Wanda Jakubaszek Nuntempa edukado kaj Esperanto Edukado de la homo de ĉiam estis ligita kun la kultura tradicio de generacioj, en kiu scio kaj viva sperto estis suplementitaj de universalaj tuthomaj valoroj kaj dialogo. Senescepte, ĉu la edukprocezo akceptis karakteron de individua evoluo de la unuopulo en natura familia au socia medio, aŭ ĝi estis procezo laŭcela (intenca klerigado kaj edukado T.Hejnicka-Bezwińska 2008, p. 35)), ĉiukaze oni edukformis la homon, liajn sociajn kunligojn, je skalo de aspiroj de la epoko kaj ligita kun ĝi civiliza transformo. Edukado en la XXI jarcento laŭ opinio de la eminenta reprezentanto de pedagogia penso prof. K.Denek ankaŭ devas procedi en simila dimensio, tamen kun diferenca aspekto dependa en realigado, de novum en internacia skalo, kiun [la novum] determinas unuiĝo de la Eŭropo (Denek 2005, p. 29). Laŭ opinio de prof. Z. Kwieciński en la nova realeco post la unuiĝo de Eǔropo la plej grava devo de la publika edukado estas formi kompetentecon de ĉiu unuopulo al kritika pensado kaj al kreiva kunagado je komuna bono (Kwieciński 2005. p.17). Ĉar alvenis tempo de holisma pensado en humanisma aspekto, pri la homo, lia medio kaj kulturo, anstataŭ servema rezonado pri la ĉefaj tendencoj de la edukado stirataj de profitemo, regemo kaj agrableco. Nuntempa edukado prenis sur sin defiojn, kies bazo okazis postuloj formulitaj de Internacia Komisiono por aferoj de Edukado en la XXI jarcento en la raporto titolita: Edukado. En ĝi estas kaŝita la trezoro. La postuloj konstituas kolonojn por edukaj transformoj en erao de globaligo en humanismo kaj en globa vilaĝo (kiu nuntempe fariĝis Eŭropo), kies radikojn oni devas serĉi en sugestoj de McLuchan kaj en kultura aktiveco de homo kaj liaj kompetentecaj aspiroj (Pilch 2005, p. 181) dispartiĝantaj je: 1. Simbola faligo de Berlin a Murego kiel rezulto liberigi mondon de la dikotomia [dupolusa] ideologio estinta konsekvenco de de politikaj decidoj internaciaj, post Dua Mondmilito. 2. Evoluo de landoj de ekster Okcidenta civilizo, t.n. postkomunismaj aziaj tigroj de kapitalismo. 3. Kreskanta potenco de modernaj rimedoj de la teknika komunikado, ĝenerala teknokratio de la vivo kaj fenomeno de informadika revolucio, kiuj kaŭzas ke fonto de scio fariĝas nelimigita ankaŭ en sfero de la tempospaca alirebleco. Unua kolono de la raporto lerni, por scii devas ebligi al unuopulo kompreni sin kaj la mondon kun samtempa eksento de kontento esti homo sapiens. Prezenti sin pensanta subjekto, al kiu ĉiu scienca ekkono konstituas senapelacie memcelan valoron kun samtempa preferado de la vivestima sinteno kaj akceptado de la defioj en kunteksto de memrealigado kiel individuo.
Kreado en bazaj sferoj de la spertata vivo la aǔtonoman mondkoncepton, kiun rezultigas eksento de potenco de la propra intelekto. Lerni, por agi la kolono laŭpremise devas prepari la unuopulon al efika agado en ĉiuj sferoj de la vivo (kultura, faka, socia) per formigo de tia personeco, kiu garantias al individuo adaptiĝon al novaj kondiĉoj kun samtempa reformema rilato al si mem kaj al la ĉirkaŭanta realeco. La plej gravan klerigan defion de la XXI jarcento konstituas kolono: lerni, por vivi komune. Ĝi konstituas fundamenton por konstruado de la socia solidareco, por formigo de malferma sinteno kaj estimo al ĉiuj simptomoj de malsameco, al toleremo kaj pluralismo. Ĝi konstituas enkondukon en la mondon de la valoroj per eliminado de homaj kondutoj simptomojn de ksenofobio, homofobio, stigmatigo aŭ rasismo, estintajn rezulto de malalta socia kulturo, de manko kompreni aliajn kaj de ekzistotimo determinista per la pasinteco. Plena disfloro de la personeco postulas ŝanĝon de viva mentaleco de la unuopulo, postulas serĉadon de la vivosenco kaj respondon al la demando: kiu mi estas?, kiu mi volas esti? Je tia defio respondas lasta kolono de la raporto stiranta edukan reformon de la XXI jarceno, nome lerni, por esti. Vizio de la edukado, propagata de la raportokreintoj ( antaǔ ĉio J. Delors la prezidanto de la Komisiono de Ekspertoj), en praktiko laŭ eksperto de pedagogiaj problemoj, prof. M.Szymański donas ŝancon al eduksistemo direkita al nova globalisma edukado. Ĝi povas kontribui al egaligo de edukaj ŝancoj de la juna generacio, al klerigo de konsciaj, raciaj kaj emancipitaj socioj (vidu: Szymański 2008, p.120 k. sekvaj). Baza senco de la nova edukado ŝajnas transiro, en eduka formado de identeco, el nacia identeco al Eŭropa identeco. Pensante kaj parolante pri la homo en dimensio de eŭropa globalismo, neeble estas ne alvoki la unuan Aŭtoron de mondokoncepto pri Eŭropo kaj la mondo sen limoj, Ludovikon Zamenhof, kreinton de la internacia lingvo Esperanto, lingvo apogita sur la unua alfabeto de la homaro latino kaj sur kulturaj leĝoj kaj valoroj de la homo, lingvo nuntempe konata en ĉiuj kontinentoj kaj aplikata en eduka praktiko de multaj landoj kun bona rezulto (pri kio atestas dokumentoj estantaj rikolto de ĉiujaraj Universalaj Kongresoj de Esperanto kaj Internaciaj Konferencoj de ILEI). Oni ne povas eviti signifan rolon de la lingvo Esperanto en propagado de kultura heredaĵo de la mondo, la lingo, kiu sin esprimas almenaŭ en tradukaĵoj de la epopeoj, naciaj majstroverkoj, en internacian lingvon. Sekve Esperanto ekestas la lingvo de homara koro, intelekto kaj profunda spiriteco. Ĝi enskribiĝas do en ĉefan kolonon de la XXI-jarcenta edukado, en scion pri nacia komuna kunekzistado kaj en scion pri formado de personeco apogita sur valoroj implikantaj homon, esti, en ĉiiu homa dimensio. Formado de la moderna eŭropa identeco laŭ filozofia-pedagogia vidpunkto de J Szmyd apogas sin je... eksento de spirita komuneco, t.e. je konscio de homogena kulturdeveno, parenceco de tradicioj kaj proksima najbareco, poste koincido de interesoj kaj komuna profito, fine komunaj perspektivoj kaj danĝeroj, taskoj kaj celoj... (J.Szmyd 2002, p.60). Aperas demando, per kiuj instrumentoj oni povas profiti tiajn efikojn de la eŭropa integriĝo? Respondo ŝajnas banale simpla, oni devas komenci de bona interhoma komunikado, de la dialogo, nomata Nova Pakto kies ĉeftemo: Pensado - Saĝeco Amo, esprimita estos en lingvo de nenies nacio, por ke ĝi ne minacu principon de sekureco kaj statuson de la egalrajteco de ĉiu nacio paktanta integriĝon. Por konstruado de la internacia konfido kaj solidareco la plej konvena ŝajnas esti lingvo
neutrala, lingvo de la paco, lingvo kies instruado-lernado ne postulas signifajn financajn elspezojn, nek specialajn lingvajn kapablojn. Samtempe lingvo, kiu povas esti bona portanto de ĉiuj komunikoj de scio, emocioj, vero, valoro kaj homaj bezonoj. Lingvo havanta en sia informa kodo mesaĝon al ĉiuj nacioj de la mondo nome, ke evoluigado de eŭropa kaj komuneca konscienco, pere de ĝi, neniel minacas suverenan nacian identecon de la individuo kaj neniel minacas deformiĝon de kultur-civilizaj fontoj de de la homaro en ĉiuj tempospacaj dimensioj. Tia lingvo estas aktuale Esperanto. Profesoro Czesław Banach analizante eŭropan estontecon en kunteksto pri edukado diras, ke en instrumaterialoj de la eŭropuniaj landoj dominas edukaj celoj kiel: edukado por defendo de homaj rajtoj, edukado por demokratio, ekologia edukado ligita kun ekonomio kaj kun prepariĝo al laboro, lernado de fremdaj lingvoj, kultura edukado kaj porsana kaj civitana edukado (Banach 2001 p.53). Tiel diferencigitaj eduktemoj de la socia vivo estas aprobitaj en eduka praktiko kaj povas esti sukcese prezentitaj ankaŭ en lingvo liberigita de ĉiuj naciismaj aŭ politikaj premoj, des pli ke nuntempa Eŭropo surprizas per malfacilaj demandoj koncernantaj edukadon de socioj en nova unuigita konstelacio. En nuntempa Eŭropo ĉiuj naciaj eduksistemoj havas manojn plenajn de laboro, ĉar ĉiu eŭropeano individue kaj ni ĉiuj kune devas ĝin [optimuman sistemon] denove malkovri, nomi kaj adapti je skalo de niaj povoj valorojn akiritajn en tradicio judeagreka-kristana (Banach 2001, p. 53). Al tiu komuneca kompreno oni povas ankaŭ utiligi Esperanton, kiu kiel artefarita lingvo ne estas ŝarĝita de religiaj kuntekstoj kaj per ĉi fakto povas servi al serĉado de vereco de la kredo kaj konstruado de ideologia-religia ordo, kies ununura determinanto de serĉado estos la ideo de libera, justa kaj pens anta homo. Jarcento la XXI-a havas ŝancon kontinui nefinitan verkon, komencitan de Esperanto-Socio en la XIX-a jarcento, enkondukon de la lingvo Esperanto en ĉiujn lernejojn de la mondo (Sygnarski 1947, p.6). Nur per tiu vojo eblos alkonduki homon al sento plenumi sian rolon, per kiu la homaro estas filogeneze ŝarĝita, tio estas, al racia utiligo de intelekto por bono de la homaro. Esperantigis Jerzy A. Walaszek (2009 j.) Bibliografia Banach Cz. Edukacja.Wartość. Szansa. - Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001 Denek K. Ku dobrej edukacji Wyższa Szkoła Humanistyczna w Lesznie, Toruń-Leszno 2005 Hejnicka-Bezwińska T. Pedagogika Ogólna Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 Kwieciński Z., Przyszłość edukacji i pedagogiki w świecie bez przyszłości. Ratujmy naszą młodzież w:m.dziemianowicz,b.g.gołębniak,r.kwaśnica(red.)przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania. Wyd. Nauk. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2005
Pilch T Nadzieje i zagrożenia globalizacji artykuł w: M. Dziemianowicz: B. D. Gołębniak; R.Kwaśnica Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychownia Wyd, Nauk. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2005 Sygnarski M. Kurs elementarny esperanta Księgarnia S.Kamińskiego, Kraków 1947 Szymański M.J. W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Polsce Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008. Wanda Jakubaszek Abstrakt Artykuł przedstawia zadania edukacji XXI wieku wynikające z postulatów raportu Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji zatytułowanego Edukacja-jest w niej ukryty skarb. Autorka omawia wyzwania dla edukacji XXI wieku wynikające z czterech filarów tegoż raportu: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć się, aby działać; uczyć się, aby żyć wspólnie; uczyć się, aby być i na ich tle wskazuje na główny kierunek przemian współczesnej edukacji, wynikający z europejskich tendencji globalistycznych i idei wspólnoty, do którego niewątpliwie należy ukształtowanie nowego obrazu człowieka- Europejczyka- z zachowaniem tożsamości narodowej. Ukazując zagadnienie wynikające z filarów raportu autorka proponuje dla ich pełnej realizacji rozpropagowanie ponowne w krajach Unii Europejskiej języka esperanto, nośnika pokoju i wolności dla wszystkich narodów świata, dającego możliwość dobrej komunikacji międzyludzkiej przy zachowaniu minimalnych kosztów finansowych czy też braku zdolności lingwistycznych obywatela wspólnoty narodów.