykształceniem zasadniczym zawodowym legitymuje się 33,6% mieszkańców Radlina, gimnazjalnym 5,2%, natomiast 18,7% podstawowym ukończonym. 0,6% mieszkańców zakończyło edukację przed ukończeniem szkoły podstawowej. W porównaniu do całego województwa śląskiego mieszkańcy Radlina mają niższy poziom wykształcenia. Wśród kobiet mieszkających w Radlinie największy odsetek ma wykształcenie zasadnicze zawodowe (25,6%) oraz podstawowe ukończone (23,7%). Mężczyźni najczęściej mają wykształcenie zasadnicze zawodowe 2 Na podstawie: Urząd Statystyczny w Katowicach - Bezrobocie w województwie śląskim w 2014 r. 5

7 (42,1%) oraz średnie zawodowe (19,4%). 19,8% mieszkańców Radlina w wieku potencjalnej nauki (3-24 lata) zalicza się do przedziału 3-6 lat - wychowanie przedszkolne (19,6% wśród dziewczynek i 20,1% wśród chłopców). Na tysiąc dzieci w wieku przedszkolnym 656 uczęszcza do placówek wychowania przedszkolnego. Na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego przypada 1,59 dzieci w wieku przedszkolnym. W grupie wiekowej 3-24 lata na poziomie podstawowym (7-12 lat) kształci się 24,0% ludności (23,4% wśród dziewczynek i 24,7% wśród chłopców). Na 1 oddział w szkołach podstawowych przypada 21 uczniów. Współczynnik skolaryzacji brutto (stosunek wszystkich osób uczących się w szkołach podstawowych do osób w wieku 7-12 lat) wynosi 98,05. Wśród mieszkańców w wieku potencjalnej nauki 12,0% zalicza się do przedziału lat - kształcenie na poziomie gimnazjalnym (11,2% dziewczyn i 12,7% chłopców). Na 1 oddział w szkołach gimnazjalnych przypada 25 uczniów. Współczynnik skolaryzacji brutto (stosunek wszystkich osób uczących się w szkołach gimnazjalnych do osób w wieku lat) wynosi 110,65. W grupie wiekowej 3-24 lata na poziomie ponadgimnazjalnym (16-18 lat) kształci się 17,4% mieszkańców (17,7% to dziewczyny i 17,0% to chłopcy). Na 1 oddział w szkołach ogólnokształcących przypada 0 uczniów. 26 uczniów przypada na oddział w zasadniczych szkołach zawodowych. 25 uczniów przypada na oddział w szkołach średnich zawodowych i artystycznych. W przedziale wiekowym odpowiadającym edukacji w szkołach wyższych (19-24 lat) znajduje się 26,8% mieszkańców Radlina w wieku potencjalnej nauki (28,1% kobiet i 25,5% mężczyzn). W mieście wyróżnić można następujące placówki oświatowe: 3 przedszkola, 4 szkoły podstawowe, ognisko pracy pozaszkolnej, świetlica środowiskowa Koliba. Liczba placówek oświatowych jest niezwykle istotna ze względu na duży wpływ wykształcenia, na poziom życia. Ponadto działania oświatowe aktywizują mieszkańców, organizują ich czas wolny, a także wspierają rozwój dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych. 6

8 Metodologia diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych W celu organizacji i zbierania danych statystycznych miasto zostało podzielone na 5 dzielnic, choć na terenie miasta nie ma formalnego, administracyjnego podziału na dzielnice. W Radlinie funkcjonują dwa obręby ewidencyjne: Biertułtowy i Radlin, do których zaliczają się: Reden, Marcel, Biertułtowy, Obszary i Głożyny. Jednak żadne dane statystyczne na tym poziomie nie są zbierane. Wykluczono również organizację danych według okręgów wyborczych. Podczas tworzenia diagnozy posługiwano się badaniami ilościowymi, badaniami kwestionariuszowymi (ankieta uzyskana w trakcie tworzenia strategii miasta, ankiety uzyskane w trakcie tworzenia programu rewitalizacji), danymi z wydziałów i jednostek urzędu miasta w Radlinie, obserwacjami oraz bezpośrednimi spotkaniami z mieszkańcami. Dane zbierane były dla każdej sfery: społecznej, dane z: OPS (dysfunkcje społeczne), Policji, Straży Miejskiej (przestępstwa; wykroczenia), Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej, Spółdzielni Mieszkaniowych (zadłużenie mieszkań komunalnych, spółdzielczych), Referatu Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta w Radlinie, przestrzennej i infrastrukturalnej (dane z: Zakładu Gospodarki Komunalnej, Spółdzielni Mieszkaniowych nt. stanu technicznego budynków, wyposażenia w infrastrukturę), środowiskowej (obszary zdegradowane, zanieczyszczenie środowiska), gospodarczej (dane z GUS, BDL, komórek urzędu miasta z zakresu: punktów usługowych, aktywnych przedsiębiorstw, głównych pracodawców, aktywnych NGO, dostępnych terenów inwestycyjnych). Dane te stanowiły dane własne (m.in. Zakładu Gospodarki Komunalnej, Wydziału Edukacji, Ośrodka Pomocy Społecznej, Straży Miejskiej w Radlinie), a także pochodziły z instytucji takich jak: Policja, Powiatowy Urząd Pracy, Straż Miejska, spółdzielnie mieszkaniowe. Do podziału miasta na 5 dzielnic wykorzystano historyczny podział miasta na pięć obszarów, pokrywających się rejonami interwencji Policji i Straży Miejskiej. Zebrane dane ilościowe i jakościowe poddano analizie w Wydziale Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Zostały one pogrupowane, wg obszarów analizy i posortowane w tabelach oraz przedstawione za pomocą wykresów. Niezwykle istotne i przydatne w przygotowaniu diagnozy w podziale na 5 dzielnic były dokumenty autorstwa Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie. W szczególności chodzi o następujące opracowania: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Radlinie na lata i Diagnoza Problemów Społecznych w Radlinie. 7

9 Analiza sfery społecznej 4.1. Wprowadzenie Podstawową jednostką odpowiedzialną za zadania z zakresu pomocy i opieki społecznej w mieście jest Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie, będący gminną jednostką budżetową. Działania instytucji ukierunkowane są zwłaszcza na wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w godnych warunkach. Zadania te realizowane są w formie udzielanych świadczeń pieniężnych, usług opiekuńczych, poradnictwa specjalistycznego, organizacji zajęć dla dzieci oraz imprez okolicznościowych dla dzieci, seniorów, osób samotnych. Pomocną ilustracją problemów społecznych występujących na terenie miasta oraz ich koncentracji terytorialnej są również dane na temat ilości i przedmiotu wypłacanych mieszkańcom świadczeń pomocy społecznej. Analiza sfery społecznej polega na opisaniu i porównaniu sytuacji we wszystkich dzielnicach miasta wziąwszy pod uwagę następujące wskaźniki: Przemoc, Bezrobocie, Pozostałe dysfunkcje społeczne, Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków, Liczba rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia, Wysokość przyznanych świadczeń w roku 2015, Przestępczość, wykroczenia Przemoc a) Ilość wydanych kart w procedurze Niebieskiej Karty pozwala na zobrazowanie skali przemocy w radlińskich rodzinach. Obejmuje ona ogół czynności podejmowanych i realizowanych w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę Niebieskie Karty i nie wymaga zgody osoby dotkniętej tą patologią. W tabeli poniżej przedstawiono dane liczbowe, które prezentują liczbę Niebieskich Kart założonych w latach dla dzielnic miasta. Dzielnica Biertułtowy 38 (32%) 27 (23%) 30 (31%) Głożyny 18 (15%) 21 (18%) 12 (13%) Reden 14 (12%) 7 (6%) 15 (15%) Obszary 5 (4%) 9 (7%) 3 (3%) Marcel 43 (37%) 54 (46%) 38 (38%) RAZEM Tabela nr 1. Przemoc w dzielnicach. Opracowanie własne. 8

10 Najwięcej Niebieskich Kart w każdym z badanych lat założono w dzielnicy Marcel co świadczy o tym, że jest to rejon o największym natężeniu przypadków przemocy w rodzinie Przestępczość Natężenie i rozmieszczenie zjawiska przestępczości w mieście określono na podstawie ilości zdarzeń kryminalnych, zarejestrowanych przez Policję w latach w poszczególnych rejonach miasta. W tabeli nr 2 oraz na wykresie nr 1 poniżej, wskazano ilość przestępstw zanotowanych przez Policję w mieście Radlin w latach : Dzielnica Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Tabela nr 2. Przestępczość w dzielnicach. Opracowanie własne. Przestępstwa popełnione w Radlinie w latach Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Wykres nr 1. Przestępstwa popełnione w Radlinie w latach Opracowanie własne. W tabeli oraz na wykresie poniżej wskazano ilość interwencji zanotowanych przez Policję na terenie miasta Radlin w latach : 9

11 Rejon Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Tabela nr 3. Interwencje Policji w Radlinie. Opracowanie własne. Interwencje zanotowane w Radlinie w latach Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Wykres nr 2. Interwencje Policji w Radlinie. Opracowanie własne. Największa liczba zanotowanych interwencji i przestępstw dotyczyła następujących ulic: Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach , Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach , Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach , Hallera 316 interwencji i 22 przestępstwa w latach , Rymera 394 interwencje i 46 przestępstw w latach , Sienkiewicza interwencje i 13 przestępstw w latach Zgodnie z powyższymi danymi liczbowymi wyraźnie widać, że rejonem miasta o największym natężeniu przestępczości jest dzielnica Marcel. W 2013 r. Policja zanotowała 189 przestępstw z czego 46,56% popełniono na terenie dzielnicy Marcel, w 2014 r. ze 198 przestępstw 39,9% dotyczyło tego rejonu a w 2015 r. ze 124 zanotowanych przez Policję przestępstw 47,58% zostało dokonanych w rejonie Marcel. Analogicznie przedstawia się sytuacja jeżeli chodzi o przeprowadzone przez Policję interwencje w 2013 r. - 47,95%, w 2014 r. - 50,7% a w 2015 r. - 48,88% zostały zlokalizowane w tym rejonie. 10

12 Podobną analizę, jakiej dokonano w powyższych dwóch tabelach można przeprowadzić dla danych udostępnionych przez Straż Miejską. W tabeli i na wykresie poniżej przedstawiono te dzielnice, w których Straż Miejska w latach zanotowała najwięcej wykroczeń. Rejon Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015 Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Tabela nr 4. Liczba popełnionych wykroczeń w Radlinie. Opracowanie własne. Wykroczenia zanotowane przez Straż Miejską w Radlinie w latach Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Wykres nr 3. Liczba popełnionych wykroczeń w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej zdarzeń Straż Miejska zanotowała w rejonie Dzielnicy Biertułtowy (183) i Marcel (160). Największa ilość zanotowanych zdarzeń dotyczyła ulic: Korfantego 50 zanotowanych wykroczeń w latach , Wieczorka 25 zanotowanych wykroczeń w latach , Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach , Mariacka 24 zanotowane wykroczenia w latach , Makuszyńskiego 20 zanotowanych wykroczeń w latach , Sienkiewicza 24 zanotowane wykroczenia w latach Pozostałe dysfunkcje Ilość gospodarstw domowych, które pobierają zasiłki wg określonych dysfunkcji (dane za rok 2015) z podziałem na umowne rejony Radlina. 11

13 Dzielnica Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych rodziny niepełne Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych rodziny wielodzietne Biertułtowy 40 (25%) 31 (27%) 20 (24%) 23 (21%) 9 (30%) 4 (19%) Głożyny 10 (7%) 5 (4%) 5 (6%) 7 (6%) 1 (3%) 2 (9%) Reden 21 (13%) 16 (14%) 14 (17%) 18 (16%) 4 (13%) 3 (14%) Obszary 13 (8%) 9 (8%) 9 (11%) 14 (12%) 2 (7%) 2 (10%) Marcel 74 (47%) 55 (47%) 34 (42%) 50 (45%) 14 (47%) 10 (48%) SUMA: Tabela nr 5. Pozostałe dysfunkcje. Opracowanie własne. Dane z tabeli nr 5 zaprezentowano na poniższych wykresach. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 4. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa w 2015 r. Opracowanie własne. 12

14 Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 5. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia. Opracowanie własne. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 6. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności. Opracowanie własne. 13

15 Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 7. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby. Opracowanie własne. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne) w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 8. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne). Opracowanie własne. 14

16 Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradoności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny wielodzietne) w 2015 r Biertułtowy Głożyny Reden Obszary Marcel Wykres nr 9. Liczba gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny wielodzietne). Opracowanie własne. W 2015 roku największa liczba gospodarstw domowych otrzymywała zasiłek z tytułu ubóstwa i w tym zjawisku należy upatrywać jednego z najpoważniejszych problemów miasta. Duża ilość gospodarstw domowych korzystała również ze świadczeń z tytułu bezrobocia, długotrwałej choroby i niepełnosprawności oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Podsumowując powyższe, wśród obszarów charakteryzujących się najwyższą ilością mieszkań korzystających ze świadczeń wymienionych powyżej, należy wskazać obszar Marcel Wsparcie w formie posiłków Ośrodek Pomocy Społecznej oferuje również pomoc w formie posiłków dla potrzebujących mieszkańców, w 2015 r. największa liczba osób korzystających z tego rodzaju pomocy zamieszkiwała dzielnicę Marcel (54% wszystkich osób ubiegających się o to wsparcie). Dzielnica Posiłki Biertułtowy 45 (23%) Głożyny 8 (4%) Reden 20 (10%) Obszary 18 (9%) Marcel 105 (54%) SUMA: 196 (100%) Tabela nr 6. Wsparcie w formie posiłków. Opracowanie własne. 15

17 4.6. Wsparcie jako efekt uzależnień W 2015 r. mieszkańcy dzielnicy Marcel stanowili większość wśród osób które korzystały z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie z powodu uzależnienia od alkoholu (63%) i narkotyków (50%). Dzielnica (dane za 2015 r.) Alkoholizm Narkomania Biertułtowy 5 (12%) 1 (25%) Głożyny 2 (5%) 0 Reden 6 (15%) 0 Obszary 2 (5%) 1 (25%) Marcel 25 (63%) 2 (50%) SUMA: 40 4 Tabela nr 7.Osoby korzystające z pomocy społecznej ze względu na uzależnienia. Opracowanie własne Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice Dzielnica Wysokość przyznanych świadczeń w 2015 r. (zł) Biertułtowy (13%) Głożyny (4%) Reden (23%) Obszary (12%) Marcel (48%) SUMA: Tabela nr 8. Wysokość przyznanych świadczeń w podziale na dzielnice. Opracowanie własne. Dane w tabeli wskazują, że największą wysokość świadczeń pobierają osoby zamieszkałe w dzielnicy Marcel (48% wypłaconych środków). Wysokość przyznanych świadczeń wg dzielnic miasta w 2015 r zł zł zł zł zł Wykres nr 10. Wysokość przyznanych świadczeń wg dzielnic miasta w 2015 r. Opracowanie własne. 16

18 Wszystkie powyższe dane pochodzą z systemu Top-Team i nie uwzględniają świadczeniobiorców przebywających poza terenem Radlina (osoby zamieszkujące DPS, noclegownie, zakłady opiekuńcze, wychowawcze itd.) Podsumowanie analizy sfery społecznej Z powyższej analizy wynika, iż dzielnice, w których występuje największa liczba negatywnych zjawisk społecznych, dysfunkcji i problemów to: Marcel (głównie osiedle Emma), Biertułtowy oraz dużo mniejszym stopniu Reden. Jedynym wyjątkiem jest dzielnica Obszary, która w statystyce związanej z przestępczością raz znalazła się na trzecim miejscu. Właśnie te dzielnice miasta posiadają najwyższe wskaźniki dotyczące: przemocy, dysfunkcji, liczby osób otrzymujących pomoc w formie posiłków, liczby rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia, wysokości przyznanych świadczeń w roku 2015, wykroczeń i bezrobocia. Wnioski z analizy sfery społecznej są spójne z wnioskami zawartymi w Strategii rozwiązywania problemów społecznych miasta Radlin do 2015 r., w której też wskazano, iż wśród dysfunkcji społecznych, ze względu na które udzielana jest pomoc najczęściej występują: bezrobocie (44,5% zbiorowości wnioskodawców OPS), bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego (20,7% wnioskodawców OPS), niepełnosprawność (18,2% wnioskodawców OPS) oraz długotrwała choroba (11,7% wnioskodawców OPS). Najwięcej świadczeniobiorców OPS pochodzi z dzielnicy Marcel (41,4%), następnie z Biertułtów (33,4%). Pozostałe rejony to: Głożyny (12,5%), Reden (7%) i Obszary (5,7%). Jak widać są obszary, które szczególnie trzeba brać pod uwagę planując działania rewitalizacyjne w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. Rozłożenie terytorialne klientów OPS umożliwiło wykonanie mapy problemów społecznych na terenie miasta, która wyraźnie obrazuje rozkład i zagęszczenie poszczególnych dysfunkcji. Podsumowanie diagnozy sfery społecznej jest spójne z treścią mapy problemów społecznych w Radlinie (zaprezentowanej poniżej), na której widać koncentracje negatywnych zjawisk społecznych w Dzielnicy Marcel (w szczególności osiedle Emma). 17

19 Mapa nr 1. Problemy społeczne w układzie ulic. Opracowanie: Ośrodek Pomocy Społecznej w Radlinie. 18

20 19

21 W poniższej tabeli nr 9 podsumowano dane z analizy sfery społecznej. Przedstawiono 4 dzielnice, w których występuje największe natężenie problemów społecznych. Ciemny kolor różowy czerwony oznacza dzielnicę, w której występuję najwyższe natężenie i skala problemów społecznych. Dzielnica Zdiagnozowany problem i ulica Biertułtowy - Interwencje oraz przestępstwa (zanotowane przez Policję): ul. Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach ; ul. Sienkiewicza interwencje i 13 przestępstw w latach ; ul. Hallera 316 interwencji i 22 przestępstwa w latach (drugi wynik w mieście), - Interwencje zanotowane przez Straż Miejską: ul. Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach , ul. Rymera 74 zanotowane wykroczenia w latach , ul. Makuszyńskiego 20 zanotowanych wykroczeń w latach , ul. Sienkiewicza 24 zanotowane wykroczenia w latach Przemoc (drugie wynik w mieście) - Bezrobocie (drugi wynik w mieście). Bezrobocie można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. W skali całego miasta w 2016 r, wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134) drugi wynik w mieście. Struktura bezrobocia według grup wiekowych: Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej i lat (najwięcej w mieście) - Niepełnosprawność (drugi wynik w mieście) - Długotrwała choroba (drugi wynik w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (drugi wynik w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (drugi wynik w mieście) - Uzależnienia (drugi wynik w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (drugi wynik w mieście) Marcel - Interwencje oraz przestępstwa (zanotowane przez Policję): ul. Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach ; ul. Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach ; ul. Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach (najwięcej w mieście). - Interwencje zanotowane przez Straż Miejską: ul. Korfantego 50 zanotowanych wykroczeń w latach , ul. Wieczorka 25 zanotowanych wykroczeń w latach , ul. Mariacka 24 zanotowane wykroczenia w latach Przemoc (najwięcej przypadków w mieście) - Bezrobocie (najwięcej przypadków w mieście). Bezrobocie można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. W skali całego miasta w 2016 r, wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134) najwięcej w mieście. Struktura bezrobocia według grup wiekowych: Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej i lat (drugi wynik w mieście) - Niepełnosprawność (najwięcej przypadków w mieście) - Długotrwała choroba (najwięcej przypadków w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (najwięcej przypadków w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (najwięcej przypadków w mieście) - Uzależnienia (najwięcej przypadków w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (najwyższa kwota w mieście) Reden - Niepełnosprawność (trzeci wynik w mieście) - Długotrwała choroba (trzeci wynik w mieście) - Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (trzeci wynik w mieście) - Liczba osób otrzymujących pomoc w formie posiłków (trzeci wynik w mieście) - Uzależnienia (trzeci wynik w mieście) - Wysokość przyznanych świadczeń (trzeci wynik w mieście) Głożyny - Przypadki długotrwałej lub ciężkiej choroby Tabela nr 9. Dzielnice z największą skalą problemów. Opracowanie własne. 20

22 Analiza sfery przestrzenno-technicznej 5.1. Infrastruktura przestrzenna Wprowadzenie Należy zauważyć, iż Radlin jest zróżnicowany pod względem zabudowy mieszkaniowej oraz pod względem ładu przestrzennego. W dzielnicach: Głożyny, Reden, Obszary dominuje zabudowa jednorodzinna oraz tereny zielone, natomiast w dzielnicach: Marcel (z osiedlem Emma), Biertułtowy dominuje zabudowa wielorodzinna oraz tereny zurbanizowane i przemysłowe. Wspomniane osiedle Emma, jest jednym z przykładów perełek regionalnej architektury. Ważnym aspektem analiz struktury przestrzennej miasta jest Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Umożliwia on całościowe wykorzystanie obszaru przy uwzględnieniu określonych granic terenów wydzielonych na funkcje społecznie i gospodarcze. Na podstawie analizy informacji zawartych w tym dokumencie nie stwierdzono większych problemów w zakresie infrastruktury przestrzennej i komunalnej. Na terenie miasta wyróżnić można głównie zabudowę jednorodzinną, przemysłową i poprzemysłową. Znaczną część powierzchni Radlina zajmuje bryła rekultywacyjna Ruchu Marcel (Polska Grupa Górnicza). Pod powierzchnią miasta Radlin prowadzona jest eksploatacja górnicza, co skutkuje powstawaniem szkód górniczych, które powodują degradację budynków oraz innej infrastruktury miejskiej. Szkody górnicze, choć są systematycznie usuwane powodują obniżenie jakości życia w mieście, a także wyższe koszty budowy nowych budynków Zasoby mieszkaniowe Tworzenie i utrzymanie zasobów mieszkaniowych stanowi część polityki mieszkaniowej prowadzonej przez miasto, a tym samym czynności będących podstawą zaspokajania potrzeb bytowych mieszkańców. Celem niniejszej analizy jest polityka mieszkaniowa i identyfikacja działań stosowanych w celu rozwiązywania problemów mieszkaniowych. Takie podejście będzie skutkowało tym, że planowane działania rewitalizacyjne będą miały charakter długoterminowy, a nie jedynie doraźny. Zasady gospodarowania mieniem komunalnym (lokalami komunalnymi i socjalnymi) w zakresie zasobów mieszkaniowych, zwane polityką mieszkaniową, zostały uregulowane uchwałą Nr BRM Rady Miejskiej w Radlinie z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Jej treść określa między innymi zasady wynajmowanie lokali socjalnych, kryteria ubiegania się o taki wynajem czy procedurę rozpatrywania wniosków o przyznanie lokalu. Polityka mieszkaniowa miasta przewiduje wsparcie mieszkańców mających trudności w regularnym opłacaniu czynszu za mieszkanie oraz ze względu na trudną sytuację mieszkaniową. 21

23 Mieszkańcy posiadający takie problemy mogą skorzystać z pomocy w formie dodatków mieszkaniowych lub ubiegać się o wynajem lokalu socjalnego. Wartość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wyniosła: w 2014 r ,00 zł, w 2015 r ,00 zł, w 2016 r ,00 zł. Największa ilość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wypłacana jest mieszkańcom z dzielnicy Marcel. Z tego rejonu pochodzi też większość osób składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego. Miasto w swoich działaniach może wpływać rozwój infrastruktury mieszkaniowej jako właściciel lub zarządca części zasobów oraz jako podmiot samorządu terytorialnego, stymulując działania sprzyjające temu rozwojowi. W celu poprawy funkcji mieszkaniowej należy określić zakres koniecznych do wprowadzenia zmian. Jednakże zanim to nastąpi, wymagane jest przeprowadzone szczegółowej analizy stanu przedmiotowych zasobów na terenie miasta objętym rewitalizacją. Poniżej zaprezentowano dane dotyczące ilości oraz stanu zasobów mieszkaniowych znajdujących się na terenie miasta oraz zarządzanych przez poszczególne jednostki. Według danych GUS z 2014 r., na zasoby mieszkaniowe całego miasta składają się łącznie 5594 mieszkania. Średnia powierzchnia użytkowa jednego mieszkania wynosi 78,00 m², co daje powierzchnię 24,2 m² na mieszkańca. Analogiczny wskaźnik (powierzchnia użytkowa mieszkania) dla powiatu wodzisławskiego wynosi 87,9 m², dla województwa śląskiego -70,2 m², dla Polski -73,4 m². Tak więc standardy mieszkań dotyczące średniej powierzchni użytkowej są niższe niż dla powiatu wodzisławskiego oraz wyższe niż dla województwa śląskiego i kraju. Charakterystyka budynków na terenie Radlina jest następująca: Spółdzielnia Mieszkaniowa Marcel w zasobie mieszkaniowym spółdzielni na terenie miasta Radlin znajdują się mieszkania w 118 budynkach. Stan techniczny budynków spółdzielnia określa jako dobry. 140 mieszkań nie ma ubikacji i łazienki (15 budynków). Średnia wysokość czynszu w latach wyniosła 404,80 zł. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Marcel i są to mieszkania zlokalizowane przy ul. Sokolskiej, Czecha, Solskiego. Obsługiwane przez spółdzielnię zasoby mieszkaniowe w Radlinie są następujące (znajdują się we wszystkich rejonach miasta): ul. Wieczorka 11, 12, 12a, 12b, 12c, 14, 16, 16a, 18, 21, 23, 29, ul. Mariacka 30, 40, 42, ul. Irysowa 3, 5, 7, 10, 11, 13, ul. Rogozina 52, 57, , ul. Kwiatowa 4, 6, 8, 10, ul. Findera 1, 2, 3, 4, 5, ul. Damrota 5-11, 13-19, 21-27, 29-35, ul. Kard. Kominka, ul.. Sienkiewicza, ul. Ściegiennego 3-13, 15-25, 27-33, ul. Solskiego 7, 9, 11, 13, 17, 19, 21, 23, 25, ul. 22

24 Mielęckiego 1, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 16, ul. Mieleckiego 15, ul. Czecha 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, ul. Pocztowa 1, 3, 5, ul. Korfantego 2, 3, 10, 32, 34, 53, 55, 62, 71, 73, 75, 77, 83, 85, 87, ul. Sokolska 2, ul. Młyńska 2, 7. Spółdzielnia Mieszkaniowa ROW w zasobie mieszkaniowym spółdzielni na terenie miasta Radlin znajduje się 461 mieszkań (wszystkie zlokalizowane w dzielnicy Biertułtowy). Stan techniczny budynków spółdzielnia określa jako dobry. W ww. zasobie nie ma lokali, w których brak jest ubikacji i łazienki. Średnia wysokość czynszu w latach wyniosła 452 zł. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Biertułtowy i są zlokalizowane przy ul. Sienkiewicza. Obsługiwane przez spółdzielnię zasoby mieszkaniowe w Radlinie zlokalizowane są przy następujących ulicach: ul. Korfantego 18, 22, 26, ul. Makuszyńskiego 14-22, ul. Makuszyńskiego 8-12, ul. Rymera 4, 6, 8, ul. Findera 6, 7, 8, ul. Sienkiewicza Zasoby mieszkaniowe Miasta Radlina (zarządzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Radlinie). Miasto Radlin posiada 100% własności w 21 budynkach, w których znajdują się lokale mieszkalne (195 mieszkań) i socjalne (69 lokali) oraz posiada swoje udziały w jednej Wspólnocie Mieszkaniowej. W zasobach ZGK nie ma mieszkań bez ubikacji i łazienki. Zgodnie z prognozą zawartą w dokumencie pn. Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata Miasto planuje zwiększenie zasobu mieszkań komunalnych o 7 i lokali socjalnych o 14. We wszystkich budynkach znajdujących się w zasobie mieszkaniowym Miasta Radlina konieczne jest przeprowadzenie prac remontowych i adaptacyjnych w tym termomodernizacji, wymiany instalacji elektrycznych i adaptacji pomieszczeń na nowe mieszkania i lokale. Średnia wysokość czynszu w latach opierała się stawce bazowej wynoszącej 2,95 zł/m 2. Obsługiwane przez ZGK zasoby mieszkaniowe w Radlinie są następujące (zlokalizowane są w dzielnicach: Biertułtowy, Marcel, Obszary, Reden): ul. Rogozina 59, ul. Hallera 13, 32, 34, ul. Korfantego 61, 79, 89, 93, ul. Rydułtowska 43, ul. Mielęckiego 7, 13, ul. Pocztowa 2, ul. Mikołajczyka 5, 6, 7, 9, 11, 13, 15, 17, ul. Mariacka 93, ul. Makuszyńskiego 17, ul. Rogozina 53. W poniższej tabeli nr 10 przedstawiono szczegółowe dane dotyczące liczby mieszkań w Radlinie oraz lat budowy obiektów znajdujących się w zasobach poszczególnych podmiotów. W przedmiotowej tabeli uwzględniono zasoby spółdzielni mieszkaniowych oraz Zakładu Gospodarki Komunalnej miasta Radlin. Właściciel Liczba lokali Budynki powstałe przed 1945 Spółdzielnia Mieszkaniowa Marcel Budynki powstałe w latach Budynki powstałe po

25 Spółdzielnia mieszkaniowa ROW ZGK Radlin SUMA Tabela nr 10. Liczba mieszkań w Radlinie oraz lata budowy. Opracowanie własne Budownictwo jednorodzinne Na obszarze miasta Radlin budownictwo jednorodzinne jest dominującym rodzajem zabudowy w takich dzielnicach jak: Głożyny, Reden, część Biertułtów i Obszary. W 2016 r. wydano 86 pozwoleń na budowę, a w 2015 wydano ich 124. Powoduje to sytuację, iż na obszarze miasta powoli zaczyna brakować powierzchni pod budownictwo jednorodzinne, co może świadczyć o tym, że miasto jest atrakcyjnym miejscem do zamieszkania. Wzrastająca liczba domów jednorodzinnych, w których w większości głównym źródłem ogrzewania są kotły na paliwo stałe (węgiel, flot, groszek) jest przyczyną tzw. niskiej emisji, która jest bardzo dużym problemem na terenie miasta Radlin. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Sytuacji związanej z jakością powietrza w gminie nie poprawia bryła rekultywacyjna, z której pyły przedostają się nad obszar miasta Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej Dzielnica Zdiagnozowany problem Obszar Marcel Głożyny, Reden, częściowo: Biertułtowy i Marcel; Obszary Marcel Marcel Biertułtowy Największa ilość wypłaconych dodatków mieszkaniowych wypłacana jest mieszkańcom z dzielnicy Marcel. Z tego rejonu pochodzi też większość osób składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego. Wysoki stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego spowodowany niską emisją, szczególnie na obszarach zabudowy jednorodzinnej i w okolicy bryły rekultywacyjnej (hałdy), kopalni, koksowni oraz elektrociepłowni. 140 mieszkań nie ma ubikacji i łazienki (15 budynków). Różnorodna struktura własnościowa utrudnia kompleksowe remonty. Mieszkania z największymi zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Marcel. Są to mieszkania zlokalizowane przy ul. Czecha, Solskiego. Mieszkania z zaległościami czynszowymi znajdują się w dzielnicy Biertułtowy i są zlokalizowane przy ul. Sienkiewicza, Sokolskiej. Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel Przestrzeń/środowisko Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel Zasoby mieszkaniowe spółdzielni Marcel, spółdzielni ROW Zasoby mieszkaniowe spółdzielni ROW, spółdzielni Marcel 24

26 Wszystkie dzielnice Niewiele budynków mieszkalnych powstałych po 1989 r. Najwięcej budynków powstało w latach Niski standard 140 mieszkań. Wszystkie dzielnice Wszystkie dzielnice Wszystkie dzielnice Wzrost eksmisji w tym bez wskazania lokalu socjalnego przy jednoczesnym zmniejszeniu zasobów gminy w mieszkania komunalne i socjalne, stanowi istotne zagrożenie zwiększenia się problemu bezdomności w gminie. Liczba wniosków złożonych na mieszkanie komunalne z zasobów gminy utrzymuje się rok do roku na poziomie ponad 40 wniosków. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Zasoby mieszkaniowe Zasoby mieszkaniowe gminne Zasoby mieszkaniowe gminne Jakość środowiska/powietrza Wszystkie dzielnice Szkody górnicze powodujące degradację budynków. Zasoby mieszkaniowe Tabela nr 11. Podsumowanie analizy infrastruktury przestrzennej. Opracowanie własne. 25

27 5.3. Infrastruktura techniczna Wprowadzenie Im bardziej rozwinięta jest w mieście infrastruktura techniczna, tym jest ono atrakcyjniejsze dla mieszkańców do zamieszkania i spędzania w nim wolnego czasu. Obecnie, polskie duże miasta i małe miasteczka i gminy w coraz większym stopniu konkurują o nowych mieszkańców. Dlatego starają się im zapewnić jak najlepsze warunki życia. Poniżej został przedstawiony stan infrastruktury dla całego miasta Radlin. Do analizy sytuacji wykorzystano dane z następujących dziedzin: infrastruktura drogowa, infrastruktura energetyczna, infrastruktura gazowa i ciepłownicza, infrastruktura wodno-kanalizacyjna. Analiza techniczna obejmuje swoim zasięgiem 5 dzielnic Radlina: Obszary, Marcel, Biertułtowy, Głożyny oraz Reden Infrastruktura komunikacyjna i drogowa Infrastruktura drogowa jest w dobrym stanie, ale ze względu na rosnące natężenie ruchu stale jest rozwijana i usprawniania. Warto podkreślić, że w zakresie komunikacji kolejowej miasto posiada komunikację pasażerską (przystanek kolejowy w dzielnicy Obszary) oraz działającą linię górniczego transportu kolejowego. Infrastrukturę transportu zbiorowego uzupełnia komunikacja autobusowa. Miasto Radlin posiada korzystne położenie komunikacyjne i stanowi dość ważny lokalny węzeł komunikacyjny o gęstej sieci szlaków drogowych. Ruch drogowy w mieście funkcjonuje w oparciu o układ komunikacyjny, składający się z czterech kategorii dróg, do których należą: drogi krajowe, powiatowe i gminne oraz drogi wewnętrzne. Poniższa tabela nr 12 przedstawia charakterystykę dróg na terenie Radlina: DROGI KRAJOWE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan DK 78 ul. Rybnicka dł. 2,7 km Dobry DROGI POWIATOWE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan 5001 S ul. Głożyńska dł. 1,05 km Dobry 5002 S ul. Chrobrego dł. 0,45 km Dobry, w 2014 wykonano nakładkę bitumiczną 5003 S ul. Kominka-Domeyki dł. 2,2 km Dobry, w 2014 wykonano nakładę na skrzyżowaniu z ul. Rydułtowską 5004 S ul. Napierskiego dł. 1,5 km Dobry 26

28 5024 S ul. Rydułtowska-Hallera- Korfantego dł. 4,5 km 5027 S ul. Sokolska dł. 0,42 km Dostateczny 5028 S ul. Rymera-Rogozina dł. 4,3 km Dostateczny 5029 S ul. Wiosny Ludów dł. 0,95 km Dobry Dostateczny, odcinkami na ul. Hallera i Rydułtowskiej położono nakładki bitumiczne DROGI GMINNE Numer drogi Długość na terenie Gminy [km] Stan S ul. Wantuły dł. 0,88 km Dobry S ul. Hutnicza dł. 0,40 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Mielęckiego-Wieczorka-Odległa dł. 2,2 km S ul. Irysowa dł. 0,26 km Nowa nawierzchnia Nowe nawierzchnie na ul. Wieczorka i Mielęckiego, aktualnie przygotowywana dokumentacja projektowa na przebudowę ul. Odległej S ul. Hubalczyków dł. 0,38 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Mariacka dł. 1,7 km Dostateczny, odcinek nowej nawierzchni po budowie kanalizacji S ul. Przyjaźni dł. 0,23 km Dobry S ul. Makuszyńskiego dł. 0,62 km Dobry, droga po przebudowie S ul. Stalmacha dł. 0,20 km Dobry, nawierzchnia z bloczków S ul. Cmentarna-Sienkiewicza dł. 0,52 km Dobry, na ul. Sienkiewicza w 2014 r. położono nową nakładkę S ul. Wypandów dł. 0,96 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Lompy dł. 0,16 km Dostateczny, nawierzchnia z bloczków S ul. Matejki dł. 1,67 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji, odcinek bez kanalizacji dostateczny S ul. Spacerowa dł. 1,53 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Narutowicza dł. 2,06 km Dobry S ul. Wiosenna dł. 1,14 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Zapolskiej dł. 0,62 km Nowa nawierzchnia po budowie kanalizacji S ul. Puszkina dł. 0,42 km Dobry, nawierzchnia z kostki betonowej S ul. Wrzosowa dł. 0,89 km Dobra S ul. Reymonta dł. 0,45 km Dobry, nawierzchnia z bloczków S ul. Nałkowskiej dł. 0,90 km dobry S ul. Orkana dł. 0,65 km Dobry, nowa nawierzchnia po kanalizacji S ul. Rymera dł. 0,45 km Dobry, nowa nawierzchnia Tabela nr 12. Drogi w Radlinie. Opracowanie własne. Drogi wewnętrzne, którymi zarządza Burmistrz Radlina mają długość 33 km i są na bieżąco remontowane, dodatkowo w miarę możliwości finansowych wykonywane są projekty przebudowy dróg polegające na utwardzeniu nawierzchni. 27

29 Na terenie Radlina organizacją publicznego transportu zbiorowego zajmuje się Międzygminny Związek Komunikacyjny z siedzibą w Jastrzębiu Zdroju. Obsługuje on 7 linii o numerach: 221, 222, 223, 225, 226, 227, 218. W 2014 r. Wdrożono projekt realizowany przez MZK dotowany przez wszystkich członków związku pn. Wsparcie obsługi i bezpieczeństwa pasażerów MZK Jastrzębie innowacyjnymi systemami informatycznymi, polegający m. in. na wprowadzeniu e-karty, systemu monitoringu autobusów czy zamontowaniu paneli informacyjnych przy przystankach. Dodatkowo prowadzącym transport zbiorowy jest Zarząd Transportu Zbiorowego w Rybniku. Na podstawie porozumienia ZTZ Rybnik obsługuje 6 linii komunikacyjnych o numerach: 1, 2, 3, 6, 8, N3. Prowadzone są również rozmowy pomiędzy Gminami i Powiatem związane z planem zrównoważonego rozwoju transportu zbiorowego dla powiatu wodzisławskiego, organizowanego przez starostę. Przez Radlin przebiega jedna linia kolejowa nr 158 relacji Rybnik- Chałupki, której pierwszy etap rewitalizacji zakończył się w 2010 r. W 2014 r. zakończono drugi etap remontu, dzięki któremu zostały wyremontowane perony wraz z zabudową nowych wiat i modernizacją oświetlenia, podniesiona zostanie również prędkość techniczna z 30 km/h do 80 km/h. W odniesieniu do infrastruktury komunikacyjnej i drogowej na terenie poszczególnych dzielnic Radlina, nie występuje sytuacja gdzie jest ona w szczególnie złym stanie lub standardzie. 28

30 Tabela nr 13 przedstawia sytuację w poszczególnych dzielnicach miasta w odniesieniu do infrastruktury drogowej. Nazwa dzielnicy Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Opis sytuacji Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Rymera, Napierskiego, Korfantego, Rogozina, Hallera) oraz następujące drogi gminne (ul.: Cmentarna, Damrota, Findera, Grabowa, Kwiatowa Lompy, Makuszyńskiego, Malinowa, Mariacka, Nałkowskiej, Sienkiewicza, Sokolska, Spacerowa, Stalmacha, Ściegiennego, Wierzbowa, Wypandów). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Głożyńska, Kominka, Rymera) oraz następujące drogi gminne (ul.: Chrobrego, Głogowa, Jaśminowa, Jałowcowa, Jaworowa, Kasztanowa, Miarki, Modrzewiowa, Nowa, Polna, Słowackiego, Sosnowa, Spacerowa, Świerkowa, Wawrzyńczyka, Wrzosowa. Przez obszar dzielnicy przebiegają droga powiatowa (ul. Korfantego) oraz następujące drogi gminne (ul.: Czecha, Irysowa, Mariacka, Mielęckiego, Odległa, Orkana, Pocztowa, Przyjaźni, Solskiego, Ujejskiego, Wieczorka). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi krajowe (ul. Rybnicka), powiatowe (ul.: Wiosny Ludów, Korfantego, Rogozina) oraz następujące drogi gminne (ul.: Dworcowa, Hubalczyków, Hutnicza, Mikołajczyka, Skautów, Wantuły). Przez obszar dzielnicy przebiegają drogi powiatowe (ul.: Sokolska, Rydułtowska, Domeyki) oraz następujące drogi gminne (ul.: Krótka, Młyńska, Narutowicza, Puszkina, Wiosenna, Zapolskiej) Tabela nr 13. Stan infrastruktury drogowej w Radlinie. Opracowanie własne Infrastruktura energetyczna Wnioski Dzielnica Biertułtowy jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Ze względu na duże natężenie ruchu, znaczącym problemem jest zanieczyszczenie powietrza spalinami oraz ruch pojazdów przebiegający w centrum dzielnicy. Ankietowani mieszkańcy wskazywali na bardzo duże natężenie ruchu samochodowego, brak poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się na rowerze oraz przechodzeniu przez jezdnię oraz na przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. W Bierutowach odnotowuje się najwięcej w mieście kolizji drogowych i potrąceń pieszych. Dzielnica Głożyny jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy nie wskazywali problemów komunikacyjnych, narzekali jedynie na przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. Dzielnica Marcel jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych, duże natężenie ruchu oraz chaos w parkowaniu samochodów na terenie osiedla Emma. Dzielnica Obszary jest dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne, choć jest to jedyna dzielnica miasta przez która biegnie droga wojewódzka. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Dzielnica Reden jest również dobrze skomunikowana z pozostałymi dzielnicami miasta. Dominują drogi gminne. Mieszkańcy tej dzielnicy jako problemy wskazywali: nadmierną prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. 29

31 Na terenie miasta Radlin działalność w zakresie wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej prowadzi firma Tauron Dystrybucja S.A. oraz Elektrociepłownia Marcel Sp. z o.o. Na terenie miasta nie występują elementy infrastruktury elektroenergetycznej najwyższych napięć (NN). Linie wysokiego napięcia (WN) 110 kv eksploatowane są przez spółkę Tauron Dystrybucja S.A. Przez teren miasta przebiegają linie wysokiego napięcia napowietrzne oraz kablowe 110 kv, jedno oraz dwutorowe. Stacje GPZ transformujące napięcie ze 110 kv na 20kV, które zasilają miasto Radlin są własnością spółki Tauron Dystrybucja S.A. i zlokalizowane są na terenie Radlina oraz Wodzisławia Śląskiego. Właścicielem sieci energetycznej w większości jest firma TAURON (około 248 km), a pozostałej części Miasto Radlin. Sieć oświetleniowa na terenie miasta posiada 52 obwody oświetleniowe w tym 1316 punktów świetlnych, wszystkie oprawy zostały wymienione na sodowe. Na bieżąco montowane są reduktory mocy na oświetleniu ulicznym, w miarę możliwości wymieniane są oprawy na LED (w 2015 r- 49 szt., w szt.). Stan sieci określany jest jako dobry oraz spełniający zapotrzebowanie. Potencjalny wpływ ww. infrastruktury energetycznej na jakość życia w mieście i zdrowie mieszkańców, przedstawia poniższa tabela nr 14. Nazwa dzielnicy Nazwa infrastruktury Wpływ na zdrowie mieszkańców i jakość życia w mieście. Biertułtowy Stacje niskiego i średniego napięcia (18) Występuje potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Przyjaźni, Odległa, ul. Malinowa, ul. Napierskiego). Głożyny Stacje niskiego i średniego napięcia (9) Występuje niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Marcel Stacje niskiego i średniego napięcia (15) Występuje potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Obszary Stacja wysokiego napięcia, linie wysokiego napięcia (9) Występuje najwyższe potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Wantuły, ul. Hutnicza). Reden Stacje niskiego i średniego napięcia (5) Występuje niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Tabela nr 14. Wpływ infrastruktury energetycznej na jakość życia w mieście. Opracowanie własne Infrastruktura gazowa i ciepłownicza Sieć gazowa Sieć gazowa obejmuje jedynie część dzielnic: Obszary, Marcel, część Biertułtów. Aktualnie do sieci przyłączonych jest 728 nieruchomości. Poczynione zostały kroki w kierunku rozbudowy sieci gazowej w Radlinie. We wrześniu i grudniu 2013 r., a także we wrześniu 2014 r. odbyły się spotkania mieszkańców, pracowników Urzędu Miasta z przedstawicielami 30

32 Polskiej Spółki Gazownictwa w Zabrzu. Ewentualna rozbudowa sieci gazowej zależeć będzie od ilości osób chętnych do przyłączenia. Dzielnice gdzie możliwa jest rozbudowa sieci to: Głożyny i Reden. W planach jest również budowa gazociągu przesyłowego relacji Radlin- Racibórz. Inwestorem byłaby firma GAZ-SYSTEM. Sieć ciepłownicza Ciepło na terenie Radlina dostarczane jest przez firmę Wodociągi Esox, która w 2011 r. przejęła eksploatowane przez Zakład Gospodarki Komunalnej odcinki sieci ciepłowniczej. System ciepłowniczy zasila głównie okolice centrum miasta (dzielnice: Marcel i Biertułtowy). Łączna długość sieci na terenie Miasta to 5943 m sieci wysokotemperaturowej (max. temperatura to 135 C) oraz 4700 m sieci niskotemperaturowej (max. temperatura to 90 C). Ilość przyłączy na dzień 31 grudnia 2015 r. to 166. Największą grupę odbiorców ciepła z systemu ciepłowniczego stanowią budynki wielorodzinne oraz obiekty użyteczności publicznej. W wyniku ankietyzacji przeprowadzonej na potrzeby wdrożenia Programu Gospodarki Niskoemisyjnej, największą chęć przyłączenia do sieci gazowniczej i cieplnej deklarowali mieszkańcy Głożyn Infrastruktura wodno-kanalizacyjna Sieć wodociągowa Mieszkańcy Radlina posiadają możliwość przyłączenia się do sieci wodociągowej. Firmami rozprowadzającymi wodę są: Wodociągi Esox (793 przyłączy), Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Rybniku (98 przyłączy), Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Wodzisławiu Śląskim (2156 przyłączy). Sieć kanalizacji sanitarnej W latach na terenie Radlina wybudowana została kanalizacja sanitarna współfinansowana ze środków unijnych. Funduszem spójności objęte zostały 4 gminy Wodzisław Śląski, Marklowice, Gorzyce oraz Radlin. Łącznie w Radlinie wybudowano 37,77 km nowej sieci, około 4 km zostało zmodernizowanej, powstały 4 przepompownie ścieków. Na dzień 31 grudnia 2015 r. ilość przyłączy wynosiła W latach ze środków PWiK wybudowano ponad 4 km sieci, ze środków miasta Radlin również ok 4 km, udzielono 5 dotacji na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. W skali całego miasta z kanalizacji sanitarnej korzysta 70% mieszkańców. 31

33 Degradacja przestrzeni w wyniku szkód górniczych Miasto Radlin jest gminą górniczą, która boryka się nie tylko z problemami społecznymi wynikającymi z przekształceń branży górniczej, ale także z degradacją tkani infrastrukturalnej wynikającej z ciągłej eksploatacji terenu pod powierzchnią miasta. Aktualnie całe miasto jest pod wpływem eksploatacji górniczej. Rejon centrum obejmuje wpływy Ruchu Marcel, natomiast pozostała część miasta obejmuje wpływy Ruchu Rydułtowy Diagnoza centrum miasta Radlina Cel badania Ankieta została przygotowana w ramach projektu City Centre Doctor, Programu URBACT III, który pomaga miastom w opracowaniu pragmatycznych rozwiązań, które są nowe, zrównoważone i integrują tematy miejskie, ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Ostatecznym efektem projektu będzie Lokalny Plan Działania, który zawierał będzie szczegółową koncepcję zmiany wizerunku i funkcji centrum Radlina. Generalnym celem opracowania ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta było rozpoznanie opinii różnych grup użytkowników ścisłego centrum Radlina na temat aktywności, wyglądu, funkcji, przedsiębiorczości, rekreacji, kulturalnych i gospodarczych wydarzeń, działalności społecznej, transportu, rozrywki, sportu i wizerunku centrum. Rezultatem badań mają być działania rewitalizacyjne, które stworzą miasto bardziej przyjazne mieszkańcom i przedsiębiorstwom. Pytania zadano osobom, które w centrum miasta mieszkają, pracują lub je odwiedzają. Dodatkowo pytania zadano uczniom radlińskich szkół oraz internautom. Cel generalny ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta przekłada się na następujące cele operacyjne: identyfikacja opinii respondentów w zakresie funkcji, które pełni ścisłe centrum Radlina; identyfikacja pożądanych przez respondentów zmian w obszarze centrum; identyfikacja działalności, które zdaniem respondentów powinny zostać zlokalizowane w centrum Radlina; wskazanie elementów, które powinny tworzyć pożądaną atmosferę ścisłego centrum; rozpoznanie opinii respondentów w zakresie działalności, wydarzeń, których lokalizacja centrum Radlina byłby czynnikiem przyciągającym mieszkańców i odwiedzających miasto; rozpoznanie postaw respondentów wobec zmian w centrum miasta. Metodologia analizy Metodologia prac obejmowała wykonanie następujących zadań: przeprowadzenie bezpośredniego badania ankietowego wśród grup faktycznych i potencjalnych użytkowników ścisłego centrum Radlina, tj.: mieszkańców, gości, 32

34 pracowników, członków Lokalnej Grupy Wsparcia (otrzymano 106 ankiet); przeprowadzenie ankiety internetowej umieszczonej na stronie www miasta, dającej możliwość wypowiedzenia się w badanej sprawie zainteresowanym, ankieta cieszyła się dużą popularnością (otrzymano 161 ankiet); sporządzenie analiz rozkładów odpowiedzi udzielonych przez respondentów bezpośredniego badania ankietowego oraz osób, które wzięły udział w ankiecie internetowej; sporządzenie raportu z ankiety City Centre Doctor Project Survey Postrzeganie centrum miasta. Dobór próby badawczej Podczas badań otrzymano 267 odpowiedzi, w tym 106 ankiet papierowych i 161 ankiet z witryny sieci Web. Do tej pory, podczas wszystkich badań internetowych, Miasto Radlin nie otrzymało takiej ilości odpowiedzi w ciągu 12 dni. Wnioski z ankiet Biorąc pod uwagę wszystkie odpowiedzi respondentów rysuje się następujący obraz centrum miasta Radlina. Z jednej strony centrum miasta Radlina jest z wykorzystywane przez mieszkańców. Ludzie lubią robić zakupy w małych sklepach, korzystają z: banków, kwiaciarni, rynku, usług fryzjera, restauracji. Ponadto mieszkańcy Radlina odwiedzają centrum miasta dość często - spacerują, robią zakupy, mają więc potrzebę korzystania z centrum. Jedna czwarta respondentów jest w centrum codziennie, a połowa z nich jest dwa razy w tygodniu. To jest bardzo ważny wskaźnik dodatni. Nie ma zbyt dużych różnic w korzystaniu z centrum miasta w okresie letnim i poza sezonem. Obywatele czują się bezpiecznie w centrum miasta. Wielu ludzi by dotrzeć do centrum miasta potrzebuje zaledwie 10 minut. Większość ankietowanych odwiedza centrum miasta, aby skorzystać z usług pocztowych, urzędowych i opieki medycznej. Niektórzy ludzie deklarują korzystanie z usług dla młodzieży, transportu publicznego i usług rekreacyjnych. Usługi dla osób starszych mają najniższy odsetek pomimo diagnozy demograficznej. Ankietowani deklarowali, że w centrum miasta lubią: robić zakupy, spędzać wolny czas, pracować, prowadzić działalność gospodarczą. Respondenci wskazywali centrum miasta, jak najlepsze miejsce do prowadzenia działalności gospodarczej. Respondenci są w większości zadowoleni z godzin otwarcia punktów handlowych. Z drugiej strony większość respondentów wskazała na inne miasta, w pobliżu Radlina, jako najlepsze miejsca do znalezienia pracy. Zgodnie z deklaracją trzech czwartych ankietowanych godziny otwarcia miejsc oferujących usługi rekreacyjne są średnio zadawalające lub niezadawalające. Również większość odpowiedzi wskazuje inne miasta jako najlepsze miejsce do robienia zakupów - Rybnik, Katowice, Kraków. Miejsce, które jest najlepsze by spędzać wolny czas znajduje się poza centrum miasta, ale także poza Radlinem i jest to inne miasto. 33

35 Ludzie nie czują się bezpiecznie podczas jazdy na rowerze lub przechodząc na drugą stronę ulicy. Najważniejszym wyzwaniem w centrum miasta jest ograniczenie przepływu samochodów i wprowadzenie ograniczenia prędkości do 20 km/h. Inne wyzwania wskazane przez respondentów to: zamknięcie centrum miasta dla samochodów, budowa: ścieżek rowerowych, nowe miejsca parkingowe, nowe miejsca pracy, naprawa dróg, zmniejszenia niskiej emisji, modernizacja rynku, budowa ograniczników prędkości. Ankietowani potwierdzili, że do najbardziej brakujących rzeczy w centrum miasta należą: kawiarnia, parking, kino na wolnym powietrzu, centrum handlowe, a także informacja turystyczna, park miejski, ścieżki rowerowe, tereny zielone, place zabaw, odkryty basen, wybieg dla psów, dyskoteka, miejsce dla matek z dziećmi, apteka. Czego brakuje w centrum miasta? : kawiarnie : kino na wolnym powietrzu 98: parking 89: galeria handlowa : centrum informacji turystycznej 43: inne 20 0 Wykres nr 11. Czego brakuje zdaniem respondentów w centrum Radlina. Opracowanie własne. Najważniejsza inwestycja do realizacji w centrum miasta : ograniczenie ruchu samochodów 99: inne: ścieżki rowerowe, parkingi, : strefa "tempo20 " 0 Wykres nr 12. Najważniejsze inwestycje do realizacji w centrum Radlina. Opracowanie własne. 34

36 W kontekście realizacji całego programu rewitalizacji, projekt CityCentreDoctor jest bardzo ważnym impulsem do rewitalizacji centrum miasta, co w połączeniu z rewitalizacją dzielnicy Marcel (obszaru rewitalizacji) spowoduje efekt synergii, polegający na tym, że większa liczba mieszkańców w centrum miasta i gości, przełoży się na zmianę postrzegania i pojawienie się turystów, może i nowych firm na trenie osiedla Emma w dzielnicy Marcel. To z kolei przyśpieszy wyprowadzenie z sytuacji kryzysowej obszaru rewitalizacji Podsumowanie analizy sfery przestrzenno-technicznej Tabela nr 15. Stan infrastruktury technicznej w Radlinie. Opracowanie własne. Dzielnica Zdiagnozowany problem Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Ze względu na duże natężenie ruchu, znaczącym problemem jest zanieczyszczenie powietrza spalinami oraz ruch pojazdów przebiegający w centrum dzielnicy. Brak poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się na rowerze oraz przechodzeniu przez jezdnię. Przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. W Bierutowach odnotowuje się najwięcej w mieście kolizji drogowych i potrąceń pieszych. Stacje niskiego i średniego napięcia (18) powodują potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Przyjaźni, Odległa, ul. Malinowa, ul. Napierskiego). Szkody górnicze powodujące degradacje budynków oraz terenu. Przekraczanie prędkości przez samochody osobowe. Stacje niskiego i średniego napięcia (9) powodują niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradacje budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych, duże natężenie ruchu oraz chaos w parkowaniu samochodów na terenie osiedla Emma. Stacje niskiego i średniego napięcia (15) powodują potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Stacja wysokiego napięcia, linie wysokiego napięcia (9) powodują najwyższe potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców (ul. Wantuły, ul. Hutnicza). Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. Nadmierna prędkość pojazdów osobowych oraz brak poczucia bezpieczeństwa przy poruszaniu się na rowerze. Stacje niskiego i średniego napięcia (5) powodują niskie potencjalne negatywne oddziaływanie na zdrowie mieszkańców. Szkody górnicze powodujące degradację budynków oraz terenu. 35

37 Analiza sfery środowiskowej Wprowadzenie Miasto Radlin jest gminą górniczą, jedną z niewielu w kraju i województwie śląskim, w której w dalszym ciągu odbywa się eksploatacja węgla kamiennego. Fakt ten determinuje rodzaj zabudowy w mieście, stabilność związaną z 3,5 tysiącami miejsc pracy, ale także przysparza problemów szczególnie w kwestii środowiskowej. Na terenie gminy dominuje zabudowa przemysłowa i osiedla domów jednorodzinnych). Zajmują one ponad połowę obszaru całej gminy. Stosunkowo niewielką część powierzchni miasta stanowią lasy oraz tereny zielone. Przez obszar Radlina przepływają: ciek Radliński (od strony Pszowa w kierunku Wodzisławia Śląskiego w dzielnicy Głożyny), ciek Akacjowa-Rymera (w dzielnicy Głożyny), ciek E, rów B i ciek Niedobczycki (płynące w stronę Rybnika do rzeki Nacyny w dzielnicy Reden), ciek Makuszyński, Zawerski, i radliński Wschodni (w dzielnicy Obszary) oraz ciek Makoszowski i Biertułtowski (w dzielnicy Biertułtowy). Na terenie miasta w dzielnicy Obszary znajdują się trzy większe kompleksy leśne, jeden z nich to Park Leśny im. Powstańców Śląskich, drugi - trzy razy większy pod względem obszaru otacza zdegradowany, nieczynny obiekt rekreacyjny tzw. Bażanciarnię, natomiast trzeci (najmniejszy) to Park im. Ofiar Szybu Reden Eksploatacja górnicza Znaczną część powierzchni Radlina zajmują: kopalnia, która obecnie nosi nazwę Ruch Marcel (część Polskiej Grupy Górniczej), bryła rekultywacyjna (tzw. hałda ), koksowania oraz elektrociepłownia. Pod powierzchnią miasta Radlin prowadzona jest eksploatacja górnicza, co skutkuje powstawaniem szkód górniczych na powierzchni, które powodują degradację budynków oraz innej infrastruktury miejskiej. Szkody górnicze, choć są systematycznie usuwane powodują obniżenie jakości życia w mieście, a także wyższe koszty budowy nowych budynków. Z eksploatacją górniczą wiąże się również temat odpadów wydobywczych, które należy składować. Powoduje to degradację środowiska naturalnego, przestrzeni oraz uwalnianie do atmosfery pyłów. Podział odpadów wydobywczych ze względu na ich charakterystykę techniczną oraz procesy eksploatacyjne i technologiczne jest następujący: Odpady górnicze skały pochodzące z robót górniczych i przygotowawczych udostępniających złoże kopaliny głównej w kopalniach głębinowych lub odkrywkowych. Odpady te stanowią średnio ok. 20% ogólnej masy odpadów wydobywczych. Odpady przeróbcze - materiał skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny głównej (np. w trakcie sortowania, rozdrabniania, 36

38 płukania, flotacji). Ich udział w ogólnej masie wytwarzanych odpadów wydobywczych wynosi blisko 80%. Odpady wtórne przetwórcze (przeróbcze) - pozostałości po przetwórstwie kopaliny głównej, powstające w procesach wytwarzania produktów handlowych. W związku z tym, iż na terenie miasta funkcjonuje kopalnia, koksownia i elektrociepłownia, znaczną część jego powierzchni (1/6) zajmuje bryła rekultywacyjna, która jest systematycznie powiększana i zagospodarowywana zgodnie z najnowszymi technologiami prośrodowiskowymi (warstwy biologicznie czynne, nasadzenia). Wymienione wyżej zjawiska powodują zanieczyszczenie powietrza w mieście, co przekłada się na bardzo złą jego jakość i choroby układu oddechowego Zanieczyszczenie powietrza Jak wskazano wyżej, toksyczne gazy i pyły wydobywające się z hałdy mają negatywny wpływ na jakość powietrza w mieście. Do tego zjawiska dochodzi wzrastająca liczba domów jednorodzinnych, w których w większości głównym źródłem ogrzewania są kotły na paliwo stałe (węgiel, flot, groszek) jest to przyczyną tzw. niskiej emisji, która jest bardzo dużym problemem na terenie miasta Radlin. Bardzo często zdarzają się przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny. Problem zanieczyszczenia powietrza w mieście, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru miasta Grunty i struktura własności gruntów W skład terenów zielonych wchodzą lasy publiczne, które zajmują powierzchnię 91,4% wszystkich lasów (105,97 ha). Do tej grupy lasów zaliczmy: lasy publiczne Skarbu Państwa, lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych, lasy Skarbu Państwa w zasobie własności rolnej oraz lasy publiczne gminne. Na terenie gminy lasy prywatne stanowią zaledwie 8,6% wszystkich lasów (10,1 ha). Z punktu widzenia realizacji programu rewitalizacji istotna jest struktura własności gruntów miasta, gdyż obrazuje to rodzaj uprawnienia właścicielskiego i jakie podmioty są głównymi właścicielami gruntów w gminie. W poniższej tabeli nr 16, przedstawiono szczegółowe dane dotyczące własności gruntów znajdujących się na terenie miasta Radlina. 37

39 Rodzaj uprawnienia właścicielskiego Powierzchnia gruntów (ha) Udział procentowy w powierzchni (%) Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa nieoddane do użytkowania wieczystego Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa oddane do użytkowania wieczystego Grunty jednoosobowych spółek 2 0,2 Skarbu Państwa, przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych Grunty Gminy nieoddane w użytkowanie wieczyste Grunty Gminy oddane w 11 1 użytkowanie wieczyste Grunty osób fizycznych Grunty spółdzielni innych niż 1 0,1 mieszkaniowe i rolnicze Grunty kościołów i związków 5 0,4 wyznaniowych Grunty powiatu i województwa 3 0,3 Grunty spółek prawa handlowego i innych podmiotów 16 2 Tabela nr 16. Własność gruntów w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej gruntów na terenie miasta Radlin należy do osób fizycznych (60%), następnie grunty Skarbu Państwa oddane do użytkowania wieczystego stanowią 16% i 12% stanowią grunty Skarbu Państwa nieoddane do użytkowania wieczystego. Wskazuje to na konieczność współpracy przy realizowaniu Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Radlin z osobami fizycznymi i szerokorozumianym sektorem prywatnym. 38

40 6.4. Podsumowanie analizy sfery środowiskowej Dzielnica Biertułtowy Głożyny Marcel Obszary Reden Zdiagnozowany problem Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizację hałdy, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłów czy innych substancji takich jak benzo(a)pireny w powietrzu atmosferycznym. Problem zanieczyszczenia powietrza, ze względu na lokalizacje hałdy oraz budownictwo jednorodzinne, dotyczy całego obszaru dzielnicy. Szkody górnicze, które powodują degradację budynków, terenu oraz innej infrastruktury miejskiej. Tabela nr 17. Podsumowanie analizy środowiskowej. Opracowanie własne. 39

41 Analiza sfery gospodarczej 7.1. Rynek pracy W Radlinie na 1000 mieszkańców pracuje 326 osób. Jest to znacznie więcej od wartości dla województwa śląskiego oraz znacznie więcej od wartości dla Polski. 45,3% wszystkich pracujących ogółem stanowią kobiety, a 54,7% mężczyźni. Bezrobocie w Radlinie wynosiło w 2014 roku 10,1% (13,4% wśród kobiet i 7,0% wśród mężczyzn). Jest to nieznacznie więcej od stopy bezrobocia dla województwa śląskiego oraz znacznie mniej od stopy bezrobocia dla całej Polski. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Radlinie wynosi 3 139,42 zł, co odpowiada 78,40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce. Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców Radlina osób wyjeżdża do pracy do innych miast, a 841 pracujących przyjeżdża do pracy spoza gminy - tak więc saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosi ,5% aktywnych zawodowo mieszkańców Radlina pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), 44,8% w przemyśle i budownictwie, a 15,4% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 2,3% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości). Głównymi podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na terenie Radlina są: Kopalnia Węgla Kamiennego Ruch Marcel, prowadzi wydobycie węgla ze złóż znajdujących się pod miejscowościami Radlin, Wodzisław Śląski, Rybnik-Niedobczyce i zatrudnia 3180 pracowników, Koksownia Radlin, zakład przemysłowy, należący do Kombinatu Koksochemicznego z Zabrza będącego częścią grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Koksownia zatrudnia 233 pracowników, a z spółkami zależnymi ok. 400 osób, Elektrociepłownia Marcel Sp. z o. o., zakład wytwarzający ciepło i energię elektryczną, zatrudniający 144 pracowników. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw stanowi 83% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta. Co oznacza, że na terenie Radlina działają w sumie 1073 mikro, małe i średnie firmy. Strukturę wszystkich podmiotów działających legalnie w Radlinie, przedstawia poniższa tabela nr

42 Rodzaj podmiotu Liczba Spółki handlowe 75 (19 z udziałem kapitału zagranicznego) Spółki cywilne 82 Spółdzielnie 3 Organizacje pozarządowe 34 Osoby fizyczne prowadzące działalność 1073 gospodarczą SUMA 1267 Tabela nr 18. Struktura podmiotów gospodarczych Miasta Radlin. Opracowanie własne na podstawie danych z portalu naszakasa.org.pl, GUS oraz BDL. Warto zauważyć, iż w ramach sklasyfikowanych wszystkich podmiotów gospodarki narodowej działających w Radlinie w 2014 r., czyli 1198, tylko 26 pochodziło z sektora publicznego, a 1172 z sektora prywatnego (dane pochodzą z BDL oraz GUS) Budżet miasta Suma wydatków z budżetu Radlina wyniosła w 2014 roku 66,0 mln złotych, co daje 3,7 tys złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost wydatków o 23.2% w porównaniu do roku Największa część budżetu Radlina, tj. 45.4% została przeznaczona na Dział Oświata i wychowanie. Dużą część wydatków z budżetu przeznaczona została na Dział Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (11.6%) oraz na Dział Pomoc społeczna (9.8%). Wydatki inwestycyjne stanowiły 18,4 mln złotych, czyli 27,9% wydatków ogółem. Suma dochodów do budżetu Radlina wyniosła w 2014 roku 53,4 mln złotych, co daje 3,0 tys. złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost dochodów o 3.7% w porównaniu do roku Największa część dochodów wygenerował Dział Dochody od osób prawnych, fizycznych i od innych jednostek (61.4%). Duża część wpływów pochodzi z Dział Różne rozliczenia (18.8%) oraz z Dział Pomoc społeczna (8.3%). W budżecie Radlina wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wynosiły 796 złotych na mieszkańca (26,7%), natomiast dochód z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych wynosił 7,6 złotych na mieszkańca (0,3%). Inne dochody podatkowe, ustalone i pobierane na podstawie odrębnych ustaw, stanowiły 30,1%. Rodzaj dochodu Podatki Środki z budżetu państwa Zobowiązania zaciągnięte przez Miasto Dochody majątkowe Opłaty i kary Środki pozyskane z UE i innych programów Zaległe rozliczenia, zwroty i inne wpływy Wartość 33,5 mln zł 17,9 mln zł 8,4 mln zł 5,1 mln zł 3,0 mln zł 472 tys. zł 395 tys. zł SUMA 68,7 MLN ZŁ Tabela nr 19. Struktura dochodowa budżetu Miasta Radlin w 2015 r. Opracowanie własne na podstawie opracowania pn. Sprawozdania budżetowe JST udostępniane przez Ministerstwo Finansów RP. 41

43 Jak wynika z tabeli nr 19, aż połowę dochodów budżetu miasta stanowią podatki, na drugim miejscu znajdują się środki z budżetu państwa. Istotnym wsparciem są dochody majątkowe oraz środki z opłat i kar. W związku z tym kluczowe działania jakie musi podejmować miasto, również w ramach realizacji GPRR to dbanie o warunki do osiedlania się nowych mieszkańców oraz sprzyjanie powstawaniu nowych miejsc pracy, szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie na obszarze zdegradowanym i obszarze rewitalizacji. W odniesieniu do struktury podatków (poniższy wykres nr 1), warto zauważyć, że dominuje podatek dochodowy od osób fizycznych, stanowiący 92% wszystkich podatków. Jest to bardzo ciekawa sytuacja w odniesieniu do 3 dużych zakładów pracy, funkcjonujących w mieście. podatek dochodowy od osób fizycznych podatek od środków transportowych podatek od czynności cywilnoprawnych podatek odchodowy od firm i instytucji podatek rolny 92% pozostałe Wykres nr 13. Struktura dochodów podatkowych w budżecie Miasta Radlin. Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP, Wydział Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Podsumowując, należy zauważyć, iż sytuacja finansów publicznych miasta Radlin, rozumianych jako budżet miasta jest co najmniej dobra, co pokazuje wykres nr 14, na którym poziom wydatków jest zbilansowany z poziomem dochodów. Idealna sytuacja budżetowa dla każdego miasta to wyższy poziom dochodów niż wydatków. Prowadzi to do uzyskania nadwyżki finansowej, która pozwala na pokrycie ewentualnych różnic w dochodach i wydatkach w latach przyszłych, jednak taka sytuacja jest coraz mniej prawdopodobna ze względu na coraz większe obciążenie samorządów obowiązkami i zadaniami bez zapewnienia środków na ich realizację z budżetu państwa. Każde miasto więc dąży do uzyskania jak najmniejszych różnic między dochodami a wydatkami. Na podstawie danych zawartych na wykresie nr 11 można stwierdzić, iż budżet miasta Radlin najtrudniejszą sytuację finansową miał w roku 2009, 2010 oraz 2014, w pozostałych latach wydatki i dochody utrzymywały się na optymalnym poziomie. W roku 2014 różnica między wydatkami a dochodami wynosiła aż 13 mln zł, natomiast już w roku 2015 tylko 2 mln zł. Oznacza to, iż miasto reaguje w szybkim czasie na problemy finansowe oraz, że poniesione wydatki są dobrze zaplanowane i w dłuższej perspektywie są bilansowane dochodami. 42

44 Dochody Wydatki Wykres nr 14. Sytuacja budżetowa Radlina w latach , Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP. Jak pokazuje poniższa tabela nr 20 Struktura wydatków w budżecie Miasta Radlin, największe nakłady Miasto Radlin ponosi na edukację, jest to 1/3 budżetu miasta, w dalszej kolejności znajduje się pomoc społeczna, na którą miasto przeznacza, aż 7 mln zł. Kategorie wydatków Oświata, wychowanie Ochrona przyrody, wygląd okolicy Pomoc społeczna Urząd miasta, administracja Sport Obsługa zadłużenia, finansowanie nadwyżki/deficytu gminy Pozostałe SUMA Wartość 22,5 mln zł 8 mln zł 7 mln zł 5,8 mln zł 4,9 mln zł 4,5 mln zł 10,4 mln zł 63,1 MLN ZŁ Tabela nr 20. Struktura wydatków w budżecie Miasta Radlin w 2015 r. Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP, Wydział Rozwoju i Funduszy Zewnętrznych. Poniższy wykres nr 15 przedstawia wydatki z budżetu Miasta Radlin na poszczególne dziedziny/obszary w ujęciu procentowym. Jak jasno wynika z wykresu, wydatki na pomoc społeczną oraz edukację, pochłaniają połowę budżetu miasta. Pojawia się tu pole do podejmowania działań na rzecz osób korzystających z pomocy społecznej, tak aby się usamodzielniły tzn. znalazły pracę i przestały korzystać z pomocy społecznej. Jednak jak wiadomo, zdarza się, że jest grupa osób, które po prostu pracować nie chcą. Dlatego jest to duże wyzwanie dla GPRR. 43

45 16% Oświata,wychowanie 7% 8% 36% Ochrona przyrody, wygląd okolicy Pomoc społeczna Urząd gminy, administracja Sport 9% 11% 13% Obsługa zadłużenia Pozostałe Wykres nr 15. Procentowe wydatki z budżetu Miasta Radlin wg dziedzin., Opracowanie: na podstawie Sprawozdania budżetowego JST udostępnianego przez Ministerstwo Finansów RP Bezrobocie Poniżej przedstawiono dane dotyczące natężenia bezrobocia w mieście w 2016 r.: Rejon Ilość osób bezrobotnych Ilość bezrobotnych kobiet Natężenie bezrobocia w % (ilość osób bezrobotnych do ilości osób stale zamieszkujących dany rejon) Udział bezrobotnych kobiet w % Marcel ,71 60,87 Obszary ,51 65,63 Biertułtowy ,39 69,57 Głożyny ,12 54,24 Reden ,27 60,87 Suma ,67 63,40 Tabela nr 21. Natężenie bezrobocia w Radlinie. Opracowanie własne. Największy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców występuje w rejonie Marcel i wynosi 3,71%. W skali całego miasta natężenie bezrobocia wynosi 2,67% - tak więc na obszarze wykazującym największe skupienie powyższego zjawiska problemowego jest on o 1,04% większy. Jak wynika z danych Powiatowego Urzędu Pracy, największa liczba osób bezrobotnych zamieszkiwała w obrębie dzielnicy: Marcel i Biertułtowy po 161 osób. W dzielnicy Marcel najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Wodzisławiu Śląskim zamieszkuje na ul. Korfantego, Mielęckiego i Solskiego. W dzielnicy Biertułtowy problem ten najczęściej występuje wśród osób zamieszkujących ul. Rymera, Sienkiewicza i Hallera. Należy również zwrócić uwagę, iż w każdym rejonie miasta dominującą grupą wśród osób bezrobotnych są kobiety. W skali całego miasta kobiety stanowią 63,4% wszystkich osób bezrobotnych. Ta analiza ma znaczenie dla wyznaczania obszaru zdegradowanego, ponieważ 44

46 kobiety mają szczególnie utrudniony dostęp do rynku pracy, w warunkach dominacji monokultury przemysłu węglowego. W poniższej tabeli nr 22, wskazano liczbę osób długotrwale bezrobotnych w poszczególnych rejonach miasta: Rejon Ilość osób długotrwale bezrobotnych % udział osób długotrwale bezrobotnych Marcel 92 57,14 Obszary 19 59,38 Biertułtowy 84 52,17 Głożyny 23 38,98 Reden 29 63,04 Suma ,81 Tabela nr 22. Liczba osób długotrwale bezrobotnych w Radlinie. Opracowanie własne. Jak wynika z powyższych danych w większości dzielnic miasta udział osób długotrwale bezrobotnych, które pozostawały w rejestrze powiatowego urzędu pracy więcej niż 12 miesięcy, wśród wszystkich osób bezrobotnych przekracza 50%. Zjawisko bezrobocia można również rozpatrywać ze względu na wykształcenie osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. Zgodnie z danymi uzyskanymi z Powiatowego Urzędu Pracy w Wodzisławiu Śląskim w poszczególnych rejonach miasta Radlin liczba osób pozostających bez pracy w podziale na wykształcenie przedstawia się następująco: Rejon Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Suma Tabela nr 23. Wykształcenie osób bezrobotnych w Radlinie. Opracowanie własne. W skali całego miasta w 2016 r. wśród wszystkich 459 bezrobotnych najwięcej osób posiadało wykształcenie, co najwyżej gimnazjalne (147 osoby) oraz zasadnicze zawodowe (134). Najmniej bezrobotnych posiadało wykształcenie średnie ogólnokształcące oraz wyższe, co można interpretować dwojako: osób z takim wykształceniem na rynku pracy jest stosunkowo niewiele w porównaniu do osób reprezentujących pozostałe grupy, osoby z takim wykształceniem są pożądane z punktu widzenia pracodawców. 45

47 Pozyskane dane pozwalają również ustalić grupę wiekową najbardziej dotkniętą brakiem zatrudnienia. Struktura bezrobocia według grup wiekowych przedstawia się następująco: Rejon i więcej lat Marcel Obszary Biertułtowy Głożyny Reden Suma Tabela nr 24. Struktura bezrobocia wg grup wiekowych w Radlinie. Opracowanie własne. Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowano w kategorii wiekowej i lat. Z reguły są to osoby, które ze względu na uczęszczanie do dziennych szkół wyższych wcześniej nie pracowały zawodowo i nie posiadają bogatego doświadczenia zawodowego. Najmniej osób bezrobotnych odnotowano w kategorii wiekowej 60+. Szczegółowe dane na temat bezrobotnych umożliwiają dobór właściwych działań zaradczych, charakteryzujących się maksymalną efektywnością oraz ukierunkowaniem na potrzeby przedstawicieli tej grupy Podsumowanie analizy sfery gospodarczej Ogólna sytuacja gospodarcza miasta Radlin jest dobra, ze względu na funkcjonujące: kopalnię, koksownię i elektrociepłownię, które zatrudniają ok osób oraz prowadzące działalność gospodarczą mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Również sytuacja budżetowa Miasta Radlin jest zadowalająca tzn. miasto posiada środki własne na inwestycje. Sytuację gospodarczą miasta poprawia również wzrastająca liczba budowanych nowych domów jednorodzinnych, tym samym nowi mieszkańcy płacą podatki. Niestety zarejestrowanych bezrobotnych jest prawie 500 osób i większość pochodzi z dzielnicy Marcel. Grupą wiekową z największym odsetkiem bezrobotnych jest grupa od 25 do 44 lat. 63% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych stanowią kobiety. Najwięcej bezrobotnych legitymuje się wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym i zawodowym. 46

48 Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji 8.1. Wprowadzenie Wybór obszaru miasta do objęcia procesem rewitalizacji jest wynikiem gruntownej analizy zjawisk kryzysowych w Radlinie i ustalenia ich koncentracji terytorialnej. W oparciu o podsumowanie analiz ilościowych i wyznaczonych w oparciu o nie obszarów nasilenia negatywnych zjawisk, wyznaczono obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji, jako podstawę do uszczegółowienia w procesie konsultacji społecznych, które będą ważnym elementem procesu sporządzenia niniejszego dokumentu. Partycypacja społeczna możliwa będzie dzięki: spotkaniu informacyjnemu z mieszkańcami, spotkaniu z Lokalną Grupa Wsparcia, organizacji 5 warsztatów z mieszkańcami z przedsiębiorcami i przedstawicielami organizacji pozarządowych, przeprowadzeniu badania ankietowego wśród mieszkańców (drogą internetową i papierową). Zarówno obszar zdegradowany jak również obszar rewitalizacji przedstawiono na przejrzystych mapach z precyzyjnym zakreśleniem granic. Określona wielkość obszarów rewitalizacji w stosunku do obszaru całego miasta została wyznaczona zgodnie z horyzontalną zasadą koncentracji terytorialnej. Zgodnie z definicją obszaru rewitalizacji, określoną w Ustawie o rewitalizacji wyznaczony obszar musi mieścić się w granicach do 20% powierzchni miasta oraz nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% liczby mieszkańców miasta Metodologia wytyczenia obszarów zdegradowanych Stopień degradacji obszaru miasta został zbadany w czterech podstawowych aspektach społecznym, przestrzenno-technicznym, środowiskowym i gospodarczym. Analizy dokonano na podstawie danych statystycznych oraz danych z miejskich jednostek, wydziałów urzędu miasta, Policji, straży Miejskiej oraz spółdzielni z terenu Radlina. Dotyczyła ona obszaru całego miasta i pozwoliła na zdiagnozowanie podstawowych problemów w każdej z ww. sfer w podziale na pięć dzielnic. Do szczegółowego zdiagnozowania oraz wyznaczenia obszaru zdegradowanego w sferze społecznej posłużono się wskaźnikami opisującymi złą sytuację w sferze społecznej. Do analizy wykorzystano w każdej sytuacji pięć dzielnic miasta Radlin, w których analizowane było występowanie i nasilenie poniższych zjawisk: Przemoc, Przestępczość, Wykroczenia, 47

49 Bezrobocie, Niepełnosprawność, Ubóstwo, Długotrwała choroba, Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych rodziny niepełne, Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych rodziny wielodzietne, Liczba osób otrzymujących wsparcie w formie zasiłków, Liczba rodzin, w których powodem przyznania pomocy były uzależnienia. Jeżeli chodzi o sferę przestrzenno-techniczną, to w zakresie infrastruktury przestrzennej analizie poddano: zasoby mieszkaniowe (ich liczbę, stan i rozmieszczenie, wypłacane dodatki mieszkaniowe, standard mieszkań, strukturę własnościową, rok budowy, liczbę eksmisji, wnioski złożone na mieszkania komunalne, socjalne, chronione), budownictwo jednorodzinne (lokalizacja, liczba, wpływ na środowisko naturalne). W zakresie infrastruktury technicznej wzięto pod uwagę: stan infrastruktury komunikacyjnej i drogowej, stan infrastruktury energetycznej, gazowej, ciepłowniczej oraz wodno-kanalizacyjnej. W odniesieniu do sfery gospodarczej negatywne zjawiska były analizowane w oparciu o dane szczegółowe dotyczące bezrobocia, tzn. jego strukturę, natężenie, dane ilościowe, grupy wiekowe. Szerszą sytuację gospodarczą przeanalizowano jedynie poglądowo w oparciu o dane nt. stanu finansów miasta, struktury wydatków, inwestycji, przedsiębiorczości, głównych pracodawców, ponieważ brak jest innych danych na poziomie wyodrębnionych dzielnic miasta w tym zakresie. Analiza sfery środowiskowej objęła zbadanie wpływu: eksploatacji górniczej, zanieczyszczenia powietrza, własności i struktury gruntów, na jakość środowiska w Radlinie, również w kontekście warunków życia w mieście i zdrowia mieszkańców. Kolejnym krokiem diagnozy będzie przeprowadzanie ankietyzacji oraz poddanie pod konsultacje wyznaczonych obszarów zdegradowanych. Obszary te wyznaczone zostały jako te części miasta, które cechuje występowanie negatywnych zjawisk. 48

50 8.3. Obszar zdegradowany Bazując na zgromadzonych danych statystycznych, przeprowadzonych obserwacjach oraz wynikach analizy wskaźników obliczonych dla poszczególnych dzielnic miasta Radlin w sferze społecznej, przestrzenno-technicznej, środowiskowej i gospodarczej, dokonano selekcji obszarów kryzysowych w celu wyznaczenia obszarów zdegradowanych. Obszary takie charakteryzują się nasilonym występowaniem określonych negatywnych zjawisk przede wszystkim społecznych oraz obecnością co najmniej jednego z negatywnych zjawisk o charakterze gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub technicznym. W sferze społecznej stan kryzysowy przejawia się między innymi: wysokim poziomem przestępczości, przemocą w rodzinie, ubóstwem, bezdomnością, wykluczeniem społecznym. W sferze gospodarczej: bezrobociem, w sferze środowiskowej: degradacją terenu, zanieczyszczeniem powietrza, w sferze przestrzennej i technicznej: zdegradowaną tkanką mieszkaniową, niskim standardem mieszkań, brakiem mieszkań. Celem dokonania obiektywnej oceny tych obszarów, zastosowano określone wskaźniki wymienione w analizie społecznej, środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-technicznej, których podsumowanie nakreśliło następujący obszar zdegradowany: Dzielnica Biertułtowy (ulice: Mariacka, Sienkiewicza, Rymera, Hallera, Sokolska, Makuszyńskiego, Ściegiennego), Dzielnica Marcel (ulice: Mariacka, Mielęckiego, Korfantego, Solskiego, Czecha, Pocztowa, Wieczorka), Dzielnica Obszary (ulice: Mikołajczyka, Wantuły, Wiosny Ludów), Dzielnica Reden (ulice: Domeyki, Puszkina), Dzielnica Głożyny (ulice: Reymonta) Obszar rewitalizacji Obszar rewitalizacji został wyznaczony przy uwzględnieniu stopnia natężenia zjawisk kryzysowych na obszarach zdegradowanych. W związku z tym, iż największe natężenie negatywnych zjawisk występuje w dzielnicy Marcel, została ona wskazana jako obszar rewitalizacji, obejmujący ulice: Mariacką, Mielęckiego, Korfantego, Solskiego, Czecha, Pocztową, Wieczorka). Wytyczając obszar rewitalizacji uwzględniono limity przestrzenno-społeczne zdefiniowane w w Ustawie o rewitalizacji mówiące o tym, iż obszar rewitalizacji na terenie gminy nie może przekraczać 20% jej powierzchni ani dotyczyć grupy większej niż 30% populacji danej gminy lub miasta. 49

51 Charakterystyka obszaru rewitalizacji Ostatnim krokiem diagnozy sytuacji społecznej, przestrzennej, środowiskowej i gospodarczej panującej w mieście jest opis obszaru wskazanego do rewitalizacji. Dyskusje odbywające się w czasie spotkań konsultacyjnych, dotyczących problemów społecznych miasta oraz ich koncentracji terytorialnej były szczególnie skupione wokół jednej lokalizacji: osiedla Emma w dzielnicy Marcel, które jak to już zostało szeroko scharakteryzowane we wcześniejszych rozdziałach Diagnozy jest osiedlem pogórniczym, które tworzy zabudowa wielorodzinna. Na jego obszarze znajdują się historyczne domy robotnicze (tzw. familoki), stanowiące przykład patronackiego budownictwa kopalnianego z przełomu XIX i XX wieku. Jak wynika z badania ankietowego przeprowadzonego przez Urząd Miasta Radlin ponad 50% ankietowanych (mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych z obszaru miasta) wskazała konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych właśnie na obszarze osiedla Emma. Osiedle charakteryzuje wysokie natężenie negatywnych zjawisk społecznych i przestrzennych. Analiza dokonana we wcześniejszych rozdziałach wykazała następujące przejawy stanu kryzysowego: Dzielnica Marcel, w szczególności osiedle Emma: Najwyższa liczba w mieście odnotowanych przypadków przemocy (procedura Niebieskiej Karty : 38%, 30 przypadków), Najwyższy w mieście wskaźnik ubóstwa (47), Najwyższy w mieście wskaźnik bezrobocia (47%) Najwyższy w mieście wskaźnik niepełnosprawności (42%), Najwyższy w mieście wskaźnik przypadków długotrwałej choroby (45%), Najwyższy w mieście wskaźnik bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (47%), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu ubóstwa (74), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezrobocia (55), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu niepełnosprawności (34), Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu długotrwałej choroby, Największa w mieście ilość gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (rodziny niepełne: 14, wielodzietne: 10), Największa w mieście ilość rozdanych posiłków dla potrzebujących: 105 (54%), Największa w mieście liczba rodzin, którym przyznano pomoc ze względu na uzależnienia (25: alkoholizm, narkomania: 2), Najwyższa w mieście wysokość przyznanych świadczeń: ,00 zł (48%), 50

52 Najwyższa w mieście ilość przestępstw i interwencji (odpowiednio: 59 i 914), Największa liczba zanotowanych interwencji i przestępstw dotyczyła następujących ulic: Korfantego 796 interwencji i 96 przestępstw w latach , Mariacka 531 interwencji i 32 przestępstwa w latach , Mielęckiego 681 interwencji i 31 przestępstw w latach , Drugie miejsce w mieście pod względem wykroczeń zanotowanych przez Straż Miejską (45), Najwyższy w mieście odsetek osób korzystających z pomocy społecznej (41,14%), 140 mieszkań nie posiada na wyposażeniu ubikacji i łazienki, Osiedle Emma powstało na przełomie XIX i XX wieku, co powoduje jest najstarsze i najbardziej zdegradowane fizycznie w mieście, Najwięcej osób w mieście składających wnioski o przyznanie lokalu socjalnego oraz posiadających wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego, Największy w mieście problem z parkowaniem pojazdów i natężenie ruchu, Najwyższe w mieście negatywne oddziaływanie kopalni Ruch Marcel na zdrowie i jakość życia mieszkańców dzielnicy Marcel (pyły, hałas, szkody górnicze). Obszar osiedla Emma stanowił główny obszar problemowy, wskazywany przez mieszkańców miasta uczestniczących w zorganizowanych przez Urząd Miasta spotkaniach konsultacyjnych (podczas opracowywania Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Radlin). W czasie ich trwania mieszkańcy brali udział w dyskusji na temat problemów społecznych, gospodarczych i przestrzennych miasta, wskazywali miejsca ich szczególnej koncentracji. Przeprowadzone na jednym ze spotkań warsztaty (w Miejskim Ośrodku Kultury) umożliwiły mieszkańcom wzajemną wymianę spostrzeżeń. Zdaniem mieszkańców problemem miasta, szczególnie widocznym i nasilonym na osiedlu Emma są uzależnienia, przestępczość oraz niezadbane otoczenie familoków. Opinie te potwierdzają dane OPS w Radlinie oraz statystyki policyjne i miejskie. Poważnym problemem obszaru rewitalizacji jest chuligaństwo, nadużywanie alkoholu i związane z tym problemem niskie poczucie bezpieczeństwa. Uczestnicy spotkania wyrazili opinię, iż rozwiązanie w postaci zagospodarowania czasu młodzieży byłoby dobrym pomysłem. Mieszkańcy uważają, że na osiedlu brakuje miejsca, które integrowałoby i inspirowałoby ich do działania, mając na myśli zwłaszcza młodzież i osoby starsze. W odniesieniu do kwestii przestrzennych, niejednokrotnie powracano konieczności organizacji przestrzeni na terenie osiedla chaos w parkowaniu, niejednolite i niezadbane ogródki, brak zorganizowanego wybiegu dla czworonogów. W czasie przeprowadzanych warsztatów identyfikujących deficyty, pojawił się również problem złego stanu technicznego elewacji konkretnych budynków na osiedlu ( ul. Pocztowa 4, ul. Mariacka 93). Mieszkańcy miasta biorący udziałł w zorganizowanych warsztatach zdecydowanie opowiedzieli się za koniecznością poprawy estetyki istniejących zabudowań, z uwzględnieniem całkowitej renowacji historycznego osiedla pogórniczego i poprawy infrastruktury drogowej. Mieszkańcy wskazali również deficyt miejsc rekreacyjnych i brak zagospodarowania wolnych przestrzeni. Wśród problemów społecznych szczególnie uwidaczniających się na osiedlu wskazywano bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, bezradność w sprawach wychowawczych oraz brak 51

53 inicjatyw aktywizujących zawodowo mieszkańców osiedla. Główną barierą dla poprawy jakości przestrzeni i zagospodarowania obszaru objętego rewitalizacją jest fakt, iż spora część gruntów położonych na obszarze osiedla Emma stanowi własność spółdzielni mieszkaniowych i prywatnych właścicieli, co wyklucza możliwość kompleksowej ingerencji Miasta. 52

54 Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Wprowadzenie W wyniku przeprowadzenia analizy dotyczącej następujących obszarów miasta Radlin: Sfera społeczna, Sfera gospodarcza, Sfera przestrzenno-techniczna, Sfera środowiskowa, w podziale na dzielnice: Biertułtowy, Głożyny, Marcel, Reden i Obszary wyłonił się obszar rewitalizacji szczegółowo zdefiniowany i opisany w rozdziale Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji. Na wyznaczonym obszarze rewitalizacji zachodzi wiele niekorzystnych zjawisk społecznych, dysfunkcji o podłożu ekonomicznym, zdrowotnym, społecznym i przestrzennym o największym natężeniu i skali w mieście, co zostało szczegółowo omówione w rozdziałach: od IV do VII. Dlatego, aby zaplanowane w programie rewitalizacji działania mogły jak najlepiej rozwiązywać zdefiniowane problemy, a tym samym przyczyniać się do osiągnięcia celów niniejszego GPRR, należy dogłębnie zdiagnozować czynniki i zjawiska kryzysowe na obszarze rewitalizacji, co zostało wykonane poniżej w podziale na ww. sfery Sfera społeczna Bezrobocie Bezrobocie, reprezentowane jest przez zdecydowaną większość korzystających z pomocy ośrodka pomocy społecznej osób (32,63%, 228 osób). Kobiety stanowią ok. 70 % klientów ośrodka podających bezrobocie za główną dysfunkcję, co wskazuje na zdecydowanie częstsze występowanie tego problemu wśród kobiet. Pamiętać należy jednak o większej liczbie kobiet w ogóle, reprezentujących wszystkich wnioskodawców OPS. Dekady urodzenia reprezentowane przez wnioskodawców OPS w Radlinie dotkniętych bezrobociem są proporcjonalne do rozkładu wieku wszystkich klientów ośrodka. Tak więc wśród kobiet najwięcej dotkniętych bezrobociem jest tych urodzonych kolejno w latach sześćdziesiątych (33,7%), następnie w latach siedemdziesiątych (31,9%) oraz pięćdziesiątych (22,7%). Natomiast wśród mężczyzn, najliczniejszą generacją reprezentującą w ośrodku bezrobotnych są dekady lat pięćdziesiątych (40%), sześćdziesiątych (26,4%) oraz siedemdziesiątych (21,5%). Widoczna staje się tu zależność częstotliwości występowania dysfunkcji bezrobocia od wieku osób nią dotkniętych. Czym osoba starsza, tym większe jest prawdopodobieństwo zagrożenia jej bezrobociem. Najbardziej zagrożone wydają się być osoby do lat czterdziestu, jednak nie należy zapominać o starszych osobach, a szczególnie o mężczyznach urodzonych w latach czterdziestych, którzy to stanowią 13,8% wszystkich bezrobotnych odnotowanych w ośrodku. Bowiem to oni najbardziej zagrożeni 53

55 są marginalizacją, mają najmniejsze szanse na ponowne zatrudnienie, a wiek ich daleki jest jeszcze do emerytalnego. Ze względu na fakt, iż zdecydowana większość świadczeniobiorców OPS w Radlinie posiada wykształcenie zawodowe, znajduje to swoje odbicie w poszczególnych dysfunkcjach. Dostęp do pracy jest uzależniony od wykształcenia. Dotyczy to w tym samym stopniu kobiet co mężczyzn. Najliczniej, w kategorii rozpatrywanego bezrobocia, reprezentowani są klienci ośrodka z wykształceniem zasadniczym zawodowym (47,8%) i wykształceniem zaledwie podstawowym (38,2%). Zauważyć też można, że dotyka nas również problem związany z rosnącym na przełomie ostatnich lat, odsetkiem osób o średnim poziomie wykształcenia dotkniętych bezrobociem (13,2%). Wśród bezrobotnych, korzystających z pomocy ośrodka osób, aż 57% posiada status osób bezrobotnych pozbawionych prawa do zasiłku, który pobiera zaledwie 2,2% bezrobotnych. Równie duży jest odsetek osób niepracujących i jednocześnie nie zarejestrowanych w PUP, a więc i pozbawionych świadczeń zdrowotnych (32,5%). Należy jednak zdawać sobie sprawę z prawdopodobieństwa zatajania przez klientów Ośrodka faktu pracy dorywczej, którą deklaruje tylko 0,4% odnotowanych przypadków. Kolejną istotną cechą jest stan cywilny. Najczęściej do ośrodka zgłaszają się bezrobotne małżeństwa, co stanowi 53,1% wszystkich zarejestrowanych. Przeważającym odsetkiem tych osób są kobiety, co może świadczyć o dokonywanych przez nie wyborach pozostania w domach razem z dziećmi i opiekowania się domem. Jednak obraz ten jest dosyć niejasny, szczególnie gdy uświadomimy sobie, że ich partnerzy również mogą być bezrobotni. Należy mieć świadomość tego, że mowa tu tylko o wnioskodawcach. Wśród mężczyzn, najliczniejszym jest grono bezdzietnych kawalerów, stanowiących 26,2% wszystkich zgłaszających się do ośrodka bezrobotnych mężczyzn. Najwięcej kobiet, deklarujących bezrobocie jako główny powód zwrócenia się o pomoc, jest w związku małżeńskim z trzema lub więcej dziećmi. Potwierdza to skłonności do większej troski przejawianej przez matki względem rodziny. Wielodzietne matki, ze względu na niemożność podjęcia pracy zgłaszają się do ośrodka po pomoc w imieniu właśnie całej rodziny, co z kolei tłumaczy niski odsetek bezrobotnych, pozostających w związkach małżeńskich mężczyzn. Być może jednak, że to kobiety bardziej dotyka problem bezrobocia. Większy odsetek zanotowanych przez Ośrodek osób rozwiedzionych i będących w separacji niż wdowców świadczy o mniejszej zaradności tych osób. Można też sądzić, że to właśnie bezrobocie było skutkiem dezorganizacji rodzin rozwodników i osób będących w separacji. Należy jednak zwrócić uwagę, że sam fakt separacji nie zawsze oddaje rzeczywisty charakter relacji panujących w rodzinie. Często zdarza się bowiem, że stan separacji jest tylko pretekstem potrzebnym do zasądzenia alimentów, które wypłaca następnie fundusz alimentacyjny. Faktem jednak jest, że skutek bezrobocia odbija się również na radlińskich dzieciach. 54

56 19,7% klientów OPS (spośród wszystkich zarejestrowanych w ośrodku bezrobotnych) stanowią osoby samotne, prowadzące jednoosobowe gospodarstwo domowe. Widoczne jest to głównie wśród samotnie gospodarujących mężczyzn. Duża ich liczba świadczy o tym, że trudniej jest im sprostać problemom żyjąc samotnie. Brak rodziny, bliskich znajomych, pozostawia człowieka samego z jego problemami, z którymi nie zawsze może sobie poradzić. Osoba taka jest bardziej zagrożona marginalizacją, częściej wstępuje na niepopieraną powszechnie drogę i cechuje się mniejszą aktywnością i mobilizacją. Dlatego osoby te mają większą determinację do zgłaszania się do Ośrodka Pomocy Społecznej po pomoc. 49,1% wszystkich bezrobotnych korzystających z pomocy ośrodka pochodzi z dzielnicy Marcel, charakteryzującej się typową dla Górnego Śląska architekturą. Tzw. familoki, kolonie i osiedla robotnicze z czasów rozwoju górnictwa na Górnym Śląsku, obrazują dziś w części nędzę i ubóstwo. Dzielnica ta, jak żadna inna w Radlinie potrzebuje rewitalizacji. Rejon niegdyś tętniący życiem społecznym, zamieszkiwany przez niezwykle zintegrowaną grupę społeczną, dziś w perspektywie rosnącego bezrobocia staje się potransformacyjnym efektem ubocznym, bogatym w patologię społeczną. Najliczniej reprezentowane przez bezrobotnych ulice z tego rejonu to: Mielęckiego (20,1% wszystkich mieszkańców ulicy), ulica Solskiego (10,2% wszystkich mieszkańców ulicy) i Czecha (8,6% wszystkich mieszkańców ulicy) Długotrwała lub ciężka choroba Długotrwała choroba utożsamiana jest z chorobą przewlekłą, trwającą dłużej niż trzy miesiące. Ze względu na niemożliwość wywiązywania się ze wszystkich powszechnie uznawanych ról społecznych, osoby dotknięte tą dysfunkcją często można uznać za niepełnosprawne, pomimo nieposiadanego przez nich orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Spośród wszystkich wnioskodawców OPS w Radlinie, osoby dotknięte długotrwałą chorobą stanowią 26,95 %. W większości są to kobiety, co utrwala przekonanie, że mężczyźni rzadziej zgłaszają się po pomoc do ośrodków zdrowia, bądź też utrwala nas w przekonaniu, że kobiety częściej zgłaszają się po pomoc społeczną. Kobiety stanowią 71,7% wszystkich długotrwale chorych korzystających z pomocy ośrodka. Pomimo, że najliczniejszą grupą klientów OPS z dysfunkcją długotrwałej choroby są osoby urodzone na przełomie lat (45%), to jednak osoby starsze, szczególnie kobiety, urodzone na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, stanowią grupę najbardziej reprezentatywną dla tej dysfunkcji. Pojawiające się tu 25% osób długotrwale chorych, urodzonych na przestrzeni lat stanowi bowiem ok. 40% wszystkich klientów ośrodka będących w tym wieku, a reszta z nich jest osobami niepełnosprawnymi, co również jest skutkiem długotrwałej choroby. Poziom wykształcenia osób długotrwale chorych korzystających z pomocy społecznej nie różni się od poziomu reprezentowanego przez osoby dotknięte innymi dysfunkcjami. I tak 51,7% 55

57 podopiecznych z omawianą dysfunkcją posiada jedynie podstawowe wykształcenie, 36,7% reprezentuje wykształconych zasadniczo zawodowo. Są to więc proporcjonalne do wszystkich klientów ośrodka grupy pod względem wykształcenia. Powiązanie długotrwałej choroby z niepełnosprawnością widoczne jest szczególnie przy rozpatrywaniu aktywności zawodowej. Okazuje się bowiem, że 40% długotrwale chorych wnioskodawców reprezentuje również rodziny dotknięte niepełnosprawnością czego dowodem jest pobieranie renty inwalidzkiej bądź socjalnej. Tylko 5% jest aktywna zawodowo, co ukazuje nam znaczący wpływ tejże dysfunkcji na miejsce zajmowane w strukturze zawodowej. Najwięcej długotrwale chorych są to osoby pozostające w związkach małżeńskich (35%). Istnieją tu jednak pewne różnice ze względu na płeć. Otóż najwięcej mężczyzn ubiegających się o pomoc z omawianą dysfunkcją jest rozwiedzionych (41,2%) oraz zgodnie z zauważoną już tendencją, kawalerów (35,3%). Okazuje się, że samotność utrudnia mężczyznom pokonanie problemu długotrwałej choroby. Być może, że powyższa dysfunkcja powoduje tą samotność, gdyż ogólnie 15% osób z tą dysfunkcją jest rozwiedzionych a 23,4% jest osamotnionych po śmierci współmałżonka. Podobnie jak osobom niepełnosprawnym, tak i długotrwale chorym potrzebne są odpowiednie warunki, w szczególności mieszkaniowe, w celu zapewnienia wystarczającej opieki. Faktyczna sytuacja mieszkaniowa klientów OPS nie rysuje się korzystnie. Okazuje się bowiem, że 76,7% długotrwale chorych żyje w co najwyżej trzech izbach mieszkalnych. Jedynym usprawiedliwieniem tego faktu jest omawiany wcześniej ich stan cywilny. Rozmiar problemu mieszkaniowego osób długotrwale chorych zwiększy się, gdy zauważymy, że podobnie jak w przypadku niepełnosprawności, najwięcej klientów ośrodka pochodzi z dzielnicy Marcel (38,3%). Nie można ukryć, że warunki mieszkaniowe w starych familokach są niezwykle trudne. Ulice, na których mieszka największa liczba osób z dysfunkcją długotrwałej choroby: Domeyki, Mielęckiego, Solskiego, Wantuły, Korfantego Niepełnosprawność Zdrowy człowiek często nie potrafi nawet wyobrazić sobie barier, jakie stawia przed niepełnosprawnymi codzienne życie. Problem tej dysfunkcji dotyka również rodziny tych osób, gdzie jednostkowy problem rozkłada się na relacje społeczne. Rodziny obciążone zostają bagażem problemów ekonomicznych, bytowych, wychowawczych i opiekuńczych. Wiele rodzin nie wie, w jaki sposób należy pomóc osobie dotkniętej niepełnosprawnością, dlatego pomoc społeczna powinna podejmować się bardziej zróżnicowanego działania. Osobom i rodzinom dotkniętym niepełnosprawnością nie wystarcza tylko pomoc materialna, istnieje realna potrzeba umożliwienia im wypełniania ról społecznych, wypracowania poczucia własnej wartości i akceptacji samego siebie. 56

58 Niepełnosprawnością dotkniętych jest 22,1 % (93 osoby) wszystkich podopiecznych OPS w Radlinie. Minimalna przewaga kobiet wynika bardziej z większej ich liczebności w populacji niż z większej podatności na niepełnosprawność. Inną charakterystyczną cechą tej dysfunkcji jest częstotliwość jej występowania pod względem wieku wnioskodawców ośrodka. Otóż okazuje się, że liczba zwracających się o pomoc wzrasta proporcjonalnie do zmniejszającego się wieku. Największy odsetek osób niepełnosprawnych w OPS w Radlinie stanowią urodzeni w latach osiemdziesiątych i wynosi on 24,7% wszystkich odnotowanych niepełnosprawnych. Drugą pod tym względem dekadą są lata sześćdziesiąte (22,6%). Istotne znaczenie mają też dekady lat pięćdziesiątych i siedemdziesiątych. Wynika z tego, że funkcjonujący stereotyp, utożsamiający osoby niepełnosprawne z osobami starszymi, nie posiada uzasadnienia. Przyczyn takiego rozkładu wieku osób niepełnosprawnych w ośrodku można wytłumaczyć tym, że osoby starsze posiadające renty inwalidzkie, pomimo przynależności do grupy osób niepełnosprawnych nie posiadają tak wielkich potrzeb materialnych jak młode osoby dotknięte tą dysfunkcją, nie posiadające żadnego dochodu. Ponad połowa wnioskodawców OPS z dysfunkcją niepełnosprawności posiada jedynie podstawowe wykształcenie. Jest to więc odzwierciedlenie proporcji, które obrazują wszystkich klientów ośrodka. W przypadku niepełnosprawności można mówić o braku odpowiedniego zaplecza oświatowego ukierunkowanego na kształcenie niepełnosprawnych. Mowa tu jest przede wszystkim o placówkach specjalistycznych, szkołach integracyjnych. Problem ten nabiera rozmiarów, gdy zauważymy, że 16,1% wszystkich korzystających z pomocy osób niepełnosprawnych nie posiada nawet wykształcenia podstawowego, a tylko 8,6% posiada wykształcenie średnie. Jak już wcześniej wykazano na podstawie danych o wszystkich świadczeniobiorcach OPS w Radlinie, poziom wykształcenia ma istotne znaczenie na rynku pracy. Tym większe jeżeli dotyczy osób niepełnosprawnych. Zjawisko bezrobocia bez wątpienia jest główną dysfunkcją, która różnicuje grupy społeczne. Osoby niepełnosprawne są w jeszcze gorszej sytuacji. Widać to w charakterystyce klientów OPS z tą dysfunkcją. Otóż tylko 3,2% niepełnosprawnych pracuje zawodowo. Jest to przykład na silną izolację tych osób w strukturze zawodowej. Jednocześnie tylko 34,4% otrzymuje renty, zarówno inwalidzkie jak i socjalne. Tylko 8,6% pobiera emeryturę. Daje nam to obraz 46,2% niepełnosprawnych ubiegających się o pomoc w ośrodku, pozbawionych jakiegokolwiek dochodu. Samoistnie więc, nasuwa się tu pytanie o funkcjonalność, jak i o liczbę zakładów pracy chronionej. 32,3% osób niepełnosprawnych prowadzi jednoosobowe gospodarstwa domowe. Jest więc to duża liczba ze względu na ograniczenia funkcjonalne, które te osoby posiadają. Jednak dosyć równy rozkład osób niepełnosprawnych żyjących w dwu (16,1%), trzy (19,4%) i cztero (18,3%) osobowych gospodarstwach domowych, świadczy o pomocy, na którą mogą osoby niepełnosprawne liczyć od najbliższej rodziny. Fakt pozostawania ich w stanie wolnym dowodzi, iż najczęściej są to rodzice. Potwierdzają to następujące dane zebrane przez OPS, ukazujące, że 98,9% klientów ośrodka z dysfunkcją niepełnosprawność żyje w jednorodzinnych gospodarstwach domowych. Z łatwością można zauważyć, że większość klientów ośrodka dotkniętych dysfunkcją niepełnosprawności to młode osoby, stanu 57

59 wolnego. Wśród mężczyzn bezdzietni kawalerowie stanowią 75% wszystkich wnioskodawców z dysfunkcją niepełnosprawność, co daje nam 32,3% wszystkich reprezentujących w ośrodku tę dysfunkcję. Również kobiety najliczniej reprezentowane są przez bezdzietne osoby stanu wolnego, co stanowi 45,3% wszystkich niepełnosprawnych kobiet korzystających z pomocy. Okazuje się, że 58,1% wszystkich ubiegających się o pomoc niepełnosprawnych to osoby stanu wolnego. Świadczy to ich nieprzystosowaniu do pełnienia tej podstawowej roli społecznej jaką jest założenie podstawowej komórki społecznej, czyli rodziny. Innym powodem może być brak bliskich osób, które mogłyby nieść tym osobom swą pomoc co znów świadczy o odizolowaniu się osób niepełnosprawnych od społeczeństwa. Osoby pozostające w związkach małżeńskich najprawdopodobniej ubiegają się o pomoc ze względu na niskie renty inwalidzkie, które nie pozwalają na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Aż 74,2% wszystkich niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej żyje w mieszkaniach posiadających co najwyżej trzy izby mieszkalne. Z uwagi na specyficzną dysfunkcję jaką jest niepełnosprawność, dane te są niepokojące. Osoby, które powinny posiadać dostosowane specjalistycznie mieszkania, często żyją w dużym zagęszczeniu, pogłębiając problem, który odbija się na całej rodzinie. Nie zmienia się obraz dzielnicy Marcel, która jak się okazuje, również pod względem częstotliwości występowania dysfunkcji niepełnosprawności, znajduje się na pierwszym miejscu. Doświadczające wszystkich negatywnych cech bezrobocia, zepchnięte na margines społeczny, często nadużywające alkoholu jednostki, albo nie mają środków albo też nie dbają o własne zdrowie, co odbija się w statystykach. 38,7% niepełnosprawnych korzystających z pomocy ośrodka pochodzi właśnie z tej dzielnicy. Ulice, na których mieszka największa liczba osób niepełnosprawnych: Mielęckiego, Wieczorka, Sokolska Bezdomność 3 W trakcie badania w nocy z 7 na 8 lutego 2013 r. na terenie Gminy Radlin W opuszczonych budynkach przebywało 7 bezdomnych. W nocy z 27 na 28 lutego 2014 roku zarejestrowano tylko jedną taką osobę. Ogólnie w roku 2014 z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej w Radlinie w formie schronienia skorzystało 6 osób. Były to osoby skierowane do noclegowni. Liczba wszystkich zdiagnozowanych w 2014 roku osób bezdomnych, którym ostatnim miejscem zameldowania była gmina Radlin wyniosła 9 osób. 7 bezdomnych objętych było Indywidualnym Programem Wychodzenia z Bezdomności. Tylko jedna osoba się usamodzielniła. W trakcie badania w nocy z 21 na 22 stycznia 2015 roku w opuszczonych budynkach przebywało 5 osób bezdomnych. Do czerwca 2015 z pomocy ośrodka w formie schronienia skorzystało 9 osób. W odniesieniu do wszystkich klientów pomocy społecznej osoby z dysfunkcją bezdomności stanowią niewiele ponad 2%. 3 Na podstawie: Programu Wychodzenia z Bezdomności dla Radlina na lata , Radlin, grudzień 2015 r. 58

60 Dane zarządców budownictwa wielorodzinnego obrazują zagrożenie występowania bezdomności w gminie Radlin. W roku orzeczono 7 eksmisji z prawem do lokalu i 1 eksmisję bez prawa do lokalu. W roku orzeczono 2 eksmisje z prawem do lokalu i 5 eksmisji bez prawa do lokalu. W roku orzeczono 9 eksmisji z prawem do lokalu i 11 eksmisji bez prawa do lokalu. Zauważalny jest zatem wzrost liczby eksmisji, co bezpośrednio przyczyniać się może do wzrostu liczby bezdomnych. Wzrost eksmisji w tym bez wskazania lokalu socjalnego przy jednoczesnym zmniejszeniu zasobów gminy w mieszkania komunalne i socjalne, stanowi istotne zagrożenie zwiększenia się problemu bezdomności w gminie. Ze względu na rozmieszczenie mieszkań z zasobów komunalnych i spółdzielni, do dzielnic najbardziej zagrożonych bezdomnością należy Marcel, a w szczególności ulice: Korfantego, Mielęckiego, Solskiego Potrzeba ochrony macierzyństwa Wg danych z 2015 r., ochroną macierzyństwa zostało objętych 58 rodzin (łączna liczba osób w tych rodzinach wynosi 286, co stanowi 12,21 % klientów pomocy społecznej). Istotną przeszkodą, na którą napotyka omawiana zbiorowość, jest wynikający zapewne także bezrobocia, problem mieszkaniowy. Młode rodziny o znikomym dochodzie nie są w stanie utrzymywać większych, bardziej komfortowych mieszkań, co jest bardzo poważnym problemem dotyczącym możliwości stworzenia podstawowych warunków dla rozwoju dziecka. Potwierdza to fakt, że 76,9% wszystkich osób zgłaszających się do OPS z dysfunkcją potrzeby ochrony macierzyństwa mieszka wraz ze swoimi rodzinami w co najwyżej dwóch izbach mieszkalnych. Ze względu na rejon zamieszkania, zbiorowość klientów ośrodka rozkłada się dosyć równomiernie odzwierciedlając ogólną liczbę mieszkańców tychże rejonów. I tak największy odsetek przypadków ochrony macierzyństwa pochodzi z dzielnicy Marcel. Największa liczba osób dotkniętych potrzeba ochrony macierzyństwa zamieszkuje ulice: Mielęckiego i Wieczorka Alkoholizm Pomimo tego, iż w Polsce problem nadużywania alkoholu jest zjawiskiem powszechnym a wiek inicjacji alkoholowej regularnie się zmniejsza, OPS w Radlinie nie zanotował dużej liczby osób podających tę dysfunkcję za przyczynę zwrócenia się o pomoc. Wynika to z niechęci klientów Ośrodka do mówienia o tym problemie z jednej strony, a z drugiej, z braku dokumentacji o leczeniu jak i nie poddawanie się mu, co nie klasyfikuje tych osób do zdiagnozowania problemu alkoholowego (pomimo często widocznych przesłanek). Niewątpliwie problem ten istnieje pozostając niejako w utajeniu, co jest efektem istniejącego prawa jednostki do decydowania o własnym życiu. W radlińskim OPS odnotowano kilka 59

61 przypadków alkoholizmu jako dysfunkcji głównej, z powodu której przyznawano pomoc. Sześć z nich reprezentowały kobiety, jednak należy pamiętać, że były one wnioskodawcami co nie znaczy, że były uzależnione od alkoholu. Faktem jest jednak, że w przypadku problemu alkoholowego dotykającego bezpośrednio kobiet, częściej, aniżeli mężczyźni, poddają się one leczeniu. Jak już zauważono mężczyźni raczej bagatelizują ten problem, lub też choroba w ich przypadku jest silniejsza od racjonalnego postrzegania własnego problemu. Osoby dotknięte alkoholizmem ze względu na rok urodzenia, który rozkłada się od 1940 do lat sześćdziesiątych, wydają się być typowymi przykładami ofiar transformacji. To, na co było przyzwolenie w PRLu, teraz staje się kategorycznie zabronione i poddane regulacji prawnej. Z rzeczywistości, w której nie było problemu bezrobocia, pozbawionej konieczności poświęcenia się karierze zawodowej ludzie ci znaleźli się w świecie, którego normy i preferowane wartości przewyższają ich zdolności, ambicje i przyzwyczajenia. Redukcja etatów doprowadziła, że osoby starsze, nie podlegające jeszcze świadczeniom emerytalnym często ulegały degradacji społecznej, czego nierzadkim przejawem był, bądź jest alkohol. Przyczyny się krzyżują a skutkiem jest brak pracy, który dotyka wszystkich zgłaszających się do pomocy społecznej alkoholików. Wszyscy mężczyźni zdiagnozowani w ośrodku jako alkoholicy są rozwodnikami, prowadzącymi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Świadczy to o zaangażowanej chorobie alkoholowej, którą dotknięte są te osoby. Dezintegracja rodziny mówi bowiem o poważnych zaburzeniach w funkcjonowaniu społecznym tych osób, których system wartości i norm stał się niemożliwym do przyjęcia przez otoczenie. Kobiety zgłaszając problem alkoholowy mogły kierować się dobrem dzieci bądź chęcią ratowania małżeństwa, gdyż większość z nich była właśnie w związkach małżeńskich. Dlatego też należy umiejętnie podejść do powyższego problemu i głównie pracą socjalną starać się go zwalczać. 70% wszystkich podopiecznych ośrodka dotkniętych dysfunkcją określaną jako alkoholizm pochodzi z dzielnicy Marcel. Najbardziej zagrożone ulice tego rejonu to: Mielęckiego, skąd pochodzą wszyscy zgłaszający się po pomoc mężczyźni, Solskiego i Wieczorka Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Rodzina jako podstawowa komórka społeczna powinna charakteryzować się samodzielnością w rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Często zdarza się jednak, że pewne czynniki nie pozwalają na wywiązanie się z powierzonych członkom rodziny ról społecznych. Czynniki te mogą być różne, ekonomiczno społeczne, kulturalne czy psychopedagogiczne. Większość osób zgłaszających się do OPS w Radlinie z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego to w 81,1% kobiety. Problem bezradności dotyka 20,7% (106 osób )wszystkich osób korzystających z pomocy społecznej. 60

62 Najwięcej osób dotkniętych bezradnością urodziło się w latach sześćdziesiątych, bo aż 31% i dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn. Generalnie można powiedzieć, że problem tej dysfunkcji głównie dotyczy osób urodzonych na przełomie lat Są to więc osoby dojrzałe, będące w pełni sił zarówno fizycznych jak i intelektualnych. Jedyną różnicą względem płci jest odsetek kobiet starszych, zgłaszających omawianą dysfunkcję, który najprawdopodobniej wynika z reprezentowanej przez nie wyższej średniej wieku. Ponad cztery razy więcej w pomocy społecznej jest kobiet niż mężczyzn urodzonych do 1939 roku. Proporcjonalnie do wszystkich klientów pomocy społecznej, najwięcej osób bezradnych w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe (53,8%) oraz podstawowe (34,9%). 5,8% kobiet z niepełnym wykształceniem podstawowym to zapewne osoby starsze, których czas edukacji przypadł na okres wojenny bądź powojenny. Ma to oczywiście swoje przełożenie na aktywność zawodową. Zdecydowana większość niezaradnych rodzin dotknięta jest również problemem bezrobocia. Sytuacja, w której istnieje zagrożenie rozwoju potomstwa powoduje jednak większą mobilizację wśród wnioskodawców, gdyż aż 42,5% z nich deklaruje, że pracuje dorywczo. 22,6% deklarujących problem bezradności pracuje zawodowo a 25,5% pozbawiona jest całkowicie dochodu. Omawiana dysfunkcja, ze względu na swój charakter, najliczniej reprezentowana jest przez osoby pozostające w związku małżeńskim (40,6%), a szczególnie, posiadające trójkę bądź więcej dzieci (58,1% wszystkich małżeństw dotkniętych tą dysfunkcją). Potwierdza to wcześniejsze hipotezy o dojrzałości tych osób. Jednak problem ich dotykający nie wynika bezpośrednio ze stanu i przemian w polskiej gospodarce, mówić by raczej należało o niskiej przewidywalności skutków w planowaniu rodziny, a tym samym o nieumiejętności wywiązywania się z, wynikających z faktu jej istnienia, ról społecznych. Istotne też są liczby mówiące o bezradności osób rozwiedzionych bądź owdowiałych. 21,6% osób zgłaszających tę dysfunkcję to osoby rozwiedzione lub będące w separacji a 47,8% z nich to osoby posiadające trójkę bądź więcej dzieci. Dane te wskazują na fakt dezorganizacji radlińskiej rodziny. Podobnie rzecz się ma z osobami owdowiałymi. Otóż stanowią one 18,8% wszystkich korzystających z pomocy społecznej ze względu na omawianą dysfunkcję. W zbiorowości osób dotkniętych omawianą dysfunkcją przeważają trzyosobowe gospodarstwa domowe (24,5%). Jednak rozkład ten jest dosyć równy. Ewidentnie jednak w stosunku do pozostałych dysfunkcji wzrosła liczba gospodarstw domowych prowadzonych przez czworo i więcej osób. Większość klientów ośrodka dotkniętych omawianą dysfunkcją reprezentuje więc pierwszy jej aspekt skupiający się na problemach opiekuńczo - wychowawczych. Okazuje się bowiem, że 34,8% klientów deklarujących powyższą dysfunkcję reprezentuje rodziny wielodzietne, czyli posiadające trójkę bądź więcej dzieci, a osób samotnie gospodarujących jest zaledwie 14,2%. W większości są to jednorodzinne gospodarstwa domowe, które stanowią 96,2% wszystkich osób dotkniętych bezradnością. O przewadze bezradności w sprawach opiekuńczo 61

63 wychowawczych nad problemami w prowadzeniu gospodarstwa domowego mówią również dane o liczbie izb mieszkalnych. 89,6% gospodarstw domowych dotkniętych omawianą dysfunkcją jest od dwu do cztero - izbowych. Świadczy to o większości rodzin korzystających z pomocy ze względu na tą dysfunkcje niż osób samotnych, które to najczęściej żyją w jednoizbowych mieszkaniach komunalnych. Z uwagi na wielodzietność tych rodzin, warunki mieszkaniowe stanowią bez wątpienia dodatkowe, oprócz materialnych, utrudnienie w prawidłowym ich funkcjonowaniu. Podobnie jak w przypadku poprzednich dysfunkcji, najbardziej zagrożoną dzielnicą pod względem bezradności zarówno w sprawach opiekuńczo wychowawczych jak i prowadzenia gospodarstwa domowego jest Marcel, który stawia się jako pierwszy w kolejności przeznaczony do rewitalizacji społecznej teren miasta Radlin. 40,5% przypadków występowania problemu bezradności odnotowano na tym właśnie terenie. Najbardziej zagrożone ulice z tego rejonu to: Mielęckiego, Korfantego oraz Pocztowa, z których co dziesiąta osoba objęta jest pomocą społeczną ze względu na bezradność Podsumowanie diagnozy sfery społecznej Najbardziej zagrożoną niezaradnością, przedstawiającą najwięcej problemów społecznych dzielnicą Radlina jest dzielnica Marcel, skąd pochodzi ponad 45% wnioskodawców OPS. Należy zwrócić uwagę, że jest to trzecia pod względem zaludnienia dzielnica Radlina. W szczególności są to ulice: Mielęckiego, gdzie objętych pomocą jest 17,64% mieszkańców ulicy, równoległa do niej ulica Solskiego 4,56%, ulica Pocztowa 7,5% czy ulice Korfantego 4,65% i Mariacka z mieszkaniami socjalnymi 7,30% mieszkańców ulicy. Dzielnica Odsetek Biertułtowy 21,62 Głożyny 6,56 Marcel 45,56 Obszary 10,4 Reden 16,22 Ogółem 100 % Tabela nr 25. Rejon zamieszkania klientów OPS w Radlinie w 2014 roku. Poniższa tabela nr 26 prezentuje dzielnice i ulice, z których pochodzi najwięcej klientów OPS w Radlinie, tym samym jest potwierdzeniem trafnie zidentyfikowanego w analizie sfery społecznej obszaru rewitalizacji. Ulica Liczba mieszkańców Liczba klientów OPS % świadczeniobiorców pomocy społecznej Dzielnica Chrobrego ,43 Głożyny Cmentarna ,00 Biertułtowy Czecha ,93 Marcel 62

64 Damrota ,93 Biertułtowy Domeyki ,42 Reden Dworcowa ,59 Obszary Findera ,62 Biertułtowy Głogowa ,00 Głożyny Głożyńska ,22 Głożyny Grabowa ,00 Biertułtowy Hubalczyków ,49 Obszary Hallera ,82 Biertułtowy Hutnicza ,42 Obszary Irysowa ,74 Marcel Jałowcowa ,00 Głożyny Jaśminowa ,37 Głożyny Jaworowa ,00 Głożyny Kasztanowa ,00 Głożyny Kominka ,16 Głożyny Korfantego ,68 Marcel/Biertułtow y Krótka 6 0 0,00 Reden Kwiatowa ,35 Biertułtowy Makuszyńskiego ,56 Biertułtowy Lompy ,00 Biertułtowy Malinowa ,00 Biertułtowy Mariacka ,30 Marcel/Biertułtow y Matejki ,32 Reden Miarki ,00 Głożyny Mielęckiego ,64 Marcel Mikołajczyka ,83 Obszary Młyńska ,44 Reden Modrzewiowa ,00 Głożyny Nałkowskiej ,00 Biertułtowy Napierskiego ,00 Biertułtowy Narutowicza ,56 Reden Nowa ,00 Głożyny Odległa ,40 Marcel Orkana ,34 Marcel Pocztowa ,50 Maecel Polna ,00 Głożyny Przyjaźni ,00 Marcel Puszkina ,57 Reden Reymonta ,00 Głożyny Rogozina ,79 Biertułtowy Rybnicka ,53 Obszary Rydułtowska ,55 Reden Rymera ,40 Biertułtowy Ściegiennego ,08 Biertułtowy Sienkiewicza ,46 Biertułtowy Skautów ,26 Obszary Słowackiego ,00 Głożyny Sokolska ,02 Biertułtowy Solskiego ,56 Marcel Sosnowa ,00 Biertułtowy Spacerowa ,76 Głożyny Stalmacha ,68 Biertułtowy 63

65 Świerkowa ,00 Głożyny Ujejskiego ,00 Marcel Wantuły ,88 Obszary Wawrzyńczyka ,00 Głożyny Wieczorka ,19 Marcel Wierzbowa ,00 Biertułtowy Wiosenna ,00 Reden Wiosny ludów ,51 Obszary Wrzosowa ,00 Głożyny Wypandów ,00 Biertułtowy Zapolskiej ,00 Reden Tabela nr 26. Klienci OPS w układzie dzielnic. Opracowanie własne na podstawie danych OPS Sfera gospodarcza Sytuacja gospodarcza Charakterystyczną cechą gospodarki miasta Radlin jest dominacja przemysłu węglowego. Działalność kopalni węgla kamiennego Ruch Marcel (jeszcze do niedawna KWK Marcel) mocno wpływa na sytuację społeczno-gospodarczą w mieście, w tym koreluje z lokalnym popytem wewnętrznym, a zatem ma wpływ na warunki działania innych podmiotów gospodarczych oraz warunki działania samorządu. Podatki płacone przez ten podmiot stanowią istotną część przychodów budżetu miasta. Na kształt i wielkość lokalnego rynku pracy ma wpływ również liczba podmiotów gospodarczych i osób w nich zatrudnionych. Szczególnie ważny dla rozwoju gospodarczego miasta jest rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, a wśród nich dynamika zmian liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Głównymi podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na terenie Radlina są: Kopalnia Węgla Kamiennego Ruch Marcel, prowadzi wydobycie węgla ze złóż znajdujących się pod miejscowościami Radlin, Wodzisław Śląski, Rybnik-Niedobczyce i zatrudnia 3180 pracowników, Koksownia Radlin, zakład przemysłowy, należący do Kombinatu Koksochemicznego z Zabrza będącego częścią grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Koksownia zatrudnia 233 pracowników, a z spółkami zależnymi ok. 400 osób, Elektrociepłownia Marcel Sp. z o. o., zakład wytwarzający ciepło i energię elektryczną, zatrudniający 144 pracowników. Należy zauważyć, iż ww. zakłady znajdują na terenie dzielnicy Marcel (obszaru rewitalizacji) w bezpośrednim sąsiedztwie osiedla Emma. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw stanowi 83% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta. Co oznacza, że na terenie Radlina działają w sumie 1073 mikro, małe i średnie firmy. 64

66 Poza obecnością podmiotów związanych z przemysłem węgla kamiennego miasto aktywnie działa w celu przyciągnięcia inwestycji. W mieście funkcjonuje Radlińska Strefa Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o. W celu przyciągnięcia inwestorów miast prowadzi również aktywną politykę promocyjną w zakresie posiadanych terenów inwestycyjnych. Dzięki zrealizowanemu projektowi Invest in Radlin miasto promowało w regionie i na świecie swoje tereny inwestycyjne Podsumowanie diagnozy sfery gospodarczej Warto zaznaczyć, że miasto prowadzi intensywną politykę promującą, w tym wykazuje dużą aktywność w obrębie realizacji projektów przy wykorzystaniu wsparcia Unii Europejskiej. W zakresie sytuacji gospodarczej zdefiniowano następujące obszary problemowe: duże uzależnienie rozwoju społeczno-gospodarczego miasta od sytuacji finansowej Kopalni, lokalna gospodarka zdominowana przez przemysł wydobywczy, co negatywnie wpływa na aktywność gospodarczą mieszkańców oraz zniechęca inwestorów innych branż do podejmowania inwestycji na terenie miasta, stosunkowo niski poziom aktywności zawodowej kobiet, duży spadek liczby mieszkańców miasta w stosunku do lat ubiegłych. I tak w 2002 r. Radlin zamieszkiwało mieszkańców, w roku mieszkańców. Widoczna jest również przewaga liczby kobiet nad mężczyznami. Inaczej mówiąc na 100 mężczyzn mieszkających w Radlinie przypada 106 kobiet. Starzejąca się populacja, największy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców występuje w dzielnicy Marcel i wynosi 3,71%. W skali całego miasta natężenie bezrobocia wynosi 2,67% - tak więc na obszarze wykazującym największe skupienie powyższego zjawiska problemowego jest on o 1,04% większy. Jak wynika z danych Powiatowego Urzędu Pracy, największa liczba osób bezrobotnych zamieszkiwała w obrębie dzielnicy: Marcel 161 osób. Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Wodzisławiu Śląskim zamieszkuje na ul. Korfantego, Mielęckiego i Solskiego Sfera przestrzenno-techniczna (obszar rewitalizacji: dzielnica Marcel - osiedle Emma) W wielu miejscowościach przemysłowej części Górnego Śląska pod koniec XIX i na początku XX wieku budowano osiedla i kolonie robotnicze. Inwestycje te były realizowane przez zakłady przemysłowe, które tym samym zapewniały swoim pracownikom lokum. Początkowo takie działania miały charakter dobrowolny, właściciele i zarządcy zakładów przemysłowych, zapewniając swoim pracownikom lokale mieszkalne, kierowali się nie tylko filantropią, ale przede wszystkim pragmatyzmem, przyczyniając się do przywiązania robotników i kadry 65

67 zarządzającej do miejsca pracy. Od 1904 r. budowa domów pracowniczych była wymagana prawnie, weszła bowiem wówczas w życie ustawa, która nakazywała budowę osiedli dla pracowników zakładów przemysłowych i wyposażenie ich w odpowiednie udogodnienia, m.in. wodociągi, kanalizację, szkoły, sklepy. Dzięki temu można dzisiaj mówić o dość dużej liczbie przykładów budownictwa patronackiego w województwie śląskim, a także o jego różnorodności formalnej i przestrzennej. Jednym z najbardziej interesujących, choć nie tak powszechnie znanym jak katowicki Giszowiec czy Nikiszowiec, jest radlińska Emma. Budowa osiedla odbyła się w dwóch etapach. Pierwszy rozpoczął się w 1987 r., drugi trzynaście lat później i trwał do 1913 r. Obie fazy powstania mają swoje odzwierciedlenie zarówno w układzie osiedla, jak i formie i wielkości budynków. W wyniku realizacji pierwszego etapu powstała tzw. stara kolonia, składająca się z budynków zlokalizowanych przy ulicach: Bronisława Czecha, Pocztowej oraz Wojciecha Korfantego. Domy zostały usytuowane w systemie koszarowym, mają rzuty na planie prostokąta, zwarte bryły, są dwukondygnacyjne i nakryte dwuspadowymi dachami. Nowa część osiedla, która była budowana w latach została dokomponowana do starej. Są to budynki zlokalizowane przy ulicach: Andrzeja Mielęckiego oraz Wojciecha Korfantego. W budynkach ustawionych równolegle do ulicy, mieszkania są większe o 12 m² i jeden pokój. Toalety zlokalizowane były w pomieszczeniach gospodarczych. Dodatkowo przy ulicy Korfantego wybudowano domy mieszkalne i budynki użyteczności publicznej. Nowa część osiedla zawiera głównie domy przeznaczone dla 12 rodzin, mieszkania składają się z kuchni i pokoju. W 1913 r. osiedle składało się z 14 budynków mieszkalnych dla 41 żonatych urzędników, 49 domów dla 176 rodzin pracowniczych i 20 pokoi dla kawalerów, domu towarowego, budynku naczelnika urzędu, biblioteki, pralni i łaźni dla mieszkańców, pieców piekarniczych, zakładu fryzjerskiego, baru oraz trzech domów noclegowych z 740 łóżkami dla przyjezdnych robotników. W obrębie osiedla znajdowała się gospoda. Była ona jedynym miejscem, gdzie można było spożywać alkohol. Osiedle Emma jako zespół modernistycznych budynków zaprojektowanych i wybudowanych na przełomie XIX i XX wieku z myślą o pracownikach ówczesnej kopalni Emma (dzisiejszy Ruch Marcel) szybko zyskała miano centrum rozwijającego się Radlina i wyróżniało się na tle rolniczego krajobrazu regionu. Pełna elektryfikacja i kanalizacja Emmy już na początku XX wieku oraz udogodnienia infrastrukturalne stanowiły o nowoczesnym i prestiżowym statusie osiedla. Niestety to już przeszłość. Lata powojenne, zwłaszcza ówczesny boom budowlany związany ze zwiększającą się liczbą napływowej ludności skazał Emmę na zapomnienie. Wyznacznikiem nowego stylu życia okazały się wielkie bloki, niektóre budowane na gruzach XIX-wiecznych familoków. Po reformie administracyjnej w 1975 r., kiedy Radlin znalazł się w granicach Wodzisławia Śl., niegdysiejsze perełki architektury, stały się zapleczem lokali socjalnych. Wraz 66

68 z restrukturyzacją górnictwa wiele osób zostało bez pracy nad Emmą, która w międzyczasie zmieniła nazwę na Marcel, uniosła się opinia niebezpiecznej dzielnicy. Z perspektywy samorządu, przełomowym okazał się być rok 1997, kiedy po długich staraniach, Radlin znów stał się samodzielnym miastem. Umożliwiło to rozpoczęcie wielu prac remontowych, poprawienie infrastruktury oraz przede wszystkim pracę animacyjną ze społecznością lokalną. Obecnie w jednym z budynków osiedla, potocznie nazywanym Inco (nazwa pochodzi od dawnego przedsiębiorstwa Inco Veritas), po usamodzielnieniu się Radlina jako odrębnej jednostki samorządu terytorialnego, w 1997 r. ulokowano mieszkania komunalne oraz straż miejską. Dzisiaj swoją siedzibę posiada tam również Komisariat Policji. Osiedle Emma obok Giszowca i Nikiszowca w Katowicach, Rokitnicy i Zandki w Zabrzu, Kolonii III w Knurowie i Dębieńsko w Czerwionce-Leszczynach jest jednym z najbardziej interesujących założeń urbanistycznych na Górnym Śląsku. Jego wyjątkowość tkwi przede wszystkim w wieloetapowości realizacji, która odzwierciedla zarówno lokalne, jak i ogólnopolskie tendencje budowlane. Jest przykładem osiedla, które rozwijało się wraz z zakładem przemysłowym i co najważniejsze nie uległo deformacji w wyniku późniejszych wyburzeń lub dogęszczeń. Emma jest bardzo cennym przykładem osiedla patronackiego w województwie śląskim. Osiedle to nie tylko budynki, ale przede wszystkim ludzie, nie bez znaczenia są tutaj działania animacyjne ukierunkowane na rozwiązywanie problemów społecznych. Dokonująca się zmiana, zarówno w wizerunku osiedla, jak i świadomości jego mieszkańców, może być przesłanką, iż za kilka kilkanaście lat Emma ponownie stanie się wyznacznikiem życia o wysokich standardach 4. Osiedle Emma przetrwało po dzień dzisiejszy w prawie niezmienionym kształcie, na przestrzeni stulecia nie wykonano żadnych większych prac modernizacyjnych. Wyburzono tylko nieliczne domy, część budynków gospodarczych oraz zlikwidowano ogródki. Zachowała się częściowo stolarka okienna i drzwiowa, a także nieliczne okiennice. Obecnie osiedle ma różnorodną strukturę własnościową (obiekty prywatne, spółdzielcze oraz gminne), która nie ułatwia procesów rewitalizacyjnych na całym terenie. W ostatnich latach niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem była rewitalizacja Szluchty czyli dawnej bocznicy kolejowej, przez którą dawniej zaopatrywano ludność w artykuły spożywcze. Po likwidacji bocznicy wąwóz pełnił funkcję lodowiska, oczyszczalni ścieków, zaś samorządny od 1997 r. Radlin zmierzył się z rekultywacją zaniedbanego terenu, porośniętego dziką roślinnością. Udało się osuszyć teren, stworzyć place zabaw. Obecnie Szluchta zaczęła tętnić życiem, jest czymś na kształt rynku dla mieszkańców osiedla Emma. W nowej przestrzeni zaczęto organizować imprezy integracyjne dla mieszkańców, koncerty i zabawy dla dzieci. Ponadto, dzięki renowacji trzynastki, czyli zespołu familoków, w którym mieści 4 Osiedle robotnicze Emma w Radlinie, Marek Gajda, Anna Syska w Zabytki przemysłu i techniki, w Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, s , Katowice 2013 r. 67

69 się m.in. Przedszkole Publiczne Nr 2 w Radlinie, zyskano jeszcze piękniejszy obiekt, który swym blaskiem dorównuje fotografiom starej, przedwojennej Emmy, ze swych najlepszych lat. Przykład Szluchty jest wyraźnym sygnałem, jak bogate w efekty może być odpowiedzialne planowanie przestrzeni. Zdewastowany niegdyś obszar został całkowicie zrekultywowany, co zaowocowało powstaniem nowej przestrzeni publicznej, wykorzystywanej przez społeczność Emmy. Organizowane właśnie w tym miejscu festyny rodzinne stają się coraz popularniejsze wśród mieszkańców osiedla i jego okolic. Różnorodna struktura własnościowa utrudnia kompleksowe remonty, które objęłyby całe osiedle równomiernie. Osobne prace prowadzi spółdzielnia, a osobne miasto. O ile współpraca pomiędzy instytucjami dokonuje się chociażby poprzez powołane (w ramach projektu prowadzonego przez OPS) Partnerstwo na rzecz rozwiązywania problemów dzielnicy Marcel, o tyle działalności remontowej w posesjach prywatnych nie sposób kontrolować. Miejski Plan Zagospodarowania Przestrzennego objął cały teren osiedla ścisłą opieką konserwatora zabytków. Nie przeszkadza to jednak niektórym mieszkańcom w dokonywaniu przekształceń na własną rękę. Spółdzielcze zasoby powoli odzyskują swój dawny blask. Najważniejsze inwestycje wiążą się z naprawą dachów i okien. Fotografia nr 2. Osiedle Emma, widok z końca XX w. Fotografia nr 3. Szluchta po rewitalizacji. Skwer, budynek przedszkola oraz zespół familoków. Fot. Marek Gajda. 68