Eŭrologio p1. Eŭropa Parlamento

Transkrypt

1 1 U NIA EUROPEJSKA Kurso en instruteko de AIS San Marino sekcio 6/3 Eŭrologio p1. Eŭropa Parlamento Aŭtoro: Alicja Lewanderska-Quednau vicdekano de AIS San Marino S-6 kunlaborantoj: Remigiusz Lewanderski, Bozena Czekajska, Ewa Bogacińska, Stanislaw Krejcy-Lewanderski, Grafikaĵo: Ewa Bogacińska Fotoj: Zdzisław Błażejczyk, Jacek Kaminski laŭ propono kaj pionira ideo de H. G. Frank AIS Prezidanto. Enkonduko: Ankoraŭ oni ne planis pri komuna eduksistemo, kaj eĉ ne ekzistas Eŭropa Unio, sed AIS SM jam elpensis pri tiu saĝa pro pono. Poste la unua en mondo, eĉ skepte traktita de kelkaj esperantistaj scientoj, aperis pro pono de AIS S.M. la Prezidanto Prof. H. Frank (DE) pri prelegserio dum UEA/UK sekve pri fondo de fako Eŭrologio (kadre de S-6) laŭ eblo en Sibiu (RO) oni Karlovo (BG). Nuna skizo, en AIS instruteko bildigas kaj daŭrigas la revon de Prof. Frank, ĉar pro subita malsano, li mem ne povas labori por AIS Niniejsze materiały dydaktyczne stanowią kontynuację koncepcji Prof. H. Franka AIS- twórcy i pierwszego Prezidanto. Oparte są na wspólnej dyskusji w Karlovo (BG), Freising (DE) i Poznaniu (PL) przez Prof. H. Franka z Remigiuszem Lewanderskim i Alicją Lewanderską- Quednau. Jeszcze na świecie i w Europie współczesnej nikt nie myślał o wspólnym systemie edukacyjnym, gdy owa idea powstała w AIS - San Marino. Kolejną ważną inicjatywa była propozycja AIS S.M. Prezidanto Prof. H. Franka o utworzeniu nowej dziedziny wiedzy i powołaniu w ramach S-6 (odpowiednik polskich wydziałów) fakultetu Eurologiaeuro logistyka i opracowanie koncepcji i zarysu programu nauczania. Była to nowoczesna i bardzo śmiała koncepcja, nawet zbyt odważna dla wielu esperantystów. Prof. H. Frank i jego grupa rozpoczęła przygotowanie podręczników. Uznano też, że można wykorzystać te dotychczasowe z Europa Klubu.

2 2 U NIA EUROPEJSKA nur subteni kore kaj anime. EŬROPA KLUBO KLUB EUROPA Eŭropa Klubo (vid. Jarlibro 2008 sp. 63). Estis fondita en 1974j. Ĝi estas kunlaboranta kun UEA ekde Ĝi en j nombras 50 personojn. Organizacja Europa Klubo (wg danych Jarlibro 2008, str. 63). Została utworzona w 1974r. Podpisała kontrakt o współpracy z UEA w 1994r. W 2008r. Liczyła 50 członków. Celo: Superpartia subtenado de lingvolimtranspaŝa, samrajta kunlaboro en Eŭropo, ĉefe en science, tekniko, kulturo kaj pedagogio. Cel: Za cel postawiono że jest niezależna (ponad układami politycznymi, religijnymi i partyjnymi). Popiera prawa wszystkich państw do swego języka i kultury, głównie zajmuje się popieraniem nauki, techniki, kultury i pedagogii. Prezidanto: Siegfried Piotrowski Przewodniczący: Siegfried Piotrowski Organo: Eŭropa Dokumentaro Organ: Europejski Dokument

3 3 U NIA EUROPEJSKA Alicja LEWANDERSKA-QUEDNAU: Eŭropa Unio Demokratio, justeco kaj bonstato estas la baza fundamento de unio. Civitanoj vojaĝas sen limigo, komerco ne havas barilon, en pluraj landoj estas komuna valuto Eŭro ( ). Unias havas ekipaĵon en propaj leĝoj kaj buĝeto. Nune pli multo de leĝoj verdiktoj, baziĝas sur la komunaj decidoj de EU. Unia Europejska Demokracja, sprawiedliwość i dobrobyt to podstawowe założenia i cele UE. Obywatele nie mają podczas podróży ograniczeń (nie ma granic między państwami). Handel nie jest ograniczany. Wiele państw używa wspólnej waluty Euro ( ). Unia ma własne przepisy i budżet. Decyzje podejmuje się wspólnie. I. DEMANDOJ: 1. Kiu propones la unuan studadprogramon pri la fako de Eŭrologio? a) Sokrates, b) A. Kwaśniewski, c) H. Frank 2. Kiuj landoj estis iniciatintoj de EU (menciu)? 3. Kiu en AIS okupiĝas pri eŭrologio? administrado, arta sektoro, S6, I. PYTANIA: 1. Kto zaproponował pierwszy program z eurologii? a) Sokrates, b) A. Kwaśniewski, c) H. Frank 2. Które państwa były inicjatorami powstania UE? 3. Kto w AIS zajmuje się eurologią? a) administracja, b) dział artystyczny, c) wydział S-6

4 4 U NIA EUROPEJSKA BUDĜETO de EU BUDŻET UNII EUROPEJSKIEJ En 2003j. la budĝeto de EU estis planota 97,5 mld. Eŭroj (Landa Produkto Brutto) mln. Eŭroj atingis en 2001 la Landa Produkto Brutto de EU. USA atingis mld.. W 2003r. Budżet UE zaplanowano na 97,5mld. Euro (Krajowy Produkt Brutto). W 2001r. Osiągnął 8 827mln. Euro. W USA w tym czasie było mld.. II. DEMANDOJ: 1. Kiom da landoj estis en EU en j.2004? a) 30, b) 10, c) Kion signifas Eŭropa Konstitucio? 3. Kiom da deputitoj estis elektita al EU en j. 2004? a) 100, b) 732, c)15 II. PYTANIA: 1. Ile państw należało do UE w 2004r.? a) 30, b) 10, c) Co znaczy Konstytucja Unii Europejskiej? 3. Ilu europosłów (deputowanych) było w 2004r.

5 5 U NIA EUROPEJSKA 15j. post la faligo de Berlina Muro eniris al EU 10 novaj landoj: Cipro, Ĉeĥio, Estonio, Litovio, Latvio, Malto, Pollando, Slovakio, Slovenio kaj Hungario (komune 25 landoj). Pli grandigita Unio, povas precizigi la novan taskon. Pro tio oni planas en j akcepti la Traktaton, por Eŭropa Konstitucio ankaŭ estos elekto en Eŭropa Parlament. Estos 732 deputitoj el 25 landoj (2004). 15 lat po upadku Muru Berlińskiego weszło do UE 10 nowych państw: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry. Powiększenie Unii może stworzyć nowe zadania i postulaty. Z tego powodu postanowiono zaakceptować Traktat o Europie (UE Konstytucję). Odbyły się również wybory do Parlamentu Europejskiego, gdzie wybrano 732 deputowanych z 25 państw (2004r.).

6 6 U NIA EUROPEJSKA KOMPETENCOJ Ĉiuj institucioj en EU havas difiniton rolon. Ekzistas: Eŭropa Parlamento, Konsilio de Europo, Konsilio de Ministroj, Eŭropa Komisiono, Tribunalo, Jurista de EU. Eŭropa Parlamento kun la Konsilio de Ministroj voĉdonas por buĝeto kaj por dekretoj. Ĝi estas elektita por 5j. Eŭropa Konsilio eniras la ĉefoj de landoj kaj ministroj kaj Prezidanto de Komisiono de Europo. Dum t.u. pintoj oni aprobas la direktivojn de la Parlamento (fare de Prezidanto) kaj planas la agadon de Unio. En konsilio de Ministroj eniras la landaj ĉef ministroj. KOMPETENCJE Dla wszystkich instancji UE uwzględniono odpowiednie role. Ustanowiono: Parlament Europejski, Konsylium Europejskie, Ministrów, Komisje i Trybunał (Sąd). Parlament i Komisje głosują w sprawie budżetu i dekretów (kandecja 5 lat). Konsylium (Radę) reprezentują Prezydenci. Na szczytach aprobuje się plany. Do komisji wchodzą Premierzy państw.

7 7 U NIA EUROPEJSKA Eŭropa Komisiono prezentas la leĝojn proponojn. La konsisto de ĝi estas ŝanĝita ĉiuj 5j. Komisaroj sendepende decidas, laŭ propa opinio. Kaj intereso de landoj, kiujn ili reprezentas. La Parlamento kontrolas la agadon de komisionoj, kaj povas ŝanĝi la anojn. La Leĝa Tribunalo devas gardi la respektadon de juraj priskriboj de Eŭropa Unio. Se iu ne kongruas, havas rajton puni. Komisja Europejska ustala i przedstawia przepisy i propozycje do aktualnego wykonawstwa. Co 5 lat zmienia się komisarzy biorąc pod uwagę propozycje krajów członkowskich. Parlament kontroluje pracę Komisji i ma prawo zmieniać członków. Trybunał jest zobowiązany do wymagania i przestrzegania przepisów. Każdy pojedynczy członek i obywatel UE powinien znać przepisy UE i własne prawa.

8 8 U NIA EUROPEJSKA PARLAMENT EUROPEJSKI Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Bruksela oraz Strasburg. Pracuje w: a) grupach roboczych (politycznych), b) komisjach, c) podczas sesji plenarnych min. 12 razy w Strasburgu, oprócz tego w Brukseli obrady są tymczasowo. Respektowane są prawa językowe wszystkich narodów UE. EŬROPA PARLAMENTO Kion oni devas scii, pri Eŭropa Parlamento. La sidejo estas en Brukselo kaj Strasburgo. Oni agas: a) en politikaj labor-grupoj, b) en komisionoj, c) dum la pleneraj / kunsidoj / jare min. 12 en Strasburg kaj krome en Brukselo. La renkontiĝoj estas tradukitaj en la lingvoj de eŭrodeputitoj. La respekto de naciaj lingvoj, karakterizas la demokration en EU.

9 9 U NIA EUROPEJSKA La Eŭropa Parlamento havas propran sekretariejon; politikaj grupoj, kunlaborantoj kaj eŭrodeputitoj asistantojn. Devigoj kaj antingoj de EU Parlamento. 1. Devigaj estas de 2002 konsultoj kun laboristoj de ŝtataj kaj privataj entreprenoj rilate al kondiĉoj de laboro. 2. Eliminado de danĝeraj influoj de emisioj de (sulfat-) bioksidoj kaj malgrandigo de forpasoj kaŭzitaj pro malsano de spirvojoj kaj sangocirkulado. III. DEMANDOJ: 1. Kie estas sidejo de EU? a) en Berlin, b) en Brukselo, c) en Maastricht 2. Kiuj estas la oficialaj lingvoj de EU (priskribu) 3. Menciu almenaŭ 6 eŭrodeputitojn de via lando. Parlament Europejski ma własny Sekretariat, ugrupowania polityczne, współpracowników, europosłów i asystentów. Obowiązki i osiągnięcia Parlamentu Europejskiego. 1. Obowiązkowe są od roku 2002 konsultacje z pracownikami prywatnych i państwowych przedsiębiorstw dotyczące warunków pracy. 2. Eliminowanie niebezpiecznych wpływów emisji (sulfaty) bioksydów i zmniejszenie zgonów spowodowanych chorobami dróg oddechowych i układu krążenia. III. PYTANIA: 1. Gdzie jest siedziba Parlamentu Europejskiego? a) w Berlinie, b) w Brukseli, c) w Maastricht 2. Jakie są oficjalne języki UE? 3. Wymień przynajmniej 6 eurodeputowanych z twojego kraju.

10 10 U NIA EUROPEJSKA Ekde 2004 en EU oni komencis batalon kontraŭ fumado. I.a. estis priskribo pri nomoj de kelkaj specoj de cigaredoj (mild, ultralight ikt.) kaj informo pri malsana efikoj de fumado. La simila batalo koncernas produktadon de kosmetikaĵoj, precipe mal permeson test ilin sur bestoj. Post danĝeraj efikoj kaŭzitaj pro akcidentoj de unuopaj trunkoj de petrolŝipoj (TANKER), al ĉiuj havenoj ne rajtas aperi petrolŝipoj kun nur unu trunko. Od 2004 w UE rozpoczęły się akcje przeciwko paleniu. Obowiązkowy jest przepis o odpowiednich nazwach papierosów oraz umieszczanie informacji o ich szkodliwości. Podobna akcja dotyczy kosmetyków. Szczególnie zabronione jest testowanie ich na zwierzętach. Po niebezpiecznym wypadku tankowca TANKER zabronione jest używanie statków jednopoziomowych.

11 11 U NIA EUROPEJSKA Tre grava laŭ EU estas internacieco de eduksistemo kaj ebligo, studi laŭvice en diversaj landaj universitatoj, por akiri fin-diplomojn. Tiucele studentoj povas peti pri subvencoj de EU el programo Sokrates kaj Erasmus. Ĝis j. 2006/2008 la subvencioj estas pligrandigitaj. W UE zwraca się uwagę na umiędzynarodowienie systemu edukacji, aby w ten sposób umożliwić młodym ludziom naukę w różnych państwach. Dla tego studenci mogą zwracać się o dotacje do UE korzystając z programów Sokrates i Erasmus. IV. DEMANDOJ: 1. Kion ni trovos sub la: 2. Kia estas politiko kaj leĝoj en EU? Klarigu kion vi trovas sub la: Europe Direct europa.eu.int/citizens. 3. Ĉu privata persono aŭ jura objekto povas sendi al EU plendojn? Kia estas vojo? IV. DEMANDOJ: 1. Co znajdziecie na stronie: 2. Jak przedstawia się polityka i prawo w UE? Wytłumacz co znajdziesz pod adresem: Europe Direct europa.eu.int/citizens. 3. Czy każda osoba ma prawo posyłać do UE swoje uwagi i pretensje? W jaki sposób?

12 12 U NIA EUROPEJSKA Ŝlosilo Respond certigo I. 1 H. Frank, 2 Bene-Lux, 3 S-6 de AIS II. 1 c, 2 priskribu, 3 b III. 1 b, 2 libere, 3 libere IV. 1 adreso de deputito, 2 informoj priviaj ratoj, 3 petition pl/html Nombru Notoj de AIS (.../10) 4x ĝuste 10p. 3x 8p. 2x 6p. 0 Menciita literaturo: H. Frank, A. Lewanderska-Quednau, A. Kwasniewski,Archiwun EU Materialoj (plurlingvaj): PARLAMENT EUROPEJSKI /EU, B. 2004, 2008 ( Grafikaĵo: Ewa Bogacińska, Małgorzata Zołkowska, Fotoj: Zdzislaw Błażejczyk, Jacek Kamiński Kunlaborantoj: Ewa Bogacińska, Remigiusz Lewanderski La materialo konsultita kaj aprobita en 2005 de Prof. H. G. Frank