WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE ul. Siemiradzkiego 19 www.zgora.pios.gov.pl tel. (0-68) 45-48-452 65-231 Zielona Góra e-mail zgora@pios.gov.pl fax (0-68) 45-48-459 JEZIORO TARNOWSKIE DUśE KOMUNIKAT O JAKOŚCI WÓD W 2006 r. opracowali : mgr inŝ. Wojciech Konopczyński mgr Andrzej Wąsicki (hydrobiologia) WYDZIAŁ MONITORINGU ŚRODOWISKA Zielona Góra, maj 2007
S P I S T R E Ś C I I. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA JEZIORA TARNOWSKIE DUśE... 3 1. PołoŜenie geograficzne jeziora... 3 2. Morfometria... 4 3. Roślinność... 5 4. Hydrologia... 6 5. UŜytkowanie ziemi w zlewni... 9 6. UŜytkowanie wód... 9 7.- Źródła zanieczyszczeń wód... 10 8. Warunki meteorologiczne... 10 9. Ocena podatności wód jeziora na degradację... 11 II. CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA TARNOWSKIE DUśE... 13 1. Warunki termiczno-tlenowe jeziora... 13 2. Omówienie wyników badań analitycznych wód dopływów i odpływu... 16 3. Omówienie wyników badań analitycznych wód jeziora... 20 4. Omówienie badań hydrobiologicznych wód jeziora... 22 5.- Charakterystyka roślinności Jeziora Tarnowskiego DuŜego 6. Ocena stanu czystości wód jeziora... 24 III. WNIOSKI... 25 WYKORZYSTANE MATERIAŁY... 26 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 2 -
I CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA JEZIORA TARNOWSKIE DUśE 1. PołoŜenie geograficzne jeziora Jezioro Tarnowskie DuŜe usytuowane jest w zlewni rzek Cienicy - Obrzycy Odry, w rejonie Pojezierza Południowo Bałtyckiego, w części Pojezierza Leszczyńskiego, na terenie Pojezierza Sławskiego, w strefie brzeŝnej ostatniego zlodowacenia. Ukształtowanie misy jeziora nastąpiło w czasie zlodowacenia bałtyckiego w jego fazie leszczyńskiej. Pojezierze Sławskie stanowi najniŝszą zachodnią część Pojezierza Leszczyńskiego o pow. 673 km 2. Występuje tu kilka dość duŝych jezior, z których największym jest jezioro Sławskie. Od południa Pojezierze zamykają moreny czołowe i kemy ostatniego zlodowacenia. [Kondracki 1987 r j. PołoŜenie geograficzne jeziora przedstawiono na rysunku 1 i w tabeli 1. Tabela 1. Dane ogólne Jezioro Województwo Powiat Gmina Typ gminy Lokalizacja: Makroregion Mezoregion Wysokość n.p.m. Szerokość geog. Długość geog. Dorzecze: TARNOWSKIE DUśE LUBUSKIE wschowski Sława miejsko - wiejska Pojezierze Leszczyńskie Pojezierze Sławskie 60,0 m 51 52' 15 59' Cienica Obrzyca Odra Bałtyk Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 3 -
Rysunek 1. Lokalizacja JEZIORO TARNOWSKIE DUśE Województwo Lubuskie Powiat Wschowski Gmina Sława Administracyjnie jezioro leŝy na terenie gminy Sława w powiecie wschowskim na zachód od miejscowości Tarnów Jezierny. WzdłuŜ północno-wschodniego brzegu jeziora przebiega droga ze Sławy do Lubięcina. 2. Morfometria Jezioro ma charakter rynnowy, rozwój linii brzegowej jest średni, konfiguracja dna jest regularna. Usytuowana w kierunku NW-SE misa jeziora poza wąskim pasem przybrzeŝnej piaszczystej ławicy posiada dość grubą warstwę osadów dennych (rzędu 0,5-1,0 m). Podstawowe dane morfometryczne jeziora pokazuje tabela 2. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 4 -
Tabela 2. Dane morfometryczne Rok pomiarów 1959 Dane morfometr. Inst.Rybactwa Śródl. nr.jez. (IRŚ) PR-3/2-29/59 Powierzchnia zwierciadła 91,6 ha Powierzchnia wysp 0,0 ha Głębokość maksymalna 7,5 m Głębokość średnia 3,8 m Objętość 3504,0 tys m 3 Długość maksymalna 2500 m Szerokość maksymalna 725 m Długość efektywna 2500 m Szerokość efektywna 725 m Linia brzegowa ogółem 6780 m Linia brzegowa wysp 0 m Wykaz izobat Jeziora Tarnowskie DuŜe wraz z wyliczoną powierzchnią i objętością poszczególnych warstw wody przedstawia tabela 3. Tabela 3. Wykaz izobat jeziora JEZIORO TARNOWSKIE DUśE Rok pomiaru: 1959 +-----------------------------------------------------------------+ Lp. Izobata Powierzchnia określona Objętość warstwy między [m] izobatą [ha] izobatami [tys.m 3 ] -----+---------+------------------------ ------------------------ 1 0,0 91,6 861,0 -----+---------+------------------------ ------------------------ 2 1,0 80,9 1095,4 -----+---------+------------------------ ------------------------ 3 2,5 65,5 1165,0 -----+---------+------------------------ ------------------------ 4 5,0 29,9 382,6 -----+---------+------------------------ ------------------------ 5 7,5 0,1 0,0 +---------------------------------------- ------------------------+ Charakterystykę morfometryczną Jeziora Tarnowskie DuŜe przedstawia karta morfometryczna i jego plan batymetryczny które znaleźć moŝna w Komunikacie z 2005 r. 3. Roślinność Według badań z 1959 r. roślinność wynurzona zajmowała 12,4 ha, co stanowiło 13,6 % powierzchni lustra wody. Roślinność występowała na 92,0 % długości linii brzegowej. Według badań z 1980 r. w strefie litoralu roślinność wodna występowała do głębokości 2,5 m i zajmowała powierzchnię około 26 ha, co stanowiło 29 % ogólnej powierzchni jeziora. Roślinność wynurzona reprezentowana była przez trzcinę pospolitą (Phragmites communis), pałkę wą- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 5 -
skolistną (Typha angustifolia) i oczeret jeziorny sitowie jeziorne (Schoenoplektus lacustris, syn. Scirpus lacustris). Roślinność zanurzona reprezentowana była przez wywłócznik (Myriophyllion sp.), rogatek (Ceratophyllum sp.), jezierze (Najas sp.), jaskier (Ranunuculas sp.), rdestnicę (Potamogeton sp.), oraz grąŝel Ŝółty (Nuphar luteum) [Szybowski1980]. 4. Hydrologia W tabeli 4 przedstawione podstawowe dane charakteryzujące zlewnię jeziora. Całkowity obszar zlewni pokazano na rysunku 2. Tabela 4. Dane o zlewni Jezioro Tarnowskie DuŜe Powierzchnia zlewni całkowitej 16,5 km 2 Źródło danych Inst.Met. i Gos.Wod. Wymiana wody około 60 % Źródło danych OBiKŚ / WIOŚ Cieki związane z jeziorem są Uwagi spływ powierzchniowy q = 4,0 l/s/km 2 Powierzchnia zlewni Jeziora Tarnowskiego DuŜego do przekroju na odpływie wynosi 16,5 km 2. Granica zlewni od strony SE przebiega wierzchołkami wzgórz układającymi się na rzędnych do 121,5 m n.p.m. Od NW graniczy ze zlewnią Jeziora Jeziorno, a od NE ze zlewniami jezior: Sławskie i Błotne. ObrzeŜe jeziora jest zróŝnicowane. Od południa i południowego zachodu pagórkowate ze stromym zejściem do jeziora. Od strony północnej i północno wschodniej płaskie. Brzeg jeziora ma charakter klifowy. Jedynie na niewielkim odcinku przy odpływie oraz w partii północno zachodniej jest płaski i zabagniony. Jezioro połoŝone jest w zlewni rzeki Cienicy, do której odpływem o przepływie rzędu 0,1 m 3 /s odprowadzany jest nadmiar jego wód. Jezioro, poza pięcioma ciekami (tabela 5) o niewielkich przepływach (tabela 6) rzędu kilku dm 3 /s i jednym źródłem ok. 1 dm 3 /s, nie ma innych dopływów. Na obszarze brzegów południowo zachodnich występują źródła, młaki i wysięki. Uproszczony bilans ilości wód powierzchniowych zasilających jezioro i odpływających z niego wskazuje na zasilanie jeziora przez wody podziemne. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 6 -
Rysunek 2. Zlewnia jeziora Tarnowskie DuŜe Tabela 5. Cieki związane z jeziorem Jezioro TARNOWSKIE DUśE +------------------------------------------------------------------------+ Lp. Rodzaj cieku Symbol Nazwa cieku Stanowisko Uwagi -----+------------+------+---------------------------+----------+------- 1 dopływ A źródło (na brzegu zach.) 21 2 dopływ B bn. (z pd-wsch.) 22 3 dopływ C bn. (z południa) 23 4 dopływ D bn. (z pn-zach.) 24 5 dopływ E rów bn (z zachodu) 25 6 dopływ F bn (z północy) 26 6* 7 odpływ O bn. (na wsch.) 31 7* +------------------------------------------------------------------------+ 6* ciek okresowy 7* Rów będący dopływem Cienicy Poziom wody w jeziorze oscyluje wokół rzędnej 57,70 m n.p.m. Minimalny poziom lustra wody w jeziorze warunkowany jest rzędną dna przepustu (57,32 m n.p.m.) na odpływie pod drogą Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 7 -
do Tarnowa Jeziernego. Naturalny odpływ z jeziora jest wyrównany ze względu na duŝe zalesienie zlewni jak i retencję samego jeziora. W ostatnich latach został jednak dość znacznie zaburzony ze względu na aktywność Ŝyciową bobrów. Kilkakrotnie zdarzyło się, Ŝe bobry zabudowały przepust pod drogą powodując spiętrzenie wody w zlewni odpływu. Poziom wody w Jeziorze Tarnowskim DuŜym rósł o kilkanaście centymetrów i występował zanik przepływu wody na cieku wypływającym z jeziora. Tabela 6. Wyniki pomiarów przepływów chwilowych Stanowisko pomiarowe A-21 - źródło (na brzegu zach.) - ujście B-22 Ciek bn. (z pd-wsch.) ujście C-23 Ciek bn. (z południa) ujście D-24 Ciek bn. (z pn-zach.) ujście E-25 Rów bn. (z zachodu) ujście F-26 Ciek bn. (z północy) ujście O-31 - Ciek bn. (na wsch..) - wypływ Data pomiaru Przepływ chwilowy [m 3 /s] 2004-03-15 0,0020 2004-08-23 0,0012 2005-03-21 0,0010 2005-08-25 0,0008 2006-04-20 0,0010 2006-09-20 0,0010 2004-03-15 0,0039 2004-08-23 suchy 2005-03-21 0,0007 2005-08-25 suchy 2006-04-20 0,0005 2006-09-20 < 0,0001 2004-03-15 suchy 2004-08-23 0,0020 2005-03-21 0,0050 2005-08-25 0,0022 2006-04-20 0,0050 2006-09-20 < 0,0001 2004-03-15 0,0027 2004-08-23 0,0026 2005-03-21 0,0033 2005-08-25 0,0018 2006-04-20 0,0033 2006-09-20 0,0015 2004-03-15 0,0122 2004-08-23 0,0031 2005-03-21 0,0071 2005-08-25 0,0008 2006-04-20 0,0065 2006-09-20 0,0018 2004-03-15 0,0014 2004-08-23 Suchy 2005-03-21 0,0045 2005-08-25 suchy 2006-04-20 0,0008 2006-09-20 < 0,0001 2004-03-15 0,1069 2004-08-23 0,0125 2005-03-21 0,2833 2005-08-25 0,0150 2006-04-20 0,1745 2006-09-20 0,0132 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 8 -
5. UŜytkowanie ziemi w zlewni Wykształcone na terenie zlewni gleby naleŝą do trzech typów: bielicowego, bagiennego i mad. Największą i jednocześnie zwartą powierzchnię zajmują gleby bielicowe piaskowe wytworzone z piasków luźnych słabo gliniastych i gliniastych. Niewielką powierzchnię zajmują gleby typu bagiennego, torfy i mursze. Zalegają one w dolinach cieków i są przewaŝnie nadmiernie wilgotne (Szybowski 1980). Struktura uŝytkowania gruntów przedstawia się następująco: grunty orne 396 ha 13 %, uŝytki zielone 244 ha 8 %, lasy 2 104 ha 69 %, wody 92 ha 3 %, Inne (zabudowa, nieuŝytki) 214 ha 7 %. 6. UŜytkowanie wód Jezioro Tarnowskie DuŜe połoŝone jest w strefie chronionego krajobrazu. Na wodach jeziora obowiązuje zakaz uŝywania łodzi motorowych. Jezioro uŝytkowane jest przez Gospodarstwo Rybackie ze Sławy. Dane dotyczące uŝytkowania jeziora przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7. UŜytkowanie wód Jezioro TARNOWSKIE DUśE Rok pomiaru 2006 UśYTKOWANIE typ rybacki sandaczowe gospodarka rybacka jest prowadzona transport wodny nie ma ujęcie do picia nie ma ujęcia dla przemysłu nie ma OBIEKTY ilość miast 0 ilość wsi 2 il. ośrodków wczasowych 4 il. pól namiotowych 1 zabudowa rekreacyjna liczna FORMY UśYTKOWANIA ZIEMI przewaga lasów Źródła zanieczyszczeń nie ma WaŜność danych od roku 1992 do roku 2006 Jezioro Tarnowskie DuŜe ze względu na walory rekreacyjne jest zaliczane do terenów turystycznych pierwszej kategorii. Jezioro, w perspektywie, przeznaczone jest do zagospodarowania rekreacyjno turystycznego. W wodach jeziora prowadzona jest gospo- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 9 -
darka rybacka przez Zakład Rybacki ze Sławy. Planowane jest zarybianie jeziora gatunkami ryb charakterystycznymi dla zbiorników typu sandaczowego. 7. Źródła zanieczyszczeń wód Do jeziora nie są odprowadzane ścieki z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Ścieki z o- środków wczasowych odprowadzane lub wywoŝone są na oczyszczalnię ścieków w Sławie. Jezioro zasilane jest głównie wodami podziemnymi i stan ich czystości wpływa na jakość wód jeziora. Wody podziemne mogą być zanieczyszczane przez ścieki odprowadzane do ziemi z nieszczelnych zbiorników tzw. bezodpływowych zlokalizowanych na terenach miejscowości Tarnów Jezierny, terenach ośrodków wczasowych i terenach zabudowy rekreacyjnej. Nad jeziorem i w strefie zlewni bezpośredniej jeziora zlokalizowane są dwie miejscowości Tarnów Jezierny (120 mieszkańców) i Jodłów (60 mieszkańców), Pałacyk Myśliwski dawniejszy dom pracy twórczej, obecnie w posiadaniu Technikum Rolniczego w Sławie, cztery ośrodki wczasowe i dość liczna zabudowa rekreacyjna oraz jedno pole namiotowe. Ośrodki Wczasowe to: CPN Nowa Sól posiadający domki campingowe 3 i 4 osobowe; RELAX - wyposaŝony w domki campingowe 2 osobowe z węzłami sanitarnymi (ilość miejsc 24) i pokoje 2 osobowe (na 20 osób) w budynkach murowanych; Prywatny ośrodek wczasowy przejęty od firmy ZASET - wyposaŝony w domki campingowe 4, 5 osobowe; oraz prywatny OW INTERNAUKA posiadający domki campingowe 5, 6 osobowe i małe pole campingowe. W miejscowości Tarnów Jezierny znajdują się dwie oczyszczalnie ścieków bytowych działające sezonowo zazwyczaj od czerwca do września. Jedna na terenie Ośrodka Wczasowego INTERNAUKA w Tarnowie Jeziernym. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna oparta o komory biologicznego oczyszczania typu DOBROTOR. Do oczyszczalni w szczycie sezonu dopływa około 50-70 m 3 /db. Odprowadzanie oczyszczonych ścieków następuje do ziemi (gruntu) drenaŝem rozprowadzającym na działce 51/13 w obrębie Tarnów Jezierny. Druga oczyszczalnia znajduje się na terenie Ośrodka Wypoczynkowego RELAX. Ścieki bytowo gospodarcze w ilości około 20 m 3 /db oczyszczane są tu na mechaniczno biologicznej oczyszczalni z ekoreaktorem. Ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są do gruntu drenaŝem rozprowadzającym. 8. Warunki meteorologiczne Według danych Stacji IMGW w Radzyniu roczna suma opadów w rejonie jeziora Tarnowskiego DuŜego w latach hydrologicznych 2002-2006 wahała się od 741 mm w roku 2002 do 414 mm w roku następnym. Opad w roku 2006 w wielkości 454 mm naleŝał do opadu niskiego z tego okresu. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 10 -
o p a d w [m m ] 800 600 400 200 0 741 595 414 479 454 2002 2003 2004 2005 2006 lata W miesięcznym rozkładzie wielkości sumy opadów z roku hydrologicznego 2006 zaobserwować moŝna anomalię pogodową jaka miała miejsce w miesiącu sierpniu (maksimum miesięczne opadu) i następującym po nim miesiącu wrześniu (minimum miesięczne opadu). opad [mm] 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 117,5 80,0 49,2 35,1 43,4 17,0 22,8 28,9 36,7 22,8 23,2 7,6 lis gru sty lut mar kw i maj cze lip sie w rz paź m iesiące W czasie badań wiosennych w dniu 20 kwietnia 2006 r. średnia dobowa temperatura powietrza wynosiła 13,5 C, znormalizowane ciśnienie powietrza 1016 hpa, wilgotność względna 51 %, wiał wiatr o średniej prędkości 3 m/s z kierunków W do NW (280 330 ), niebo z achmurzone było w 40 %. W czasie badań letnich w dniu 20 września 2006 r. średnia dobowa temperatura powietrza wynosiła 16,2 C, znormalizowane ciśnienie powietrza 1018 hpa, wilgotność względna 66 %, wiał wiatr o średniej prędkości 2 m/s z kierunków W do NW (270 300 ), niebo z achmurzone było w 50 %. 9. Ocena podatności wód jeziora na degradację Jezioro Tarnowskie DuŜe charakteryzuje się wysoką podatnością na degradację (III kategoria). Brak stratyfikacji termicznej, długa linia brzegowa w stosunku do objętości wód, niska głębokość średnia jeziora, epilimnion kontaktujący się z duŝą powierzchnią dna wpływa na obniŝenie moŝliwości obronnych jeziora przed wpływem zanieczyszczeń na jakość wód. DuŜa blisko 60 % wymiana wód w roku, dość niski współczynnik Schindlera, wskazujący na małą zlewnię całkowitą jeziora w stosunku do objętości jego wód oraz las otaczający jezioro wpływają na zwiększenie moŝliwości samoobrony jeziora przed degra- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 11 -
dującym wpływem zanieczyszczeń antropogenicznych. Wysoka podatność na degradację wymaga by nawet niewielkie ilości zanieczyszczeń nie przedostawały się do wód jeziora, gdyŝ inaczej przyczyniają się do przyspieszenia procesów eutrofizacji. Tabela 8. Ocena podatności na degradację Ocena podatności na degradację (2006) ===================================== Jezioro: TARNOWSKIE DUśE Województwo:LUBUSKIE +----------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja -----------------------------------------------+---------------------+------------ Głębokość średnia (m) 3,8 3 -----------------------------------------------+---------------------+------------ V jeziora / L jeziora (tys.m3)/(m) 0,52 4 -----------------------------------------------+---------------------+------------ Stratyfikacja wód % 0,0 4 -----------------------------------------------+---------------------+------------ P dna czynnego / V epilimnionu (m2)/(m3) 0,26 3 -----------------------------------------------+---------------------+------------ Wymiana wody w roku % 60 2 -----------------------------------------------+---------------------+------------ Współczynnik Schindlera P zlewni(z P jeziora)/ V jeziora (m2)/(m3) 4,7 2 -----------------------------------------------+---------------------+------------ Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej przewaga lasów 1 -----------------------------------------------+---------------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna kategoria 2,71 = III kategoria podatności jeziora +----------------------------------------------------------------------------------+ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 12 -
II CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA TARNOWSKIEGO DUśEGO 1. Warunki termiczno-tlenowe jeziora Jezioro jest płytkie i posiada zazwyczaj wyrównaną temperaturę wody w pionie niekiedy tylko nieznacznie zróŝnicowaną. Niepełna stratyfikacja termiczna powstaje w jeziorze na okres kilku dni podczas słonecznej, bezwietrznej pogody. Lokalizację punktów pomiarowo-badawczych jeziora Tarnowskiego DuŜego przedstawiono na rysunku 3. W tabeli 9 pokazano warunki termiczno tlenowe jeziora, a na rysunku 4 wykresy termiczno tlenowe z okresu wiosny i lata 2005 r. Rysunek 3. Plan batymetryczny (lokalizacja punktów pomiarowo-badawczych) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 13 -
Rysunek 4. Przekroje termiczno-tlenowe Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 14 -
Tabela 9. Warunki termiczno-tlenowe W A R U N K I T E R M I C Z N O - T L E N O W E J E Z I O R A ===== Jezioro TARNOWSKIE DUśE =================================== Data badania: 20-04-2006 Okres poboru prób: wiosna Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: nie występuje +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 11,3 14,8 2 1,0 10,8 15,5 3 2,0 10,4 15,2 4 3,0 9,9 12,3 5 4,0 9,5 11,2 6 5,0 9,0 10,3 7 6,0 8,4 8,6 +----------------------------------------+ Data badania: 20-09-2006 Okres poboru prób: lato Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: nie występuje +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 18,9 10,2 2 1,0 18,9 9,3 3 2,0 18,9 9,2 4 3,0 18,8 9,3 5 4,0 18,7 8,5 6 5,0 18,5 6,7 7 6,0 18,3 4,6 +----------------------------------------+ W czasie badań w 2006 r. w okresie wiosennym temperatura w badanym pionie jeziora wynosiła od 8,4 C przy dnie do 11,3 C na powierzch ni. Woda była dobrze natleniona 8,6 14,8 mg O 2 /dm 3. W okresie letnim temperatura wody w pionie nie była zróŝnicowana i wynosiła 18,3 C przy dnie i 18,9 C w warstwie powierzchniowej. W w arstwach przydennych występowała zmniejszona ilość tlenu rozpuszczonego (4,6 mg O 2 /dm 3 ), w porównaniu do warstw wyŝej połoŝonych (6,7 10,2 mg O 2 /dm 3 ). Takie uwarstwienie tlenowe wskazuje, Ŝe w okresach bezwietrznych w jeziorze mogą występować przy dnie strefy beztlenowe. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 15 -
2. Omówienie wyników badań analitycznych wód dopływów i odpływu Wyniki badań fizyko-chemicznych i bakteriologicznych dopływów i odpływu z jeziora przedstawiono w tabeli 10. Tabela 10. Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń - cieki Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,0 [l/sek] Nazwa cieku: źródło (na brzegu zach.) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 3,5 mg O2/l 2 Fosforany 0,021 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,070 mg P/l 4 Azot amonowy 0,02 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,03 mg N/l 6 Azot organiczny 0,27 mg N/l 7 Azot całkowity 0,32 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 339 µs/cm Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,0 [l/sek] Nazwa cieku: źródło (na brzegu zach.) Data badania: 20-09-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 5,1 mg O2/l 2 Fosforany 0,062 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,069 mg P/l 4 Azot amonowy 0,22 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,04 mg N/l 6 Azot organiczny 1,09 mg N/l 7 Azot całkowity 1,35 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 301 µs/cm Stanowisko: 22 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 0,5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pd-wsch.) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,8 mg O2/l 2 Fosforany 0,021 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,069 mg P/l 4 Azot amonowy 0,34 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 6 Azot organiczny 1,31 mg N/l 7 Azot całkowity 1,65 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 450 µs/cm Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 16 -
Stanowisko: 23 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 5,0 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z południa) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 7,9 mg O2/l 2 Fosforany 0,015 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,048 mg P/l 4 Azot amonowy 0,81 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,44 mg N/l 6 Azot organiczny 0,41 mg N/l 7 Azot całkowity 1,66 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 414 µs/cm Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 3,3 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 10,2 mg O2/l 2 Fosforany 0,016 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,040 mg P/l 4 Azot amonowy 0,44 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,17 mg N/l 6 Azot organiczny 0,53 mg N/l 7 Azot całkowity 1,14 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 386 µs/cm Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 20-09-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,4 mg O2/l 2 Fosforany 0,019 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,031 mg P/l 4 Azot amonowy 0,41 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,06 mg N/l 6 Azot organiczny 1,08 mg N/l 7 Azot całkowity 1,55 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 378 µs/cm Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 6,5 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn. (z zachodu) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 10,7 mg O2/l 2 Fosforany 0,017 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,057 mg P/l 4 Azot amonowy 0,13 mg N/l 5 Azot azotanowy 1,29 mg N/l 6 Azot organiczny 0,73 mg N/l 7 Azot całkowity 2,15 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 432 µs/cm Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 17 -
Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,8 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn. (z zachodu) Data badania: 20-09-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,4 mg O2/l 2 Fosforany 0,037 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,045 mg P/l 4 Azot amonowy 0,45 mg N/l 5 Azot azotanowy 1,20 mg N/l 6 Azot organiczny 1,07 mg N/l 7 Azot całkowity 2,72 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 391 µs/cm Stanowisko: 26 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 0,8 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z północy) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 6,8 mg O2/l 2 Fosforany 0,017 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,040 mg P/l 4 Azot amonowy 1,73 mg N/l 5 Azot azotanowy 1,99 mg N/l 6 Azot organiczny 1,84 mg N/l 7 Azot całkowity 5,56 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 646 µs/cm Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 174,5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 14,5 mg O2/l 2 Fosforany 0,008 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,020 mg P/l 4 Azot amonowy 0,23 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 6 Azot organiczny 1,03 mg N/l 7 Azot całkowity 1,26 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 376 µs/cm Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 13,2 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 20-09-2006 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 6,8 mg O2/l 2 Fosforany 0,018 mg P/l 3 Fosfor całkowity 0,027 mg P/l 4 Azot amonowy 0,35 mg N/l 5 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 6 Azot organiczny 1,04 mg N/l 7 Azot całkowity 1,39 mg N/l 8 Przewodność elektrolit. wł. 345 µs/cm I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 18 -
Ocenę jakości wód dopływów przeprowadzono na podstawie wyników badań analitycznych uzyskanych w 2006 roku, w nawiązaniu do wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Jakość wód ze źródła (dopływ A-21 ) pod względem wskaźników fizyko chemicznych odpowiadała I klasie wiosną, a latem ze względu na nieco zwiększoną zawartość azotu organicznego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach powierzchniowych o I klasie jakości, w II klasie. Niska zawartość tlenu w wodzie związana jest z tym, Ŝe wody dopływu są w zasadzie wodami podziemnymi. Jakość wód cieku bez nazwy z pd.-wsch. (dopływ B-22) pod względem wskaźników fizyko chemicznych ze względu na nieco zwiększoną zawartość azotu organicznego w okresie wiosennym odpowiadała II klasie jakości. W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Wody cieku bez nazwy z południa (dopływ C-23) wiosną 2006 roku były bardzo dobrej jakości (I klasa). Latem brak było w cieku przepływu. Jakość wód cieku bez nazwy z pn-zach. (dopływ D-24) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym i letnim odpowiadał I klasie jakości z wyjątkiem wskaźnika azotu organicznego, który kwalifikował się w II klasie. Jakość wód cieku bez nazwy z zachodu (E-25) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym i letnim ze względu na zwiększone stęŝenie substancji organicznych wyra- Ŝone wskaźnikami: azotu organicznego i azotu azotanowego odpowiadała II klasie jakości. Jakość wód cieku bez nazwy z północy (dopływ F-26), pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu na wysokie stęŝenie zanieczyszczeń organicznych wyraŝone wskaźnikami azotu całkowitego i azotu organicznego odpowiadał III klasie jakości. W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Jakość wód odpływu z jeziora (odpływ O-31) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym i letnim była dobra (II klasa). Stwierdzono nieco zwiększone stęŝenie azotu organicznego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach o I klasie jakości wód powierzchniowych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 19 -
3. Omówienie wyników badań analitycznych wód jeziora Wyniki badań fizyko chemicznych i bakteriologicznych wód jeziora z 2006 roku przedstawiono w tabelach 11 i 12. Tabela 11. Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7 [m] Data badania: 20-04-2006 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,008 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,01 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,11 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,48 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 388 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 20,0 mg/m3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 4,5 mg/l 8 Widzialność krąŝka Secchiego 1,4 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 20 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 20 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 20-09-2006 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ChZT metodą dwuchromianową 1 m pod powierzchnią 24,6 mg O2/l 2 BZT5 1 m pod powierzchnią 4,9 mg O2/l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,042 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,70 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 7,1 mg/m3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 3,6 mg/l 7 Widzialność krąŝka Secchiego 2,4 m 8 Fosforany 1 m nad dnem 0,022 mg P/l 9 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,034 mg P/l 10 Azot amonowy 1 m nad dnem 0,80 mg N/l +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ I klasa II klasa III klasa poza klasą Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 20 -
Tabela 12. Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 20-04-2006 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 7,7 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 15 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,8 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 62,4 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 7,7 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 7,6 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 1,7 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 8,9 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 45,5 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 20-09-2006 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 7,3 2 ph 1 m nad dnem 6,8 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 15 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 15 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,6 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 2,6 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 62,6 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 59,3 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 5,9 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 5,1 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 7,9 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 7,7 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 1,5 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 1,4 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 8,5 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 8,1 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 48,7 mg SO4/l 18 Siarczany 1 m nad dnem 45,6 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa W okresie badań wiosennych woda jeziora miała odczyn słabo zasadowy, zawartość wapnia kształtowała się na poziomie nieco zwiększonym w stosunku do wartości występujących w wodach o I klasie czystości, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 8 : 1. Na niskim poziomie, odpowiadającym wartościom dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy jakości kształtowała się zawartość sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie wiosennym w wodzie jeziora stwierdzono wysokie stęŝenie soli mineralnych wyraŝone wskaźnikiem PEW (przewodnictwa wł.), wysoką zawartość chlorofilu a i niską przejrzystość wód w stosunku do wód jeziorowych o I klasie czystości. W okresie badań letnich odczyn wody w jeziorze był obojętny w warstwie powierzchniowej i słabo kwaśny w warstwie przydennej. Zawartość wapnia kształtowała się na poziomie zwiększonym w stosunku do wartości występujących w wodach o I klasie czystości, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 11: 1 w warstwie powierzchniowej i 12: 1 w warstwie przydennej. W wodach całego jeziora na niskim poziomie odpowiadającym dopuszczalnym dla wód po- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 21 -
wierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość magnezu, sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie letnim, w wodzie warstwy powierzchniowej jeziora stwierdzono zwiększone stę- Ŝenie zanieczyszczeń organicznych wyraŝone wskaźnikiem BZT 5 i wysokie stęŝenie azotu całkowitego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. W wodzie warstwy przydennej stwierdzono tylko nieco zwiększone stęŝenie azotu amonowego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. Pod względem bakteriologicznym badane wody w okresie wiosennym i letnim odpowiadały I klasie czystości wód powierzchniowych. 4. Omówienie badań hydrobiologicznych wód jeziora Wiosną 2006 r. w Jeziorze Tarnowskim DuŜym liczebność organizmów planktonowych była względnie niska i wynosiła 6,8 tys. os./l, z czego fitoplankton stanowił 87,4 %. Grupą dominującą w fitoplanktonie były w tym czasie okrzemki - 63 % (Synedra acus 92 %), subdominantem były sinice 27 % (Achroonema sp. 96 %), a zielenice stanowiły niecałe 10 %. Udział procentowy zooplanktonu był stosunkowo wysoki i stanowił 12,6 % (859 os./l). Najliczniejszą grupą były pierwotniaki 45 % (Zoothamnium sp. 93 %), następnie wrotki 34,7 % (Keratella quadrata 30,5 %, Kellicotia longispina 25,5 %, Conochiloides natans 15 %, Keratella cochlearis 10 %), widłonogi 20 % (68 % formy młodociane, 10,5 % - Eudiaptomus gracilis, po 8 % - Diacyclops bicuspidatus i Mesocyclops/Thermocyclops sp., 5 % - Cyclops vicinus), wioślarek było tylko 0,3 % (Bosmina longirostris 2 os., Daphnia hyalina 1 os.). Latem 2006 r. liczebność organizmów planktonowych zwiększyła się do 188 tys.os./l, udział fitoplanktonu zwiększył się do 99,4 %, a grupą dominującą pozostały w dalszym ciągu okrzemki 74 % (Fragilaria crotonensis 86 %, Asterionella formosa 12 %), sinice pozostały na drugim miejscu, ale ich udział zmniejszył się do 19 % (Achroonema sp. 91 %, Microcystis spp. 7 %), a na trzecim były złotowiciowce 5,5 % (Dinobryon divergens 100 %). Liczebność organizmów zooplanktonu zwiększyła się latem do 1138 os./l, choć udział procentowy zmniejszył się do 0,4 %. Latem dominującą grupą były wrotki 33 % (Keratella cochlearis 70 %, Polyarthra spp. 15 %, Trichocerca spp. 7 %), a następnie widłonogi 29 % (formy młodociane 95 %, Eudiaptomus gracilis 2,7 %, Mesocyclops/Thermocyclops 2,4 %), pierwotniaki 28 % (Zoothamnium sp. 64 %, Assulina sp. 17 %), wioślarki 10 % (Diaphanosoma brachyurum 34 %, Daphnia spp. 29 %, Bosmina spp. 27 %, Chydorus sphaericus 11 %). Udział formy tecta w populacji Keratella cochlearis był niewielki wiosną i latem i wynosił odpowiednio 3,3 i 4,1 %. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii wyniósł 50 punktów, co oznacza ustabilizowaną mezo-eutrofię. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 22 -
Wszystkie wskaźniki hydrobiologiczne wskazują na w miarę dobry jak dla tego typu jezior stan ekologiczny, są to przede wszystkim: niewielka liczebność fitoplanktonu wiosną i umiarkowana latem, dominacja okrzemek zarówno wiosną jak i latem, zmniejszenie udziału procentowego sinic latem i zarazem niewielki udział w tej grupie gatunków z rodzaju Microcystis, dosyć duŝa róŝnorodność gatunkowa zarówno wśród fito- jak i zooplanktonu, niewielki udział formy tecta (zwłaszcza latem) w populacji K. cochlearis. Tabela 13. Główne wskaźniki planktonowe charakteryzujące stan jeziora Jezioro Tarnowskie DuŜe - 2006 r. wiosna lato Ogólna liczba organizmów planktonowych os/l 6805 188137 tax 74 111 Fitoplankton os/l 5946 186999 tax 48 68 Struktura dominacji organizmów fitoplanktonu % Sinice 26,7 19,2 złotowiciowce 0 5,55 okrzemki 63,2 74,25 bruzdnice 0,4 0,1 Zielenice 9,6 0,8 eugleniny 0,2 0,02 Kryptofity 0 0,01 Zooplankton os/l 859 1138 liczba taksonów 26 43 udział procentowy 12,62 0,6 Struktura dominacji organizmów zooplanktonu % Wrotki 34,7 33,1 Wioślarki 0,3 10,1 widłonogi 20 29,2 pierwotniaki 45 27,6 Wrotki liczba os/l 298 377 Biomasa µg/l 256,06 96,03 Biomasa µg/os 0,86 0,255 udział formy tecta w populacji K. cochlearis % 3,3 4,1 Wioślarki liczba os/l 3 115 Biomasa µg/l 72,3 2421,1 Biomasa µg/os 24,1 21 Widłonogi liczba os/l 172 332 Biomasa µg/l 5508,2 2875,2 Biomasa µg/os 32 8,7 Zooplanktonowy Wskaźnik Stanu Trofii 50 Stan jeziora mezo-eutrofia I etap Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 23 -
5. Charakterystyka roślinności Jeziora Tarnowskiego DuŜego (opracowanie rozdziału: Agnieszka Kolada Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie) W trakcie badań fitosocjologicznych, przeprowadzonych w sierpniu 2006 r., w litoralu Jeziora Tarnowskiego DuŜego zidentyfikowano 17 zbiorowisk roślinnych, w tym 2 zbiorowiska ramienic z klasy Charetea, zajmujące łączną powierzchnię 3,8 ha (14,2 % fitolitoralu), 8 zbiorowisk roślinności zanurzonej z klasy Potametea, zw. Potamion o łącznej powierzchni 14 ha (51,9 %), 1 zbiorowisko roślinności o liściach pływających ze zw. Nymphaeion zajmujące 0,3 ha (1 %) oraz 6 zbiorowisk szuwarowych, zajmujących 8,9 ha (32,9 %). Roślinność, rozwijająca się gęstymi i zwartymi płatami o wysokim stopniu pokrycia (80-100 %), zasiedlała litoral jeziora do głębokości 3,0 m. Łączna powierzchnia fitolitoralu wynosiła ponad 27 ha, co stanowi prawie 30 % całkowitej powierzchni jeziora. Najgłębszą strefę jeziora zajmowały dwa zespoły dominujące w roślinności zanurzonej badanego jeziora: Ceratophylletum demersii (41,2 % całkowitej powierzchni fitolitoralu) oraz Nitellopsidetum obtusae (13,2 %). Dość znaczny udział w budowaniu fitolitoralu miały takŝe zespoły: Myrophylletum spicati (4,5 %), Najadetum marinae (3,6 %), Myriophylletum verticillati (2,1 %) oraz rozwijający się głównie na płyciznach na południowowschodnim krańcu jeziora zespół ramienicy Charetum tomentosae (1 %). Na uwagę zasługuje stosunkowo rzadki zespół pływacza Urtricularietum vulgaris (0,6 %), niezbyt obficie, ale regularnie pojawiający się jako domieszka w pozostałych zespołach, głównie wzdłuŝ północnego brzegu jeziora. Pozostałe zidentyfikowane zespoły roślinności zanurzonej, Potametum perfoliati, Ranunculetum circinati i Fontinaletum antipyreticae, pojawiały się sporadycznie, a zajmowane przez nie powierzchnie nie przekraczały kilkudziesięciu m 2. Roślinność o liściach pływających była stosunkowo skąpa, reprezentowana jedynie przez izolowane płaty grąŝela Ŝółtego i grzybienia białego, tworzące zespół Nupharo- Nymphaeetum albae, rozwijający się głównie w południowo-wschodniej części jeziora. W szuwarze jeziora zdecydowanym dominantem był zespół trzciny pospolitej Phragmitetum australis (zajmujący 32,8 % całkowitej powierzchni fitolitoralu, ale aŝ 99,8 % powierzchni szuwaru), natomiast pozostałe zespoły, Typhetum angustifoliae, Acoretum calami, Glycerietum maximae, Caricetum ripariae i Iridetum pseudacori, występowały jedynie domieszkowo, w postaci niewielkich, izolowanych płatów, nie tworząc zwartych fitocenoz. Na podstawie danych wyliczone zostały wszystkie wskaźniki metody oceny stanu ekologicznego jezior ( ESMI ). Przyjmując jako cechę ilościową n i udział procentowy kaŝ- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 24 -
dego zespołu roślinnego w ogólnej powierzchni fitolitoralu oraz powierzchnię całkowitą fitolitoralu N = 27 ha, jako 100 % wartość wskaźnika zróŝnicowania fiocenotycznego H wynosi 1,48. Wartość wskaźnika maksymalnego zróŝnicowania fitocenotycznego H max przy liczbie zbiorowisk S = 17 wynosi 2,77. Wartość wskaźnika zasiedlenia Z, wyliczona jako stosunek powierzchni całkowitej fitolitoralu (N = 27 ha) do powierzchni potencjalnego litoralu ograniczonego izobatą 2,5 m (izo2,5 = 26,1 ha) wynosi 1,04. Wartość wskaźnika ESMI = 0,523, przy uwzględnieniu typu biocenotycznego (wysokozasadowe jezioro ramienicowe płytkie), pozwala określić stan ekologiczny Jeziora Tarnowskiego DuŜego jako dobry. 6. Ocena stanu czystości wód jeziora Jezioro Tarnowskie DuŜe w 2006 r. objęte było podobnie jak w latach poprzednich monitoringiem krajowym (reperowym). Ocenione zgodnie z metodyką oceny jakości wód pod względem fizyko chemicznym odpowiadało wodom II klasy czystości. Na ocenę wód w 2006 r. decydujący wpływ miało obserwowane wiosną wysokie stęŝenie soli mineralnych wyraŝone wskaźnikiem PEW, latem wysokie stęŝenie zanieczyszczeń organicznych wyraŝone wskaźnikiem ChZT-Cr oraz wysokie stęŝenie azotu całkowitego (średnia z wiosny i lata). Dodatkowo woda jeziora charakteryzowała się zmniejszona przezroczystością. Pod względem bakteriologicznym jezioro było czyste I klasa czystości wód powierzchniowych. Tabela 14. Ocena stanu czystości wód Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych z 20-04-2006 i letnich z 20-09-2006 Jezioro : TARNOWSKIE DUśE Województwo:LUBUSKIE +----------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Okres i miejsce poboru próbek wody Wartość wskaźnika Punk- na stanowisku tacja ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Tlen rozpuszczony mgo2/dm3 lato - warstwa naddenna 4,6 1 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- ChZT metodą dwuchromianową mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 24,6 2 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- BZT5 mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 4,9 3 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Fosforany mgp/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,008 1 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Fosfor całkowity mgp/dm3 wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 0,026 1 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Azot mineralny mgn/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,11 1 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Azot całkowity mgn/dm3 wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 1,59 3 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Przewodność elektrolityczna właściwa µs/cm wiosna - warstwa powierzchniowa 388 4 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Chlorofil mg/m3 wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 13,6 2 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Sucha masa sestonu mg/dm3 wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 4,1 2 ------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+-------- Widzialność krąŝka Secchiego m wiosna i lato (wartość średnia) 1,9 3 -----------------------------------------------------------------------------------+---------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 2,09 = II klasa -----------------------------------------------------------------------------------+---------------------------- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 25 -
Weryfikacja klasy czystości ze względu na miano coli typu kałowego 20 1 +----------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ W stosunku do oceny przeprowadzonej w 2005 r. jakość wód jeziora uległa wyraźnemu polepszeniu pod względem wskaźników fizyko-chemicznych choć nadal kwalifikuje się w II klasie czystości. Wskaźnik punktowy oceny jakości wód jeziorowych (2,09) był najniŝszy od 1997 roku. Pod względem sanitarnym wody jeziora utrzymały I klasę czystości. Jezioro Tarnowskie DuŜe w ostatnich kilku latach pod względem wartości punktowej Systemu Oceny Jakości Jezior oscylowało pomiędzy 2,09 pkt a 2,67 pkt. Na wykresie poniŝej daje się zauwaŝyć trend polepszania się jakości wód jeziora w ciągu lat 1997 2006. pkt 3 Linia trendu 2,5 2 1,5 1 2,55 2,18 2,67 2,44 2,36 2,36 2,18 2,18 2,18 2,09 0,5 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Lata Jezioro Tarnowskie DuŜe w 2006 roku pod względem hydrobiologicznym podobnie jak rok wcześniej zaliczone zostało do jezior typu mezotroficznego. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii i struktura dominacji grup fitoplanktonu wskazuje równieŝ na mezo-eutrofię. Ocena ekologiczna jeziora dokonana na podstawie badań makrofitów pozwala określić jego stan jako dobry. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 26 -
III WNIOSKI 1. Jezioro Tarnowskie DuŜe charakteryzuje się pod względem wskaźników fizyko chemicznych wodą dobrej jakości ( II klasą czystości). 2. Jezioro Tarnowskie DuŜe ma niekorzystne warunki naturalne i jest podatne na wpływy zanieczyszczeń zewnętrznych co wyraŝa się III kategorią podatności na degradację. W związku z małą odpornością jeziora na antropogeniczne czynniki degradujące, nawet niewielki dopływ ścieków do jeziora przyczynia się do pogorszenia jakości jego wód. 3. W duŝej mierze wpływ na jakość wód Jeziora Tarnowskie DuŜe ma stan czystości zasilających je wód podziemnych. Konieczna jest w związku z tym wzmoŝona kontrola gospodarki ściekowej na obszarze zlewni. 4. W ocenie hydrobiologicznej tak jak w roku poprzednim jezioro kwalifikuje się do zbiorników mezoeutroficznych. 5. Pilotowe badania fitosocjologiczne litoralu przeprowadzone w 2006 r., pozwoliły określić stan ekologiczny Jeziora Tarnowskie DuŜe jako dobry. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 27 -
Wykaz opracowań i publikacji 1. Choiński A., Katalog jezior Polski cz. III Pojezierze Wielkopolsko - Kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego Fundacja Warta Poznań 1992r. 2. Choiński A., Mapa hydrograficzna w skali 1 : 50 000 arkusz 432.3 Wschowa Główny Urząd Geodezji i Kartografii W-wa 1989 r. 3. Dojlido J., R., Chemia wód powierzchniowych Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko Białystok 1995r. 4. Jańczak J., praca zbiorowa Atlas jezior Polski tom I Jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego w granicach dorzecza Odry IMiGW Poznań 1996 r. 6. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski PWN W-wa 1978 r 6. Konopczyński W., Wąsicki A., "Komunikaty o stanie czystości jeziora Tarnowskiego DuŜego w 1992r., 1997r., 1998r., 1999r., 2000r., 2001r., 2002r., 2003 r., 2004 r. i 2005 r." WIOŚ Zielona Góra 1993-2005 r. [maszynopisy] 7. Komputerowa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski IMGW Warszawa 2005 8. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., Wytyczne monitoringu podstawowego jezior PIOŚ W-wa 1994 r. 9. Stachy J., praca zbiorowa Atlas Hydrologiczny Polski IMiGW W-wa 1986 r. 10. Szczerbowski J.A., praca zbiorowa Rybactwo śródlądowe Instytut Rybactwa Śródlądowego Olsztyn 1993 r. 11. Szybowski J., Lenartowski M., Grzybowski J., Chęciński Z., Tonder J., Gruszewski M., Monografia jezior Województwa Zielonogórskiego - materiały zbiorcze Instytut Kształtowania Środowiska Oddział we Wrocławiu Zakład Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Zielona Góra 1980 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze - 28 -